Page Text
________________
પ્રતિમાશતકમાં પ્રયોજાયેલા પ્રસિદ્ધ અલંકારો D ૨૭
હણાવું, ચૂર્ણિત થવું, મગ્ન થવું વગેરે અસધની સંભાવના કરવામાં આવી છે એ રીતે અહીં અસદ્ધર્મસંભાવનરૂપ ઉ...ક્ષા છે. યશોવિજયજીએ સ્પષ્ટ કહ્યું નથી પરંત અધ્યવસાન દ્વારા થતી ઉલ્ટેક્ષા રુકે સ્વીકારી છે એટલે અભેદાધ્યવસાન દ્વારા થતી ઉàક્ષા રુઠકના મત મુજબ સમજવી જોઈએ. (જુઓ અલંકારસર્વસ્વ. સૂત્ર ૨૧)
પાંચમા શ્લોકમાં યશોવિજયજી અનુસાર કાવ્યલિંગ-અનુપ્રાણિત અતિશયોક્તિ છે:
स्वांतं ध्वान्तमयं मुखं विषमयं दृग्धूमधारामयी तेषां यैर्न नता स्तुता न भगवन्मूर्तिर्न वा प्रेक्षिता । देवैश्चारणपंगवैः सहृदयैरानंदितैर्वदिता
ये त्वेनां समुपासते कृतधियस्तेषां पवित्रं जनुः ॥ અહીં અર્થ એવો છે કે જેમણે જૈન પ્રતિમાની ઉપાસના કરી નથી તેમનું અંતકરણ અંધકારભર્યું છે, કારણકે, હૃદયમાં નમન દ્વારા પ્રયોજાતા પ્રકાશનો અભાવ છે, તેમનું મુખ સ્તુતિરૂપી સૂક્તામૃતના અભાવવાળું હોવાથી તેમાં માત્ર વિષ જ છે, તેમની દૃષ્ટિ ધુમાડાવાળી છે. આ ઉદાહરણમાં દ્વાંત' વગેરે દ્વારા દોષવિશેષો અધ્યવસાન પામે છે એટલે અતિશયોક્તિ અલંકાર થયો છે, અને તે કલિંગથી અનુપ્રાણિત છે, કારણકે જેમણે એ મૂર્તિ પ્રેક્ષી નથી તેમની દશા માટે કાવ્યમય કારણો આપવામાં આવ્યાં છે. પરંતુ ઉપાધ્યાયજીએ કહેલો આ અતિશયોક્તિ અલંકાર સંસ્કૃત કાવ્યશાસ્ત્રમાં જે અતિશયોક્તિનું નિગીયધ્યવસાનનું સ્વરૂપ છે તે નથી. ભેદમાં અભેદ બતાવવો હોય તોપણ ઉપમાન જ શબ્દતઃ કથિત હોય, ઉપમેયનું તો નિગરણ થઈ ગયું હોય. અહીં નિગરણમૂલક અધ્યવસાન નથી પરંતુ રૂપક છે, જેમાં સ્વાન્ત (= અંતઃકરણ) વગેરે ઉપર અંધકારનો આરોપ કરવામાં આવ્યો છે. આથી યશોવિજયજીએ અતિશયોક્તિ કહી તે ચિંત્ય છે. હા, હેતુનું વાક્ય કે પદાર્થરૂપ હોવું એ કાવ્યલિંગનું લક્ષણ ઘટિત થાય છે. ૮મા શ્લોકમાં મનોરમ ઉપાલંકાર છે?
ज्ञानं चैत्यपदार्थमाह न पुनर्मूर्तिप्रभोर्याद्विषन् वंद्यं तत्तदपूर्ववस्तुकलनादृष्टार्थसंचार्यपि । धातुप्रत्ययरूढिवाक्यवचनव्याख्यामजानन्नसौ
प्रज्ञावत्सु जडः श्रियं न लभते काको मरालेष्विव ॥ અર્થ એ છે કે જેમ કાગડો હંસ – રાજહંસોની વચ્ચે શોભા પામતો નથી તેમ જે જડ પ્રતિમાપૂજનમાં માનતો નથી તે પ્રજ્ઞાવાનોની મધ્યે શ્રિય એટલે સદુત્તર ફૂર્તિરૂપ સમૃદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી શકતો નથી. આમ, અહીં વસ્તુ-પ્રતિવસ્તુભાવરૂપ
| SR No. | 005729 |
| Book Title | Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah |
| Publisher | Mahavir Jain Vidyalay |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 366 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 7 MB |