Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth

SR No.: 005729
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Publication Year: 1993
Total Pages: 366
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 7 MB

Page 150

તત્ત્વાર્થભાષ્યટીકા” ૧૨૯
ઉપદેશ કરે છે એમાં વિરોધ છે, કૃતાર્થ છે તો ઉપદેશ કેમ કરે છે? ઉપદેશ કરે છે તો કૃતાર્થ શાના ? ઉપાધ્યાયજી ઉત્તર આપે છે કે તીર્થંકરનામકર્મના ઉદયના કારણે, તે કૃતાર્થ હોવા છતાં, ઉપદેશ આપે છે. શંકાકાર કહે છે કે તીર્થંકરનામકર્મોદય ઉપરની તીર્થકરની પરતંત્રતાને કારણે તીર્થકર એકાન્ત કૃતાર્થ ન કહેવાય. ઉપાધ્યાયજી ઉત્તર આપે છે કે કૃતાર્થતા ઘાતિકર્મક્ષયજન્ય હોઈ નિરપાયા છે. શંકાકાર વળી પૂછે છે કે ઇચ્છા વિના તીર્થકરની ઉપદેશાદિમાં પ્રવૃત્તિ કેવી રીતે સંભવે? ઉપાધ્યાયજી જણાવે છે કે આ આશંકા યોગ્ય નથી. જીવનજન્ય યત્ન ઈચ્છાજન્ય નથી. અહીં ન્યાયવૈશેષિકસંમત બે પ્રકારના પ્રયત્નનો ઉલ્લેખ છે – જીવનજન્ય યત્ન અને ઇચ્છાજન્ય યત્ન. જીવનનો અર્થ છે ધમધર્મસાપેક્ષ આત્મસંયોગ. જીવનજન્ય યત્નમાં કેવળ જીવન જ કારણ છે જ્યારે ઇચ્છાજન્યમાં જીવન ઉપરાંત પ્રધાનપણે ઇચ્છા કારણ છે. આધુનિક પરિભાષામાં કહીએ તો જીવનજન્ય યત્ન એ involuntaryયત્ન છે જ્યારે ઇચ્છાજન્ય યત્ન એ voluntaryયત્ન છે. નગ્નાટ અર્થાત દિગંબર મતાવલંબી પોતાનો મત રજૂ કરતાં કહે છે કે પુગલોને ગ્રહવા-છોડવા વગેરે પ્રવૃત્તિમાં મોહોદય જ કારણભૂત છે, ઉપદેશ કરવામાં ભાષાવર્ગણાના પુદ્ગલોને ગ્રહવા-છોડવાની પ્રવૃત્તિ અનિવાર્ય છે. આ પ્રવૃત્તિને કોઈ કારણજન્ય માનતાં દોષ આવે છે, એટલે એને તૈયતિક માનવી જોઈએ. ઉપાધ્યાયજી આ મતનો પ્રતિષેધ કરતાં જણાવે છે કે આ દિગંબર માન્યતા શ્રદ્ધેય નથી. મોહોદય આરંભ આદિ પ્રવૃત્તિવિશેષમાં જ કારણભૂત છે – સર્વપ્રવૃત્તિમાં નહીં. અન્યથા ગુરુવિનય. સ્વાધ્યાય, અધ્યયન, દાન આદિ પ્રવૃત્તિઓને મોહજન્ય માનવાની આપત્તિ આવે. ઇચ્છા વિના પ્રવૃત્તિ નહીં અને પ્રવૃત્તિ વિના ચેષ્ટા નહીં એમ માનતાં ભગવાનને નિશ્રેષ્ઠ માનવા પડે – જે તમે પણ માનતા નથી. એટલે જેમ વિલક્ષણ ચેષ્ટામાં જ પ્રવૃત્તિને હેતુ માનો છો તેમ વિલક્ષણ પ્રવૃત્તિમાં જ ઈચ્છાને હેતુ માનો. આમ ઈચ્છારહિત પ્રવૃત્તિ ભગવાનમાં સંભવે છે. આ ચર્ચા ઉપરથી એ ફિલિત થાય છે કે ભગવાન કરુણાથી પ્રેરાઈને ઉપદેશ આપે છે અને સિદ્ધાન્તનું સમર્થન નથી.
. સં.કા. ૧૫માં કહ્યું છે કે ધીમાને પ્રવ્રજ્યા લીધી. આ મહાવીરને વિશે કહેવાયું છે. અહીં “ધીમાનું શબ્દની ટીકામાં ઉપાધ્યાયજી જણાવે છે કે “ધીમાનુ’ શબ્દનો પ્રયોગ સપ્રયોજન છે, કારણકે તેમને નિષ્ક્રમણ પછી જ મન:પર્યાયજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું હતું. આનો અર્થ એ કે “ધી” પદથી મતિ, મૃત અને અવધિ જ સમજવાના છે એવું ઉપાધ્યાયજી જણાવવા માગે છે. - સંકા.૧૮માં ભગવાનના જ્ઞાન-દર્શનને અનન્ત’ વિશેષણ આપવામાં આવ્યું છે. તે અનન્ત' પદની ટકામાં ઉપાધ્યાયજી લખે છે કે – “અનન્ત પ્રવાહવિદ્યાવરણહેત્વમાવાવું અત્તરહિતમ્ ' આનો અર્થ આ પ્રમાણે છે – જ્ઞાનપ્રવાહ અને દર્શનપ્રવાહ અતૂટ વહ્યા કરે છે, અર્થાતુ પ્રત્યેક ક્ષણે જ્ઞનોપયોગ પણ છે અને