Upadhyay Yashovijayji Swadhyay Granth

SR No.: 005729
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumnavijay, Jayant Kothari, Kantilal B Shah
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
Publication Year: 1993
Total Pages: 366
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 7 MB

Page 244

આર્ષભીયચરિત' મહાકાવ્ય : એક મૂલ્યાંકન ૨૨૩
वाक्कौशलाद् वा पतिमीहते स, प्रोद्दामधीर्जेतुमिहानु तं यत् । નર્મુછનોગ્રીનિવમાનન્દ્રિતં પત્રમિમિઃ || ૧.૬૦)
આમ આ કાવ્યની શૈલીમાં ગૌડી શૈલીનાં લક્ષણો વધારે દેખાય છે, તેનું કારણ એ લાગે છે કે તેમણે પોતાના આદર્શ તરીકે નૈષધીયચરિતને સ્વીકારેલ છે. આ કાવ્યમાં દેખાતા અર્થગાંભીર્ય અને શ્લેષ વગેરેના પ્રયોગને લીધે કાવ્યની શૈલી પર પાંચાલી શૈલીનો પ્રભાવ જણાય છે.
એકંદરે કહીએ તો, “આર્ષભીયચરિત' મહાકાવ્યની શૈલી મહાકાવ્યના ગંભીર વિષયને એકદમ અનુરૂપ છે. “નૈષધીયચરિત' મહાકાવ્યની આ મહાકાવ્ય પર અસર
આર્ષભીયચરિત' મહાકાવ્યને વાંચતાં પ્રથમ દૃષ્ટિએ જ ખ્યાલ આવે છે કે આ કાવ્ય નૈષધીયચરિત’ મહાકાવ્યના આંદ8 ઉપર રચાયું છે. તે મહાકાવ્યના પ્રણેતા શ્રીહર્ષ પણ મહાનૈયાયિક હતા. તેથી શ્રી યશોવિજયજીને એ નૈયાયિક મહાકવિને અનુસરવાનું વધારે અનુકૂળ લાગ્યું હોય તે સ્વાભાવિક છે.
નૈષધીયચરિત' મહાકાવ્યનો મુખ્ય રસ શૃંગાર છે અને આ મહાકાવ્યનો મુખ્ય રસ શાંત છે, તે જ દશવેિ છે કે બંનેનું વિષયવસ્તુ સાવ અલગ પ્રકારનું છે, તેમ છતાં યશોવિજયજીની કાવ્યશૈલી નૈષધીયચરિત'ની શૈલીને ઘણી મળતી આવે છે એ હકીકત છે. - શ્રીહર્ષની જેમ યશોવિજયજી ચમત્કારપૂર્ણ વિન્યાસમાં કુશળ છે, એટલું જ નહીં જેમ શ્રીહર્ષ પ્રત્યેક સર્ગને અંતે શાનંદ' શબ્દનો પ્રયોગ કરે છે તેમ યશોવિજયજી “ શ્રી” શબ્દનો પ્રયોગ દરેક સગને અંતે કરે છે. તેઓ શ્રીહર્ષની જેમ મુદ્રા શબ્દ અને મુદ્રયતિ એ નામધાતુનાં સક્રિય રૂપો વારંવાર વાપરે છે. જેમકે,
अमुद्रितं स्फूर्जति मुद्रमास्य यत् तदंशतः स्युः शतमंद्रिमालिनः ।। (१.९१) अमुद्रमुह्यञ्जितसंस्तवस्मृतेरथास्तु पीयूषपयोधिमग्नता ।। (१.१००) સુધીમરક્ષકવિમુદ્રિતાર્થવિસ્તારિસારસ્વતસારછોશઃ || (રૂ.૬9)
આ મહાકાવ્યમાં પણ નૈષધીયચરિતની જેમ વચ્ચેવચ્ચે દર્શનો તથા શાસ્ત્રોનો ઉલ્લેખ આવે છે. આ ઉપરાંત આ મહાકાવ્યમાં મળતા ઋષભદેવના શાસનનું તથા તેમની દાનશીલતાનું વર્ણન નૈષધીયચરિત'માં મળતા નળના શાસન તથા દાનશીલતાના વર્ણન સાથે ઘણું મળતું આવે છે. આ ઉપરાંત, “આર્ષભીયચરિત'માં મળતું અલંકારનિરૂપણ નિષધીયચરિતમાંના અલંકારનિરૂપણ સાથે ઘણું સામ્ય ધરાવે છે, જેનો ખ્યાલ નીચેની સરખામણી પરથી આવશે?
विभज्य दद्यादयमर्थिने न मामिति स्वतः स्वर्णगिरिस्त्वकम्पत । (आर्ष.च.१.१८) વિમાન્ય કેર્ન યર્થતાછૂતો... ર સિક્યુહર્તાનનર્મઃ || R.વ. 9.9૬) મવિયો રુદ્ધમાથોડ િ.. (વાર્ષ.વ. 9.9%)