Page Text
________________
જ્ઞાનાર્ણવપ્રકરણ' U ૧૩
ખાણ (રત્નાવર એટલેકે મહાસાગર) એવા ભાષ્યનો જ અભ્યાસ કરીએ છીએ. रत्नाकरं जैनवचोरहस्यं, वयं तु भाष्यं परिशीलयामः ।
(૩) પરકીયો વડે (જૈનોના) તકનું ખંડન કરાયું હતું એ કાળે જેણે ભાષ્યરૂપ સંજીવનઔષધ (નીવાત) આપ્યું, તે ભગવંતોના મતના સૂર્ય સમા ભાષ્યકારને (મારું) નમન.
તરંગ બીજો: એ અપૂર્ણ અવસ્થામાં મળે છે. પુષ્પિકાના અભાવે, ઉપલબ્ધ ગાથાઓને આધારે અનુમાન કરી શકાય કે એનો મુખ્ય વિષય છે મતિજ્ઞાનના સ્વરૂપનું વિશ્લેષણ. ગાથા ૨-૪માં પ્રથમ એના બે સ્થૂળ વિભાગ (શ્રુતનિશ્રિત = શાસ્ત્રાધારિત અને અશ્રુતનિશ્રિત) કહીને પછી પ્રત્યેકના અવગ્રહ-ઈહાઅપાય-ધારણા એમ ૪-૪ પેટાભાગ પાડ્યા છે.
એ પૈકી, અવગ્રહની બાબતમાં સામાન્ય અને વિશેષ એવો ભેદ બીજાઓએ કર્યો છે, તે આપણા લેખકને માન્ય નથી કારણકે (જો વિશેષ પણ અવગ્રહ દ્વારા જ ગૃહીત થાય) તો પછી ગાયની પ્રવૃત્તિ સમજાવવી મુશ્કેલ થઈ પડશે (ગાથા પો. એ જ રીતે ઈહાને સંશય (= તર્કવિતર્ક)રૂપ માનવું પણ ઠીક નથી, કારણ (અવગ્રહથી અસ્કુટપણે જાણેલા વિષયની બાબતમાં) હેતુ અને ઉપપત્તિ (દલીલો) એવા વ્યાપાર દ્વારા વિશેષ જાણવાની ઇચ્છા તથા એ માટે ઘટતો પ્રયત્ન) એ જ ઈહાનું સ્વરૂપ છે. અન્ય વિશેષો)ના અભાવ રૂપે વિષયનું નિશ્ચિત જ્ઞાન તે અપાય, અને આ જ છે એવો નિશ્ચય તે ઘારા' એ મતના સ્વીકારમાં પણ લેખકને મુશ્કેલીઓ જણાય છે (ગાથા ૭–૧૦).
આ રીતે બીજાઓના મતોનો નિરાસ કર્યા પછી સ્વમતનું પ્રતિપાદન કરતાં ગાથા ૧૧થી નવપ્રદની સુદીર્ઘ ચર્ચા આરંભાઈ છે. પ્રથમ (૧૧-૧૨માં) એના બે ભેદ ગણાવ્યા છેઃ ચનાવપ્રદ અને પર્યાવB. ચઝનાવગ્રહ એટલે માત્ર ઇન્દ્રિય અને વિષયનો પરસ્પર સંબંધ/સંયોગ. આ સ્થિતિમાં જ્ઞાનનો વ્યક્તપણે ઉદય ન થયો. હોવા છતાં આને મતિજ્ઞાનનો અવ્યક્ત પ્રકાર ગણવાનું કારણ એ કે જો આ કાળે જ્ઞાનના અસ્તિત્વને નકારવામાં આવે, તો પાછળથી એ શેમાંથી ઉત્પન્ન થશે ?
ગાથા ૧૩ઃ પાંચ જ્ઞાનેન્દ્રિયો અને છઠું મન, એ પૈકી મન તથા ચક્ષુ પ્રાથરિ છે : પોતપોતાના વિષયનું અમુક અંતરેથી જ જ્ઞાન પામી શકે છે, તેથી વિષયેન્દ્રિય સંયોગ રૂપ વ્યઝનાવપ્રદ બાકીની ચાર ઇન્દ્રિયો માટે જ સંભવી શકે, અને એ રીતે એના ચાર ઉપભેદ પડી શકે.
* શા માટે અમુક ઇન્દ્રિયો પ્રાપ્યકાર અને બાકીની (૨) અપ્રાપ્યકારિ ગણાય, એ વિશેની અનેક દલીલો ગાથા ૧૪થી શરૂ થાય છે, વચ્ચે ૧૮થી ૨૪ ત્રુટિતાવસ્થામાં મળે છે. ગાથા ૨૫થી ૪૦માં મનના ભાવમન અને દ્રવ્યમાન એવા બે ભેદ કરીને
| SR No. | 005729 |
| Book Title | Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 366 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 7 MB |