Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth

SR No.: 005729
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Publication Year: 1993
Total Pages: 366
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 7 MB

Page 145

૧૨૪ પ ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
જ છણાવટ કરીએ.
એક ચિંતકે લખ્યું છે કે “The two most engaging powers of an author are to make new things familiar and familiar things new” (લેખકની બે અધિકતમ પ્રભાવી શક્તિ છે – એક, નવી વસ્તુને પરિચિત બનાવવી અને બે, પરિચિત વસ્તુને નવું રૂપ આપવું.)
- “ધર્મપરીક્ષા' ગ્રન્થમાં આ બે વાત ઠેરઠેર નજરે પડે છે. અલબત્ત, ઉપાધ્યાયજી મહારાજે કરેલી પ્રરૂપણા તદ્દન નવી છે તેમ નહીં પણ, પ્રતિભાના ઉન્મેષથી મૌલિક રજૂઆતરૂપ છે તેમ જ સમજવું. કેટલાંક સ્થાનો એવાં મળે છે કે જ્યાં નવા સંદર્ભો, પરિષ્કૃત વ્યાખ્યાઓ, ન્યાયસંગત વ્યાપ્તિઓ નજરે ચડે છે – જે પૂર્વના ગ્રન્થોમાં વિરલ છે. જેમકે, (૧) તાત્ત્વિક મધ્યસ્થતાનું સ્વરૂપ. (૨) આભિગ્રહિક આદિ પાંચ મિથ્યાત્વની વ્યાખ્યા. સ્વરૂપ અને સ્વામી વિચારણા. આ વિચારણા ખૂબ જ માર્મિક છે અને મિથ્યાત્વના સ્વરૂપ આદિ અંગે વિશદ માહિતી પૂરી પાડે છે. (૩) વ્યવહારરાશિ અને અવ્યવહારરાશિ અંગેની તર્કબદ્ધ ચર્ચા આ બન્ને પદાર્થ અંગે નવો પ્રકાશ પાથરે છે. (૪) ભગવાનની અપ્રમાદભાવની આજ્ઞાનો વિસ્તાર મંદમિથ્યાત્વી – માર્ગનુસારી સુધી ફેલાયેલો છે. અને વિશાળ દૃષ્ટિએ જૈનત્વ ક્યાં સુધી પથરાયું છે તેની ખૂબ જ મનનીય ચર્ચા. આ વિભાગનું અધ્યયન પ્રત્યેક જૈન-જૈનેતરે કરવા જેવું છે. જૈન ધર્મની વિશાળષ્ટિનો પરિચય અહીં થાય છે. (૫) ભગવતીસૂત્રમાં જ્ઞાન, દર્શન અને ક્રિયાને આશ્રયી બતાવેલી ચતુર્ભગીનો ન્યાયબદ્ધ વિચાર પ્રાયઃ અન્યત્ર દુર્લભ છે. ભગવતીસૂત્રના ટીકાફારના મન્તવ્યને આપેલો ઇન્સાફ ખરેખર નોંધનીય છે. (૬) “અનુમોદના અને પ્રશંસા' આ બે દેખાતા પર્યાયવાચી શબ્દોમાં આર્થિક અંતર કેટલા અંશે છે તેની વિસ્તૃત ચર્ચા અભિગમનીય છે. (૭) ભાવતું' પદ માત્ર અંતિમતા દર્શક છે કે અન્ય સંદર્ભમાં પણ ઉપયુક્ત છે ઈત્યાદિ ચર્ચા પ્રત્યેક શબ્દના સામર્થ્યને છતું કરે છે. સિદ્ધાન્તકારો માત્ર વાક્યપૂર્તિ કે અલંકાર અર્થે જ ઘણા શબ્દપ્રયોગો કરે છે તેવું નથી, પણ એ દરેક શબ્દ પાછળ ઊંડું રહસ્ય રહેલું હોય છે. (૮) કેવળજ્ઞાનીને દ્રવ્યહિંસા સંભવે કે નહીં તેની વિચારણામાં દ્રવ્ય આદિ હિંસા, અશક્યપરિહર આદિની ચર્ચા ખાસ મનનીય છે. આ તો માત્ર તે-તે સ્થાનોનો નિર્દેશ જ છે. મીમાંસા કરવામાં આવે તો અનેક ગ્રન્થસર્જનનો લાભ મળી શકે, પણ અહીં તે અપ્રસ્તુત છે, અને ઉપાધ્યાયજી મહારાજાના ગ્રન્થો પર મીમાંસા કરવાનું ગજું નથી. “ધર્મપરીક્ષા' ગ્રન્થમાં આવાં સ્થાનો આથી પણ વધુ છે જે અભ્યાસપ્રાપ્ત છે.
કહેવાય છે કે ધી (= બુદ્ધિ), ધૃતિ અને સ્મૃતિના સુમેળ સંયોજનથી પ્રજ્ઞા' તત્ત્વ ઉત્પન્ન થાય છે. ધર્મપરીક્ષાગ્રન્થ એટલે ઉપાધ્યાયજી મહારાજના ઉપર્યુક્ત ત્રણે ગુણોના ત્રિવેણીસંગમથી સર્જાયેલું તીર્થસ્થાન. તેથી ઉપાધ્યાયજી મહારાજને પ્રાજ્ઞપુંગવ કહેવામાં ન્યૂનતા આદિ દોષ નહીં નડે.