________________
ઉપાધ્યાય યશોવિજયજીનું અનુવાદકર્મ અને અનુવાદકૌશલ્ય
પ્રદ્યુમ્નવિજયગણિ
ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી મહારાજના સર્જનનો વ્યાપ અતિ છે. ઇયત્તા અને ગુણવત્તા બન્ને દૃષ્ટિએ એ નોંધપાત્ર છે. વિષયની દૃષ્ટિએ ગહનમાં ગહન તર્કશાસ્ત્રની સૂક્ષ્મ વાતોથી લઈ હળવામાં હળવાં સ્તવન, પદો અને કથાપ્રધાન રાસસાહિત્ય સુધી એ વિસ્તરે છે; તો ભાષાની દૃષ્ટિએ સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, જૂની ગુજરાતીમાં ગદ્ય-પદ્ય સ્વરૂપે તેઓ અકુતોભય રીતે સાહિત્યવિપિનમાં વિહરે છે. પોતે જ એક સ્થળે ગાઈ ઊઠે છે :
વાણી વાચક જસ તણી, કોઈ નયે ન અધૂરી. (શ્રીયાળ રાસ, ખંડ ૪) અનેકવિધ વિષયોમાં સર્જનનો પ્રવાહ ચાલે ત્યારે પ્રસંગેપ્રસંગે વિષયને અનુરૂપ નિરૂપણમાં પૂર્વીર્ષના તે જ વિષયના સંદર્ભને કેટલીક વાર એમ ને એમ જ તથાપ્યાદુર્ગહર્ષય:, તથાવોવાં રૈપ એમ ઉલ્લેખ સાથે તેઓ યથાતથ મૂકી દે છે એ તો બરાબર છે, પણ ક્યારેક પ્રાપ્ત ગાથા પ્રાકૃતમાં હોય અને પોતાની રચના ગુજરાતીમાં ચાલતી હોય તો એ પૂર્વર્ષની ગાથાઓ ગુજરાતીમાં ઢાળી દે, સંસ્કૃતમાં ગ્રંથ રચાતો હોય તો સંસ્કૃત પદ્યમાં ગૂંથી દે. આવાં સંખ્યાબંધ ગાથાઓ, શ્લોકો અને સુભાષિતો તથા વસમાા, ધારયળવાર, પ્રશમરતિપ્રòરળના ભાવો ૩૫૦ ગાથાના સ્તવનમાં, ‘જંબુસ્વામી રાસ'માં કે અન્યત્ર, શતાધિક ગ્રન્થોમાં ઉપાધ્યાયજી અવતારે છે અને તેમાં તો તેઓ એ ગાથાકથિત ભાવોને એવા જ ગુર્જર શબ્દોમાં મઢી દે છે. આવું અનુવાદકર્મ ખૂબ છૂટથી પ્રયોજે છે.
શરૂઆત સુભાષિતથી કરીએ. સંસ્કૃતમાં એક પ્રસિદ્ધ સુભાષિત છે : यद्यपि कापि न हानिः परकीयां रासभे चरति द्राक्षाम् । असमञ्जसमिति दृष्ट्वा तथापि परिखिद्यते चेतः ॥
‘સમુદ્રવહાણ સંવાદમાં એક પ્રસંગે તેઓ આ જ ભાવને બે લીટીમાં આ રીતે ગૂંથી આપે છે :
જો પણ પ૨ની દ્રાખ ખર, ચરતાં હાણિ ન હોય, અસમંજસ દેખી કરી તો પણિ મિન દુઃખ હોય. બીજું એક સુભાષિત છે :
संपदि यस्य न हर्षो, विपदि विषादो रणे च धीरत्वम् । तं भुवनत्रयतिलकं जनयति जननी सुतं विरलम् ॥
