________________
ઉપદેશરહસ્ય' D ૧૧૯
ઇત્યાદિ પારિભાષિક શબ્દો વપરાય છે. ઉપાધ્યાયજી મહારાજે તે દરેકનાં સ્પષ્ટ લક્ષણો દર્શાવ્યાં છે. ઉ.ત. અપુનબંધક જીવ માટે તેઓ લખે છેઃ
सो अपुणबंधगो जो णो पावं कुणइ तिव्वभावेणं । ___ बहु मण्णइ णेव भवं सेवइ सव्वत्थ उचियठिइं ॥ | જેિ જીવ તીવભાવે પાપ ન કરે, ભવનું બહુમાન ન કરે, અને સર્વત્ર ઉચિત સ્થિતિનું સેવન કરે તે અપુનબંધક છે.]
અપનબંધક એટલે એ જીવ કે જે સંસારમાં પરિભ્રમણ કરતાંકરતાં હવે એ સ્થિતિએ આવ્યો હોય કે પોતે હવે સંસારમાં હોય ત્યાં સુધી ફરીથી પુનઃ) ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિનો બંધ કરે નહીં.
અવક્રગામી અથવા ઋજુગારી જીવનાં લક્ષણો જણાવતાં ઉપાધ્યાયજી મહારાજ કહે છે :
मग्गणुसारी सड्ढो पन्नवणिज्जो क्रियावरो चेव ।
गुणरागी जो सक्कं आरभइ अवंकगामी सो ॥ - જે માગનુસારી હોય, શ્રદ્ધાવાન હોય, સુખબોધ હોય, ક્રિયામાં તત્પર હોય, શક્યમાં ઉદ્યમવંત હોય તે અવક્રગામી છે.]
દુનિયાના તમામ ધર્મોમાં. સાધુસંન્યાસી થનારી બધી જ વ્યક્તિઓ અંતઃકરણના શુદ્ધ ત્યાગવૈરાગ્યના ભાવથી જ થાય છે એમ એકાન્ત કહી નહીં શકાય. જૈન ધર્મમાં પણ એવા સાધુઓ હોઈ શકે છે કે જેમણે માથે મુંડન કરાવ્યું હોય પરંતુ હૃદયમાં ત્યાગવૈરાગ્યનો ભાવ ન હોય. એવા માત્ર વેશધારી સાધુઓથી દૂર રહેવા માટે ઉપાધ્યાયજી મહારાજ કહે છે. જુઓ :
दिसंति बहू मुंडा दुसमदोसवसओ सपक्खेऽवि ।
ते दूरे मोत्तव्वा आणासुद्धेसु पडिबधो ॥ સ્વિપક્ષમાં પણ દુષમકાળના દોષથી ઘણાય માથું મૂંડાવનારા દેખાય છે. તેઓનો દૂરથી જ પરિહાર કરવો અને વિશુદ્ધ આજ્ઞાનું પાલન કરનારાઓમાં બહુમાનનો ભાવ રાખવો.] - કેટલાકના મનમાં એવો ભ્રમ હોય છે કે આ દુષમ આરામાં, પડતા કાળમાં સારા, સાચા સાધુઓ હોય જ ક્યાંથી ? ઉપાધ્યાયજી મહારાજ કહે છે કે આ પાંચમા આરામાં ગમે તેટલું કષ્ટ આવી પડે તોપણ ભગવાન મહાવીરનું શાસન પાંચમાં આરાના અંત સુધી ચાલવાનું છે અને ત્યાં સુધી પંચાચારનું શુદ્ધ પાલન કરનારા સંધુઓ રહેવાના. તેઓ લખે છે :
एवं खु दुस्समाए समिया गुत्ता य संयमुज्जुत्ता ।
पन्नवंणिज्जासग्गरहिया साहू महासत्ता ॥ દિષમ કાળમાં પણ સમિતિ-ગુતિવાળા, સંયમમાં ઉધમ કરનારા, સુખબોધ્ય,
