Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI yazovijayajI Tolkale lo *lcloblo *oSle/3|3 phona : 0278-2425322 3004846 dharma U38 ZZA 3 maiyA vizva da rza na vavadarza munizrI nemicaMdrajI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat AD www.umaragyanbhandar.com 1 Pool)
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhusAdhvI zibira mATuMgA (muMbaI)nA upakrame yojAyelI vyAkhyAnamALA dharmAnubaMdhI vizvadarzana bhAga : 9 vizvadarzana mukhya pravacanakAra muni nemicandra saMpAdaka gulAbacaMda jaina : prakAzaka : lakSmIcaMda jhaveracaMda saMghavI maMtrI mahAvIra sAhitya prakAzana maMdira haThIbhAInI vADI - amadAvAda -1 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ spaSTa darzananI vyApakatA... ane sAMpradAyika ajJAnanI saMkucitatA [ saMpAdakIya]. dharmamaya samAjaracanA mATe jyAre paNa koI pratibhAzALI AtmA bahAra paDe che tyAre enA mATe darzana-vizuddhi ati jarUrI bane che. AmAM teNe vizvadarzana karavAnuM rahe che. A vizva ja tenA kAryakramanuM kSetra Ine teNe vizvanAM mukhya to cetana ane jaDano jema paricaya sAdhavAne che, tema teNe vizvadarzananA anya pAsAMo aMge spaSTa dRSTi keLavavAnI hoya che. A mATe teNe eka mApadaMDa rAkhavAno hoya che te che dharmamaya samAjaracanAne, teNe eka daSTi keLavavAnI hoya che te vivekasaranA pRthakkaraNanI ane vyApaka satya zodhanI satata jijJAsAnI. te bhUtakALane itihAsa vaDe tapAse che; potAnA kSetrane bhUgoLa vaDe jANe che, vijJAnanI pragati vaDe vartamAnane AMkI bhaviSyanuM spaSTa darzana kare che; rAjanIti vaDe rASTrane ahiMsaka samAjanuM svarUpa Ape che ane arthanIti vaDe parasparanA zeSaNane aTakAve che. sAmAnya rIte ghaNuM loko ema ja mAne che ke dharmanI sAthe A badhA viSayone zuM saMbaMdha? eTaluM ja nahIM keTalAka sAdhako te ema ja mAne che ke ame to AtmAno ja uddhAra karavA nIkaLyA chIe temAM amAre A itihAsa, bhUgoLa, rAjanIti, arthanIti ke vijJAnanI zI jarUra che ? paNa kharo AtmasAdhaka jenI carama AtmasAdhanAnI siddhi kevaLa jJAna ane kevaLa darzana che te AnI upekSA karI zakatA nathI. eTale ja ApaNe tIrthakara racita sUtromAM-AgamavANImAM pUrvabhava kyA rUpe itihAsa; kSetra varNana vaDe bhUgoLa, lokAlokanA varNana vaDe khagaLa; yaMtra ane zastronAM temaja jIva ajIvanamAM vaNathI vijJAna, grAma, nagara, rASTradharma vaDe rAjanIti temaja nyAya-nItinI kamANI, pramANikatA, parigraha-maryAdA ane vyavasAya maryAdA vagere vaDe artha nItine rajU thatI joIe chIe. kevaLa jaine pUratuM nathI paNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaidika, bauddha temaja anya dharmo, eka yA bIjI rIte A badhI bAbate rajU kare che. tenI pAchaLane Azraya spaSTa darzana che. A badhAM pAMsAone sAMkaLIne ja spaSTa rIte dharmane rajU karI zakAya che ane te mAnya bane che. tenA AdhAre navo samAja racAya che; te Take che. enI viruddha jyAM A bAbatane sadaMtara abhAva hoya che tyAM sAMpradAyikatA praveze che. tenI sAthe ajJAna ane saMkucitatA praveze che. vizva vAtsalyane AtmabhAva pragaTa thatuM nathI! dharmanA nAme; svArtha sadhAya che ane tenA khaparamAM lAkha mANase homAya che. te saMkucitatA che; ane mAM saMkucitatA che tyAM ajJAna che. Aje vizvadarzananI spaSTatA jyAM sudhI uparanAM tenAM pAsAMone na samajI levAya tyAM sudhI pragaTa thatI nathI. je loko ema kahe che ke dharmane, sAdhanAne ane vizva vAtsalyane A ta sAthe kaMI paNa saMbaMdha nathI; teo bhIMta bhUle che. AtmAnI unnati te karavAnI che ja paNa sAthe anya AtmAone khare raste doravAnA che. A aMge alaga-alaga kALe, alaga alaga prakAre yuga puraSoe mArga cIkhyo che. paNa samaya vahe che; gaI kAlanI vAte bhUtakALamAM cAlI jAya che. ApaNe tene pakaDIne besI zakatA nathI. jarUra emAMne vartamAna mATene sArabhAga rahI zakAya ane bhaviSyanI unnatine rasto dekhADI zakAya ! jyAM AvuM thAya che tyAM spaSTadarzana jovA maLe che. jyAM evuM thatuM nathI tyAM sAMpradAyikatA Ave che ane te jovA mATenA badhAM daSTidhAre baMdha karIne gaI-gujarIne ja pakaDIne, Ajane khyAla karyA vagara lokone AgaLa vadhavAne badale, pAchaLa dhakelI de che. kayAreka te temAM hada thAya che ke jamAnA karatAM lagabhaga eka sadI loko pAchaLa rahI jAya che ane navIna jagatane mAnavAnI te nA pADe che. barmAnA jaMgalamAMthI hamaNAM keTalAka bama seniko maLI AvyA. teo chellA aDhAra varSathI ema ja mAnatA hatA ke haja jApAna-barmAnuM yuta cAlu che. sahuthI karuNAjanaka sthiti te e hatI ke temaNe jIvana sAthI suMdara kALa jaMgalamAM bhaTakavAmAM pasAra karyo hate. sAMpradAyikatAnuM kaMika aMze AvuM che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ eTale ja jJAnIo kahI gayA che ke dharmane vahetI gaMgA jevo rAkhe. dravya-kSetra-kALa-bhAva-pramANe calAvo ane e ja parama satya che. e ja jIvananI gati che; tenA vagara jIvana guMgaLAI bharaze. bhagavAna pArasanAthane saMpradAya hovA chatAM mahAvIra prabhue navo ja jaina dharma-eTale ke navA svarUpe kahyo. pArasanAtha prabhunA ziSyane jyAre samajAyuM ke yugAnurUpa A dharma ane pArasanAtha prabhunA dharmamAM dravya, kSetra, kALa, bhAva pramANe parivartana thayuM che tyAre temaNe ene svIkAra karyo. AvI dhArmika ane aitihAsika spaSTa ghaTanA pachI paNa je loko sAMpradAyikatAmAM paDyA rahe che temaNe duHkhI thavA jevuM che ane aMte temanuM hita sadhAvAnuM nathI. muMbaImAM muMbAdevInuM taLAva hatuM. tenuM pANI tyAM ja paDayuM rahetuM. no pravAha Ave nahi ane gaMdu pANI jAya nahi. divasedivase te lIluMchama thatuM jAya. te chatAM zraddhALu loko tenuM Acamana kare. dhIme-dhIme lokazraddhA ghaTatI gaI ane lokone thavA lAgyuM ke e pANI gaMdu che. eTaluM ja nahi lekoe tene roganuM ghara gayuM ane pariNAme te taLAva pUrAI gayuM ane Aje tyAM bagIce banI gayA che. te, dharma spaSTadarzana ane parivartana vagara TakI zakatA nathI. temAM niraMtara dravya, kSetra, kALa, bhAva pramANe bAhya zuddhi ane puSTinI prakriyA cAlu rAkhavI ja paDaze ane yugabaLane oLakhIne te pramANe tene loko mATe kalyANakArI banAvavuM ja paDaze. jyAM ema nahIM thAya tyAM tene vinAza rahelo che ! raziyAmAM rAjA ane jamInadAronA atyAcAro hadabahAra vadhI gayA. dharma cupa rahyo. pAdarIo sattAne mAna devAmAM zANapaNa mAnavA lAgyA jethI sattA temAM hastakSepa na karI zake. te konuM zoSaNa vadhatuM gayuM. dhameM tene rokavuM joItuM hatuM. paNa dharme yugabaLane na oLakhyuM. pariNAme je bhayaMkara lohiyALa krAMti thaI temAM daza karoDathI vadhAre vasativALo raziyAne pradeza sAmyavAdI thaI gayo ane bIjA 6 karoDanI vasatine paNa tene cepa lAgyo. dharma na rahyo, devaLe emane ema UbhA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahI gayAM ane pAdarIo eka paNa na rahyA. ahIM dharma jenA hAthamAM hato tevA dharmaguruo pAse spaSTadarzana na hatuM. yugadaSTi na hatI. cInamAM paNa ema ja thayuM. pacAsa karoDa uparAMta janatA pisAtI rahI, ribAtI rahI, are evaDI moTI svataMtra prajAne jApAna jevo deza bIjA vizvayuddha TANe kacaDato rahyo. dharma cUpa rahyo. bhikSuo cupa rahyA. temaNe yugabaLane na oLakhyuM. lokonuM sevaNa cAlu ja rahyuM, ane 1950mAM duniyAe jANyuM ke cInanuM taMtra sAmyavAdI thaI gayuM che. buddha maMdira kayAM gayAM, tenI khabara na paDI. bauddha bhikSuonuM zuM thayuM ? tenI khabara na paDI. paNa yugabaLane na oLakhavAmAM je moTI bhUla dharmaguruoe tyAM karI tenuM zuM pariNAma bhogavavuM paDyuM tene javAba te maLatuM nathI paNa tibeTamAM dharmaguruo-lAmAonI je sthiti thaI te te sahu jANe che. dharmatattva je prajAne sukha ApI zakatuM na hoya ke tene duHkha dUra karavA mATe preraka na banI zakatuM hoya te te moTe bhAge A sAMpradAyika saMkucitatA ane junA kriyAkAMDone AbhArI che; paNa te uparAMta eka hakIkata e paNa che ke loke tene mAna nahIM Ape! ane je dharmaniSThA leka hRdayamAMthI UDI gaI pachI bAkI zuM raheze? eTale ja spaSTa-darzananA suMdara udAharaNa rUpe bhagavAna buddhane ApaNe garIbane dharmopadeza nahIM, paNa potAnI bhikSA ApavAne dAkhala vAMcIe chIe. eTale ja bhagavAna mahAvIrane jANItA pradezamAM nahIM, paNa ajANyA pradezomAM lokonA duHkha darda ane ajJAna jANavA mATe bAra-bAra varSa sudhI sAdhanA karatA sAMbhaLIe chIe. eTale ja gAMdhIjIne noAkhalI tarapha atyAcArathI pIDita lokonAM AMsu lUchavA mATe gAmegAma ane dharedhara jatA jANIe chIe. spaSTa darthona vagara itihAsanI aneka vAtone javAba dhama vALI zakaze nahIM! lAkha IsAIe mAryA gayA. lAkho hiMduo khatama thayA, lAkho musalamAne katala thavA, lAkha bauhone nAza thaze ane lAkhe yahudIonI katala vagara vAMke karI nAkhavAmAM AvI. A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ badhuM te hamaNAM-hamaNuM thaI gayuM che. eTale itihAsa jANyA vagara A badhI bAbatone javAba dharma kayAMthI ApI zakaze? hamaNAM ja kosmonaTe avakAzamAM jaI AvyA che ane teNe pRthvI temaja khagoLanI ghaNI vAtone pheravI nAkhI che. A navI bhUgoLanA saMdarbhamAM jUnI vAto kyAM sudhI Takaze te AjanA dharma-pracArake vicAravAnuM che! paisAdArone mojazekha karavAnI chUTa ApavA temaja zeSaNa karIne pase meLavavAnI chUTa ApavA mATe svarga-naraka, pApa-puNya badhAnI ka95nA eka mAtra paMchavAdane poSaNa ApavA mATe che. A AkSepAtmaka bAbatanuM nirAkaraNa jyAM sudhI arthanItinA UMDANamAM na utarAya tyAM sudhI kevI rIte ApI zakAya? eTale dareka vastune tenA sthAne rAkhI dravya, kSetra, kALa, bhAva pramANe tenuM spaSTa darzana nahIM thAya tyAM sudhI vizva AtmAo sAthenI ekatA kharA svarUpe nahIM AvI zake! te pragaTa karavA mATe paNa A. badhAM ye pAsAMonuM darzana-jJAna jarUrI che. Aje jagata jJAna-vijJAnanA kSetramAM tIvra gatie kUca karI rahyuM che; paNa tenI pAse darzana-vizuddhi nathI. te bhautika pravAhamAM taNAI rahyuM che; dharmaguruo pAse te aMge kaMIka mArgadarzananI AzA rAkhI zakAya, paNa temanI daSTi sAMpradAyikatAnA AvaraNathI aspaSTa banI che. ene dUra karI kharekhara jIvananAM navAM mUlyo samajAvato yugadharma temaNe samajAvavAno che. A badhAM pAsAMo