Page Text
________________
૧૭૦ | ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
દર્શનને ૬ ભાવ પદાર્થ અને પાછળથી સાતમા અભાવ પદાર્થની, સાંખ્યદર્શનને પ્રકૃત્તિ, પુરુષ આદિ ૨૫ તત્ત્વોની તથા વેદાન્તદર્શનને માત્ર બ્રહ્મના સાચા સ્વરૂપની તેમ જૈન દર્શનને ૭ અથવા ૯ તત્ત્વોની આવશ્યકતા જણાઈ. આ તત્ત્વોનું જ્ઞાન મોક્ષપ્રાપ્તિ માટે આવશ્યક છે. આમ મોક્ષ બધાં જ દર્શનને અભિપ્રેત છે છતાં મોક્ષના સ્વરૂપ વિશે વિપ્રતિપત્તિ છે. મોક્ષ દુઃખાભાવરૂપ છે કે સુખરૂપ છે, આનંદમય છે કે અભાવરૂપ એ વિશે વિભિન્ન મતો પ્રવર્તે છે. પ્રસ્તુત ન્યાયાલોકમાં મોક્ષ સંબંધી મતોની પૂર્વપક્ષમાં ચર્ચા કરવામાં આવી છે.
ન્યાયદર્શનમાં મોક્ષ : ન્યાયસૂત્રમાં જણાવ્યું છે કે તહત્યન્તવિમોક્ષ આપવાઃ | અર્થાતુ દુઃખનો આત્યંતિક નાશ અપવર્ગ/મોક્ષ છે. નવ્ય તૈયાયિકો મોક્ષની વ્યાખ્યા કરતાં જણાવે છે કે સમાનાર પ્રથમવસદવૃત્તિ:gધ્વંસ અથતુ મોક્ષ એટલે એકાધિકરણમાં રહેનારો દુખનો પ્રાગભાવ કે જેની સાથે દુઃખધ્વંસની વૃત્તિ ન હોય. એટલેકે દુઃખધ્વસ રહિત દુખનો પ્રાગભાવ મોક્ષ છે. આ માટે વ્યભિચારદોષ આપ્યો છે. વર્ધમાન ઉપાધ્યાયના મતનું સ્થાપન કરી તેમાં અપ્રયોજકત્વદોષ આપ્યો છે. આ ઉપરાંત અન્ય ચાર નૈયાયિકસમ્મત મતોનું પ્રદર્શન કરી તેમાં દોષારોપણ કર્યું છે.
ત્રિદંડીનો મત: આ મત પ્રમાણે આનંદમય પરમાત્મામાં જીવાત્માનો લય મોક્ષ છે. અહીં એકાદશેન્દ્રિય-સૂક્ષ્મતન્માત્રામાં અવસ્થિત પંચભૂતાત્મક લિંગશરીરનો નાશWલય માનીએ તો કર્મક્ષય રૂપ જ છે અને જો જીવના લયરૂપ મોક્ષ માનવામાં આવે તો તે અનિચ્છનીય છે કેમકે સ્વનાશ કોઈને પણ અભિપ્રેત નથી. હોતો તેમ ઉપાધ્યાયજી જણાવે છે.
વી : ચિત્તસંતતિનો નાશ મોક્ષ છે. પરંતુ પ્રકૃતમત માનવામાં આવે તો નિરન્વય ચિત્તસંતતિ માનવા જતાં બદ્ધ-મુક્ત વ્યવસ્થાનો લોપ થઈ જશે તથા સંતાનને તો એમાં અવાસ્તવિક માનવામાં આવેલ છે. આ દોષો છે.
અન્ય મતઃ સ્વતંત્રતા મોક્ષ છે. સ્વતંત્રતા જો કમનિવૃત્તિ રૂપ હોય તો તે જૈન સિદ્ધાત્મ રૂપ જ છે અને ઐશ્વર્યરૂપ માનીએ તો ઐશ્વર્ય અભિમાનને અધીન હોવાથી સંસારરૂપ જ છે એથી એ યોગ્ય નથી.
સાંખ્યદર્શનઃ સાંખ્યદર્શન અનુસાર પ્રકૃતિના વિકારોનો વિલય કરી પુરુષનું સ્વરૂપમાં અવસ્થાને મોક્ષ છે. આનું ખંડન કરતાં ઉપાધ્યાયજી જણાવે છે કે પ્રથમ તો પ્રકૃતિનાં પરિણામો જ અવાસ્તવિક છે તથા આત્માનું સ્વરૂપમાં અવસ્થાન અસાધ્ય છે. અર્થાત્ આત્મા સ્વરૂપમાં અવસ્થિત છે જ. માત્ર તેના પર રહેલાં આવરણોને દૂર કરવાં તે જ સાધ્યરૂપ છે.
બૌદ્ધ મતઃ અગ્રિમ ચિત્તનો અનુત્પાદ અને પૂર્વ ચિત્તની નિવૃત્તિ એ મોક્ષ છે? એમ માનતા બૌદ્ધ મતમાં અસાધ્યત્વ અને અનુદ્દેશ્યત્વરૂપ દોષોનું આરોપણ
| SR No. | 005729 |
| Book Title | Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 366 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 7 MB |