________________
૮૮ | ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
નિયાગ-અષ્ટકમાં કરે છે.
ઉચ્ચ યોગદશા માટે ભાવપૂજા જરૂરી છે. દ્રવ્યપૂજાનાં દ્રવ્યોને અનુરૂપ ગુણો દર્શાવીને ભાવપૂજાને સરસ રીતે સમજાવી છે. દા.ત. “ભાવપૂજાઅષ્ટકમાં ઉપાધ્યાયજી મહારાજ જણાવે છે –
મહાનુભાવ ! દયારૂપ જળથી સ્નાન કરીને સંતોષરૂપ શુભ વસ્ત્રો પહેરીને. વિવેકરૂપ તિલક કરીને અને ભાવનાથી પવિત્ર આશયવાળો બનીને ભક્તિશ્રદ્ધારૂપ કેશરમિશ્રિત ચંદનરસથી નવપ્રકારના બ્રહ્મચર્યરૂપ નવ અંગે શુદ્ધ આત્મારૂપ દેવની પૂજા કર.” (અ.૨૯ શ્લો. ૧-૨)
આવી સરખામણીઓ આખા અષ્ટકમાં આપી છે.
ધ્યાતા. બેય અને ધ્યાનની એકતાને પામીને આત્મસ્વરૂપમાં એકચિત્ત બનવાની વાત ધ્યાન અષ્ટકમાં કરી છે.
“ધ્યાતા સમ્યગ્દષ્ટિ આત્મા છે. ધ્યેય સિદ્ધ-અરિહંત ભગવાન છે અને સજાતીય જ્ઞાનની ધારારૂપ ધ્યાન છે. આ ત્રણેની એકતા સમાપત્તિ છે.” (અ.૩૦, ગ્લો.૨)
ધ્યાનથી આત્મા જ્ઞાનાનંદમાં લીન બને છે. ' પૂર્ણ જ્ઞાની દશા પામવા માટે તપ પણ જરૂરી છે. “
વળાં તાપનાનું તY: અથતુ “કમને તપાવે – બાળે તે તપ' આવી વ્યાખ્યા સાથે ‘તપ-અષ્ટકની શરૂઆત કરીને બાહ્ય અને આત્યંતર તપમાંથી જ્ઞાનરૂપ આત્યંતર તપને મહત્ત્વ આપ્યું છે. શુદ્ધ તપ કોને કહેવાય તે માટે ઉપાધ્યાયજી મહારાજ જણાવે છે કે,
“જેમાં બ્રહ્મચર્યની વૃદ્ધિ થાય, જિનેશ્વરની પૂજા થાય, કષાયોની હાનિ થાય અને અનુબંધસહિત વીતરાગની આજ્ઞા પ્રવર્તે તે તપ શુદ્ધ કહ્યું છે.” (અ.૩૧, ગ્લો.૬)
હવે આ કૃતિના છેલ્લા “સર્વનયાષ્ટકમાં તેઓ જણાવે છે કે પૂર્ણ જ્ઞાની – મુનિ સર્વ નયોને માનનારા હોય છે. મુનિ માધ્યચ્યભાવ ત્યારે જ અનુભવે જ્યારે તે બધા નયનો સ્વીકાર કરે. દરેક નય પોતપોતાના અભિપ્રાયે સાચા છે એમ માનીને કોઈ નય પ્રત્યે મુનિએ દ્વેષભાવ ન રાખવો જોઈએ. આ સર્વ નયનો સ્વીકાર કરવાથી કલ્યાણ થાય છે જ્યારે એકાંતદૃષ્ટિથી શુષ્કવાદ અને વિવાદ જન્મ જેનાથી અકલ્યાણ થાય છે.
ઉપસંહારમાં શરૂઆતના ચાર શ્લોકોમાં ૩ર અષ્ટકોનાં નામ પૂર્ણ જ્ઞાની મુનિના ગુણો રૂપે આપીને જ્ઞાનસારનું માહાત્મ બતાવ્યું છે. ત્યારબાદ જ્ઞાન અને ક્રિયા એ બંનેનો સ્વીકાર કર્યો છે. ઉપસંહાર
નમૂનારૂપ થોડાક શ્લોકો દ્વારા આ થયો “જ્ઞાનસાર' કૃતિનો માત્ર બાહ્ય