aMge, itihAsa, bhUgoLa, vijJAna, rAjanIti, arthazAstra aMge saMkSepamAM pravacane rUpe pU. munizrI nemicaMdrajIe ane pUraka pravacane rUpe zradheya zrI mATaliyAjIe ghaNuM kahyuM che. dharmamaya samAjaracanA mATe kevaLa vizvavAtsalyanA sAdhaka mATe ja nahIM; paNa dareka dharmaguruo mATe A vastuo e saMdarbhamAM samajavI jarUrI che. tenA abhAvamAM AjanA yuga saMbaMdhI spaSTa-darzana nahIM thAya evuM mAruM vinamra mAnavuM che. zarada pUnama gulAbacaMda jaina 21-10-94 ) saMpAdaka. madrAsa, U Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ be bela munizrI saMtabAlajIne tame sau jANe che. teo eka krAntikArI jena sAdhu che. teo AtmasAdhanAmAM magna rahevA chatAM samAjakalyANanI aneka pravRttimAM sakriya mArgadarzana akhaMDapaNe aheniza ApatA rahe che. teo zrI mAne che ke have mAtra upadezathI kAma nahIM cAle paNa je samAja-jIvana cUMthAI gayuM che, Dagale ne pagale azAnti dekhAya che tenA nirAkaraNa mATe sAdhunee sakriya mArgadarzana ApavuM joIze. A to ja banI zake je sAdhusAdhvIo prANa, pratiSThA ane parigrahane moha che ane sAMpradAyikatAmAMthI mukta banI, sarvadharmane abhyAsa kare. Ama karavAthI ApoApa grAmajanatAno ane AmajanatAne saMparka AvI jaze. Aje koI paNa eka prazna ke eka ja kSetranA aneka prazno levAthI samAja vyavasthA purNa nahIM bane. je dharmamaya samAjaracanA UbhI karavI haze te mAnavajIvanamAM ubhA thatA sAmAjika, Arthika, dhArmika, rAjakIya ane dareka kSetranA praznone sarvAgI vicAra karavuM paDaze. ane amala paNa saMsthAdhArA janatA vATe kare paDaze. prAcIna kALamAM yugAnurUpa Ama thatuM hatuM; eTale ja bhAratanI saMskRti sarvazreSTha banI che, ane Aja sudhI TakI che. ApaNe tyAM gharanA dharmanI cakI strIo karatI eTale kuTuMba snehasabhara ane pavitra rahetuM. samAjanI cakI brAhmaNe karatA, teo kyAMya vyasana, apramANiktA ke gerarItie pesI na jAya tene mATe satata kriyAzIla rahetA; tethI deza nItisabhara raheze. ane saMta AkhA dezamAM paribhramaNa karI saMskRtinI ekI akhaMDapaNe karyA karatA hatA. rAjya paNa saMta, brAhaNene adhIna rahIne cAlatuM. A badhAnA kAraNe samAja zAntithI cho ane adhyAtmalakSI rahI ne; koI jAlIma duSTa kRtya karanAra nIkaLIne te rAjya tene yogya nayata karatuM. Aje sthiti badalAI gaI che. pUrva pazcima eka thavA lAgyAM che. vijJAne deTa mUkI che. eTale mahArAjazrI e ja purANI saMskRtine najaramAM rAkhI, yugAnurU5 navI be samAja vyavasthA goThavavA prayatna kare che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ have vizvarAjayomAM lokazAhI vyavasthA zreSTha banatI jAya che tyAre janatAne ghaDavAnuM ja mukhya kAma agatyanuM banyuM che. eTale emanAM nItinAM pAyA para saMgaThana banAvavAM joIe. e saMgaThane satata sAce raste vikAsa karatAM rahe te mATe tenuM saMcAlana AjanA brAhmaNe ke je racanAtmaka kAryakare kahevAya che temanI banelI saMsthAnA hAthamAM mUkavuM joIe. ane racanAtmaka kAryakaronI saMsthAne paNa mArgadarzaka preraNA maLatI rahe te mATe sAdhusaMtoe dhyAna rAkhavuM joIe. duniyAbharanAM rAjyanI azuddhio dUra karavA mATe paNa sAdhusaMtoe dhyAna ApavuM joIe. A sAdhusaMto sarvAgI praznone samaje, ane te mATe sAthe besI vicAra vinimaya karI zake te mATe saMvata 2017 nA cAturmAsamAM muMbaImAM mATuMgA (gurjaravADI) mukAme sAdhu-sAdhvI ane sAdhaka-sAdhikAone eka zibira yojavAmAM Avela. te satata cAra mAsa cAle, temAM je pravacane carcA va. cAlyAM tenuM pustaka AkAre saMkalana thAya to bIjA sAdhu sAdhvI, sevako ane prajAne temAMthI upayogI mArgadarzana maLe tevI ghaNAM bhAIoMnene lAgaNI thaI AvI. khAsa karIne pU. nemicaMdrajI mahArAjanI evI tIvra icchA hatI. paraMtu ATalA badhA sAhityane taiyAra karavuM, tenuM saMpAdana karavuM, ane pachI chapAvavuM te ghaNuM agharuM kAma hatuM. tene mATe samaya joIe ane sahAya mATe nANAM paNa joIe. AnI vimAsaNa cAlatI hatI. paNa je kAma kudaratane gamatuM hoya che te kAmane AgaLa vadhAravA kudarata ja kaIkane nimitta banAvI preraNA Ape che. mATuMgAnA A zibiramAM zIvamAM rahetA zrI maNibhAI lakSmIcaMda lokhaMDavALA prathamathI rasa letA hatA. temane munizrI saMtabAlajI upara apAra zraddhA che. mahArAjazrI je dharmakArya karI rahyA che te AjanA yuge khUba jarUrI che tema teo mAne che. eTale zibiranAM kAmamAM aneka rIte teo upayogI thatA hatA. temaNe kahyuM ke "mahArAjazrInA A zibirapravacane pustakarUpe chapAya ane sAdhusaMtone apAya che tene lAbha temanA jIvanavikAsamAM te thAya ja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa teo chakAyanAM piyara ( samAjanAM mAbApa ) che tethI samAjane mArgadarzana ApavAmAM dhaNA upayeAgI thai zake." temanA A zubha vicArathI ane prayatnathI A pustako cha: pavAnuM mahAna kAma zarU karI zakAyuM che. A pravacananuM mukhya tattva jALavI alaga alaga muddAvAra nAnAM nAnAM pustakarUpe chapAya; te vAMcanArane sugama paDe ema lAgavAthI dareka viSayanA judAM judAM pustake chApavAnuM nakkI karyuM che. kula dazeka pustakA taiyAra thaze evI dhAraNA che. A pustakanuM saMpAdana paNu TUMkANamAM chatAM mULa bhAva ane anivAya' evI vigate jALavIne thAya e jarUrI hatu. e mATe paNa zrI. maNibhAi lAkhaDavALAe madrAsanA jaina vidyArthIgRhanA gRhapati zrI gulAbacada jainanu nAma sUcavyuM. temane rUbarU maLavA khelAvyA ane vAtacIta karI ane temaNe saharSa A kAmagIrI svIkArI, aMtamAM ame pU. munizrI saMtabAlajI temaja munizrI nemicadrajIe Avu sarvAMga suMdara anubhavapUrNa sAhitya janatAne ApyuM; te badala temane AbhAra mAnIe chIe. te ja rIte sAyanamAM zIva se|sAyaTImAM rahetA veArA maNibhAI lakSmIcaMda kaccha mudrAvALAe A pustako chapAvavAmAM pUratA sahakAra Apela che, temaja mahenata laI zeTha zrI. padamazIbhAi tathA bIjA pAsethI sahakAra apAvela che te badala teozrInA AbhAra mAnIe chIe. temanI madada vagara ame A sAhitya prakAzita karI zakata ke kema? te savAla hatA, ane madrAsavALA zrI. gulAbacaMda jaina ke jemaNe aneka javAbadArI hovA chatAM A kAmane dharmakA mAnI samayasara saMpAdana karyuM chetemane paNa AbhAra mAnIe chIe. pU. zrI. daMDIsvAmI, zrI. mATaliyA, vizvavAsahya prAyeAgikasaMdha vageree paNa preraNA ApI che, tethI temaneA ane jJAta, ajJAta saue je saddakAra ApyA che temane paNa ame AbhAra mAnIe chIe. sAdhusaMta, sAdhvI, sevA ane janatA A pustakonA abhyAsa karI svapara kalyANaneA spaSTa mArga akhatyAra karaze evI amane Aza che, tA. 24-4-62 sAdhusAdhvI zibira vyavasthApaka samiti, muMbai, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizvadarzana : eka anuzIlana (prastAvanA) A jagatamAM badhAM prANIomAM mAnava sarvottama ane vicAravAna prANI che. te pitAnI jema jagatanA hitane vicAra karI zake che; jagatanA samasta prANIonI paristhiti, jIvanasaraNI, samasyAo ane prazno aMge UMDuM ciMtana karI zake che, eTalA mATe ja tene mokSano adhikArI batAvyo che. A mokSamArgamAM pagalAM mAMDavAnI zarUAta samyaphadarzanathI thAya che. A samyaphadarzananI sImAmAM jagatanA badhA AtmAonuM bAhya ane AMtarika banne prakAranuM darzana AvI jAya che. eTalA mATe ja muni (sAdhu)nuM lakSaNa jainAcAryuM karyuM che - _ 'manyate jagatastrikAlAvasthAmitimuniH' je jagatanI (samasta prANIonI) traNe kALanI paristhitinuM cintana-manana kare che, tene dharma-nItinI daSTie ukela vicAre che, te muni che. A ja vAta bhagavAna buddhe kahIyo manati me eka muni vuiti" eTale ke je ubhaya loka (ehika ane pAralaukika bane)nuM manana kare che, te muni kahevAya che. jenasiddhAMtanI daSTie AvuM ciMtana mAnavajIvanamAM saphadaSTinA guNasthAnakathI zarU thaI jAya che, tene AtmAnA vicAranI sAthe anAtmAone paNa vicAra karavo jarUrI che, eTale ke jIvanI sAthe ajIva athavA cetananI sAthe acetana (jaDa)thI saMbaMdhita tane vicAra kare anivAryarUpe AvI paDe che ke A saMsAranA AtmAo kayA-kayA kAraNe karmonI sAthe baMdhAya che? kevI rIte karmone pravAha Ave che? kayA upAyathI tene rokI zakAya? karmonA keTalA prakAra che? zubhakarmo kayAM? azubha kayAM? karmabaMdhanathI AMzika rUpe kayA kAraNathI mukta thavAya che? karmabaMdhanathI pUrNa muktinA kAraNe kayAM ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjanAM karmakSaya karavAmAM nimitta banavuM hoya, te tenA upAyo zA? A badhuM jagatane lagatuM ciMtana karavuM ane emAM UMDA UtarIne jagatanI AgaLa pitAne thayeluM satya mUkavuM; ema jUnA vakhatanA dArzaniko ane dharmaguruo vicAratA. temane A darzana prANimAtranI paristhitio joIne thayuM hatuM. tenI sAthe ja dharmaguruo pitAnA vicaraNakSetramAM saMparkamAM AvatAM mAnavo, ane bIjA prANIonI paristhitine vicAra karIne tene ukela nItidharmanI daSTie karatA; mAnavajIvananA sAmAjika, Arthika, rAjanaitika, dhArmika va. kSetromAM jyAM jevI preraNAnI jarUra paDatI, tyAM preraNA ApatA. paraMtu te vakhate temanI najara AgaLa dazyamAna vizva bahuja sImita hatuM; bAkInuM aMdamAna jagata ja ghaNuM hatuM. temAM teo preraNA ApI zakatA nahatAM. junA vakhatamAM sImita jagatanA mAnanI paristhitinA darzana mATe tIrthayAtrAo, meLAo ane haje gaThavatAM, jayAM mAnava maherAmaNa umaTa, ane eka bIjAnA dezanI saMskRti, AcAra-vicAra ane paristhitithI lAke vAkepha thatA. paNa A badhuM darzana apUratuM ane bahu ja sImita kSetranuM hatuM. Aje vijJAnane lIdhe duniyA bahu ja TUMkI thaI gaI che, tene lIdhe duniyAnA koI paNa khUNAmAM rahelA mAnavo ane bIjAM prANIonI paristhitine khyAla viSadraSTA puruSane mATe jarUrI bane che, savizeSa jada jada bhUkhaMDamAM rahelA mAnavone bhUtakALa, tathA temanI bhaugolika paristhiti, sAmAjika vyavasthA, Arthika sthiti, vaijJAnika pragati, saMskRti, zikSaNa, rAjanaitika paristhiti, dharma vicAra ane AcAra vagere bhavAnI mAhitI meLavavI jarUrI che, kAraNa ke e jANyA vagara temanuM vizvadIna adhUruM rahe temaja tene te kSetranA praznomAM nItidharmanI daSTie preraNA paNa nahi ApI ke, temanA bagaMA anubaMdhane sudhArI nahi zake ane tulAne sAMkaLI paNa na zake. temaja dazyamAna jagatanI paristhitinA AvA sarvAgI jJAna ke dAna