Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth

SR No.: 005729
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Publication Year: 1993
Total Pages: 366
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 7 MB

Page 152

તત્ત્વાર્થભાષ્યટીકા' D ૧૩૧
પ્રસંગે તૈયાયિકોની અણું અને સ્કંધરચનાની માન્યતાનું વિસ્તારથી ખંડન કર્યું છે. જીવની બાબતમાં દ્રવ્યદ્રવ્યત્વ’ કેમ નહીં તેનો ઉત્તર આપ્યો છે. પ્રસ્તુતાર્થવ્યાકરણ અને અપ્રસ્તુતાથપાકરણને નિક્ષેપનું ફળ કહ્યું છે.
સૂત્ર ૧.૧૦ની ટીકામાં કેટલાકનો એ મત રજૂ કર્યો છે કે બધાં જ જ્ઞાનો પ્રત્યક્ષ છે. આ પક્ષને અનુલક્ષી ઉપાધ્યાયજી જણાવે છે કે વિશુદ્ધશબ્દનયથી - એવંભૂતનયથી આ પક્ષ સાચો છે. અક્ષપદનો અર્થ ઇન્દ્રિય’, ‘મન’ અને ‘જીવ' એ ત્રણેય છે. એથી આપણાં બધાં જ્ઞાનો પ્રત્યક્ષ જ છે – આત્માભિમુખ્યથી થતાં ભય, હર્ષ રાગ, મનોરાજ્યલાભ આદિ, મનઆભિમુખ્યથી થતાં સ્મરણ, પ્રત્યભિજ્ઞાન, વિતર્ક, વિપર્યય આદિ, ઇન્દ્રિયાભિમુખ્યથી થતાં રૂપજ્ઞાન, રસજ્ઞાન, આદિ. આ પક્ષને સંગ્રહાયથી સમજાવતાં ઉપાધ્યાયજી કહે છે કે બધા જ્ઞાનોમાં પ્રત્યક્ષત જાતિ છે. બધી પ્રમિતિઓ અને પ્રમાતા પ્રત્યક્ષ છે. પરોક્ષત તો વિષયાંશમાં છે, કલ્પિત છે, ઔપાધિક છે અને તુચ્છ છે. વળી, વિશદ-અવિશદભાવથી પ્રત્યક્ષપરોક્ષવિભાગૈકાન્ત યુક્ત નથી, કારણકે પરોક્ષ સ્થળે પણ જ્ઞાનથી અવચ્છિન્ન વિષય વિશદ જ હોય છે, કેટલાક કહે પણ છે કે બધી વસ્તુઓ જ્ઞાત તરીકે અને અજ્ઞાત તરીકે સાક્ષીપ્રત્યક્ષનો વિષય બને છે. સર્વ પ્રકારે વિશદતા તો સ્તંભાદિમાં પણ હોતી નથી કારણકે સ્તંભના પાછળના ભાગથી અવચ્છિન્ન સ્તંભ તો અવિશદ (અજ્ઞાત) જ હોય છે. આમ પ્રમાભેદભાવે પ્રમાણભેદભાવ સિદ્ધ થાય છે. શાનદ્વૈતનયથી સ્વીકારની જેમ વિષયાકારનું પણ સ્વતપ્રકાશત્વ હોઈ કેવળ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ છે. આ બધી નદૃષ્ટિઓ છે.
સૂત્ર ૧.૧રની ટીકામાં મિથ્યાષ્ટિ જીવના મતિ-કૃત-અવધિ અજ્ઞાન જ છે એ જૈન સિદ્ધાન્ત વિશે કોઈની આશંકા જણાવવામાં આવી છે કે મિથ્યાદ્રષ્ટિએ શો અપરાધ કર્યો છે કે એનું બધું અજ્ઞાન અને સમ્યગૃષ્ટિનું બધું જ્ઞાન? ઉપાધ્યાયજી ઉત્તર આપે છે કે એનું કારણ એ છે કે મિથ્યાષ્ટિ અનન્તપર્યાયવાળી વસ્તુને એકપર્યાય રૂપે ગ્રહણ કરે છે. શંકાકાર કહે છે કે સમ્યગુદૃષ્ટિ પણ ઘટાદિ વસ્તુના. કોઈ ઘટત આદિ એક પયયને જ એક કાળે ગ્રહણ કરે છે તો તેનું તે જ્ઞાન કેમ કહેવાય ? ઉપાધ્યાયજી ઉત્તર આપે છે કે, જોકે સમ્યગુદૃષ્ટિ પ્રયોજનાદિવસે એક પર્યાયિને ગ્રહણ કરે છે તેમ છતાં બધી વસ્તુઓ અનન્તપયયાત્મક છે એ આગમાર્થમાં તેને શ્રદ્ધા હોવાથી તેનું જ્ઞાન સર્વત્ર સર્વદા અનન્તપયયાત્મકતાને વિષય કરનારું છે એટલે પ્રમાણ છે. આ ઉત્તરમાં કંઈક નવીનતા છે.
નૈયાયિકો સંજ્ઞા-સંજ્ઞીસંબંધજ્ઞાનને ઉપમિતિરૂપ સ્વતંત્ર પ્રમા ગણે છે. ઉપાધ્યાયજી ૧.૧૩ સૂત્રગત “સંજ્ઞાપદને સમજાવતાં જણાવે છે કે સંજ્ઞાજ્ઞાન એ પૂપિરસંકલનાત્મક પ્રત્યભિજ્ઞાન છે, એટલે જ સંજ્ઞાસશીસંબંધ પણ એનાથી જ ગૃહીત થાય છે, તેથી સંજ્ઞા' શબ્દ અન્વર્થ છે.
સૂત્ર ૧.૧૫ની ટીકામાં ઈહા અને સંશય વચ્ચેનો ભેદ વિસ્તારથી સ્પષ્ટ કર્યો