Page Text
________________
૪૮ D ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
પ્રકરણ’, ‘અષ્ટસહસ્રી’ જેવા ગ્રંથો દ્વારા ચૌદમા સૈકાથી માંડીને છેક સત્તરમા સૈકા સુધી નવ્ય નૈયાયિકોએ નવ્યન્યાયનાં જે પ્રધાન તત્ત્વોનું પ્રતિપાદન કર્યું હતું તેનું જૈન ન્યાયની અપેક્ષાએ વિસ્તૃત નિરૂપણ કર્યું. “શ્રીમદ્ યશોવિજયજી સિવાય બીજા કોઈ પણ વિદ્વાન દ્વારા નવ્યન્યાયની શૈલીમાં જૈન દાર્શનિક તત્ત્વોનું વિસ્તૃત વિવેચન થયેલું જોવા મળતું નથી.”
યશોવિજયજી એક તરફ શાસ્ત્રીય તેમજ લૌકિક ભાષામાં પોતાના સરલ તેમજ કઠિન વિચારોને જિજ્ઞાસુઓ સમક્ષ રજૂ કરવાની ચેષ્ટા કરનાર વિદ્વાન તરીકે નજર સમક્ષ આવે છે તો બીજી તરફ બંગાળ અને મિથિલાના નવ્યનૈયાયિકો રઘુનાથ શિરોમણિ, ગુણાનંદ અને નારાયણ, કે જેમના વિચારો સાથે વાસ્તવમાં તેઓ સંમત નથી તેમની ખુલ્લે મોંએ પ્રશંસા કરનાર ને એ રીતે પોતાના પ્રતિપક્ષ તરફ નિખાલસ વિદ્વાન, જ્ઞાનના અનન્ય ભક્ત તરીકે નજર સમક્ષ આવે છે. તેઓનું “દૃષ્ટિબિંદુ તદ્દન વસ્તુલક્ષી અને આગવી શૈલીમાં હોય છે. તેઓ પોતાના પ્રતિપક્ષ પ્રત્યે પ્રામાણિક અને વફાદાર જણાય છે.”૧૦
છેલ્લે એક મહત્ત્વના મુદ્દાની વાત કરી લઈએ. આ મુદ્દો છે વિચારો કે સિદ્ધાંતોને લગતી મૌલિકતાનો કે નવસર્જનનો. ઉપાધ્યાયજીના અને તેમના જેવા બહુશ્રુત વિદ્વાનોના ગ્રંથો તેના વિષયની દૃષ્ટિએ મૌલિક જણાતા નથી; પરંતુ આથી આ વિદ્વાનોનું મહત્ત્વ ઘટતું નથી, એમની દાનિક પ્રતિભા ઓછી અંકાતી નથી; કારણકે આપણે જોયું તેમ અભેદવાદ, ષડ્મય, નિક્ષેપ, નવ્યન્યાય વગેરેમાં યશોવિજયજીનું જે વિશિષ્ટ પ્રદાન છે તે એમની એક દાર્શનિક તરીકેની અત્યંત પ્રભાવશાળી પ્રતિભાનું દર્શન કરાવે છે. આવી દાનિક પ્રતિભા હોવા છતાં એમણે ક્યાંય કશુંય પોતે નવું કહેવા માગે છે અને તેને કારણે પરંપરાની બહાર તેમના વ્યક્તિગત અહમ્નો ઝંડો ઘણે ઊંચે લહેરથી ફરકતો થાય છે એમ દર્શાવવાનો યત્ન કર્યો નથી. તેમણે નમ્રપણે પોતાની દાર્શનિક પ્રતિભાને જૈન દર્શનના મુખ્ય સિદ્ધાંતોની સમજણ વિસ્તારવામાં સમર્પિત કરેલી છે.
અંતે, જૈન પરંપરાનો અને જૈન દર્શનના બહુશ્રુત વિદ્વાનોનો ઇતિહાસ જોતાં સ્પષ્ટપણે જણાય છે કે ત્રીજા સૈકા સુધીમાં આવતા કુન્દકુન્દ્રાચાર્ય અને ઉમાસ્વાતિ; પાંચમા સૈકા સુધીમાં આવતા પૂજ્યપાદ, સમંતભદ્ર, સિદ્ધસેન દિવાકર; સાતમાઆઠમા સૈકામાં આવતા માવાદી, જિનભદ્રગણિ, ક્ષમાશ્રમણ, ગંધહસ્તિ, હિરભદ્ર; નવમા સૈકાથી પંદરમા-સોળમા સૈકા સુધીમાં આવતા અકલંક, વીરસેન, વિદ્યાનંદી, વાદીદેવસૂરિ અને હેમચંદ્રાચાર્ય સુધી ચાલ્યો આવતો જૈન વાડ્મયનો વિકાસ છેલ્લે ઉપાધ્યાય શ્રીમદ્ યશોવિજયજી સુધી આવે છે. તેઓએ પોતાના જીવન દરમ્યાન માત્ર “સુંદર, સચોટ અને સતર્ક દાર્શનિક વિશ્લેષણ તેમજ પ્રતિપાદન” જ નથી કર્યું પરંતુ જૈન વાયના વિકાસને વધારે ફળદાયી વળાંક આપ્યો છે અને પરંપરાને સાચવીને વિશ્વદર્શનના ફલક પર દિપાવી છે.
૧૧
| SR No. | 005729 |
| Book Title | Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 366 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 7 MB |