vagara tene mATe manana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ citana karIne dharma--nItinA AcaraNane mArge paNa zI rIte laI jaI zake! evI ja rIte jUnI ciMtana praNAlikAnI daSTie joIe te te-te bhUbhAganI sthiti jANyA vagara temanA karmonuM pRthakkaraNa zI rIte karI zake tathA temane temanI dhArmika paribhASA pramANe karmathI mukta thavAne upAya paNa zI rIte batAvI zake ane jagatanI paristhitine pUrepUrI samajyA vagara ja pite tene game te ukela batAve to tenAthI gUMcavAyelA prazno ukelAya nahi, ane Ama na thAya te vizvanAM badhA prANIo (SaTakAya)nI sAthe AtmIyatA zI rIte sadhAya ? prANi mAtra pratye maitrIbhAvanA zI rIte sAkAra thAya ? vizva vAtsalyanA dhyeyane zI rIte pahoMcI zakAya? pitAnI mukita mATe te sAmAnya gRhasthAzramI sAdhaka paNa prayatna kare che, paNa sAdhu jIvana sva5ra mukitanI sAdhanA mATe che. samAjanI mukita mATe prayatna vyakitagata muktinI sAthe karavo heya te tene mATe vizvavizALa mAnavasamAjanI badhI paristhitinuM avalokana ane darzana hevuM jarUrI che. je ke jJAta vizvanuM kSetra parivartanazIla che, cirodhdha che; haju ghaNA bhUkhaDe zodhavAnA bAkI che. te chatAM jeTaluM vizva jJAta che, tenI mAhitI to Aje chApAMo, pustake ane jJAna-vijJAnanAM vividha sAdhana vaDe dareka rASTranAM dharma, saMskRti, AcAravicAra, ItihAsa, vaijJAnika pragati, Arthika sthiti, bhaugolika paristhiti, rAjanaitika parivartana vagerenI sArI peThe meLavI zakAya che, tyAre jeNe vizvanAM prANImAtranA hitanI javAbadArI lIdhI che, evA vizvakuTuMbI sAdhakee te Aje mAnava dvArA jJAta ke pratyakSa jagatanuM sthaLa darzana te karavuM ja joIe, jethI te AvA sthULa darzana pachI jagatanuM sUkSma darzana karI zake, eTale ke jaina paribhASA pramANe te vizvahitAnukULa prakSaNa (anuprekSA) karI zake, yuganI bhASAmAM kahuM te te-te deza ane samAjanA mAnavajAta ane prANI jagatanI badhI samasyAo zodhI zake, dareka kSetranA mUMjhavatA praznonA AtmIyatA-AdhyAtma-nI rUe, dharma-nItinI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 daSTie ukelavA mathI zake, ane te te dezanA praznanA ukela vakhate tenI mayAMdAe, uchera, saMskAra, ziSTAcAra, rItirivAjo vagerene najara sAme rAkhI zake. matalaba e ke dharma, jJAti, raMga ane rASTranA bheda ke pakSapAta vagara te zuddha mAnavatAnI daSTie dareka samasyAne ukelI zake, ane vyakita, kuTuMba, jJAti, samAja, grAma, nagara, rASTradharma-saMpradAya vagere je mAnavakRta baMdhane che, tene laIne koIpaNa samasyA UbhI thAya. ne nAnI hoya ke moTI; paNa vizva samasyAnuM eka aMga che, ema mAnIne ja vidraSTA puruSe cAlavuM joIze. kAraNa ke ApaNe badhA eka ja AkAzanI nIce, eka ja pRthvI upara ane eka ja vAyunA Azraya taLe rahIe chIe; eTale keI ApaNuM pArakuM che ja nahi, badhAM pitAnAM che; evuM sUkSma darzana jene thAya che, te sva ane para prANInA hitacitananI daSTie ja dareka samasyAone ukela vicAraze. koI sthAna ke varga vizeSano prazna paNa tyAMnI paristhiti ane jarUriyAta vagerenuM dhULa darzana karIne evI rIte ukelave joIze, jethI navA jaTila prazno UbhA na thAya, tathA sAmudAyika rIte te vizvahita sAdhe; eTale ke amuka varga ke sthAnavizeSanuM kalyANa karavA jatAM, te sAmudAyika rIte vizvanuM kalyANa na karI bese! eTalA mATe sAdhusAdhvI zibiranAM pravacana pustakonuM nAma "dharmAnubaMdhI vizvadarzana rAkhavAmAM AvyuM che, jethI gRhastha ke sAdhu dareka sAdhaka vizvanA aMtaraMga ane brAhya rIte dharmasaMspaSTa darzana karI zake. Ama vizvavyApaka darzana thayA pachI koI paNa samasyAne ukelavAmAM tevA vidvaSTA sAdhakane vAMdho nahi Ave, tene sahelAIthI tene sAce raste jaDI jAya. mULamAM te AkhA vizvanA AtmAo sAthe pitAne Atmatatva saMbaMdha rahelo che, ene je vadhAremAM vadhAre vikasAvI zake te ja paramAtmAne meLavI zake che, eTale vizvadarzana karavAmAM A moTAmAM moTo lAbha rahelo che. vizvanA samAja-vijJAna, dharma, darzana ane saMskRti mATe te nA. maLamAM ane je vizva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 zibira pravacananA atyAra sudhI chapAyelA bhAgamAM sArI peThe carcA karavAmAM AvI che. dA. ta. samAjavijJAna mATe "anubaMdha vicAradhArA (bIjo bhAga), sAdhusaMsthAnI upayogitA ane anivAryatA (trIjo bhAga) ane krAntikAro" (sAtamo bhAga). A traNa bhAgomAM vivecana che. dharma mATe "sarvadharma upAsanA' (cothe bhAga). ane "sAmudAyika ahiMsA-prayogo (chaThTho bhAga) ema be bhAgamAM vivecana che. darzana mATe "darzana vizuddhi (AThamo bhAga), vizva vAtsalya, sarvodaya ane kalyANa rAjya (1lo bhAga) ane smRti vikAsanA mArgo (10 mo. bhAga)mAM vivecana che, temaja saMskRti mATe "bhAratIya saMskRti mAM vivecana che. te uparAMta vizvanA bhUgoLa, ItihAsa, rAjakAraNa, vijJAna ane arthazAstra mATe A navamA bhAgamAM sArabhUta vivecana karavAmAM AvyuM che; e bhAganuM nAma "vizvadarzananAM vividha pAsAMo" rAkhavAmAM Avela che. vizvanAM sthaLa darzana karavA mATe vizva itihAsa dvArA A jagatanA judA judA bhUbhAgamAM mAnava pUrvajoe karela bhagIratha kAryo dvArA preraNuM ane bhUtakALadhArA vartamAnane ghaDavAnuM jJAna meLavavuM temaja ItihAsa dvArA samAjazAstranA vijJAnasammata satyanuM jJAna prApta karavuM, bhUtakALanI bhUlone choDavAnI preraNA meLavavI jarUrI che, temaja vizvaItihAsa dvArA vizvanI te-te yuganI sAmAjika, Arthika, dhArmika, rAjanaitika ane sAMskRtika vyavasthAonA jJAna dvArA, Aje temAM hepadayane viveka karI samAjane preraNA ApavAnuM kAma thaI zake. amuka deze, amuka samaye je paristhitio hatI, vibhinna samudAya vacce je pArasparika saMbaMdha hatA, judA judA vargomAM cetanAnI judI judI je mAtrA hatI, tathA e badhAmAM je virodhI avasthAo hatI, e saunI pRSThabhUmimAM mAnava kalyANa mATe krAMtinuM kayuM rUpa ke dastha saMbhavita hatuM, vibhinna vargo ke samudAya vacce zA mATe saMgharSa thaze? ene aMta zI rIte thayo enuM pariNAma zuM AvyuM A badhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 bAbate ItihAsa vaDe jAyA-vicAryA pachI ja vizvane naitika dhArmika preraNA ApavAnuM darzana sAdhakane thaI zake. ane to ja te kaI krAMti, saMgharSa, jAtIya cetanA vagerene barAbara paricaya karIne krAMtikAro, netAo ane jananAyakone sAce nyAya ApI zake. vizva itihAsa jANanAra sAdhaka AjanA yuganI paristhitio ane jarUriyAtanI kasoTIe hajAre varasa pahelAMnI avasthAne karavAnI mUDhatA kare nahI, temaja prAcIna kALanI samAjanI ahitakara maryAdAone AjanA samAja upara lAde paNa nahIM. eTalA mATe pravacananA A bhAgamAM sarvaprathama vizva ItihAsanI jhAMkhI karAvavAmAM AvI che. tyAra pachI vizva bhUgoLanI jhAMkhI ApavAmAM Ave che. kAraNa ke vizvadraSTAsAdhakane AjanA jJAtavizvanI bhaugolika paristhitinuM jJAna nahi hoya, te tyAMnI raheNIkaraNI, bhASA, AhavA, rItirivAjo, AcAra-vyavahArathI paricita nahi hoya to nIti dharmanI preraNA ApavA mATe sakSmadarzana paNa zI rIte karI zakaze ? tyAMnI samRddhi, dharatInI phaLadrupa zakita, nadI-pahADa vagere kudaratI sAdhananI mAhitI nahi hovAthI te tyAMnI lokazakitane jAgRta zI rIte karI zakaze! eTalA mATe vizva bhUgoLanuM jJAna jarUrI che. A pachI vizvanA vijJAnane saMkSipta paricaya ApavAmAM Avyo che, jethI ucca sAdhaka tene dezanI vaijJAnika pragatinI mAhitI meLavIne, vijJAnane dharma-nItinA aMkuzamAM lAvavA mATenI preraNA ApI zake. vizvavijJAnanuM sthaLa darzana tene haze to te sukSmadarzana paNa meLavI zakaze. tyAra pachI vizvanI rAjanItine saMkSipta paricaya ApavAmAM Avela che. Aje duniyAmAM rAjakAraNanI bela bAlA che. rAjakAraNanA kAvAdAvAmAM paDIne mAnavajAti pitAnuM ahita karI rahI che. je rAjakAraNanI sAcI mAhitI heya ne dharma-kAraNa dvArA tene nAthavAne puruSArtha thaI zake. eTalA mATe vizvanA rAjakAraNanuM sthaLa darzana jarUrI gaNavAmAM Avela che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ chelle vizvanI arthanItino paricaya ApIne vizvanI Arthika vyavasthA mAM kevI ane keTalI viSama che ? kayAM kaI arthanItine anusaravAthI prajA zAMtithI rahI zake ? e rItanI preraNA vizvanI, arthanItinI mAhitI hoya te ja sArI peThe ApI zake. artha ane kAma upara dharma-nItino aMkuza A mAhitI hoya te ja lAvI zakAya. Ama vizvadarzananAM vividha pAsAMomAM vizvanA ItihAsa, bhUgoLa, vijJAna, rAjanIti ane arthanItinI carcA karIne vizvanI mAnavajAtinAM judAM judAM pAsAMonuM darzana karAvavAmAM AvyuM che. te sAthe ja sAdhaka te viSayamAM sUkSmadarzana zI rIte karI zake, tenI carcA paNa karavAmAM AvI che. A pravacana pustakanA badhA viSayomAM pravacana ApavAnuM mAre ane zrI mATaliyAne phALe AvyuM hatuM. jo ke ame banatA sudhI dareka viSayane nyAya ApavAnI bahu kALajI rAkhI che; ane sAdhaka-sAdhikA temaja sAdhu-sAdhvI Ane pacAvIne dRSTi meLavI zake te rItane puruSArtha karyo che. chatAM kyAMka vigatamAM koI bhUla rahI gaI hoya to te sudhAravAnI amArI pUrI taiyArI che. daSTisaMpanna vAcaka varga amArA A prayAsane AvakAraze ane amArA-utsAhamAM vRddhi karaze evI AzA rAkhuM chuM. zaradda pUrNimA tA. 21-10-64 kamANa jaina bhavana 3-rAyasTrITa kalakatA-20, -muni nemicaMdra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA 1 vizva ItihAsanI bhUmikA 2 AryajAtine itihAsa 3 itihAsane prAraMbhakALa 4 morya sAmrAjaya ane tyArabAda 110 5 mine itihAsa 6 yupane itihAsa-pUrvAdha 9 hiMda ane arabastAna 8-8 yuropane itihAsa-uttarAdha kSetre ane saMskRti 10 bhUgoLa ane jIvana 11 vijJAna ane tatvajJAna 12 vijJAnanI anya zAkhAo 13 vizvamAM rAjanItinA pravAha 14 bhAratanA rAjakIya pakSe 15 arthanItinA pravAha 135 154 170 143 213. 