Page Text
________________
૪૦ પ ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
સ્વતંત્ર છે અને દ્રવ્યાસ્તિક દૃષ્ટિની મર્યાદા વ્યવહારનય સુધીની જ છે જ્યારે ઋજુસૂત્રથી માંડીને બધા જ નવો પર્યયાસ્તિક નયની મર્યાદામાં આવે છે એમ દર્શાવે છે, અને આ જ મત કે જે આગમપરંપરાથી જુદો છે તેનું ઉપાધ્યાયજી ખૂબ જ સચોટ રીતે તાર્કિક પદ્ધતિએ સમર્થન કરીને પોતે ષડ્રનયને સ્વીકારે છે. પં. સુખલાલજીના શબ્દોમાં કહીએ તો “સંપ્રદાયમાં રહીને પણ સંપ્રદાયના બંધનની પરવા નહીં કરતાં જે ઉચિત લાગ્યું તેના પર નિર્ભયપણે લખનાર” એવા એક દાર્શનિક તરીકે યશોવિજયજી આપણી સમક્ષ આવે છે. '
હવે આપણે યશોવિજયજીની એ વિશેષ દૃષ્ટિની વાત કરીએ કે જે તેમની પ્રખર દાર્શનિકતા રજૂ કરનાર સાબિત થાય છે. આ દૃષ્ટિ તે તેમની ન્યાયદૃષ્ટિ. આ વાતને સવિસ્તર સમજવા આપણે એટલું જાણવું આવશ્યક છે કે કોઈ પણ દર્શન સમજવા માટે જે-તે દર્શનના મૂળભૂત સિદ્ધાંતોને સમજવા ખૂબ જ આવશ્યક હોય છે. આ સિદ્ધાંતો તેના ગ્રંથો કે આગમોમાં સૂત્રાત્મક રીતે સિદ્ધાંતોના સ્વરૂપમાં હોય છે. આ સિદ્ધાંતોને સમજવા માટે એ જે ભાષામાં લખાયેલા છે તે ભાષાનું જ્ઞાન અને તેમાં રજૂ થતા વિચારોને સમજવા માટે તર્કના નિયમોનું જ્ઞાન આવશ્યક બને છે. આમ એક, ભાષાના ઢાંચાને સમજવો અને બીજું વિચારના ઢાંચાને સમજવો એટલેકે વ્યાકરણશાસ્ત્ર અને તર્કશાસ્ત્ર એ કોઈ પણ દાર્શનિક સિદ્ધાંત સમજવા માટે પાયાની જરૂરિયાત બની રહે છે. ન્યાયશાસ્ત્ર તર્કશાસ્ત્ર પ્રમાણશાસ્ત્ર વ. નામોથી પણ ઓળખાય છે. હવે જૈન પરંપરામાં “અનેકાન્ત એ શ્રુતપ્રમાણ છે, તે દ્રવ્યાર્થિક-પર્યાયાર્થિક બે દૃષ્ટિઓ ઉપર અવલંબિત છે. એ બન્ને દૃષ્ટિઓ અનુક્રમે સામાન્યબોધ અને વિશેષબોધને લીધે પ્રવર્તે છે. આ બન્ને પ્રકારના બોધો જૈન શાસ્ત્રમાં અનુક્રમે દર્શન અને જ્ઞાનથી ઓળખાય છે.” જૈન દર્શનની આગમપરંપરામાં શરૂઆતથી જ એક એવો મત પ્રસિદ્ધ હતો કે દર્શન અને જ્ઞાન બન્નેની ઉત્પત્તિ ક્રમથી થાય છે. આગમપરંપરાના આ મત સામે એવો મત ચાલ્યો કે દર્શન અને જ્ઞાન બન્નેની ઉત્પત્તિ ક્રમથી નથી થતી પરંતુ સાથે જ થાય છે. આ બન્ને મતોની સામે એક ત્રીજો મત આવ્યો જેમાં દર્શન અને જ્ઞાનનો અભેદ દર્શાવાયો. વાચક ઉમાસ્વાતિ પહેલાંના બધા જ આચાર્યો અને ખાસ તો જિનભદ્રગણિ, ક્ષમાશ્રમણ વગેરે આગમતના આગ્રહી જણાય છે. આ મત ક્રમવાદ' તરીકે ઓળખાયો. દર્શન અને જ્ઞાન સંબંધી જે બીજો મત છે તે પ્રમાણે બન્ને ઉપયોગ ભિન્ન હોવા છતાં ઉત્પત્તિ ક્રમિક ન થતાં એક સાથે જ હોય છે. આચાર્ય મલવાદી આ મતના ખાસ આગ્રહી છે અને આ મત “સહવાદ' તરીકે ઓળખાયો. ઉપર્યુક્ત બન્ને મતોની સામે સિદ્ધસેન દિવાકરનો ત્રીજો મત જેમાં દર્શન અને જ્ઞાનનો અભેદ બતાવ્યો છે તે “અભેદવાર તરીકે ઓળખાય છે.
આ આખો મુદ્દો યશોવિજયજી માત્ર ઐતિહાસિક રીતે જ નહીં પણ એક બહુશ્રુત વિદ્વાનને શોભે તે રીતે ચર્ચે છે. તેઓ ત્રણે મતોના પુરસ્કતની વાત સ્પષ્ટ
| SR No. | 005729 |
| Book Title | Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 366 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 7 MB |