________________
એક અપ્રસિદ્ધ સંસ્કૃત પત્ર
પ્રદ્યુમ્નવિજયગણી
વર્તમાન વિશ્વના વિવિધ ભાષાના સાહિત્યમાં પત્રસાહિત્યનું આગવું સ્થાન ગણાય છે. પોતાની જાતને, સ્વાનુભવને, પોતીકા વિચારને જેવા છે તેવા વર્ણવવાની શક્યતા પત્રોમાં અને પ્રામાણિકપણે લખાયેલી આત્મકથામાં અને વધીને પ્રવાસકથામાં જોવા મળે છે.
આ ત્રણ સાહિત્યપ્રકારમાં પણ પત્ર એ અંગત પ્રકાર છે. એટલે એમાં તો ક્યારેક નિખાલસ માણસ પોતાનું નિશેષ વ્યક્તિત્વ પણ રજૂ કરી દે છે. આજે કોઈ પણ વ્યક્તિ એવી નહીં મળે કે જેણે ક્યારેય પણ પત્ર લખ્યો ન હોય કે લખાવ્યો ન હોય ! પછી એ પત્રના વિષયમાં વૈવિધ્ય રહેવાનું. વ્યાપારીના પત્રોમાં વ્યાપાર માધ્યમ રહે તો વિદ્વાનોના પત્રોમાં વિદ્યાનું માધ્યમ હશે. પત્રો લખાયા ઘણા હોય છે, સંઘરાયા બહુ ઓછા હોય છે. એમાં પણ જ્યારે સિદ્ધ અને પ્રસિદ્ધ વ્યક્તિના પત્રો મળે છે ત્યારે તો તેઓને સમજવા માટે, તેઓના દેશકાળને સમજવા માટે એમાંથી ભરપૂર સામગ્રી મળી રહે છે. આવા વિદ્યાપુરુષોના પત્રોમાં સમાન્ય કુશળ-પ્રશ્ન કે સુખ-સમાચારની માત્ર આપ-લે જ ન હોય પણ અંગત માન્યતા સમેત, ગહન પ્રશ્નોના ઉત્તરો, ચર્ચાઓ ને સામી વ્યક્તિના આશયને સમજીને અપાયેલાં સમાધાનો હોય છે.
પ્રાસંગિક, સમયપતિત વાતો હોય તો તેમાં પણ રજૂઆતનાવીન્ય આવવાનું. કથ્ય કથે તે શાનો કવિ' એ ન્યાય મુજબ તેઓ કોઈ પણ વાત એમ ને એમ ન મૂકે. તેઓનું જેમ દર્શન અસામાન્ય હોય છે – અલૌકિક દૃષ્ટિના કારણે, તેમ તેઓનું કથન પણ ચમત્કારિક હોય છે. પૂજ્યપાદ ઉપાધ્યાયજી શ્રી યશોવિજયજી મહારાજે ઘણા પત્રો લખ્યા હશે – લખ્યા હોવા જોઈએ, પણ અત્યારે તો માત્ર ચાર પત્ર મળે છેઃ બે ગુજરાતીમાં અને બે સંસ્કૃતમાં. બે ગુજરાતીમાં છે તે ખંભાતથી લખેલા છે અને જેસલમેરના શ્રાવકોના પ્રશ્નોના ઉત્તરરૂપ છે. તે મૂળ પત્રો ગૂર્જર સાહિત્ય સંગ્રહ' ભા.રમાં છપાયા છે અને પછી તેના અર્થવિવરણ સાથે પત્રોમાં તત્ત્વજ્ઞાન એ મથાળાથી જૈન ધર્મ પ્રકાશ' માસિકમાં લેખમાળા રૂપે છપાયા છે. (૫.૭૩, અં.૧થી ૫,૯,૧૧; ૫.૭૪, અં.૧, ૩, ૪) એ લેખના લેખક મુનિરાજ શ્રી ધુરન્ધરવિજયજી છે જેઓ પાછળથી આચાર્ય શ્રી ધર્મધુરન્ધરસૂરિજી મહારાજ તરીકે પ્રસિદ્ધ થયેલા.