215 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizvanuM abheda darzana paramapitA paramezvara eka tenA chaye bALa aneka haLI maLI karIe AnaMda AnaMda AnaMda paramAnaMda AkAzI ghummaTanuM ghara rahIe eka ja pRthvI para jaLa, vAyu, phaLa, phUla anAja sarakhAM saune jIvana kAja huM ne temAM kAMi na bheda bheda tajI rahIe abheda sau jIvane sarakhAM saMveda bheda taNe pUrA keda -pUjAbhAI kavi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizvadarzananAM vividha pAsAMo ItihAsa 1: vizvaItihAsanI bhUmikA ] [ muni nemicaMdrajI vikAsa IcchanAra mANasa mATe ItihAsanuM jJAna jarUrI che. ApaNe prANImAtra sAthe ApaNe saMbaMdha svIkArIe chIe te A duniyA ke vizvane ItihAsa ApaNe na jANIe te tene vagara vikAsa sAdhavAnI preraNA ApaNane nahIM maLI zake. ItihAsa bhaviSyanI preraNA ane mArgadarzana ane Ape che. koIne thaze ke AdhyAtmika jJAna mATe ItihAsanI zI jarUra che? paNa kayA rASTranI praja, keTalA varSa agAu AdhyAtmika mArge gaI, teNe kayAM kayAM sAdhano vAparyA; e jANavuM jarUrI che. kevaLa itihAsa ja nahIM, vizvadarzananuM saMpUrNa jJAna meLavavA mATe bhULa che, vijJAna che, rAjanIti che, arthakAraNa che, e badhAnuM jJAna paNa Avazyaka bane che. jaDa zuM che? cetana zuM che? vagere bAbatone temaja alaga- alaga dezane ane tenI prajAne tenA uparathI khyAla AvI zake che. te uparAMta ItihAsanuM jJAna saMskRtinI rakSA mATe paNa jarUrI che. saMskRtimAM sAtatya-rakSAnI vAta Ave che. tene artha e thAya che ke janAM sAcAM mUlyo che tenuM rakSaNa karavuM. jo tema na thAya te vikAsa aTakI jaze. pravRtti karatAM karatAM paNa premanuM bhAna rAkhavuM joIe. beya na hoya te khoTAM mUlya sthapAI jAya. eTale beya mATe paNa itihAsa jANavuM jarUrI che. jaina zAstromAM cAra anuNa batAvavAmAM AvyA che. temAM dhAma pAnAmAM paNa eka che. A cAre pagene dharma sAthe saMbaMdha che ane dharma jIvana vikAsa mATe upayogI tatva che. dharmakathA mAtra sAbhaLavA mATe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ nathI; paNa temAMthI jIvananA anubhavo meLavavA mATe ane sAcuM jIvana jIvavAnI preraNA levA mATe che. gItAmAM paNa dharma sAthe ItihAsa che. have ItihAsa eTale zuM te joIe ! saMskRta bhASA pramANe itihAsanI vyutpatti A pramANe che:-Iti + iha + Asa eTale ke A pramANe ahIMA thayuM tenI vigata. mAnavasamAjanI pragati avagatinA je AMkaDA batAve te itihAsa. jagatanI badhI vastu parivartanazIla che. parivartana e kudaratane krama che. mANasa Icche ke na icache paNa parivartana cAlyA ja karavAnuM enuM Alekhana te itihAsa che. temAM mANasa agAu zuM hato; tenuM varNana ane vivaraNa maLe che. Aje je ItihAsa maLe che te kevaLa 2500 thI 3000 varSa pUrvene ja maLe che. te agAu bhAratano itihAsa kema maLatuM nathI; e prazna sAmAnyataH pUchAya che. ene uttara e ja che ke bhAratanA loko saMvata, tArIkha, vAra lakhavAmAM mAnatA na hatA. paNa sAtatyarakSA thAya e ja mukhyatve jotA hatA. rAmAyaNamAM etihAsika bAbato Ave che; mahAbhAratamAM paNa Ave che. paNa te ItihAsa-rUpe nahIM, paNa saMskRti-rUpe jovA maLe che. AthI ja paMDita javAharalAla kahe che -saMskRtinuM itivRtta" e ja che bhAratane itihAsa. jUnA vakhatathI bhAratanA loko ema mAnatA AvyA che ke samAja sAthe maLIne ja vyakti ItihAsa sarjI zake che. eTale samAjane, rAjyane ane pavitra vyaktione sahaga laIne teo cAlatA hatA. teo mAnatA hatA ke vigatavALo itihAsa lakhAze to temAM vyaktio mukhya banI jaze. eTale tyAM ItihAsane badale saMskRtine graMtha lakhAye. rAme je kAma upADyuM hatuM temAM sItA, lakSmaNa, hanumAna sugrIva vagerene sahakAra na heta te te jeTaluM suMdara banyuM tenA badale kevaLa mArAmArI ke kApAkApInuM varNana banI jAta. tenA badale tyAM laDAInuM varNana AvyuM tyAM paNa mukhya lakSya nyAya ane saMskRtinuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahyuM che. eTale ahIM itihAsa karatAM saMskRti mukhya rahI. pariNAme videzI musAphare, hyuenasAMga, phAhIyAna vagere bhAratamAM AvyA ane ahIMnI saMskRtinuM darzana karIne gayA che. mohana-jo-Dera ane hamaNuM amadAvAda jillAmAM lethalane TekarAmAM je avazeSo sapiyAM che te uparathI joI zakAya che ke ahIMnI saMskRti kevI hatI ? e uparathI nakakI thAya che ke bhAratanA ItihAsakAroe saMskRtine ItihAsa lakhyo che. loko zuM mAnatA hatA ? Arya-anArya kevI rIte maLyA ? bannene saMgama kevI rIte thayo? te badhuM tyAM maLe che. paNa teo kevI rIte laDayA ? vagere tyAM gauNa-vastu rUpe che. ItihAsa dvArA te te yuganI ane te te rASTranI rAjaya vyavasthA, loka vyavasthA ane dharma vyavasthAne sAce khyAla AvI zake che, ane e rIte bhAratane itihAsa je rAmayANa-mahAbhAratamAM maLe che, tene khare ItihAsa mAnI zakAya. AvA saMskRtinA ItihAsa aMge ghaNAMne ghaNAM tarko thaze! koI ema paNa pUchaze ke itihAsamAM rAmanA junA avatAro - janma ke bhavanuM zuM kAma? ke bhagavAna mahAvIranA pUrvabhavo jaNAvavAnI zI jarUra che ? te eTalA mATe jarUrI che ke mAnava bhava-bhave kaI rIte pragati kara chevaTe rAma, kRSNa, buddha ke mahAvIra banI zake? te jANIne, ApaNe paNa kevI rIte pragati karI zakIe tene raste maLI jAya che ! ApaNe tyAM ghaNI thAo lakhAyelI che, temAM prAzimAtra sAthe ApaNe saMbaMdha batAvyo che. mahAvIra rAjAnA bhAvamAM rahyA, devanA bhavamAM rahyA, sihanA bhAvamAM rahyA, narakamAM paNa gayA.ema judI judI niomAMthI pasAra thaI vikAsa karatA AgaLa vadhyA. rAmane vanamAM aneka pazu-prANuo temaja AraNyaka vAnara jAtinA, bhIla jAtinA mAnone anubaMdha thaze. bhagavAna kRSNane paNa gopAlakone eja anubaMdha thaye. ApaNe pANIne deva mAnIe chIe. pavanane 5Na deva mAnIe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ chIe. agnine paNa deva mAnIe chIe. aneka pazu-prANIone paNa deva mAnI pUjIe chIe. TuMkamAM ApaNe saMbaMdha cetana sAthe rahyo che. A saMbaMdhamAMthI paraspara kevI rIte vikAsa sadhAya, e batAve eja khare ItihAsa che. ghaNA loko kahe che ke badhI prajA eka nathI. ghaNI jAtanI bhinnatA che; paraMtu jarA jhINavaTathI joIzuM te lAgaze ke dhArIe chIe teTalI bhinnatA nathI. have te paradezanA saMbaMdhe paNa khUba ja vadhI gayA che. viSamatA ochI thai rahI che ane sAmyatA vadhatI jAya che. vAtAvaraNanI daSTie kadAca zaradI-garamImAM pheraphAra haze; paNa, mAnava saMskRtinI dRSTie badhA ekaja chIe. A badhuM ItihAsathI jANavA maLe che. duniyAmAM judI judI jAtinA loko che teo raMge ane svabhAve kadAca thoDAka alaga haze paNa pazu-prANIomAM bahu bhinnatA nathI. cArlsa DArvine kahyuM che:-"mAnavanA pUrvaje vAnara hatA temAMthI teNe pitAne vikAsa sAthe che, te AgaLa vadhe che!" ApaNe bhautika siddhi prApta karavAnI nathI paNa prANI mAtra sAthe eka vAkayatA kevI rIte keLavIe te jovAnuM che. AdikALane itihAsa joIe te te vakhate mANaso khUba parizrama veThatA; temane jIva-jaMtuone trAsa ghaNe hato. eTale potAnA jIvanane TakAvavA mATe temane prANIo sAthe yuddha karavuM paDatuM haze; paNa pachI te temaNe prANuone upayogI banAvI dIdhAM. mAnave sabhyatA keLavI. sabhyatA eTale mAnavasamAjanA sabhyanI rIte jIvavuM. eka ja prakArane AcAra, vicAra ke khAnapAnane vahevAra te sabhyatA kahevAI. sAthe ja tene artha e paNa thayo ke tene anya prANu sAthe vahevAra paNa sAre rahevuM joIe. te pramANe teNe gAya, bheMsa, bakarI, UMTa, ghoDA, hAthI badhAne upayoga karyo. A sAmAnya bAbatomAMthI jevuM maMthana thatuM gayuM ane jIvanavikAsa mATenI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ je vicArasaraNI AvI te saMskRti kahevAI. saMskRtine te eka alaga viSaya rUpe carcAe ja chIe! ApaNane pUrvajoe je mUDI ApI che te A saMskRtinI che. have e mUDImAM je kaMI vikRti AvI che tene dUra karavAnI che ane tene kevI rIte dUra karI zakAya te jevAnuM che. mANasa bIjI jAtione tAbe rAkhIne jIvyA. temAMthI vigraha utpanna thayA eno paNa ItihAsa che ane ApaNe tyAM rAmAyaNamAM che ke rAma laMkAvijaya ke kiSikadhAvijaya pachI tyAMnuM rAjaya tyAMnA ja mANasane soMpe che te paNa che. AmAMthI mANasanA sahaastitvane siddhAMta maLe che. jene dareka dharma judI judI rIte rajU karyo che. mULa dharma pravartaka eziyAmAM thayA te alaga alaga phelAyA, evI ja rIte prajAo paNa eziyAmAMthI duniyAnA alaga-alaga bhAgomAM gaI. samudranAM mAM pharI vaLe che tema duniyAnA judA judA bhAgomAM te pharI vaLI che. jaina, bauddha ane vaidika e traNe dharmo te hiMdamAM pedA thayA che; IsAI, pArasI ane IslAma e dharmo paNa eziyAmAM pedA thayA che; ane te cIna-pAna, yuropa sudhI phelAyA che. cInamAM kayuzIyama pedA thayA. Ama eziyA saMskRtinuM mukhya uddagama sthAna banI gayuM che. yuropanA loko kahe che ke ame badhAne sabhyatA-saMskRti zIkhavADyAM che, paNa haDappA vagerene jotAM sarakRtinuM udagama sthAna bhArata hatuM te mAnavuM paDe che. mizra ane grIsanI saMskRtinA avazeSo maLatA nathI tema ja e saMskRti A ja sudhI TakI zakI nathI. e ja batAve che ke jemAM TakI rahevAnI zakti na Deya te saMskRti na banI zake proka saMskRtinuM je varNana maLe che te pramANe tyAM nAnAM-nAnAM rAja hatAM ane temAM amIra-umarAvo ke jamInadAronuM varcasva rahetuM. sAmAnya prajAne kariyAda karavI Dhoya te te koI amIrane rakhIne ja karI zakatI strI e paNa gulAma karavAnI ane vecavAmAM AvatI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ eTaluM ja nahIM tenI pAse pazunI jema kara rIte kAma paNa levAtuM. gulAma sAthe khUba ja krUratA vartavAmAM AvatI temane sAMkaLethI bAMdhavAmAM AvatA, kyAMka koI nAsI chUTe to tene dUra rIte mArI nAMkhavAnI badhI rIte vAparavAnI mAlikane chUTa hatI. teo suMdaratAnI pUjA karatA, bhASA ane veza-paheravezamAM navInatA apanAvatA paNa, garIba lekene jarA jeTaluM paNa avAja na hatuM. temane jJAnane adhikAra na hato ke muktine paNa na hato. mANasa ane pazuonI sAThamArI rAkhavAmAM AvatI. TuMkamAM dharmanI koI vyavasthA na hatI. eTale temane doranAra koI na hatuM. pariNAme tyAMnI saMskRtine sadaMtara ane ekadama nAza thayo. temanuM jhaDapI patana thayuM kAraNa ke rAjA ane prajAne dharma sAthe anubaMdha na hato. bhAratanI saMskRti TakI rahI che tenuM kAraNa ke tenA dareka pAsAMmAM, jIvana sAthe dharmane tANa-vANuM jema vaNI levAmAM Ave che. eTale vizva ItihAsanI bhUmikAmAM mahattvanI vastu e javAnI che ke te ItihAsa sAMskRtine AgaLa vadhAravAmAM keTalo AdhArabhUta rahyo che. carcA vicAraNa zrI. pujAbhAIe carcAne prAraMbha karatAM kahyuM : "ItihAsamAM Aya--anArya zabdo, dayAnaMda sarasvatInA zabda pramANe guNodhaka che. jemAM atyArthI paDyuM hoya te Arya ane te na hoya to te anAryA ghaNA loko kahe che ke ame himAlayathI AvyA eTale ja Arya e beTuM che." pU. nemimuni : "jaina Agama pannavaNAmAM ATha prakAranA Aryo batAvavAmAM AvyA che. temAM amuka jAti, karma, kuLa vagere parathI Arya thAya che ema batAvyuM che. paNa, temAMye samyakajJAna, darzana, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritryane je vadhu khilave tene viziSTa Arya kahyo che. saMskRta nATakomAM sItAjI zrI rAmacaMdrane Arya putra kahe che !" 