Page Text
________________
૧૬૦ | ઉપાધ્યાય યશોવિજયે સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
અપનાવવામાં આવી છે.
આ પ્રકરણના વિભાગોને તાં કહીને તેની રાવ સંજ્ઞાને કાવ્યદૃષ્ટિએ સાર્થક કરવામાં આવી છે. જોકે સર્જવ (એટલેકે મહાસાગર) શબ્દથી જે અતિવિસ્તૃત વિપુલતાનો બોધ થાય તે અહીં દેખાતી નથી : ગ્રંથ વચ્ચેવચ્ચે તેમજ અંતભાગમાં ત્રુટિત રૂપે ઉપલબ્ધ થયો છે. તેથી તો એ ઓર જ અલ્પ સ્વરૂપનો લાગે છે. પરંતુ વિષયની તેમજ એના નિરૂપણ માટે પ્રયોજાયેલ તર્ક-વિતર્કની ગહનતા-અગાધતા સાચે જ એવી છે કે આ વિચાર-અર્ણવનો પાર પામવો એક અતિ દુષ્કર કાર્ય બની જાય છે.
ગ્રંથનું આ અગાધ અર્થગાંભીર્ય ધ્યાનમાં લઈને યશોવિજયજીએ પોતે જ એનું સ્વોપજ્ઞ વિવરણ રચેલું એવો ઉલ્લેખ મળે છે. પરંતુ એ વિવરણ હું પ્રાપ્ત કરી શકી નથી. તેથી, યોગ્ય સામગ્રી વિના જ મોતી માટે મહાસાગરમાં અવગાહન કરતા મરજીવા જેવી મારી સ્થિતિ થઈ છે. તે છતાં, આ ગ્રંથનું પુનઃપુનઃ પારાયણ કરીને મારી મંદબુદ્ધિથી જે કંઈ પામી શકી છું, તે આપ સૌની સમક્ષ ધરવાનો યશાશક્તિ પ્રયત્ન અહીં કર્યો છે.
તરંગ પહેલો: પ્રથમ તરંગની પ્રથમ ગાથા (= શ્લોક) બહુ જ કાવ્યમય છે. એમાં કહ્યું છે કે ધીમાન ન્યાયવિશારદ જન ચંદ્રની (પૂર્ણ), કળાનું સ્મરણ કરીને જ્ઞાનાર્ણવની સુધામાં સ્નાન કરી પોતાની વાણીને પવિત્ર બનાવે છે. (“ન્યાયવિશારદ' શબ્દથી લેખકે પોતાનો જ ઉલ્લેખ કર્યો હોય, એ પણ શક્ય છે કારણકે આ તને અંતે એમણે એ પ્રમાણે જ કર્યું છે, પોતાનો નામોલ્લેખ કર્યો નથી.)
બીજી ગાથામાં જૈન મતાનુસાર જ્ઞાનના પાંચ પ્રકારોનાં નામ ગણાવ્યાં છે ? મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યવ( મન:પર્યાય)જ્ઞાન અને કેવલજ્ઞાન.
જ્ઞાનમાત્રને પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ એમ બે સ્થળ વિભાગોમાં વહેંચીને ગાથા ૩ જણાવે છે કે પ્રત્યક્ષ એટલે અક્ષ (= ઈદ્રિય) માત્રની મદદથી ઉત્પન્ન થાય છે. પરંપરાગત રીતે મતિ તથા શ્રત એ બે જ્ઞાનપ્રકારોને પ્રત્યક્ષ વિભાગમાં, અને બાકીના ત્રણ પ્રકારોને પરોક્ષ એટલેકે ઈદ્રિયાતીત/આત્મપ્રત્યક્ષ વિભાગમાં સમાવિષ્ટ કરવામાં આવે છે. પરંતુ આ પ્રાચીન જૈન પરંપરાને બદલે ન્યાયદર્શનને અનુસરતાં અહીં યશોવિજયજી કહે છે કે પરોક્ષ એટલે પરાક્ષ, અને તેમાં અનુમાન આદિ જ્ઞાનપ્રકારોનો સમાવેશ થાય છે. (પારંપરિક રીતે અનુમાન એ પ્રત્યક્ષ ગણાયેલા મતિજ્ઞાનનો એક પેટાપ્રકાર છે.)
ગાથા પથી ૧૧માં શ્રુતજ્ઞાન તથા મતિજ્ઞાનના પરસ્પર સંબંધની તથા સામ્ય-વૈધર્મોની ચર્ચા કરી છે. (આમ તો આ આખો તરંગ જ આ બેની વિસ્તૃત ચર્ચા માટે જ મુખ્યત્વે કરીને રચાયેલો જણાય છે.)
| SR No. | 005729 |
| Book Title | Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 366 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 7 MB |