________________
૨૮ | ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
ગુણ રૂપે સદૈવ સત્ છે જ. વળી દ્રવ્યના અભેદને કારણે પણ સત્ છે જ. તે કાર્ય અવ્યક્ત હતું તે માત્ર હવે વ્યક્ત રૂપે પ્રક્ટ થયું છે તેથી તે સત્ અને અને અસત્ બંને છે. અવ્યક્ત રૂપે હતું જ માટે સત્ અને વ્યક્ત ન હતું માટે અસત્ – આમ બે વિરોધી મતોનો સમન્વય કાર્ય પરત્વે પણ જેનોએ કર્યો છે તે અહીં રાસમાં પણ ઉપાધ્યાયજીએ સ્પષ્ટ કર્યું છે.
દ્રવ્યનું વ્યાવર્તક લક્ષણ તેનો ગુણ જ બને છે તેથી ગુણને દ્રવ્યથી સર્વથા ભિન્ન માની શકાય નહીં કારણ તે તેનો સ્વભાવ છે. અને સ્વભાવને ભિન્ન માનવા જતાં તે વ્યાવક બની શકશે નહીં. છતાં પણ ભિન્ન એટલા માટે માનવો ઘટે કે દ્રવ્ય ધ્રુવ છે જ્યારે ગુણ પરિવર્તનશીલ છે. આમ દ્રવ્ય અને ગુણનો ભેદભેદ ઉપાધ્યાયયજીએ સિદ્ધ કર્યો છે.
નૈયાયિકોએ સામાન્ય અને વિશેષ નામે સ્વતંત્ર પદાર્થો સ્વીકાર્ય છે. તે બાબતમાં ઉપાધ્યાયજીએ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે દ્રવ્ય એ જ સામાન્ય છે અને પર્યાય એ વિશેષ છે. તેથી તેમને ભિન્ન માનવાની જરૂર નથી.
મુખ્ય રૂપે આ ચચ પછી સપ્તભંગી અને નયોની ચર્ચા વિસ્તારથી દ્રવ્યગુણના સંદર્ભમાં કરવામાં આવી છે, અને ગ્રન્થને પૂર્ણ કરવામાં આવ્યો છે. અંતના પદ્યમાં જશ એવું નિર્દિષ્ટ હોઈ તે નિશ્ચિત રૂપે યશોવિજયજીની કૃતિ છે –
જે દિનદિન એમ ભાવએ દ્રવ્યાદિ વિચાર તે લેશે જશ સંપદા સુખ સઘળા સાર. (૧૪.૧૯)
जागर्ति ज्ञानदृष्टिश्चेत्, तृष्णाकृष्णाहिजाङ्गुली ।
पूर्णानन्दस्य तत् किं स्यात, दैन्यवृश्चिकवेदना ॥ તૃષ્ણારૂપી કાળોતરા નાગનું ઝેર ઉતારનાર જ્ઞાનદૃષ્ટિ જો જાગે તો એ પૂણનિંદમય પુરુષને દૈન્યરૂપી વીંછીની વેદના શાની હોય ?
ઉપાધ્યાયયશોવિજય (જ્ઞાનસાર)