5. gopAla svAmI : "sAdhvIne A kahI che te guNa uparathI ja ne?" Arya jAti bhale gaNatI heya paNa e nAma kharekhara to guNa-sUcaka ja che. ane e rIte bhAratane itihAsa guNa-nirbhara che." zrI puMjAbhAI Arya-anArya vaccenA saMgharSo thayAM te bhUmi mATe hatAM ane aMte tene yogya na gaNavAmAM AvyA." 5. gopAla svAmI : zrI maNilAla nabhubhAInA siddhAMtasAramAM meM evAM yajJonAM nAmo vAMcyA che temAM tattva ane vidhA ja mukhya che; te avabhanAtha bhagavAnanA putroe vyAM che. paNa pachI caMdraprabhu tIrtha karanA jamAnAmAM meM azvamedha, gomedha ane naramedha aMge vAMcyuM. tethI mane lAge che ke tenI asara brAhmaNe cIna tibeTa tarapha gayA tenI thaI lAge che." A aMge carcA cAlatAM nakkI thayuM ke ApaNA itihAsanI dRSTi guNagrAhI che. tethI agAu zuM hatuM tenA karatAM Aje zuM che tene vicAra karavo joIe. pachI mUrtipUjAnI carcA cAlI. pU. gopAla svAmI : "dharmAnaMda kosAMbIe lakhyuM che pAzupata dharmanA AcArya thayA pachI A jAtanuM liMga zaMkaranuM thayuM." pU. nemimuni : "mohana--DeromAM evA avazeSo nathI maLatA jethI mUrti-pUjAnuM pracalana jaNAI Ave" A aMge carcA thatAM nakkI thayuM ke ajamera-meravADA prAMtamAM bhagavAna mahAvIra pachInI ceryAsImA varSanI mUrtine AkAra jainene maLe che. eTale saMbhava che ke bauddha stUpomAMthI je e e saMskAra lIdhA che. temAMthI vaidakoe ane pAchA vaidikomAMthI jene lIdhe heya te banavA joga che. Aje mUrtipUjAna je sthiti che temAM ghaNA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUrtipUjaka AcAryo paNa saMzodhana icche che. eka ja jainanI muMhapattI ane bIjAM dareka aMgo viSe kahI zakAya. kharekhara te mAnave pitAnA vartuLamAM rahIne deza-kALane anurUpa egya saMzodhana karatAM rahevuM joIe. eka vartuLavALA bIjAne nIcA ke beTA kahe te zobhe nahIM; temAM paNa virodhabhAva to taddana vyAjabI na gaNAya. te pachI rUpako aMge carcA cAlI. zrI pUMjAbhAI: "bhAratanA dharma-purANamAM ghaNuM rUpako Ave che tenA yogya arthe vidvAnoe tAravavA joIe. dA. ta. ahalyA eTale ati aMdhakAra, tenA upara sUryadeve ke Idradeve prakAza pheMko." zrI caMcaLabahenaH "enA karatAM te A artha vadhAre baMdhabesate lAge che ke ahalyA gautamamunino svAMga joI ThagAI gaI tethI tene AghAta lAgele, eTale te sunamuna jaDa banI gaI bhagavAna rAme tene cetanA ApI." pU. gopAla svAmI : "ahalyA eTale sUkI bhUmi te artha ghaTAvyo che evuM mArA khyAlamAM che !" tyArabAda sRSTine AraMbha temaja kartA Izvara che ke nahIM ? te aMge carcA cAlI. zrI, pUjAbhAI : zrI narasiMhabhAIe "Izvarane inkAra' nAmanA pustakamAM kahyuM che ke Izvare sRSTine pedA karI nathI; te te kramathI pedA thaI che. e mAnavAmAM zI harakta che?" zrI devajIbhAI : "jaina-sUtro te suSTine anAdi- anaMta mAne ja che. gItAmAM paNa kahyuM che ke svabhAva pramANe pRthvI cAle che. DArvinanA siddhAMta pramANe utkrAMti thatI ja rahe che." A aMge carcA cAlI ke utkrAMti paNa thaI zake ane apakrAMti paNa thaI zake. mANasamAMthI tiryaMce thavAya ane tiryaMcamAMthI mANase Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ thavAya. strI purUSa banI zake ane purUSa strI paNa banI zake. mAnavajIvana eTalI badhI vividhatAthI bhareluM che. ane je vikAsa tene thayo che te anaMta yugethI thato rahyo che. je suSTi koIe pedA karI che ema kahIe te temAM anavasthA depa lAge che; kAraNa ke pedA karanArane paNa pedA karanAra koi haze e prazna Ubho thaze! je ema kahIe ke pedA karanArane kaI pedA karanAra na hatuM te te yuktisaMgata nahI lAge tenA karatAM te sRSTi anAdi anaMta che, tema mAnavuM vadhu yukitagata che. Izvarane Adarza mAnIne ane pote karelAM sArAM mAThAM karmonAM phaLa pitAne ja bhogavavAM paDe che ema mAnavAmAM Ave to vAMdho nathI. evI ja rIte mohanajerAmAM 3 phUTanA mANasanuM kalevara maLe te manAthanA kadane thoDAMka rUpaka sAthe 500 dhanuSyanuM mAnavAmAM vadhe na Ave. te chatAM taTastha vicArake e na bhUlavuM joIe ke zAstromAM rUpake che temAMthI viveka karIne artha tAravo rahyo. cadramAM jevI roTalI eTale dhoLI sapheda maTI roTalI, ema mAnavuM rahyuM. evI ja rIte mAnavadeTa brahmAMDamAM zreSTha che ane brahmAMDa temAM samAya che tenA artha brahmAMDanuM jJAna temAM samAya che e ja artha ghaTAvavuM paDe. e daSTie mahApuruSa pitAnA samayane anulakSIne kahI gayA che ane samaya joIne saMzodhana ke sudhAro thave joIe. jenasUtramAM dravya-kSetra-kALa-bhAva pramANe sudhArAnI je vAta che, te ahIM ghaTAvavI joIe. pU. nemimunie "abhidhAna rAjedra kela"mAMthI vyavahAra sUtranuM pramANa ane tenuM bhALe TAMkIne kahyuM : "sAdhu pitA athe nahIM, paNa bIjA arthe dhyAne dIkSA ApavAnA ke bhaNAvavAne, athavA sAvIne bIjA arthe sAdhu banAvavAne, bhaNAvavAne, temanI sAthe rahevAne, vaMdana vagere vahevAra karavAne ke bhajana vagerene vahevAra karavAnuM vagere kalpa che." AmAM bIjAne artha samAja arthe ja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 athavA saMghanA hitane arthe levuM joIe. paraMtu A vastu rUDhapraNAlikAthI judI paDe che. paNa zAstrakAroe samAja vijJAnane badhI daSTie UMDe vicAra karIne vyavahArasUtramAM samAjanA yogya ghaDatara mATe lakhyuM che. sAdhu-sAdhvIo eka sAthe pitAnI maryAdA pramANe (bhale judA-judA kakSAmAM) rahI zake che, ane te paNa amuka hetuthI, e vAta A sUtramAM kahevAI che; eTale je leko ema kahe che ke sAdhusAdhvIo eka ThekANe rahI ja na zake te vastu ekAMta che, zAstraviruddha che. Ama zAstrI ke purANanI dareka vAtane yogya rIte artha ghaTAvIne goThavavI joIe. [ 20-7-61] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizva itihAsanI rUparekhA 2: Arya jAtine ItihAsa] [ muni zrI nemicaMdrajI grIsa saMskRtine itihAsa ApaNe A agAu joI gayA chIe. itihAsane laMbANathI carcavA mATe ApaNe beThA nathI paNa temAMthI satya tAravavAnuM che. ItihAsamAM e khAsa jovAnuM che ke te vakhate rAjya vyavasthA, lekavyavasthA ane dharma vyavasthA mukhyatve kevI hatI ane traNene anubaMdha hato ke nahIM ? saMskRtinI daSTie ItihAsane letAM bhAratamAM AvelA Aryale kone itihAsa sarva-prathama laIzuM. teo ahIMnA mULa nivAsI na hatA. teo hiMdanA vAyavya khUNAmAMthI madhya eziyAmAMthI ahIM AvelA ema purAtattvavettAo mAne che. mahe-jo-DeronA avazeSo enA sAkSI che ke bhAratamAM te vakhate eka bIjI mahAna saMskRti draviDa saMskRti cAlu hatI. e azaSa uparathI temanI raheNI-karaNI, makAnanI bAMdhaNI, nagara-racanA vagerene khyAla AvI zake che. AryonI mULa saMskRti zuM hatI ane A dezamAM teo kayAre AvyA hatA te aMge cakkasa mAhiti maLatI nathI. paNa, veda, upaniSada rAmAyaNa-mahAbhArata jevA graMthothI AryonA AcAra-vicAra-vahevAra vagere jIvana praNAlikA temaja rIti rivAjeno khyAla bAMdhI zakAya che. te mane AjanA vigatavAra ItihAsanI jema itihAsa na mAnI zakAya; kAraNake A graMthanI racanA tavArIkha pramANe nathI thaI paNa temAM mukhyatve saMskRti rakSAnI dRSTie ja lakhAyuM che. Arya loko hiMdamAM AvyA ane temaNe ahIMnI draviDa saMskRti sAthe samanvaya karyo. Aje aphadhAnistAna che tyAMnA raste "khebara ane balane 'nI khINomAMthI thaIne AthI bhAratamAM AvyA hoya ema vadhu yuti saMgata lAge che. aphaghAnistAna agAu gAMdhAra-kaMdahAra kahevAtA. kauravonI mAtA tyAMnI heIne gAMdhArI kahevAtI. tyAMthI siMdhu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 ane gaMgA nadInA medAnamAM teo AgaLa vadhatA gayA ane navAM navAM nagara vasAvatA AgaLa vadhatA gayA ema lAge che." Aya loko sthApatya-kaLAmAM vizeSajJa hovA joIe. te vakhatanA je Aryo AvyA hatA teo IrAna ke mesepiTemiyAthI AvyA hoya evo paNa eka aMdAja che. temanI mULa bhASA vedanI saMskRta bhASA hatI. Aje je saMskRta pracalita che tenAthI vedanI saMskRta bhASA judI ja hatI. dhIme dhIme te bhASAnuM susaMskRta rU5 thayuM ane tene saMskRta nAma ApavAmAM AvyuM. e ja saMskRta bhASA, AjanA bhAratanI hiMdI, baMgALI, gujarAtI, marAThI, AsAmI, uDyiA, paMjAbI vagere bhASAonI mAtRbhASA che. A uparAMta belacAlanI paNa bhASA hatI kAraNake saMskRta rAjabhASA banI cUkI hatI. eTale te vakhate leAkabhASA rUpe prAkRta, pAlI ke ardhamAgadhIne paNa pracAra hatA ane eka samaya e paNa Avyo ke jyAre saMskRta kevaLa brAhmaNonI bhASA banI gaI to buddha ane mahAvIra jevA samartha dharmamaya samAja-saMsthApakone pitAne upadeza pAlI ke ardhamAgadhImAM Apavo paDe ane bauddha piTaka tema ja jaina Agama Aje e bhASAmAM jovA maLe che. Aje hiMdamAM dakSiNanI cAra bhASA tAmila, telugu, malayAlama ane kannaDa maLIne ema kulle cauda bhASAone dheraNasara svIkAra thayuM che. draviDa saMskRti uttaramAM hatI, paNa Aje uttaramAM tene lagabhaga lepa thayo che ane te dakSiNa pUratI rahI che. uttaramAMthI draviDa saMskRti dakSiNamAM kyAre gaI ke dakSiNamAM agAu e saMskRti hatI? hatI to kevA rUpe hatI ? te aMge koI varNana maLatuM nathI. eTaluM cokkasa che ke uttara ane dakSiNa bhArata vacce vidhyAcaLanA pahADo ane bhayaMkara jaMgale temaja pahoLI nadIo hatI. | sarvaprathama uttaramAMthI dakSiNamAM janAra Arya tarIke agatya RSi hatA. teo dharma ane saMskRtine saMdeza laIne gayA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 agatya RSi mATe evuM rUpaka maLe che ke "teo samudrane pI gayA hatA" eno artha ema ghaTAvI zakAya ke temaNe sarva prathama vahANomAM sAgara pAra karyo hato ane suMdara pUrvanA pradezo paNa joyA hatA. A agamya RSie koI vijaya nahote karyo kAraNa ke A dakSiNamAM vijaya mATe naDatA gayA paNa vepAra, zodhakhoLa ke Arya saMskRtinA pracAra mATe gayA hatA. jainazAstromAM. uttarAdhyayana sUtramAM caMpAnagarInA nivAsI pAlita zrAvakanI vAta Ave che ke te caMpAnagarIthI piDa nagaramAM vepAra mATe gaye hato. teNe vepAra sAthe Arya saMskRtine pracAra karyo hato. tethI AkarSAIne tyAMnA eka vepArIe tenI sAthe pitAnI kanyA paraNAvI hatI. A uparathI AryomAM saMskRti-pracAranI bhAvanA keTalI tIvra hatI tene khyAla AvI jAya che. Aryoe dhIme-dhIme pitAnI grAma vyavasthA khilavI, draviDa lokenI janI prAmavyavasthA sAthe temaNe samanvaya karyo gAmo lagabhaga svataMtra hatAM ane loko vaDe mane nIta paMcAyata paMca ke paTela tene vahIvaTa calAvatA. ghaNIvAra ghaNuM gAma ke nagaro (kasabA) upara eka rAjA ke jamInadAra zAsana karate. te kAM te prajA vaDe cUMTAne athavA vaMza. paraMparAgata cAlyA AvatA. temanI dekharekhamAM nagaranuM vahIvaTI kAmakAja cAlatuM. rAja te vakhate mukha puruSa te hane paNa potAnI marajImAM Ave tema karI ne na hatuM. tene AnA banAvela kAyadA ane nIti-rIti pramANe cAlavuM paDatuM. manubhagavAne je smRti racI che temAM cAreya varNo ane rAjA mATe alaga alaga niyamo ane kAyadAo batAvyA che; daDavyavasthA paNa batAvI che. rAjA niyama-viraha kArya karatA te tene paNa prajA daMDa ApI zakatI hatI ke padabhraSTa karI zakatI hatI. Ama A prajAmAM eka prakAranuM locAlana hatuM eTale ke Aryone rAjya upara amuka aMze kAbu hate. