Page Text
________________
૧૩૦ પ ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
દર્શનોપયોગ પણ છે, કારણકે તેમના આવરણરૂપ કર્મો જ્ઞાનાવરણ અને દર્શનાવરણનો અભાવ છે. જ્ઞાન-દર્શનના ભેદ-અભેદ, કમયૌગપદ્ય પરત્વે મતમતાન્તર છે, આ સંદર્ભમાં આનું મહત્ત્વ છે.
સૂત્ર ૧.૧ની ટીકામાં જ્ઞાન અને શ્રદ્ધાનરૂપ દર્શનનો ભેદપક્ષ અને અભેદપક્ષ વિસ્તારથી રજૂ કરવામાં આવેલ છે. આ રજૂઆતમાં ઉપાધ્યાયજીએ સિદ્ધસેનગણની ટીકાનું ખાસ્સે અવલંબન કર્યું છે. અમેદપક્ષના સમર્થનમાં સિદ્ધસેન દિવાકરના “સન્મતિ'માંથી એક ગાથા ઉદ્ધત કરી છે. વળી, ઉપાધ્યાયજીએ જ્ઞાન અને ચારિત્રના અભેદની સ્થાપના પણ કરી છે. જેમ દર્શન એ જ્ઞાન છે તેમ ચારિત્ર પણ જ્ઞાન છે – જ્ઞાનવિશેષ છે. વિષયપ્રતિભાસ બુદ્ધિ છે, આત્મજ્ઞાન જ્ઞાન છે અને તત્ત્વસંવેદન અસંમોહ છે. તત્ત્વસંવેદનરૂપ અસંમોહ જ ચારિત્ર છે. ચારિત્રમોહના પૃથક અભિધાનનો ખુલાસો અભેદ માનીને પણ થઈ શકે છે એમ ઉપાધ્યાયજી જણાવે છે.
સૂત્ર ૧.૩ના ભાષ્યમાં સંસારના વિશેષણ તરીકે “અનાદિ પદ છે, તેની ટીકામાં ઉપાધ્યાયજીએ સૃષ્ટિકર્તા ઈશ્વરનો નિરાસ વિસ્તારથી કર્યો છે. “સર્વ કાર્ય સકર્તક છે કારણકે તે કાર્ય છે, ઘટની જેમ' આ ઈશ્વરસાધક અનુમાનને તેમણે
પ્રયોજક સિદ્ધ કર્યું છે. સૃષ્ટિ પહેલાં જીવોને શરીર, ઇન્દ્રિય, વિષય આદિ સાથે કોઈ સંબંધ ન હોઈ તેઓ મુક્ત જેવા છે, સૃષ્ટિમાં ઈશ્વર તેમને સંસારીપણું આપે છે, પરિણામે મુક્તિમાં પણ આસ્થા ન રહેવાની આપત્તિ આવે. સૃષ્ટિ પહેલાં જીવોનો કર્મબીજા સાથે સંબંધ હોઈ તેઓ મુક્ત જેવા નથી એમ કહેવું યોગ્ય નથી કારણકે પહેલાં સુષ્ટિકાલભોગ્ય કમનો ભોગ કરી કર્મોનો ક્ષય કરી દીધો હોઈ પ્રલયમાં તેમની અવસ્થિતિ નથી, અને જો કર્મોનો ક્ષય ન કર્યો હોય તો ભોગકાળ વિરમ્યો ન કહેવાય અને તેથી પ્રલય ઘટે નહીં. વળી, જીવોના અનિયતવિપાકી કર્મો એકસાથે નિરોધ પામવા તત્પર ન બને, કારણકે એવું દેખ્યું નથી. પરિણામે પ્રલય ઘટે નહીં. પ્રલય ન ઘટે તો સૃષ્ટિ ક્યાંથી ઘટે? સૃષ્ટિ ન ઘટે તો સૃષ્ટિકર્તા ઈશ્વર પણ ન ઘટે. વળી, કર્મનિરપેક્ષ ઈશ્વરનું કર્તૃત્વ માનતાં અમુકને સુખ અને અમુકને દુખ નહીં ઘટે અને કર્મસાપેક્ષ કતૃત્વ માનતાં ઈશ્વરનું ઈશ્વરપણું નહીં ઘટે, ઇત્યાદિ.
સૂત્ર ૧.પની ટીકામાં નિક્ષેપની વિશદ સમજૂતી છે. એકનો એક શબ્દ ચાર અર્થોમાં પ્રયોજાય છે. અથતુિ એકના એક શબ્દના ચાર અર્થ વાચ્ય છે – નામાર્થ સ્થાપનાર્થ દ્રવ્યાર્થ અને ભાવાર્થ. આ ચારને નિક્ષેપ કહેવામાં આવે છે. ઉપાધ્યાયજી કહે છે કે દ્રવ્ય એટલે વ્યક્તિ, સ્થાપના એટલે આકૃતિ અને ભાવ એટલે જાતિ. આમ ન્યાયસૂત્રનો હવાલો આપી શબ્દના આ ત્રણ વાચ્ય અથ છે એમ જણાવી આગળ કહે છે કે વૈયાકરણો નામને પદાર્થ ગણે છે. ઉપાધ્યાયજીની નિક્ષેપચર્ચા વિસ્તૃત, ગંભીર અને પ્રૌઢ છે. તેમાં દ્રવ્યજીવ’ અને ‘દવ્યદ્રવ્યની વિવિધ વ્યાખ્યાઓ કરી છે. આ સંદર્ભમાં અણુ અને સ્કંધની ચર્ચા કરી છે. આ
| SR No. | 005729 |
| Book Title | Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 366 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 7 MB |