Page Text
________________
ન્યાયાલોક' ૧૬૯
(યોગાચાર) સંમત બાહ્યર્થના અભાવવાદનું ખંડન, સમવાયસંબંધ, ચક્ષના પ્રાપ્યકારી, ભેદભેદ અને અભાવવાદની ચર્ચા કરી છે. તૃતીય પ્રકાશમાં ભાવની અથતિ ધમસ્તિકાય, અધમસ્તિકાય, આકાશ, કાલ, પુદ્ગલ અને જીવવિષયક ચર્ચા કરવામાં આવી છે.
ઉપાધ્યાય યશોવિજયજીનું જૈનદર્શનને મહત્ત્વનું પ્રદાન નવ્ય ન્યાયની શૈલીમાં જૈનદર્શનનાં તત્ત્વોનું નિરૂપણ છે. ૧૨મી સદીમાં થયેલ નવ્યન્યાયના જનક ગંગેશ ઉપાધ્યાયની અવચ્છેદક-અવચ્છિન્નની શૈલી ખૂબ જ વ્યાપક બની. તેમના પછી બહુ જ ટૂંકા ગાળામાં સમગ્ર ભારતમાં નવ્યશૈલી વ્યાપી ગઈ. ન્યાયવૈશેષિક ઉપર કરેલા આક્ષેપોનું નિરાકરણ કરી તૈયાયિકો નિષ્કર્ષરૂપ નવીન લક્ષણો બનાવવા લાગ્યા અને અન્ય દર્શનોનાં તત્ત્વોનાં લક્ષણોમાં અવ્યાપ્તિ, અતિવ્યાપ્તિ આદિ દિોષોનું આરોપણ કરવા લાગ્યા હતા. તદુપરાંત આ નવીનનો પ્રભાવ માત્ર દાર્શનિક ક્ષેત્રમાં જ નહીં પરંતુ સાહિત્યિક અને ધાર્મિક ગ્રન્થો પર પણ પડ્યો અને એ શૈલીમાં ગ્રન્થો રચાવા લાગ્યા હતા. ગંગેશ ઉપાધ્યાયની પરંપરાને તેમના જ વિદ્વાન પુત્ર વર્ધમાન ઉપાધ્યાયે વધુ વિકસાવી અને ત્યારબાદ પક્ષધર મિશ્ર, રઘુનાથ શિરોમણિ, જગદીશ તકલિંકાર, ગદાધર અને અંતે ધર્મદત્ત ઝા (બચ્ચા ઝા)એ વધુ સમૃદ્ધ કરી. પરંતુ ૧૭મી સદી સુધી જૈન દર્શનમાં નવ્ય ન્યાયની શૈલી પ્રવેશી નહોતી. ઉપાધ્યાયજીએ કાશીમાં રહીને નવીન શૈલીમાં રચાયેલા ગ્રંથોનું અધ્યયન કર્યું. દુરુહ અને કઠિનતમ વિષયોનું સૂક્ષ્મ ચિંતન કર્યું. ન્યાયસૂત્રથી લઈને ૧૭મી સદી સુધીના ન્યાયના વિકાસનું તથા પ્રશસ્તપાદથી પોતાના સમય સુધી વિકાસ પામેલી વિચારધારાનું ગહન અધ્યયન કર્યું. આ ઉપરાંત પણ અન્ય ભારતીય દાર્શનિક પરંપરાનું પણ અધ્યયન કરી જૈનદર્શનના મતની સ્થાપના કરવા ગ્રંથોની રચના કરવા લાગ્યા. તેમણે “ન્યાયાલોકમાં ગંગેશોપાધ્યાય. વર્ધમાન ઉપાધ્યાય અને પક્ષધર મિશ્ર જેવા નવ્ય ન્યાયના દિગ્ગજ પંડિતોની આલોચના કરી તેમનું સયુક્તિક ખંડન કર્યું છે. તે-તે દર્શનોની ખામીઓ બતાવી જૈન દર્શનના સિદ્ધાંતોનું નવ્યશૈલીમાં સ્થાપન કર્યું છે. આમ ૧૭મી સદી સુધી વિકાસ પામેલી તમામ દાર્શનિક પરંપરાઓનું વિશ્લેષણ, તેની ખામીઓ અને જૈન સિદ્ધાન્તોની સ્થાપના એ જાણવા પણ ઉપાધ્યાયજીના ગ્રન્થોનું અધ્યયન આવશ્યક છે.
ન્યાયાલોકનું આન્તરિક મૂલ્યાંકનઃ “ન્યાયાલોકના પ્રથમ પ્રકાશમાં મુક્તિ અંગે ચર્ચા કરવામાં આવી છે. મુક્તિ, મોક્ષ, અપવર્ગ, નિર્વાણ આદિ પર્યાયવાચી શબ્દો છે. મુક્તિ એ ભારતીય દર્શનોનું પ્રમુખ લક્ષ્ય છે. કેન્દ્રિય વિચારધારા છે. ભારતીય દર્શનોમાં જે વિચારણા થઈ તે દરેક મોક્ષને નજર સમક્ષ રાખીને કરવામાં આવી છે. જે-જે દર્શનોને મોક્ષ માટે જે-જે તત્ત્વોની આવશ્યકતા જણાઈ તેની વિવક્ષા કરી છે. તથા અન્ય સ્વમાન્ય તત્ત્વોથી અન્ય તત્ત્વોને પોતાને અભિમત તત્ત્વોમાં જ સમાવી લેવાનો પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યો છે. જેમ ન્યાયદર્શનને ૧૬ પદાર્થોની, વૈશેષિક
| SR No. | 005729 |
| Book Title | Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 366 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 7 MB |