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14. paNa, AryonuM lokazAsana temanA sudhI ja maryAdita hatuM. emanA gulAma ke emaNe halakI jAtimAM gaNelA loko mATe svataMtratA na hatI. temane koI avAja na hatA. temane zAstrajJAna ke muktine adhikAra na hate. zAsaka moTA bhAge kSatriya ja raheto. te vakhate AjanI jema jJAti ke peTAjJAtio na hatI. kevaLa cAra vibhAgo dhaMdhAnI daSTie prajAnA karavAmAM AvatA. brAhmaNo eTale bhaNelAgaNelA vidvAne, purohita ane zikSake, kSatriya eTale zAsana karanAra ke nyAyanI rakSA karanAra; vaizya eTale vyApAra karanAra ane zudra eTale samAjamAM mahenata majUrInuM kAma karanAra. Ama A cAreya varNa samAjanI unnati mATe racAyelA hatA. Arya loko abhimAnI to hatA ja eTale itara jAtione tuccha jovAnI ke gulAma athavA parAjita lokone dabAyelA rAkhavAnI bAbata banI hovAnuM saMbhava che. AryomAM TheTha bhagavAna mahAvIra ane buddhanA kALa sudhI dAsadAsInA kharIda-vecANanI prathA hatI. uttarAdhyayana sUtramAM evo ullekha maLe che ke pazu ane dAsa vecAtA maLatA. satI caMdanabALA je rAjakumArI hatI te paNa UbhI bajAre dAsI tarIke vecAI hatI tene ulekha maLe che. paNa te loko sAthe karatAne vahevAra karavAmAM AvatuM na hatuM ane temane kuTuMbanA eka sabhya tarIke gaNavAmAM AvatA te cakkasa che. te chatAM AryalokenI samAja vyavasthAnI eka meTI khAmI e hatI ke temaNe zrama karanAra vargane dabAvI rAkhyo ane lokazAsanamAM temane kazo hissa Apo nahIM. dhIme-dhIme varNavyavasthA vikherAtI cAlI. brAhmaNe lebhI thaI gayA. kSatriyo jAte ja atyAcArI ane anyAyI thai gayA. vaizya svArthamAM UtarI paDyA ane zUdrone badhI rIte utArI pADavAmAM AvyA. pariNAme varNavyavasthA paDI bhAMgI. AryonuM khamIra UtarI gayuM. varNa vyavasthA jaDa banatI gaI aneka varSe ane tenI aneka peTA jAtio thaI gaI. eka amerikana yAtrIe lakhyuM che ke "bhAratamAM 4 hajAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 jAti ane upajAtio che!" Ama prajAnuM vibhAjana thatAM thatAM deza nabaLe thayo. je AryomAM koine gulAma Aye na thate te ja Aryone phATaphUTanA kAraNe gulAma thavuM paDyuM. Arya lokonI nagararacanA paNa bhUmitinA AdhAre thatI hatI ema lAge che. Aje paNa pUjAnI vedI banAvatI vakhate bhUmitinI judI judI AkRtione upayoga karavAmAM Ave che. te vakhate Aryo nagarane pharato romera koTa banAvatA; kilo bAMdhatA temaja yogya sthAne nAnA-moTA daravAjA rAkhatA ane bahAranA humalAnA bacAvathI rakSaNa thAya e rIte Ayojana karatA. gAmanI vacamAM gAmanI paMca - vADI rahetI jyAM badhA bhegA thatA ke eTalo rahe jyAM maLatA. ghaNA vidvAna, tatvaciMtaka ke ekAMta zAMta jIvana jIvanArA loko gAma ke zaherathI bahAra jaMgalamAM jaine vasatA. temanI AsapAsa dUra dUrathI bhaNavA mATe vidyArthIo bhegA thaIne maLatA. Ama guru-ziSya maLIne eka vana-vasati jevuM karatAM; tene "gurukuLa" kahevAmAM AvatuM. tyAM nAnAM-nAnAM jhUMpaDAo UbhAM karIne eka Azrama jevuM goThavI letA. tyAM zikhyA rahIne bhAratIya saMskRti, kaLA ane vidyA zIkhatA. teo brahmacaryAzrama pasAra karIne gRhasthAzramamAM pravezatA. tyAre khUbaja tejasvI karmaTha ane saMskArI jIvana gALatA. svAvalaMbana temane zikSaNa kALathI zIkhavavAmAM AvatuM. e prAcInakALa hiMdanA Aryone unnatikALa hatuM. kamanazIbe ApaNI pAse temane saMvatavAra kamabaha itihAsa nathI; paNa je avazeSo maLe che, te jovAthI ane je prathe maLe che te uparathI te vakhatanAM nagara, rAjAo, zAsana vagerene khyAla Ave che. te vakhate magadha, videha, vArANasI, kAzala, ayodhyA, payAla, kAnyakuja, mathurA, pATilaputra, ujainI, vAli vagere nagaro, nagarIo temaja rAjyone ulekha maLe che. gaNataMtra rAjya paNa hatAM. jaina sumAM evuM vAMcavA maLe che Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke navamallI ane navalicchatI ema aDhAra dezonuM gaNataMtra rAjya hatuM. temAM eka cuMTAyela mahAnAyaka rahetA. A gaNataMtra rAjyanA nAyaka para bhagavAna mahAvIrano apUrva prabhAva hato. tevI ja rIte vajajI lekenuM paNa gaNataMtra rAjya hatuM, jemane buddha bhagavAnanI preraNA hatI. eTale ja tyArabAda nAlaMdA ane takSazilAnI vidhApITho AraMbhAi jemAM dUra dezAvaranA vidhArthIo bhaNavA AvatA. A rIte bhAratanA Aryo pitAnI rAjya vyavasthA lekavyavasthA ane dharmavyavasthA lAMbA kALa sudhI TakAvI zakyA, kAraNa ke e badhAMnI pAchaLa dharmanI preraNA rahyA karatI hatI. [2] prAcIna cInane saMkSipta paricaya: ApaNe pRthvInA itihAsanI rUparekhAnA saMdarbhamAM aitihAsika kALapUrvenI rUparekhA jaIe chIe. emAM prAcIna kALanA grIka loko, Aryaloko aMge vicArI gayA chIe. have enA anvaye ApaNI najara cIna upara paDyA vagara rahI zakatI nathI. lagabhaga pAMceka hajAra varSa upara cIna deza upara pazcima taraphathI humalo thayo hato. A caDhAI karanArI jAtio madhya eziyAmAMthI AvI hatI. temaNe tyAMnI saMskRtimAM sAro e vikAsa karAvyo hato. sauthI pahelAM teo hegaDe je pILI nadInA nAme oLakhAya che tenA kAMThe AvIne vasyA hatA. teo khetI jANatA hatA. ronAM ghaNe rAkhatA hatAM. temaNe pitAnuM moTuM rAjya paNa sthApyuM hatuM. temane AvAgamanane pravAha sadIo sudhI cAlate raho; ane teo phelAtA gayA. teo kaLA-kauzala ane kArIgarI vadhAratA rahyA. temanA rAjyanuM saMcAlana karanAra nAyaka kheDUtemAMthI cUMTAtA. te nAyake "cAokahevAtA. cAo jAtinA nAyako AgaLa upara pitAne samrATa kahevaDAvavA lAgyA hatA Ama lAMbA samaya sudhI cInI loko kheDUta ja rahyA. jo ke madhyastha sarakAra jevuM na hatuM chatAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 nAyakoe gaNataMtra rIti pramANe gAmanA bAhoza mANasane ja uttarAdhikArI banAvavAnuM cAlu rAkhyuM. paNa, AgaLa upara pachI e vArasAgata banI gayuM. "cA" bAda cAra varSa sudhI "hasiyA" vize rAjya karyAne ullekha maLe che. temane chello rAjA ghaNe kura hatuM. pariNAme prajAe baLavo karI tene padabhraSTa karyo. have "zAMga" vaMza gAdI upara Avyo. temanuM rAjya 650 varSa sudhI cAlu rahyuM. dhIme dhIme nAyaka, kulapatinI prathA baMdha thatI gaI ane madhyastha sarakAranI prathA cAlu thaI tethI rAjya saMgaThita thavA lAgyuM. citramaya cInI lipinI zodha paNa te kALe thaI. 640 varSa sudhI zAMga vaMzanuM rAjya rahyuM ane te krAMti thatAM tene aMta AvyuM. tyArabAda "cAu" vaMza Avyo. cAu vaza sahuthI vadhAre sattA upara TakI zako. enuM kAraNa e hatuM ke te kALamAM cIne jagatanA be mahAna tatvaciMtako AyA; kophyuziyasa ane lAeche. temaNe rAjya ane prajA bane ne daravaNI ApI. temane dharmasaMsthApako na kahI zakAya paNa "mANasanAM kartavyo" aMge temaNe naitika ane sAmAjika dhoraNe ghaDI kADhayAM. tenA lIdhe rAjyavyavasthA ane lokavyavasthA sArI rahI. tenA kAraNe jagatanI prajAmAM sahuthI prathama vadhAre ziSTa, vinayI ane saMskArI prajA cInanI banI. cA-vaMza daramyAna ja cInanuM rAjya susaMgaThita banyuM. kahevAya che ke pAchaLathI lokoe kanphayuziyasanI preraNAnI avagaNanA karI tethI rAjya vyavasthAmAM garabaDa rahI hatI. keyuziyasa pahelAM cInamAM "tAe dhama hatuM chatAM tyAM rAjyavyavasthA ke lokavyavasthA kema na rahI e paNa prazna che? tAo" dharma te hato paNa tenI preraNA vyaktigata sAdhanA ke upAsanAnI ja rahI. eTale samAja ke rAjyanI avasthAmAM te kaMI karI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ zakyo nahIM. vyaktine samUha maLIne niyamabaddha cAle tene samAja kahevAya che paNa vyaktine saravALo samAja na kahI zakAya. tAo dharma samAjahita ke rAjyakartavyanI preraNA ApI zako nahato tethI konphaphyuziyasanuM nAma samAja ghaDanAramAM paheluM Ave che. cInanA prAcIna itihAsa tarapha uDatI najara nAkhatAM evuM jANavA maLe che ke zAMgavaMzane gAdIethI utArI mUkavAmAM Avyo te vakhate kI-se nAmanA eka vaDA adhikArIe cAlu vaMzanA rAjyanI nokarI karavAne badale pitAnuM navuM rAjya "cesana " pUrva tarapha jaIne vasAvyuM tene artha che "prabhAtanI zAMtino deza!" Aje e prAMta koriyA gaNAya che. tyAM jaIne temaNe ghara bAMdhavAno, rezama banAvavAnuM ane khetInI kaLAno sAro vikAsa karyo, jethI A navA dezamAM cInathI ghaNA loko jaIne vasI gayA. tyAM te rAjya 900 varSa sudhI cAlyuM. kI-se e dhAryuM haze ke mAre vasAvela deza ja sauthI pUrvamAM che paNa ema na hatuM. tethIye pUrvamAM "jApAna" deza hato. te vakhate jApAnamAM zuM thaI rahyuM hatuM tenI khAsa mAhitI maLatI nathI. jApAnane itihAsa cIna jeTaluM prAcIna nathI. jApAnanA lokomAM e vAta pracalita che ke agAu tyAM samrATa "jimmuTeja" hato ane te Izu agAu 600-700 varSa upara rAjya karate hato. jApAnI lake sUryane deva nahIM, devI mAne che ane jApAnane dareka samrATa Ane vaMzaja gaNAya che, te