________________
ઉપાધ્યાય યશોવિજયનું જીવનવૃત્ત સંશોધનાત્મક અભ્યાસ
જયંત કોઠારી
મધ્યકાળના જૈનેતર કવિઓમાં જીવનવૃત્તાંતની ઘણી મુશ્કેલીઓ છે. કોઈનું વ્યવસ્થિત, વગતવાર, અધિકૃત જીવનવૃત્તાંત તો મળતું જ નથી. (નરસિંહ મહેતાના જીવનપ્રસંગોનાં કાવ્યો રચાયેલાં મળે છે પણ એ મોડા સમયનાં છે અને એમાં ચમત્કારક સંતચરિત્ર રજૂ થયું છે જે અનુકૃત્યાત્મક હોવાનું સમજાય છે.) કવિ પોતાના કાવ્યમાં પોતાના વિશે જે આછીપાતળી હકીકત આપે – જો આપે તો - એ જ એનું જીવનવૃત્તાંત. - પરંતુ જૈન કવિઓની બાબતમાં પરિસ્થિતિ જુદી છે. ઘણા સાધુકવિઓનાં ચરિત્રો એમના શિષ્યોને હાથે રચાયાં છે. તે ઉપરાંત કાવ્યોની પ્રશસ્તિઓ, પ્રતિમાલેખો, પટ્ટાવલીઓ વગેરેમાં ઘણી ચરિત્રાત્મક માહિતી સંઘરાયેલી છે. પરિણામે જૈનેતર કવિઓને મુકાબલે જૈન કવિઓની ચરિત્રાત્મક માહિતી ઘણા વિશેષ પ્રમાણમાં સાંપડે છે. એટલે જ નવાઈ લાગે છે કે ઉપાધ્યાય યશોવિજયજી જેવા નામાંકિત વિદ્વાનનું વ્યવસ્થિત, વીગતવાર ને પ્રમાણભૂત ચરિત્ર રચવાનો કોઈ પ્રયાસ એમના કોઈ સાથી કે શિષ્ય દ્વારા થયો નથી ને કોઈ પટ્ટાવલીમાં પણ એમને વિશેની માહિતી પ્રાપ્ત નથી. કાંતિવિજય નામના એક સાધુકકવિએ કેટલાંક વર્ષો પછી “સુજસવેલી ભાસ' નામે નાનકડી રચના કરી છે પણ એમાં અપર્યાપ્ત માહિતી છે ને એમાંની કેટલીક માહિતી અન્ય સાધનો દ્વારા મળતી માહિતીથી જુદી પડે છે, એથી એની પ્રમાણભૂતતા વિશે સંશય ઊભો થાય છે. (“સુજસવેલી ભાસ' માટે જુઓ પરિશિષ્ટ ૧ તથા કાંતિવિજય અને એમના સમય વિશે જુઓ પરિશિષ્ટ ૨.) યશોવિજયજીએ પોતાનાં કાવ્યોની પ્રશસ્તિઓમાં પોતાના વિશે જે માહિતી આપી છે એ તો અત્યંત અલ્પ છે.
સુજસવેલી ભાસની માહિતીની પ્રમાણભૂતતાના પ્રશ્નો હોવા છતાં યશોવિજયજીના જીવનવૃત્તાંત માટે એ જ મુખ્ય અને મહત્ત્વનો આધાર છે અને એને ઝાઝી અનધિકૃત માનવાને કારણ નથી એ પણ આપણે પ્રસંગોપાત્ત જોઈશું. જન્મ, કુટુંબ, વતન
સુસ. અનુસાર યશોવિજયજીનું જન્મનામ જસત હતું. એમના પિતા. વણિક વેપારી નારાયણ હતા અને માતા સોભાગદે હતાં. તેઓ કનોડાના રહેવાસી હતાં. યશોવિજયજીનો જન્મ કનોડામાં થયો હતો એમ એમાં સ્પષ્ટ કહેવાયેલું નથી,
