Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth

SR No.: 005729
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Publication Year: 1993
Total Pages: 366
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 7 MB

Page 227

૨૦૦ પ ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
अभिधातुमुचितत्वात् तदभिधानं समर्थयति एषामिति ।
આ શબ્દો યશોવિજયજીમાં છે, પણ ઝળકીકરે એમનો નામોલ્લેખ કર્યો નથી એટલે સંભવ છે કે એનો મૂળ સ્રોત અન્યત્ર હોય. જોકે યશોવિજયજીમાં તમધાને છે તે વધારે શુદ્ધ પાઠ છે એ નિર્વિવાદ છે.
આ બંનેના મૂળ સ્રોત માટે કદાચ નરહરિની બાલચિત્તાનુરજનીમાં નજર નાખી શકાય. જેમકે – (પૃ.૧૦)
नन्वर्थशास्त्रादौ व्यञ्जकशब्दव्यवहाराभावात्......ननु विभागानन्तरं वाचकादीनां તક્ષMવાર્થ.... વગેરે.
યશોવિજયજીના શબ્દ ઝળકીકરમાં ઝિલાયા છે અને છતાં પાઠ યશોવિજયજીનો સારો છે, કારણકે અહીં દલીલ આ પ્રમાણે ચાલે છે, જેમકે “(શબ્દ)ના વિભાગના ઉલ્લેખ પછી (તેમના) લક્ષણના સંબંધમાં જિજ્ઞાસા થાય અર્થાત્ વાચક, લાક્ષણિક અને વ્યંજક શબ્દ કોને કહેવાય એવો પ્રશ્ન થાય, પણ અહીં એનું લક્ષણ આપવું ઉચિત હોવા છતાં તેનું કથન થયું નથી (મથા) તેનું કારણ આપે છે.”
યશોવિજયજી (પૃ.૪) “પુષ' વગેરેમાં નોંધે છે કે શબ્દોનું લક્ષણ આગળ કહેવાશે, પણ પહેલાં જિજ્ઞાસાનો પ્રથમ વૃજ્યાશ્રય છે, કારણકે અર્થની ઉપસ્થિતિ વૃત્તિ ઉપર અવલંબે છે અને એનો જ શાબ્દબોધ થાય છે. આથી જેમ શબ્દ વિશે જિજ્ઞાસા થાય છે તેમ અર્થ કે જે વ્યંજનારૂપ વૃત્તિનો આશ્રય છે તેને માટે પણ જિજ્ઞાસા થાય છે, અને શિષ્યની પહેલી જિજ્ઞાસા થોડી વાર રોકી શકાય તેમ છે,
જ્યારે બીજી જિજ્ઞાસા શાન્ત કરવા અર્થનું નિરૂપણ આવશ્યક છે. તેથી અર્થોનો વિભાગ પહેલો હાથ ધરાયો છે.
- આ ચચ સ્પષ્ટ રૂપે અન્યત્ર જોવા મળતી નથી એટલે યશોવિજયજીના સૂક્ષ્મ નિરૂપણનું તે ઉદાહરણ બને છે, જોકે વિસ્તારિકામાં (પૃ.૩૩) નીચેના શબ્દો છે ?
ननु विभागस्य विशेषलक्षणाभिधानप्रयोजनकत्वेन विभागानन्तरं तदुचितमित्याह - एषामित्यादि । अत्रापि स्वरूपमित्येकवचनं पूर्ववत् । वक्ष्यत इति विभागप्रकरणसमाप्तौ, साच अर्थविभागसिद्धावेव स्यादिति, सम्प्रति तदनभिधानम् ।
અહીં પણ “મનધાનં પાઠ છે, જે યશોવિજયજીમાં આપણે નોંધ્યો છે. ઝળકીકર કદાચ વિસ્તારિકાનો આધાર લેતા હશે એમ કહી શકાય. યશોવિજયજી ઉપર પણ વિસ્તારિકાનો પ્રભાવ સ્પષ્ટ છે.
આ પછી યશોવિજયજી (પૃ.૪) “વાચ્ય વગેરે તેના અર્થો બનશે” એવી ક. પ્ર.ની નોંધ ઉપર વ્યાખ્યા કરે છે. તેમાં તૈયાયિક શૈલીમાં ખૂબ વિસ્તૃત રીતે શાસ્ત્રાર્થ કરવામાં આવ્યો છે. નવ્ય ન્યાયદર્શનના પ્રભાવ નીચે જે નવ્યો, જેવા કે સિદ્ધિચન્દ્ર, શ્રીવત્સલાંછન ભટ્ટાચાર્ય, જગન્નાથ પંડિત, પંડિત વિશ્વેશ્વર વગેરેએ અલંકાર