sUryavaMzI hoya che. jApAnamAM agAu parApUrvathI ziTe dharma cAlyo Ave che. bauddha dharma tyAM pAchaLathI gaye. zidharmamAM rAjAne mukhya dharma rakSaka ke dharmapreraka mAnavAmAM Ave che. eTale sAmAnya prajAnuM rAjasattA AgaLa khAsa kaMI cAlatuM nathI. jo ke bauddha dharma tyAM gayA te chatAM cIna-jA pAna, cIna-keriyA vagerenI laDAI e cAlatI ja rahI che. tenuM kAraNa e che ke tyAM dharmanI preraNA rAjya upara na hatI paNa rAjya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 dharmanuM saMcAlana pitAnI rIte karyuM. pariNAme kAMte rAjyanuM patana thayuM athavA laDAI cAlatI rahI. jethI karIne prajAmAM paNa dharma ane saMskRtinAM tattva chevAyAM. atyArasudhI prAga aitihAsika kALa saMbaMdhI vicAraNA karI che. tenuM kAraNa eTaluM ja che ke temaNe kevI rIte vikAsa sAdhyo hato ? saMskRtinuM rakSaNa kevI rIte karyuM hatuM ? te uparathI sAra kADhIne A paNa navuM parivartana karI navo ItihAsa sarjavAne che. carcA-vicAraNA itihAsa ane saMskRtinA muddA upara carcA cAlatAM sAra e nIkaLyo ke "mAnavAno sahiyAro yogya puruSArtha thAya teja saMskRti che !" te saMskRti cIna, mizra, bhAratamAM prAraMbhamAM khilI. temAM bhAratanuM AgavuM ane viziSTa sthAna gaNAya che? pU. gopAlasvAmI : "mArA khyAla pramANe tilakajI kahe che ke A dhruvamAMthI AvyA. kAkAsAheba kAlelakara kahe che ke himAlayathI AvyA che. koI vaLI kahe che ke sAiberIyAthI AvyA che. ghaNA madhya eziyAmAMthI AgyA mAne che. haju paNa tyAM samudra pAse pUjA thAya che. A hiMdamAM AvyA tyAre siMdhunA kAMThaDe kAMThaDe AvyA haze ema mAnavuM paDe che. te khUba ja vizALa hevI joIe kAraNake agAunA varNana pramANe nAIla nadI tene bhAga gaNAya che. ebisInIyA vagere aneka sthaLe tenA bhAge gaNAya che. uttaramAM zrInagara, zrImAla, zrIkaMTha, zrIsthaLa (siddhapura) ane zrIstaMbha eTale sarasvatIne paNa vidhunA bhAga gaNAvAmAM AvyA che. A sidhu kAMThe vaselA Aryone hiMdu pAchaLathI kahevAmAM AvyA heya ke hiMdu zabdanI utpatti siMdhu uparathI thaI hoya te banavA joga che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pUjAbhAI: "Rtuo sAthe saMskRtine saMbaMdha jarUra che. ThaMDI - garamI - varSA e badhAthI bacavA mATe mANase etha zodhI haze. eTale guphA - vRkSa ane pachI makAna AvyAM. temAMthI varNo thayAM ane dhIme dhIme dhaMdhAvAra jAte ane nyAta banatI gaI. kuTuMbane dhaMdhe paraMparAthI phAve- jo ke have tevuM rahyuM nathI. zrI vAsudeva brahRAcArIjI : mahAbhAratamAM itihAsanI vyAkhyA A pramANe karavAmAM AvI che - dharmArtha kAma -mekSA| upadeza - samanvita, pUrvavRtta kathAyukta ItihAsa pracakSata ! -jemAM dharmAdi puruSArthane upadeza ane paraMparAnA vRttAMte heya tene ja ItihAsa kahe che. ahIM dharmane artha jJAnathI che, tema arthane artha para pakAra che. kAma eTale kalpanA thAya che. jagata kalpanAmaya che eTale saMsAramAM rahevA chatAM vibhUtio alipta rahe che te mokSanuM rahasya che." zrI saMnyAsI gopAla svAmIjIH "hiMdu dharmanI A pramANe paNa vyAkhyA karI zakAya che. himAlayane "hima" ane biMdu saravara sudhIne "du" maLIne hindu karavAmAM Ave che. siMdhune hiMdu apabhraMza thaye e te pracalita ja che. "hiMsayA dUyate citta, sa hinduritIritaH" eTale ke jenuM citta hiMsA joIne dubhAya che te hindu che. Idu uparathI paNa hindu thayuM evuM koI kaI mAne che." zrI. mATaliyAH "A dezamAM nAga, rAkSasa, dayu, pAtAlI, ane drAviDa jAtio hatI ema aneka jAtione banele A deza gaNuM zakAya !" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU. nemimuni: "A jyAM AvIne vasyA te deza AryAvarta gaNAya tethI ja pUrva-pazcimanA samudra vaccenI je bhUmi te AryAvarta gaNAtI hatI. zrI. devajIbhAI: "jaina zAstra pramANe mANasa jAtinA vikAsathI patanane ane patanathI vikAsane ema be ArAnuM maLIne eka kALacakra bAra koDAkoDI pramANe thAya che. mAnava bhale susaMskRta thate cAle paNa Aje te dhIme dhIme kSINa thato jAya che ane aMte te bhogonA atirekanA kAraNe vadhu kSINa thaze. ane zAstro pramANe 6 ArAmAM le ko vetiyA jevA thaze tenuM kAraNa atibhoga ja che." zrI. paMjAbhAI: "mane to lAge che ke mANasa vadhu susaMskRta banyo che. je buddhi tALuM banAve che. te ja buddhi tALuM kholavA prere che te tene vikAsa sUcave che. ene ja ItihAsane prAraMbha kahI zakAya. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizva ItihAsanI rUparekhA 3H ItihAsane prAraMbhakALa] [munIzrI nemicaMdrajI saLaMgabaddha ItihAsa jemane maLe che te dezomAM grIsa, IrAna ane bhArata mukhyapaNe Ave che. AnI agAune ItihAsa graMthamAM, kAvyamAM ke zAstromAM vArtArUpe ke daSTAMtarUpe chUTo chavAyo maLe che. I. sa. pUrve 500 varSa pahelAMthI ItihAsa kaDIbaddha maLe che. emAM vizeSatA e che ke grosa, IrAna ane bhArata traNeya pradezomAM Aryo gayA ane temane ja e ItihAsa che, ema kahevuM barAbara thaze. AryomAM vizvavijaya karavAnI eka svAbhAvika vRtti hatIpariNAme te vRttinI AsapAsa ja itihAsa racAto cAlyo hoya te svAbhAvika che. A IrAnamAM te samayamAM samrATa darAyasa rAjA hate. IrAnanuM rAjya saMgaThana vyavasthAnI daSTie khUba samRddha hatuM. misara tathA eziyAmAInoranAM keTalAMka nagarane paNa emAM samAveza thato hate. matalaba ke eziyA mAInorathI siMdhu nadInA kAMThA sudhI eno vistAra hato. sarasa rastAo hatA, jethI zAhI TapAlanI AvajA thatI hatI. mAnavamAM svataH be vRttio rahelI che. jijIviSA-jIvavAnI IcchA ane vijigISA-jitavAnI IcchA. tene je dharma preraka dvArA sAro vaLAMka na maLe te e bIjA dezone tAbe karavAmAM pariName. IrAnanA samrATane paNa grIsane jItavAnI IcchA thaI. jamIna mArgethI tenI senAe kuca karI, paNa rastAmAM khorAkanI taMgI ane rogacALAne lIdhe grIsane harAvavAmAM te niSphaLa nIvaDaze. A pachI teNe bIjo humalo i. sa. pU. 480mAM samudra bhAge karavAno vicAra karyo. ethensanI pAse "merethona" nAmanA sthaLe enuM sainya tyAM UtaryuM. ethensanA loko ekavAra te gabharAI gayA paNa teo potAnI svataMtratA khAtara bahAdUrIthI laDyA ane IrAnIne harAvavAmAM saphaLa thayA. e vijayanuM bIjuM kAraNa e hatuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 ke ethensavAsInI prajA te muzkanI hatI, tyAre IrAnanI senAmAM IrAnIe uparAMta bIjA rAjyanI senA paNa hatI. pAchA pharatAM samrATa darAyasanuM maraNa thayuM. tenI gAdIe jhIMsa Avyo hato. tene paNa grIsa jitavAnI mahatvAkAMkSA hatI. tenA kAkA AstAbUname grIsa upara caDAI karavAnI nA pADavA chatAM teNe caDAI karI. A vakhate grIsavAlIonA kahevAthI pArTIne liDonisa 300 sainiko laIne madade Avyo. teNe IrAnanA sainyane "tharmopelI" pAse aTakAvyuM. temaNe IrAnanA sainyane khALI rAkhyuM paNa aMte IrAnanI senA AgaLa vadhI gaI. grIsanAM keTalAka nagara upara temaNe kaje karyo. ethensavAsIo nagara cheDIne bhAgyA ane IrAnIoe zaherane lucyuM. IrAnIo jyAre melejhi" pAse AvyA tyAre naukA yuddhamAM ethensavAsIo sAthe laDavAmAM na phAvyA ane kAyAM. Ama pahelAM vijaya, pachI parAjya ane ane vinAza sAthe IrAnIo pAchA pharyA. ghaNuM ene kaheze ke IrAnamAM 3500 varSa pahelAM azojarathusta jevA dharma saMsthApaka hevA chatAM tyAMnA lokone AvI viyAkAMkSA kevI rIte thaI che te vakhate kaI dharmapreraka baLa nahIM hoya ane heya te paNa dharmabaLa rAjyabaLane Azrita thaIne rahetuM hoya-evuM hovuM joIe. tyArabAda grIma upara koI jAtane hama na thayA ane 150 varSanI aMdara grIse navI saMskRti vizva AgaLa rajU karI, te grIsane kIrtiyuga kahevAya che. e kIrtiyugamAM parikilasa nAmane mazahura rAjanetA hane, te vakhate thoDAMka graMtho lakhAyA. mUrtikaLAne vikAsa thayo. nATayakaLA ane anya lalitakaLAne paNa vikAsa thaye. grIsane ItihAsakAra hIraDeTasa paNa A yugamAM ja thaze. 150 varSanA kALamAM traNa tattvaciMtaka thayA. sukarAta (sokreTIsa), paratu (e) ane araDu (erisToTala). sukarAne kone eka ja bhagavAna-paramAtmAne mAnavA temaja upAsanA karavA mATe kahyuM. teNe satya-vicAra karavA mATe paNa kahyuM. ghaNA loko tenA vicAromAM bhaLyA. sAcuM vicAranArAone te vakhatanI sarakAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 sAthe na banyuM. teo UMDA UtarIne dareka vAta vicAratA hatA je tyAMnI sarakArane gamatuM na hatuM. aMte temaNe sukarAtane giraphatAra karyo ane evA vicArono pracAra baMdha karavAnuM kahyuM, kAM mRtyu-daMDa bhogavavA taiyAra thavA mATe kahyuM. sukarAte nIDaratAthI kahyuM : " IzvaranI AjJAnuM ja pAlana karIza ane dehamAM prANa che tyAM sudhI kene satya kahetAM ja zIkhavIza !" tenI AgaLa jherane hAla dharavAmAM AvyuMjene te gaTagaTAvIne pI gayo. Ama svArtha ane bhoga vilAsamAM racyApacyA rahetA lokoe sekreTIsa jevA mahAna tatvaciMtakane aMta ANyo kAraNa ke teNe kaheluM ke "jJAna ane satyanI paravA karyA vagara dhanadolata ane mAnamaratabe meLavavAmAM ja racyA-pacyA rahevuM e eka pApa che." tene ziSya paratu (ple) thI. tene paNa zAsanakartA lokoe herAna karavAmAM bAkI na rAkhyo. tenA ziSya araDu (erisToTala)ne paNa e lekoe herAna karyo. rAjyazAsana ane vilAsanI madAMdhatAmAM tyAMnA zAsakoe dhArmika vicAre tarapha bedarakArI dAkhavI, pariNAme grIsanI unnati dhIme dhIme maMda paDatI gaI ane parasparanA jhaghaDAomAM grIsanuM patana thayuM. jyAre grIsanAM nagararAjya paraspara laDAI karIne nabaLAM thatAM gayAM te vakhate grIsanI uttare AvelA meseDona"mAM philipa rAjA rAjya karate hato. te samartha rAjyakartA hatA ane teNe potAnA rAjyane baLavAna temaja zistabaddha sainyavALuM banAvyuM. meseDenanA loko ghaNI rIte grIka lake jevA hatA. A philipane putra hate sikaMdara. sikaMdare je mahAna vijya meLavyo tenI tAlima tene ahIMthI maLI hatI. sikaMdara rAjA thayo tyAre tenI ummara kevaLa vaza varSanI hatI. navA-navA deze jitavAnI tenI khUba mahatvAkAMkSA hatI. eTale te moTI senAne laIne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ IrAna upara caDAI karavA taiyAra thayA. sarva prathama te grIsa Avyo. tenA dabadabAthI grIka loko dabAI gayA ane tene potAne tenA pati banAvyo. enuM bIjuM kAraNa e hatuM ke themsa nAmanAM eka grIka rAje virodha karyo tethI