________________
૩૮ 1 ઉપાધ્યાય યશોવિજય સ્વાધ્યાય ગ્રંથ
.
- પ્રેમવિજયશિ. કાંતિવિજયની કૃતિઓ સં.૧૭૬૯-૧૭૯૯નાં રચનાવર્ષ બતાવે છે. (જૈનૂકવિઓ., ૫.૨૭૦-૭૬) એમના વિશે સુજસપ્ર. એમ કહે છે કે એ સુજસ.ના કર્તા સંભવતા નથી. પરંતુ યશોવિજયથી થોડા દૂરના પણ બહુ દૂરના નહીં એવા સમયના કવિનો વિચાર કરીએ તો એમાં આ કાંતિવિજય જરૂર આવે. બીજા થોડા મુદ્દા પણ આ કાંતિવિજયના પક્ષમાં જાય છે. આ કવિ પોતાના નામનું સંક્ષિપ્ત રૂ૫ “કાંતિ’ ઘણી વાર વાપરે છે, જ્યારે કીતિવિજયશિષ્ય કાંતિવિજય એવું રૂપ ક્યારેય વાપરતા દેખાતા નથી. આ કાંતિવિજયે “મહાબલ મલયસુંદરી રાસ એ કથાત્મક કૃતિ રચી છે તે ઉપરાંત એમની અન્ય કૃતિઓ પણ કથાગર્ભિત જણાય છે,
જ્યારે કિતિવિજયશિષ્યની સર્વ પ્રાપ્ત રચનાઓ જ્ઞાનાત્મક કે બોધાત્મક છે. આ કવિની ઘણીખરી કૃતિઓ ઢાળબદ્ધ છે (ગુજ. ઢાળબદ્ધ છે), જ્યારે કીતિવિજયશિષ્યની ઘણી કૃતિઓ નાની છે ને ભાગ્યે જ ઢાળબદ્ધ છે. સુજસ. પાટણ સંઘના આગ્રહથી રચાયાનો એમાં નિર્દેશ છે. પ્રેમવિજયશિષ્ય કાંતિવિજય સંઘના આગ્રહથી કૃતિઓ રચ્યાનું નિર્દેશે છે અને “મહાબલ મલયસુંદરી રાસ' તો પાટણ. સંઘના આગ્રહથી જ સં. ૧૭૭પમાં રચાયેલ છે, જ્યારે કતિવિજયશિ. કાંતિવિજયની કૃતિઓમાં આવા કોઈ નિર્દેશો નથી. પ્રેમવિજયશિષ્યની કૃતિઓમાં ચાતુર્માસ પછી સાલ બદલાતી નથી (સુજસમાં પણ એવું બન્યું છે), એમણે સં.૧૭૬માં ડભોઈમાં ચોમાસું કર્યું છે ને એમની કૃતિઓના અંતભાગમાં કોઈકોઈ વાર સુજશ' શબ્દ સાંપડે છે એ હકીકત પણ નોંધી શકાય.
આમ, સમય અને કવિપ્રકૃતિ બન્નેનો વિચાર કરતાં સુજસ.ના કર્તા પ્રેમવિજયશિષ્ય કાંતિવિજય હોવાની સંભાવના વધારે છે. કદાચ એ કૃતિ સં. ૧૭૭પના ચોમાસામાં રચાઈ હોય.
માત્ર અમારી દ્રષ્ટિએ જ નહીં પણ હરકોઈ તટસ્થ વિદ્વાનની દૃષ્ટિએ જૈન સંપ્રદાયમાં ઉપાધ્યાયજીનું સ્થાન વૈદિક સંપ્રદાયમાં શંકરાચાર્ય જેવું છે.
પંડિત સુખલાલજી (ગુરુતત્ત્વવિનિશ્ચય')
