________________
૩૧૨ પ ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
વશીમાં ઉપાધ્યાય યશોવિજયજીએ જિનેશ્વર દેવ પ્રત્યેનો ભક્તિભાવ ખૂબ ઉત્કટતાથી ગાયો છે ને એમાં અનેક દૃષ્ટાંતોની સહાય લીધી છે. ભક્તના ભગવાન પ્રત્યેના સ્નેહના મેળની વાત કરતાં કવિ કહે છે :
તજ શું મુજ મન નેહલો રે ચંદન ગંધ સમાન,
મેળ હુઓ એ મૂળગો રે સહજ સ્વભાવ નિદાન. (રૂ.૨) ભક્તિ વિનાના જીવનની વ્યર્થતા કવિ આ રીતે દર્શાવે છે ?
તે દિન સવિ એળે ગયા. જિહાં પ્રભુ શું ગોઠ ન બાંધી રે (સ્વ.૩) ભક્ત તરીકે કવિ ક્યાંક ઉપાલંભ – ચીમકી આપવાન, કટાક્ષ કરવાના અને મહેણું મારવાના અધિકારો પણ ભોગવે છે :
મુજ શું અંતર કિમ કરો રે, બાંહ્ય રહ્યાની લાજ. (સ્ત.૧) મુખ દેખી ટીલું કરે તે નવિ હોવે પ્રમાણ, મુજરો માને સવિ તણો રે, સાહિબ તેહ સુજાણ. (સ્ત.૧) એકને લલચાવી રહો રે, એકને આપો રાજ,
એ તમને કરવો નવિ ઘટે રે પંક્તિભેદ જિનરાજ. (રૂ. ૬) ભક્ત કહે છે કે જો મુક્તિનો ઉપાય મળશે તોય ભગવાનને લઈને મળશેઃ
અગ્નિ મિટાવે શીતને, જે સેવો થઈ થિર થંભ હો. જિમ એ ગુણ વસ્તુસ્વભાવથી તિમ તુમથી મુગતિઉપાય હો. (રૂ.૭) ભક્ત પોતાનો દૃઢ નિધરિ અને પરમાત્મા પ્રત્યેની લગની આ રીતે વ્યક્ત કરે
છે.
ચખવી સમકિત સુખડી રે. હોળવીઓ હું બાળ,
કેવળરત્ન લહ્યા બિના રે ન તજું ચરણ ત્રિકાળ. (સ્ત.). અર્થાત્ હે ભગવાન, જો સમકિત-સુખડીની લાલચ આપીને તેં મને હોળવ્યો જ છે તો હું પણ તને કેવળરત્ન પામ્યા વિના તજવાનો નથી જ. કવિ આગળ લખે
છે :
કાગળ લિખવો કારમો, આવે જો દુરજન હાથ રે,
અણમિલવું દુરંત રે, ચિત્ત ફિરે તુમ સાથ રે. (સ્ત.૧૪) ભક્ત-ભગવાન વચ્ચેનો પ્રેમનો રંગ કેટલો પાકટ છે તે દર્શાવતાં કવિ લખે
છે
,
મસિ વિણ જે લિખા તુજ ગુણે અક્ષર પ્રેમના ચિત્ત રે,
ધોઈએ તિમ તિમ ઊઘડે ભગતિજલે તેહ નિત્ય રે. (સ્ત.૧૭) કવિ ભક્તિની તુલનાએ અનુભવની ભૂમિકાને ઊંચેરી ઠેરવે છે. ભક્તિને દૂતિકા અને અનુભવને મિત્ર ગયાં છે. એમાંથી આ વાત સ્પષ્ટ થાય છે?
ભગતિતિકાએ મન હર્યું, પણ વાત કહી છે આધી રે, અનુભવમિત્ત જો મોકલું તો તે સઘળી વાત જણાવે રે. (૪)
