________________
ધર્મપરીક્ષા”
અજિતશેખરવિજયજી
એક કુશળ માળી બગીચાના દરેક છોડની માતાની જેમ માવજત કરે છે, અને વિકાસની ચરમ સીમાએ પહોંચાડે છે. મહોપાધ્યાય યશોવિજયજી મહારાજાને જૈન શ્રુતઉદ્યાનના કુશળ માળી તરીકે ઓળખાવવામાં કશું ખોટું નથી. અપૂર્વ પ્રતિભા, તીવ્ર સ્મરણશક્તિ, કૃતસાગરનું ગહન અધ્યયન, મસ્તકે સરસ્વતીદેવીના ચાર હાથ, ગુરુવર્યોની ઉપાસના, પરમાત્મા પ્રત્યેનો અસીમ ભક્તિભાવ વગેરેથી પ્રાપ્ત થયેલી અજોડ સર્જનશક્તિના સહારે અને કસાયેલી કલમના બળ પર ન્યાયવિશારદ ઉપાધ્યાયજીએ આહંતશ્રુતબાગના પ્રત્યેક છોડની એવી સુંદર માવજત કરી છે કે જેથી સમસ્ત કૃતબાગ જાણે કે સોળે કળાએ મહોરી ઊઠયો.
ગુર્જરભાષામાં જ નજર કરો તો સાવ અબૂઝ પણ સમજી શકે તેવી સરળ તળપદી શૈલીમાં રચેલાં સ્તવનોથી માંડી પંડિતોના માથામાં પણ ટાલ પાડી દે તેવા દ્રવ્યગુણપર્યાયરાસ’ વગેરે રચનાઓ સાહિત્યક્ષેત્રે તેઓશ્રીએ અપેલાં વિપુલ સર્જનોની ગવાહી પૂરે છે.
સંસ્કૃત સાહિત્યમાં પણ તેઓશ્રીની વણથંભી કલમે સર્જેલાં એક-એક અદકેરાં ગ્રન્થરત્નો કોના હૈયાને લોભાવતાં નથી ? સામાન્ય માન્યતા છે કે જે થોકબંધ થાય તે માત્ર ઉત્પાદન હોય, સર્જન નહીં.' ઉપાધ્યાયજી મહારાજાની ગ્રન્થસૃષ્ટિ પર નજર નાખ્યા બાદ એ માન્યતા પર વિશ્વાસ ટકતો નથી. દરેક ચીજમાં જેમ અપવાદ હોય તેમ આમાં પણ ઉપાધ્યાયજી મહારાજનું સર્જન અપવાદ છે.
- ધર્મપરીક્ષા' ગ્રન્થ પણ આ જ પૂજ્યશ્રીની સિદ્ધહસ્ત કલમે આલેખાયેલો આગમાર્થદીપક ગ્રન્થ છે. સ્વપક્ષના જ પ્રબળ તાર્કિક સાથે સ્વપક્ષમાન્ય સૂત્રોના અર્થની ઊંડાણથી થયેલી ચર્ચાને કારણે આ ગ્રન્થ તેઓશ્રીના સર્જનમાં આગવું સ્થાન ધરાવે છે. જૈન વાકયમાં પણ આ ગ્રન્થનું સ્થાન અનોખું છે. તેમાં ખાસ કારણો આ છેઃ (૧) ઘણા ચચયેિલા પદાર્થો અપૂર્વપ્રાયઃ છે. (૨) એક જ વિષય અંગે. અનેક ગ્રન્થોમાં વેરાયેલા સંદર્ભોનું ખૂબ જ કુનેહપૂર્વક સંકલન થયું છે. (૩) તત્ત્વાવલોકનની નવી ક્ષિતિજનો પરિચય થાય છે. (૪) શાસ્ત્રની પંક્તિઓમાં દેખાતા વિરોધનો કેવી રીતે સમ્યક પરિહાર કરી સમન્વય સાધવો તેની કળા પ્રાપ્ત થાય છે. (૫) સિદ્ધાન્તવિધાનોના વિષયક્ષેત્ર આદિ પામવા આવશ્યક સૂઝનો ખ્યાલ અને ઉપાદેય પદ્ધતિનો બોધ મળે છે. આમાંથી કેટલાક મુદ્દાની આ ગ્રન્થના આધારે