________________
સિડન્વયોક્તિ
વસન્તકુમાર મ. ભટ્ટ
ભૂમિકા
લા.દ.ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિર, અમદાવાદમાં શ્રી પુણ્યવિજયજી આદિના હસ્તપ્રતસંગ્રહમાં પ્રતિક્રમાંક ૪૩૦૯@ી શ્રી યશોવિજય ઉપાધ્યાયત. તિડન્વયોક્તિની એક અપ્રકાશિત હસ્તપ્રતનો સંગ્રહ કરવામાં આવ્યો છે. આ કૃતિની હસ્તપ્રતમાં આરંભે મૂકેલા મંગલશ્લોકમાં ગ્રંથકારનું નામ જણાવ્યું નથી. તથા હસ્તપ્રત અપૂર્ણ હોઈને તેની પુષ્પિકા' પણ અપ્રાપ્ત છે. તથાપિ શ્રી યશોવિજયોપાધ્યાયજીની એક અન્ય કૃતિ નરિદયપ્રકરણમુના આરંભે નીચે મુજબનો એક શ્લોક મળે છે ?
ऐन्द्रश्रेणिनतं नत्वा, वीरं तत्त्वार्थदेशिनम् ।
परोपकृतये ब्रमो, रहस्यं नयगोचरम् ॥
આ શ્લોકની જેમ જ પ્રસ્તુત વિડન્વયોક્તિની પ્રાપ્ત હસ્તપ્રતના આરંભે પણ, ઉનાઈતપાપા...|| શ્લોકમાં પદનું ગ્રહણ કર્યું છે. તેથી જણાય છે કે આ કૃતિ પણ શ્રી યશોવિજય ઉપાધ્યાયજીની જ રચેલી હશે. વળી, મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજીએ આ કૃતિની જે હસ્તપ્રત મળે છે તે મૂળ ગ્રન્થકારનો, એટલેકે શ્રી યશોવિજય ઉપાધ્યાયજીનો સ્વહસ્તલેખ છે એમ જણાવ્યું છે. સુબત્ત અને તિન્ત રૂપ પદોના અર્થો તથા વાક્યના અર્થનો નિર્ણય કરવા માટે વૈયાકરણોએ, નૈયાયિકોએ અને મીમાંસકોએ જે ચર્ચાઓ કરી છે, તેનાથી પ્રેરાઈને શ્રી યશોવિજય ઉપાધ્યાયજીએ આ તિડન્વયોક્તિની રચના કરી હોય એમ જણાય છે. પ્રાપ્ત હસ્તપ્રતનું વર્ણન (૧) શીર્ષક: તિડવવિક્તા (૨) વિષય : વ્યાકરણ (શાબ્દબોધની ચચ) (૩) કર્તા : શ્રી યશોવિજય ઉપાધ્યાય (૪) લેખકઃ સંભવતઃ મૂળ ગ્રન્થકારનો ‘સ્વહસ્તલેખ' (?) (૫) સમયઃ ૩૦૦ વર્ષ પૂર્વે (૧૭૦૦ વિક્રમ સંવત) (૬) સંગ્રહસ્થાન : લા.દ. ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિર, અમદાવાદ,
(પ્રતિક્રમાંક ૪૩૦૯).
.......
..
કાળ
