________________
‘વિહરમાન જિન વીશી’ I ૩૧૫
પંક્તિમાં કવિ ‘ભેટ્યા' સાથે પ્રાસ મેળવવા શબ્દને મરડીને મેટ્યા' આપે છે. પણ આવી શબ્દમરોડ કાવ્યમાં આકર્ષક બની જાય છે.
આ ઉપરાંત અનેક સ્થળે મળતી હિન્દીની છાંટ કાવ્યલઢણને આકર્ષકતા આપે છે. જેમકે “યું મેરે મન તુ વસ્યો જી.' (સ્ત. ૬–૮)
જૂની પશ્ચિમી રાજસ્થાની (પ્રાચીન ગુજરાતી) પછીની ભૂમિકાએ હિન્દી, ગુજરાતી વગેરે ભાષાઓએ અલગઅલગ અસ્તિત્વ ધારણ કર્યું ત્યારે હિન્દીમાં મધ્યવર્તી ઇકાર, ઉકાર ચાલુ રહ્યા. ગુજરાતીમાં નીકળી ગયા. (લિખના = લખવું, ફિરના = ફરવું, મિલના = મળવું, લુનના લણવું વગેરે) પણ આ કવિમાં હિન્દી શબ્દોની છાંટ ધ્યાન ખેંચશે ચિત્ત ફિરે તુમ સાથ' (સ્ત.૧૪), ‘કાગળ લિખવો કા૨મો’ (સ્ત. ૧૪) ‘ચિત્ત મિથું રી' (સ્ત.પ), ‘હેજે હિગ્યું રી' (સ્ત.૫) ઉપરાંત ‘ઇસારત’, ‘ખિજમત', “દીદાર' જેવા અરબી-ફારસી શબ્દપ્રયોગો પણ અહીં નજરે ચઢશે.
=
ટૂંકાંટૂંકાં પદોની આ નાનકડી ‘વીશી’ ભક્તિભાવે ભીંજાયેલી છે. એના કેટલાક અંશો કાવ્યાત્મક બની આવ્યા છે અને કેટલીક પદાવલિઓ પ્રાસઆંતરપ્રાસ, વર્ણસગાઈ અને લયની આકર્ષક છટાઓ દાખવે છે એમ જરૂર કહી શકાય.
D
અઢારમી સદીમાં ઉપાધ્યાયજી મ. શ્રી યશોવિજયજીએ જે કામ કર્યું તે પાછું ત્યાં જ અટકી ગયું. ત્યાર પછી ભારતીય દર્શનોમાં પણ કશો વિશેષ વિકાસ થયો નથી જે હાલમાં વીસમી સદીના પૂર્વાર્ધમાં થયો છે. ડૉ. રાધાકૃષ્ણ જેવાએ પશ્ચિમનાં દર્શનોનો અભ્યાસ કરીને પૂર્વ અને પશ્ચિમનો સમન્વય કરતું નૂતન વેદાંત દર્શન આપ્યું છે અને એ રીતે ભારતીય દર્શનોમાંના વેદાંત પક્ષને અઘતન બનાવવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. પરંતુ આધુનિક દર્શનશાસ્ત્રમાંથી ગ્રાહ્ય કે ત્યાજ્યનો વિચાર કરનાર હજુ કોઈ જૈન દાર્શનક પાક્યો નથી. એ જ્યાં સુધી નહીં પાકે ત્યાં સુધી વાચક યશોવિજયજી જૈન દર્શન વિશે અંતિમ પ્રમાણ રહેશે, પરંતુ વાચક યશોવિજયજીના આત્માને એથી સંતોષ ભાગ્યે જ થાય. તેમણે અષ્ટસહસ્રી જેવા ગ્રંથને દશમી સદીમાંથી બહાર કાઢીને અઢારમી શતાંબ્દીનો બનાવી દીધો તે તેમના એ અષ્ટસહસ્રીના વિવરણને જ્યાં સુધી કોઈ વીસમી સદીમાં લાવીને ન મૂકે ત્યાં સુધી એમનો આત્મા અસંતુષ્ટ જ શા માટે ન રહે ? દલસુખભાઈ માલવણિયા (શ્રી યશોવિજય સ્મૃતિગ્રંથ')
