________________
પરંપરાનો દૃષ્ટિપૂત વિનિયોગઃ “જિંબુસ્વામી રાસ' [ ૨૯૭ એ કારણે કથાકૃતિ ભાવપૂર્ણ અને હૃદયસ્પર્શી બની છે. આમ પદ્યમાં પોતીકી રીતે અર્થપૂર્ણ વર્ણનો યશોવિજયે પ્રયોજ્યાં છે.
બોધ-ઉપદેશ માટે બહુધા દુહાબંધ ખપમાં લીધેલ છે. ધર્મનો મહિમા, જે આગલી ઢાળમાં કથામાં નિહિત હોય છે, એ અહીં તારસ્વરે પ્રગટ થાય છે.
ઢાલને દેશીમાં ઢાળેલ છે. ક્યાંય દેશીનું પુનરાવર્તન નથી. તે સમયની પ્રચલિત દેશીઓની પસંદગી અને એમાં પણ અમુક પ્રકારની ભાવપૂર્ણ કથા માટે એને અનુકૂળ દેશીની પસંદગી યશોવિજયે કરેલી જણાય છે. દેશીવૈવિધ્ય આમ સૂઝપૂર્વકનું છે. આ કૃતિની ગેયતાનું એ સૂચક છે.
- ત્રીજા અધિકારની પાંચમી ઢાલમાંની “શાંતિ સદા મનમાંઇ વસઈ એ દેશીમાં પાસેનાએ કહેલી નુપૂરપંડિતા અને શિયાળની કથાનો પ્રારંભનો ભાગ સમુચિત રીતે નિરૂપાયેલ છે. એ જ રીતે ચોથા અધિકારની ત્રીજી ઢાલની બુદ્ધિસિદ્ધિની કથા માટે પસંદ કરેલી દેશી બેડલઈ ભાર ઘણો છઈ એ જ વાત કેમ કરો છો ?” પણ અર્થપૂર્ણ જણાય છે. આ દેશીવૈવિધ્યમાંથી યશોવિજયજીની તત્કાલીન પ્રચલિત ગીતો તરફની પ્રીતિ-રચિનો પણ પરિચય મળી રહે છે.
આમ યશોવિજયજીની કથનકળાની સૂઝનો પણ “જંબુસ્વામી રાસમાંથી ખ્યાલ આવે છે.
આ રીતે “જબુસ્વામી રાસ' કથાનું નિમણિ, એ માટે દૃષ્ટાંતકથાઓનો સૂઝપૂર્વકનો વિનિયોગ અને અર્થપૂર્ણ એવી કથનકળા એમ ત્રણ બાબતે મધ્યકાલીન ગુજરાતી રાસપરંપરામાં મહત્ત્વની કૃતિ લાગી છે. પરંપરાથી પરિચિત એવા સર્જક એનો દૃષ્ટિપૂત રીતે વિનિયોગ કરે ત્યારે એમાંથી એક પોતીકી રચનાનું સર્જન કઈ રીતે શક્ય બને છે એ દૃષ્ટિબિંદુથી પણ આ રાસકૃતિનું મૂલ્ય છે. આમ યશોવિજયજીએ ત્રિષષ્ઠિસલાકાપુરુષચરિત્રમાંની કથાને પોતીકી પ્રતિભાનો પાસ આપીને “જબુસ્વામી રાસ' કૃતિનું નિર્માણ કર્યું છે.
સંદર્ભ સામગ્રી : ૧. “બુસ્વામી રાસ, સંપા. રમણલાલ ચી. શાહ
૨. “મધ્યકાલીન ગુજરાતી કથાસાહિત્ય, હસુ યાલિકા . ૩. “આરામશોભા રાસમાળા', સંપા. જયંત કોઠારી
શાસ્ત્ર સુભાષિત કાવ્યરસ, વીણા નાદ વિનોદ, ચતુર મલે જો ચતુરને, તો ઊપજે પ્રમોદ.
ઉપાધ્યાય યશોવિજય (‘શ્રીપાલ રાસ)
