Page Text
________________
૨૧૨ D ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
તરીકે સ્વીકાર્યું છે. તેમણે ત્રિ.શ.પુ.ના પ્રથમ પર્વના બીજા સર્ગના અંતભાગ (શ્લો. ૯૨૪–૯૩૩), ત્રીજા સર્ગનો પ્રારંભિક ભાગ (શ્લો.૧–૩૦૦) ચોથા સર્ગનો અંતભાગ (શ્લો.૭૯૮–૮૪૭) અને પાંચમા સર્ગનો પ્રારંભ (શ્લો.૧–૫૯) ભાગોમાં મળતા વૃત્તાંત પર આ કથાનકની માંડણી કરી છે.
આ
ત્રિ.શ.પુ. સાથેનું આ મહાકાવ્યનું સામ્ય નીચેની બાબતોમાં સ્પષ્ટ જણાય છે ઃ ક્ષુધાથી ક્લાન્ત થયેલા રાજન્યમુનિઓનું વૃત્તાંત, ભરતે શરણે આવવાનું કહેવડાવતા ભાઈઓએ મોકલેલો પ્રતિસંદેશ, ભરતને મંત્રીએ આપેલી સલાહ તથા સુવેગને રસ્તામાં નડેલાં અપશુકનો વગેરે. આ મહાકાવ્યમાં કેટલેક સ્થળે તો આપણને એમ જ લાગે કે શ્રી યશોવિજયજીએ થોડા શબ્દોનો જ ફેરફાર કરીને ત્રિ.શ.પુ. પ્રમાણે જ રજૂઆત કરી છે.
ત્રિ.શ.પુ. ઉપરાંત આ મહાકાવ્ય ઉપર યશઃપાલમંત્રીએ ઈ.૧૩મી સદીમાં ૨ચેલી ‘મોહરાજ-પરાજય’ નામની રૂપકાત્મક કૃતિની અસર પણ પડેલી જણાય છે. યશઃપાલે તેમના નાટકમાં મોહરાજાને, તેમના બે પુત્રો રાકેસરી અને દ્વેષગજેન્દ્ર તથા મિત્ર કામદેવની મદદથી બધે સ્થળે વિજય પામતા શરૂઆતમાં બતાવ્યા છે, પણ પાછળથી વિવેકચંદ્ર રાજા તેમના પરિવારની મદદથી મોહરાજાનો પરાજય કરે છે. આ જ રૂપકને ટૂંકાવીને, યશોવિજયજીએ આ કાવ્યના બીજા સર્ગમાં આવતા ઋષભદેવના ઉપદેશમાં મૂક્યું હોય તેમ લાગે છે, કારણકે તેમાં પણ આ જ પ્રમાણે બધું વર્ણન મળે છે. તેમાં વિવેકચંદ્રને બદલે રાજાનું નામ સંયમક્ષિતિપાલ આપ્યું છે, એટલો ફરક છે.
ઉપર્યુક્ત પ્રાચીન જૈન પુરાણોમાં આપેલા શ્રી ઋષભદેવ અંગેના વૃત્તાંતને આ કાવ્યની ઉપલબ્ધ સામગ્રી સાથે સરખાવતાં સ્પષ્ટ જણાય છે કે લેખકે તેમના ચરિત્રના ઘણા પ્રસંગો જેમકે તેમનો જન્મમહોત્સવ, તેમનો લગ્નમહોત્સવ, તેમણે પ્રવર્તાવેલી લોકવ્યવસ્થા, તેમને વૈરાગ્ય ઊપજ્યો તે પ્રસંગ, માતા મરૂદેવીનો વિલાપ તથા તેમની સાથેનું મિલન – આ બધાનાં વર્ણનો છોડી દીધાં છે. તેમણે આ મહાકાવ્યમાં આધ્યાત્મિક અને સાહિત્યિક દૃષ્ટિએ તેમને જે આવશ્યક લાગ્યા તેટલા જ પ્રસંગોને ઉપસાવ્યા છે.
-
યશોવિજયજીની વિદ્વત્તા
આ મહામુનિએ ન્યાયશાસ્ત્ર ઉપરાંત બીજાં પણ અનેક શાસ્ત્રોનું ઊંડું અધ્યયન કર્યું હતું, તેની પ્રતીતિ તેમના આ મહાકાવ્યમાં ઠેકઠેકાણે થાય છે. નૈષધીયચરિત'ના મહાકવિને અનુસરીને હોય કે પછી શાસ્ત્રોના અધ્યયનના પરિપાકનું પ્રતિબિંબ આ કાવ્યમાં સ્વાભાવિકપણે પડતું હોય, ગમે તેમ પણ વિવિધ શાસ્ત્રોના સિદ્ધાંતો ને પારિભાષિક સંજ્ઞાઓનો ઉલ્લેખ ઉપમાન રૂપે આ કાવ્યમાં મળી આવે છે. જૈન દર્શન ઉપરાંત ન્યાયદર્શન પ્રત્યેનો તેમનો પક્ષપાત આ કાવ્યમાં છૂપો રહેતો નથી, અને ચારપાંચ શ્લોકમાં તેનો નિર્દેશ મળે છે. નીચેના શ્લોકમાં
| SR No. | 005729 |
| Book Title | Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 366 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 7 MB |