Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth

SR No.: 005729
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Publication Year: 1993
Total Pages: 366
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 7 MB

Page 158

સ્યાદ્વાદકલ્પલતા' [ ૧૩૭
अत एव व्यासपतञ्जलिप्रभृतिभिरपि संसारे सुखाभाव एवोक्तः । गौतमेनापि चैकविंशतिदुःखमध्य एवं सुखं परिगणितमिति ।
આ કારણથી જ વ્યાસ, પતંજલિ આદિ ઋષિઓએ સંસારમાં સુખના અભાવને જ બતાવ્યો છે. ગૌતમે પણ એકવીસ દુઃખના સમુદાયમાં જ સુખની ગણના કરી છે. “ઉદ્યોતકારે પણ ચાયવાર્તિકમાં આરંભમાં આ વિચારનો ઉલ્લેખ કર્યો છે.
અહીં કોઈ પણ આગ્રહ કે આશંકા વિના વ્યાસ, પતંજલિનો ઉલ્લેખ છે, તેમના મતની અન્યત્ર યશોવિજયજીએ સબહુમાન ચર્ચા પણ કરી છે પણ વિતંડાનો દેશ લાગવા દીધો નથી એ તેમની અકલુષ ચિત્તવૃત્તિ અને શુદ્ધ વિદ્યાની ઉપાસનાનું ફલ છે. જન્મ-મૃત્યુના ઉપાયની ચર્ચામાં, કોઈ એક દર્શન જ સત્ય છે એમ કહેવામાં પણ કેવો વિવેક જોઈએ તેનું ગૌરવ તેમની શૈલીમાં દેખાય છે.
પતંજલિનો ઉલ્લેખ થયો છે ત્યારે તૃતીય સ્તબકમાં હરિભદ્રસૂરિએ કરેલું યોગના ઈશ્વરકર્તુત્વનું ખંડન લક્ષમાં આવે તેવું છે અને તેના ઉપરની યશોવિજયજીની ટીકા તો તેમનું નવ્ય ન્યાયની પરિભાષા ઉપરનું સામર્થ્ય પ્રગટ કરે છે. યોગના પૂર્વપક્ષને પણ તેમણે સર્વગ્રાહી રૂપે પ્રદર્શિત કર્યો છે જે નીચેનાં એકબે અવતરણો ઉપરથી સ્પષ્ટ થશે. '
ईश्वरः प्रेरकत्वेन कर्ता कैश्चिदिहेष्यते ।
વિન્યવિજીવિતયુવતોડનારિસિદ્ધ ભૂમિ: //. પાતંજલ દર્શનમાં નિષ્ઠા રાખનારા કેટલાએક વિદ્વાનો, જગતની ઉત્પાદક સામગ્રીમાં ઈશ્વરને પણ ગણે છે કારણકે અચેતન કારણોને પ્રેરક એવા ચેતન કનો સ્વીકાર આવશ્યક છે. ઈશ્વરની શક્તિ અચિત્ય છે, કારણકે ઈન્દ્રિયાદિ સાધનો વિના પણ સંપૂર્ણ વિષયો સાથે તેનો સંબંધ છે. ઈશ્વર સાધનનિરપેક્ષ સર્વવિષયક શાશ્વત જ્ઞાનનો આશ્રય છે અને અનાદિસિદ્ધ અને નિત્યમુક્ત છે. તેનામાં બંધનો સંભવ નથી. - આ રીતે ઈશ્વરકત્વનો આધાર લઈને યશોવિજયજી યોગની મુખ્યમુખ્ય વિચારધારાઓનો ઉલ્લેખ કરે છે. અને જગત્યતૃત્વ સંબંધમાં પાતંજલીનો ઉલ્લેખ કરીને તેને માત્ર પ્રેરક નહીં માનતા નૈયાયિકો ક્યા સ્વરૂપે ઈશ્વરને જગતનો કર્તા કહે છે તેની વિશદ ચર્ચા ઉદયનાચાર્યનો આધાર ટાંકીને યશોવિજયજીએ કરી છે.
ન્યાયકુસુમાંજલિ કારના મતે ઈશ્વરના જગકર્તુત્વને માટે નીચેનાં અનુમાનોનો આધાર લઈ શકાય તેમ છે.
कार्याऽऽयोजन धृत्यादेः पदात् प्रत्ययतः श्रुतेः ।
वाक्यात् संख्याविशेषाश्च साध्यो विश्वविदव्ययः ॥ ५-१ અન્ય અનુમાનોનો તો વિસ્તારથી ઉલ્લેખ શક્ય નથી પણ પ્રથમ અનુમાનને