________________
યોગવિંશિકા' ઉપરની વ્યાખ્યા ૯૭
અને વૃત્તિસંક્ષય એમ પાંચ ભૂમિકાઓ પ્રરૂપી છે, જેમાંની પ્રથમની ચાર પતંજલિસંમત સંપ્રજ્ઞાત છે અને અંતિમ ભૂમિકા પતંજલિસંમત અસંપ્રજ્ઞાત છે એમ હરિભદ્રસૂરિ સ્પષ્ટતા કરે છે. શ્રી યશોવિજયજીએ અધ્યાત્માદિ પાંચની તુલના સ્થાનાદિ પાંચ સાથે નીચે પ્રમાણે કરી છે. જેમકે – ૧. અધ્યાત્મ અધ્યાત્મના અનેક ભેદો છે. તેમાં – દેવસેવારૂપ અધ્યાત્મ = સ્થાન. જપરૂપ અધ્યાત્મ = ઊર્ણ.
અને તત્ત્વચિંતનરૂપ અધ્યાત્મ = અર્થ. ૨. ભાવના = સ્થાન, ઊર્ણ, અર્થ. ૩. આધ્યાન = આલંબન. . ૪. સમતા ૫ વૃત્તિસંક્ષય = અનાલંબન
ગ્રંથકારને અનુસરીને શ્રી યશોવિજયજીએ આલંબનને રૂપીદ્રવ્ય વિષયક અને અનાલંબનને અરૂપીવિષયક ધ્યાન તરીકે ઓળખાવીને અનાલંબન ધ્યાનથી શરૂ થતી આગળની ઊદ્ધ ભૂમિકાઓને પાતંજલ યોગદર્શનસંમત ભૂમિકાઓ સાથે નીચે પ્રમાણે સરખાવી છે. જેમકે :
પાતંજલયોગદર્શનસંમત નિરાલંબન ધ્યાન ક્ષપકશ્રેણિ ] = સંપ્રજ્ઞાત
કેવલજ્ઞાન
= અસંપ્રજ્ઞાત
અયોગયોગ
= ધર્મમેઘ
નિવણિ = મોક્ષ
અયોગયોગ અને ધર્મમઘની ભૂમિકાને અન્ય દર્શનોમાં મૃતાત્મા, વિવું, શિવાલય, સર્વાનંદ્ર અને પૂર એવાં જુદાં જુદાં નામોથી ઓળખાવી છે. ઘર,
મૃતભા આદિ નામોનો ઉલ્લેખ “યોગબિંદુમાં (ગા.૪૨૨) છે. યશોવિજયજીએ ત્યાંથી જ આ નામો ઉલ્લેખ્યાં હશે. પરંતુ એલ. સ્વૈલી અને કે. કે. દિક્ષિત સંપાદિત બન્ને યોગબિંદુમાં આવશfશવોદય: એમ ભવશત્રુની જગાએ વિશદ પાઠ સ્વીકારાયો છે, જ્યારે શ્રી યશોવિજયજીએ ભવશત્ર પાઠ સ્વીકાર્યો છે તે સર્વથા યોગ્ય છે. જોકે શ્રી યશોવિજયજી ભવશત્રુ અને શિવોદયને અલગ અલગ દર્શનાચાર્યસંમત નામ તરીકે ઉલ્લેખે છે. પરંતુ તે ત્યારે જ શક્ય બને કે જ્યારે
