Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth

SR No.: 005729
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Publication Year: 1993
Total Pages: 366
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 7 MB

Page 238

આર્ષભીયચરિત' મહાકાવ્યઃ એક મૂલ્યાંકન ૨૧૭
करवालकरालताधरो मुखमाधुर्यवशीकृतावनिः ।
द्विषतां सुहृदां च योऽभवद् विषपीयूषपयोमहोदधिः ॥ (२.८)। સુવેગ દૂતના વિનીતાથી તક્ષશિલા સુધીના પ્રવાસ દરમિયાન ગ્રામસંસ્કૃતિનું સુંદર વર્ણન મળે છે. જેમકે –
धान्यमैक्षि कृषिकैः सकृदुप्ते लूनमप्यसकृदुद्गतरोहम् । तेन यत्र पृथुधीभिरधीताध्यापितं मनसि शास्त्रमिवोच्चैः ॥ छायया कवलिताध्वसु यस्मिन् भूयसी क्षितिरुहामति कान्ता । सञ्चरद्रथमणिद्युतिदम्भात् तेन सौररुगचिन्त्यत वान्ता ॥ ग्रामराजिषु कृतान्तरमानस्ताम्रचूड तरुणोड्डयनेन ।
सन्तुतोष न तु यत्र स सीम्नां क्षेत्रपङ्कितभिरनन्तखेदी ॥ (४.३४-३६) તે જ પ્રમાણે અધૂરા રહેલા ચોથા સર્ગના અંતભાગમાં તક્ષશિલા નગરીનું સુંદર વર્ણન મળે છે?
यद्गृहोन्नतगवाक्ष सलीलं भामिनिवदनलक्षमुदीक्ष्य । यातु शत्रुगणसङ्कटमग्नो भीतभीत इव शीतमरीचिः ॥ विस्तृतस्फटिकवेश्मविभायां पूर्णिमातिथिरुपेत्य न यस्याम् । कामिनिवदनपूर्णविधोः स्म प्रेमबन्धपरवत्यपयाति ॥ उन्मिषत्पुरदरास्य कुलीने मज्जिता ननु पुरन्दरयुक्ता ।
વિવિષયયુતઋતુ વિદં દર્યમુદ્રમાણિ મન II (૪.૬૩-૬૬)
આર્ષભીયચરિત' મહાકાવ્યમાં મળતાં વર્ણનોની કક્ષા કેટલા ઊંચા પ્રકારની ' છે તેનો કંઈક ખ્યાલ ઉપરનાં અવતરણો પરથી આવશે.
આ અધૂરા પૌરાણિક મહાકાવ્યમાં પૌરાણિક સંદર્ભો પણ ઠીકઠીક પ્રમાણમાં મળે છે. ઋષભદેવના ચરિત સાથે ઘનિષ્ઠપણે સંકળાયેલા ઇન્દ્રનો સંદર્ભ આ કાવ્યમાં વારંવાર આવે છે તે સ્વાભાવિક છે. તે ઉપરાંત મહેશ્વરના હિમાલય પર વસવા અંગેના તેમના મસ્તક રહેલાં ગંગા અને ચંદ્ર વિશેના તેમજ તેમના વિષપાન અંગેના કેટલાક સંદર્ભો (૧.૪૨, ૨.૫૦, ૨.૮૪, ૨.૯0) મળી આવે છે, જેમકે – ___स्मरति स्वतनुच्छविं न यच्छिरसीन्दुर्मणिचक्रचुम्बितः ।।
कुपिताद्रिसुतांहिताडनप्रसृतालक्तकशम्भुभालजाम् ॥ (२.८४) અગત્સ્ય ઋષિએ સમુદ્રપાન કર્યું હતું, તે અંગેનો ઉલ્લેખ બેત્રણ ઠેકાણે (૧.૧૨૫, ૨.૭૭ અને ૪.૩૩) મળે છે, જ્યારે બ્રહ્માનો (૧.૮૯) અને હરિ એટલેકે વિષ્ણુનો ઉલ્લેખ પણ મળે છે. (૨.૭૦) સંવાદકલા * આ મહાકાવ્યને જીવંત બનાવતું કોઈ તત્ત્વ હોય તો તે તેની અનુપમ સંવાદકલા છે. આ પ્રખર વૈયાયિકની વાદવિવાદમાં સમર્થ પંડિતોને પણ હરાવનારી