Page Text
________________
યશોવિજયજીનું વ્યક્તિત્વ / ૪૧
થયા. તેમનું ન્યાય અને તર્કનું જ્ઞાન અદ્ભુત હતું. જૈનદર્શનના ન્યાયવિષયક ગ્રંથોની વિકાસયાત્રા સિદ્ધસેન દિવાકર, સમતભદ્રથી વાદિદેવસૂરિ અને હેમચંદ્રાચાર્યના સમયમાં ઉત્તરોત્તર વિકાસ પામતી ચાલી. અલબત્ત, જૈન ન્યાયસાહિત્યનો અંતિમ શબ્દ તો ઉપાધ્યાય યશોવિજયજીના તર્કગ્રંથોમાં જ મૂર્તિમાન થયો. તેમણે કુશળ ચિત્રકારની જેમ ન્યાયને સૂક્ષ્મતા, સ્પષ્ટતા અને સમન્વયના રંગો પૂરી રજૂ કર્યો છે. યશોવિજયજીએ અધિકારભેદને ધ્યાનમાં રાખી, વિષયોની યોગ્ય વહેંચણી કરી, અનેક જૈન ન્યાયના ગ્રંથોની રચના કરી છે. જૈનન્યાયપ્રવેશ માટે યશોવિજયજીએ ‘તર્કસંગ્રહ અને “તકભાષા'ની કક્ષાનો સરળ “જૈનતકભાષા' નામે ગ્રંથ રચ્યો. નિયપ્રદીપ', “નયરહસ્ય’, ‘નયામૃતતરંગિણી સહિત નયોપદેશ', “સ્યાદ્વાદકલ્પલતા, ન્યાયાલોક', “ન્યાયખંડખાદ્ય' અને “અષ્ટસહસ્રીટીકા' જેવા જૈન ન્યાયવાયના પ્રતિભાપૂર્ણ ગ્રંથો દ્વારા યશોવિજયજીએ સુપ્રસિદ્ધ નૈયાયિકો ઉદયનાચાર્ય ગંગેશ ઉપાધ્યાય, રઘુનાથ શિરોમણિ અને જગદીશની પ્રતિભાનો પડઘો પાડ્યો. રહસ્યપદાંકિત પ્રમારહસ્ય', “સ્યાદ્વાદરહસ્ય, “ભાષારહસ્ય', “નયરહસ્ય', “ઉપદેશરહસ્ય’ વગેરે ગ્રંથો તેમણે રચ્યા છે. “રહસ્ય’ પદાંકિત સો ગ્રંથો રચવાની ઇચ્છા યશોવિજયજીએ ભાષારહસ્યમાં વ્યકત કરી છે. અલબત્ત, આમાંથી કેટલાકની રચના તે કરી શક્યા હતા. આ ‘રહસ્ય પદની પ્રેરણા તેમણે તૈયાયિક મથુરાનાથના “તત્ત્વરહસ્ય પરથી મેળવી હોવાની સંભાવના છે. આ જ રીતે નબન્યાયના વિદ્વાન ગદાધરના “વ્યુત્પત્તિવાદની અસરમાં તેમણે ‘વાદ' શબ્દથી યુક્ત વિધિવાદની રચના કરી. જે હાલમાં અનુપલબ્ધ છે. (જુઓ જૈન સાહિત્યનો સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસ', ફકરો ૯૩૨) યશોવિજયજીએ નવ્યવાયનાં તત્ત્વોનું જૈન દૃષ્ટિએ ખંડન કર્યું છે. સં.૧૨૫૦થી તેમના સમય સુધીના જૈન ન્યાયના વિદ્વાનો જે કાર્ય કરી શક્યા નહોતા તે યશોવિજયજીએ કર્યું. તેમની શૈલી શબ્દબાહુલ્ય વગરની અને ગંભીર ચર્ચાથી યુક્ત છે.
યશોવિજયજીની તાર્કિક સમર્થતા શ્વેતામ્બર સંપ્રદાયની માન્યતાઓને દૃઢ રીતે પ્રતિષ્ઠિત કરવામાં દૃષ્ટિગોચર થાય છે. યશોવિજયજીએ મૂર્તિપૂજાનો નિષેધ કરનારા લૉકા સંપ્રદાય અને સાધુપરંપરાને ન માનનારા કડવા પંથનો જોરદાર પ્રતીકાર કર્યો. શ્વેતાંબર સંપ્રદાયની માન્યતાથી ભિન્ન મતવાળા વિવિધ ગચ્છોના મતનું તેમણે દૃઢ રીતે ખંડન કર્યું. દિગંબરો સામે તેમણે અધ્યાત્મમત પરીક્ષા અને ‘શાનાર્ણવ' નામે સંસ્કૃત ગ્રંથોની રચના કરી. વિક્રમના સોળમા સૈકામાં ઐતિહાસિક, રાજકીય અને અન્ય કારણે શિથિલ થયેલી ધર્મભાવનાને દૃઢ બનાવવાનું કાર્ય ઉપાધ્યાય યશોવિજયજીએ કર્યું. જૈન શ્વેતાંબર પરંપરાને સર્વગ્રાહી અને વ્યાપક બનાવવાની આચાર્ય હીરવિજયસૂરિની મથામણમાં યશોવિજયજીનું પ્રદાન પણ નોંધપાત્ર ગણી શકાય.
ભારતીય દર્શનોમાં સાંખ્ય અને યોગ જોડિયાં દર્શનો છે. સાંખ્ય વિચારોનું
| SR No. | 005729 |
| Book Title | Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 366 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 7 MB |