Page Text
________________
ઉપાધ્યાય યશોવિજયજીની દાર્શનિક પ્રતિભા D ૪૫
તેમના સમયના સંદર્ભમાં વિચારીએ તો તેમની જે લાક્ષણિક વિશેષતાઓ તેમની દાર્શનિક પ્રતિભાનું દર્શન કરાવે છે તે મુખ્યત્વે આ પ્રમાણે ગણાવી શકાય ? તેઓની અદ્દભુત સમન્વયશક્તિ, જૈન તેમજ અજૈન ગ્રન્થોનું ઊંડું અધ્યયન અને જ્ઞાન, મંતવ્યોમાં સમભાવપણું, શાસ્ત્રીય અને લૌકિક સાહિત્યનું સર્જન, નિર્ભયતા. વિદ્વત્તાપૂર્ણ અર્થઘટન, નન્યાયની શૈલીમાં જૈન સિદ્ધાંતોનું નિરૂપણ વગેરે, યશોવિજયજીની આ વિશેષતાઓને આપણે જરા વધુ વીગતે જોવાનો પ્રયત્ન
કરીએ.
ઉપાધ્યાય યશોવિજયજી તેઓના સમગ્ર સર્જનકાળ દરમ્યાન આગમપરંપરાને ચુસ્ત રીતે માન્ય રાખનાર અને અનેકાંતદૃષ્ટિને ક્યારેય બાજુએ ના મૂકનાર એક પ્રખર સુસંગત જૈન ચિંતક તરીકેની છાપ ઉપસાવે છે. તેઓએ સામાન્ય માનવીઓ માટે વ્યવહારની મુખ્યતા રાખી નિશ્ચયદૃષ્ટિની ગૌણતા મર્યાદા રૂપે બતાવી. તેઓએ એ બતાવ્યું કે નવકારમંત્રમાં આવતું અરિહંતપદ પ્રથમ અને સિદ્ધપદ બીજું રાખવા પાછળ અરિહંતપદ વ્યવહાર અને સિદ્ધપદ નિશ્ચય છે એ કારણ છે. સ્વાભાવિક છે કે અરિહંત વગર અરૂપી સિદ્ધપદની ઓળખાણ શક્ય નથી.
જૈન દર્શન એટલે આચારમાં અહિંસાપ્રધાનતા અને વિચારમાં અનેકાન્તદૃષ્ટિ, વસ્તુની કોઈ પણ એક બાજુ તરફ નજર ન રાખતાં તેની અનેક બાજુ તરફ નજર રાખવી તે “અનેકાન્તદૃષ્ટિ' શબ્દનો સીધો અર્થ છે. જૈન દર્શનની અનેકાન્તદૃષ્ટિ તેના સ્યાદ્વાદના અને નયવાદના સિદ્ધાંતોથી જ સ્પષ્ટ થાય. જૈન દર્શન એ એક વાસ્તવવાદી દર્શન છે અને તે પદાર્થને અનેક ધર્મવાળો લેખે છે. સત્યના બધા જ અંશો ગ્રહણ કરવા સામાન્ય માણસ માટે શક્ય નથી. આપણે સામાન્ય માણસો જે કાંઈ ગ્રહણ કરીએ છીએ તે સંપૂર્ણ સત્ય નહીં પરંતુ સત્યાંશ જ. દરેક સત્ય તેની જે-તે અપેક્ષાએ પ્રાપ્ત થયેલ હોવાથી જે-તે અપેક્ષાના સંદર્ભમાં તે સત્ય સ્વીકૃત જ લેખાય. આ સત્યની સ્વીકૃતિ પ્રમાણથી સિદ્ધ થાય. વસ્તુને સમજવાનો આવો પ્રયત્ન તે નય છે. “પરંતુ આપણી દૃષ્ટિ, બધી સામાન્ય કે બધી વિશેષ દૃષ્ટિઓ પણ એક સરખી નથી હોતી, તેમાં પણ અંતર હોય છે. મૂળ બે દૃષ્ટિઓના દ્રવ્યાર્થિકદ્રવ્યાસ્તિક અને પર્યાયાર્થિક પયયાસ્તિક) કુલ સાત ભાગો પડે છે અને તે જ સાત નય છે.”- જૈન દર્શન મુજબ કોઈ પણ વસ્તુ સાત જુદીજુદી અપેક્ષાએ સમજી શકાય અને તે સાતેસાત નયનું વિવરણ જૈન નયવાદમાં આવે છે. આમ જૈન દર્શનના ખૂબ જ પાયાના સિદ્ધાંત - સ્વાદૂર્વાદ અને નયવાદમાં સત્યને પામવાની અને સમજવાની અનેકાન્ત-દૃષ્ટિનો ઉલ્લેખ જોવા મળે છે. ઉપર જણાવેલ નયના ભેદોની સંખ્યા પરત્વે પણ જુદાજુદા મતો જોવા મળે છે. આ મતોનું વિગતે વર્ણન કરવું અહીં પ્રસ્તુત નથી. પરંતુ તેમાંનો એક મત સિદ્ધસેન દિવાકરનો છે, જેઓ નૈગમનયને સ્વતંત્ર નય તરીકે ન સ્વીકારતાં “સંગ્રહથી એવંભૂત સુધીના છ જ નયો
| SR No. | 005729 |
| Book Title | Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 366 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 7 MB |