tene samULago nAza karI devAmAM AvyA, zaherane nAza karavAmAM AvyuM, aneka mANasane katala karavAmAM AvyA ane anekane gulAma karyA. grIvAsIo upara tenI ajaba bhayanI chApa paDI ane teo A navI udaya pAmatI satAne vaza thayA. sikaMdara sahuthI pahelAM misaramAM gaye. tyAM koIe sAmane na karyo. te jitane te IrAna gayA. tyAMnA samrATane teNe harAvyo. tyAMthI vijyane DaMko vagADato herata, kAbula, samarakaMda thato te siMdhu nadInA uttara taraphanA pradezamAM pahoMcyo. jyAMne rAjA para tenI sAthe khUba bahAdUrIthI lAgyo. tenI bahAdurInI eTalI chApa sikaMdara upara paDI ke teNe tenuM rAjaya pAchuM ApI dIdhuM. have sikaMdara takSazilAthI AgaLa vadhavA lAgyo ane te gaMgA nadI tarapha AgaLa vadhavAno vicAra karato hato paNa tene e nirNaya badala paDyo tenI pAchaLa be traNa kAraNo hatAM. (1) eka te e ke sikaMdara bhAratanA rAjAonI bahAdUrIthI prabhAvita thayo hate. (2) ghaNAM varSonI rakhaDapATa ane laDAIthI tenA sainiko kaMTALyA hatA; teo pAchA vaLavA mAgatA hatA. (3) AgaLa vadhIne hAra khAvAnuM jokhama te vaheravA mAgato nahato. sikaMdara pAcho pharyo paNa tenI e vaLatI musApharI ghaNI AphatavALI nALI. mArgamAM sainyane khAvA-pIvAnA sAsAM paDyAM. thoDA vakhata bAda rastAmAM bebileniyA khAne tenuM maraNa thayuM - tyAre tenI ummara kevaLa 33 varasanI hatI. mRtyu vakhate pitAnI vijetA banavAnI dhUnamAM teNe je kaMI karyuM hatuM tenuM tene UMDuM du:kha hatuM ane "sikaMdarane khAlI hAthane janAje " Aje paNa dAkhalA tarIke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ TAMkavAmAM Ave che. jo ke te vizvavijetA kahevAya paNa haju tene cInano A pradeza ane hiMdane bAkIne vizALa pradeza jitavAno bAkI hato. tenA maraNa bAda tenA kuTuMbIo aMdaroaMdara laDayA ane temaNe eka-bIjAnI katala karI. tenA vizALa sAmrAjyanA TukaDe-TukaDA thaI gayA. tenA senApatioe te rAjya vaheMcI lIdhuM. misara TolemInane hastaka gayuM. IrAna, mesepiTemiyA ane eziyA mAInarane thaDe bhAga selyusanA hastaka AvyA. sikaMdaranA AkramaNathI eka vastu spaSTa thAya che ke tenA agAu pUrva-pazcimane saMbaMdha paNa jamIna mArge hatuM ja. sikaMdaranI caDAI ane mRtyunA pratyAghAto rUpe bhAratamAM eka mahAna sAmrAjya, maurya sAmrAjya sthapAyuM. te vakhate bhAratane magadhamAM navame naMdarAjA rAjya karato hato. tenI rAjadhAnI pATaliputra hatI. caMdragupta tene saMbaMdhI hato ke tene dAsI-putra hato evI aTakaLa karavAmAM Ave che. koI kAraNasara naMdarAjAe tene dezavaTo Apo. caMdraguptane viSNugupta (jenuM bIjuM nAma cANakya hatuM) no bheTe thayA ane te ene takSazilA laI gayo. tyAM temaNe sikaMdaranI kIrtine Azcaryacakita thaIne jaI heya, ema lAge che. jo ke bane jAgRta rahIne pharatA hatA. evA makAnI teo rAha jotA hatA ke temanuM dhAyuM thAya. sikaMdaranA maraNathI temanA hAthamAM e moko Avyo. temaNe AsapAsanA lokone bhegA karI sikaMdare choDela senAne harAvI, takSazilA kabaje karyuM. tyAMthI caMdragupta ane tenA sahAyakoe pATalIputra tarapha kUca karI. tyAM temaNe naMdarAjAne harAvyo. Ama I.pU. 321nI sAlamAM maurya sAmrAjyane udaya thayo. caMdraguptanI mAtAnuM nAma mUrA hatuM. te uparathI te maurya kahevAte. caMdraguptanA amala daramyAna selyukase siMdhu nadI oLaMgIne hiMda upara caDhAI karI. tenA A avicArI pagalAMnA kAraNe kevaLa tene pastAvuM paDayuM paNa caMdragupta tene sakhata hAra ApI ane kAbula, herAta, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 gAMdhAra tathA aphaghAnistAna mATe pradeza tene caMdraguptane seMpI de paDyA. eTaluM ja nahIM, tenI putrI sAthe caMdraguptanAM lagna karAvI cANakaye (caMdraguptanA maMtrI) maurya sAmrAjyane vistAra kAbulathI baMgALa sudhI vadhavA dIdho. kevaLa dakSiNa bhArata tenA tAbA nIce na hatuM. magadha-sAmrAjyanI rAjadhAnI pATaliputra hatI. te gaMgA ane sAgu nadInA saMgame 9 mAIlanA vistAramAM vasI hatI. tene pharate koTa hatA ane 64 mukhya dvAra hatAM. bIjAM nAnAM dvArA to ghaNuM hatAM. makAne lAkaDAnAM hatAM Aga olavavA mATe TheraThera pANI bharelAM vAsaNo rAkhavAmAM AvatAM hatAM. mahollAmAM kacaro ke gaMdu pANI nAkhe tene mana thatI. nagaranI saphAI ane vyasayA mATe nagaravAsIonI nagara-sabhA (AjanI sudharAI jevI) hatI. tene 30 cUMTAelA sabhyo hatA ane 5-5 sabhyonI banelI judA judA vibhAganI vyavasthA mATe 6 samitio hatI. A samitio zaheranA hunnara udyogo upara dekharekha rAkhatI mulakare ane yAtrALuonI vyavasthA karatI, karavere udharAvatI, janmamaraNanI noMdha rAkhatI, mAlanAM utpAdana ane vecANa tathA bIjI bAbata upara dhyAna ApatI, zaheranI saphAI jaLa vyavasthA, bAgabagIcA sArvajanika ImArate va. bAbata aMge A nagarasabhA dhyAna ApatI. nyAya mATe nyAyapaMce ane paMcAyata hatAM tema ja dukALa nivAraNa mATe khAsa vyavasthA hatI. rAjyanA bhaDArone ardhA bhAga dukALa mATe anAmata rAkhavAmAM Avato. te vakhate corI na thatI. le ke tALAM khullAM rAkhIne sUtA. hajAre nAnAM nAnAM gAmaDAM ane kasabAo cetanathI ane amanacenathI gUMjatAM hatAM. sAmrAjyanA eka bhAgamAMthI bIjA bhAgamAM javA mATe moTA meTA mArgo hatA. mukhya mArga pATaliputrathI sAmrAjyane vAyavya sarahada sudhI jato hate. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmrAjyamAM ghaNuM nahera hatI. tenI saMbhALanuM eka khAtu hatuM. vaLI baMdare, pula, eka sthaLethI bIje sthaLe saphara karatI hajAre heDIo tathA vahANe upara dekharekha rAkhavA mATe eka naukA khAtuM hatuM. te vakhate vahANe dariyo oLaMgIne brahmadeza ane cIna sudhI jatAM hatAM. caMdraguptanA sAmrAjyane rasika ahevAla selyukasanA elacI megesthanIne lakhyo che. paNa tenAthI vizeSa rasika ane vigatavAra caMdraguptanA rAjyataMtranuM varNana ApaNane cANakaye lakhela kauTilya arthazAstramAM maLe che. temAM rAjAno dharma, pradhAna ane salAhakAranuM kartavya, rAjayapariSada, rAjyanAM judAM judAM khAtAM, vepAra rojagAra, khetI, kAMtaNa, vaNATa, kArIgarI, grAmya zAsana, nyAya ane kAyado tema ja adAlatA, sAmAjika rIti rivAje, lagna, chUTAcheDA, karasudharAI ane nagaravyavasthA, lazkara, nausenika, yuddha, suleha, rAjanIti, baMdaranI vyavasthA, tema ja paravAne (Passport)nuM pUba UMDANathI nirupaNa karavAmAM AvyuM che. Ama caMdraguptanA sAmrAjyane sudaDha karavAmAM cANakya jevA brAhmaNenI preraNA ane mArgadarzana mukhyatve gaNAvI zakAya. to suzAsana mATenuM mArgadarzana te vakhatanA jaina-bauddha ane vaidika sAdhu-saMnyAsIo pAsethI paNa tene maLatuM. cANakaya jAgRtapreraka hatA tethI caMdraguptanA rAjyamAM prajA zAMtithI rahI zakI; bahAranAM AkramaNo na thayAM tenI pAchaLanuM paNa eka kAraNa e hatuM ke rAjAo upara prajAne aMkuza hato. rAjAne Apakhuda sattA na hatI. rAjAne sattA letI vakhate pratijJA levI paDatI ke "je huM tamane pIDuM to svargarahita, jIvanarahita ane saMtAna-rahita thAuM !" prajAnuM sukha e mAruM sukha; prajAnI zAMti te mArI zAMti" e sUtra rAjAnI sAme hatuM. durAcArI, duSTa ke anyAyI rAjA TakI zakato nahIM. kAraNa ke prajA tene padabhraSTa karI zakatI. AvI prajA rAjA mATe marI phITe temAM navAI nathI.' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ badhI bAbate jotAM evuM tAraNa nIkaLe che ke caMdraguptanA sAmrAjyamAM rAjayavyavasthA, lokavyavasthA ane dharmavyavasthA traNe sArI hatI. temAM mukhya preraNA cANakaya jevA brAhmaNanI hatI ane mArgadarzana sAdhu-saMnenuM hatuM. bhAratamAM sarvaprathama ItihAsane pAne vidhisaranuM sthapAyeluM maurya sAmrAjya AjathI lagabhaga 2200 varSa pUrve caMdragupta sthApyuM hatuM. tyArapachI bIjA rAjyone udaya thayo te aMge have pachI vicAra karaze. carcA-vicAraNuM [ zrI mATaliyAnI 2-7-62nI carcAne muddo AjanI carcA sAthe sabaga besano heIne tene saLagarUpe ahIM raju karavAmAM Avela che. saM] zrI mATaliyAe carcA prAraMbha karatAM kahyuM "ItihAsanAM aneka pAsAM paikInAM saMskRtinA vikAsanI daSTie cAra pAsAM carcIzuM te ApaNuM kArya sArI raheze :-(1) prakRti ane prAkRtika saMzodhana (2) saMskRti ane sAMskRtika vikAsa, (3) vibhUti ane samAja-parivartana ane (4) zahIdI ane sthiti parivartana. prakRtimAM huM manuSyatara prANI sRSTi ane Itara saMpatti lau chuM. nAgamanI daSTie joIe to kALanA cha ArA gayA che. temAM utsaviNamAM kramazaH duHkha ghaTe che ane sukha vadhe che, ema mAnavAmAM Ave che. avasarpiNa kALamAM prathama ArAne sukhama sukhama kahyo che. vanaphaLa, vanaspati, sadASTi vagere sukhanA sAdhanonI anukULatA hoya che ane pati patniI janma sAthe ane mane paNa sAthe eTale ke viyoganuM duHkha nahIM. jemAM duHkha nahIM tyAM sAthe maLIne te purapAI na thAya; eTale samAjaracanA ke tIracanA na thAya. mANasanI zraddhA vadhe eTale loko saraLa hadayanA hoya. bIjA ArAmAM sukhanAM sAdhana oI paNa sagavaDa nahIM eTale kevaLa "sukhama" gaNavAmAM Avyo che. pachI trIjA ArAmAM thoDA dukhano anubhava thAva, matyamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 akasmAto thAya. trIjA ArAne eTale dukham sukham kahyo ke duHkha theMDuM paNa sukha vadhAre. tenA aMtamAM vyaktigata purUSArtha zarU thAya che. cothA ArAmAM duHkha vadhe ane puruSArtha sAmudAyika rUpe vadhe. jethI tene sukhama dukham kahyo. pAMcamA ArAmAM duHkha vadhe eTale tene duHkhama gaNyo ane bhArata ane aivita kSetramAM cothA ArAmAM tIrtharasanA thAya che ane pAMcamAnA prAraMbhamAM pUrI thAya che, paNa anya mahAvideha kSetramAM 6 ArAmAM paNa tIrtharacanA heya che. buddhi ane zraddhAnI samatulanA cothA ArAmAM ja pUrI thAya che. pAMcamA ArAno prAraMbha thatAM ahaMva vadhe ane chaThTho Aro pUro thatAM tenI pradhAnatA vadhatAM leke aMdaro-aMdara laDe ane vizvavyApI saMgaThana thAya nahIM. A thaI jaina AgamonI kALanI daSTie vAta. kSetranI dRSTie jovA jaIe te viSuvavRttamAM saMskRti khIlatI nathI; tema itihAsakAre kahe che, jemake (1) AphrikAmAM kege vagere bhAga, temaja brAjhilane dakSiNa amerikAne bhAga vadhAre (2) raNanA pradezamAM saMskRti khIlatI nathI. alabatta raNanA kAMThAnA loko vepAra kare kharA. bhUmadhya rekhAno Akho paTTo lagabhaga raNa pradeza che. (3) baraphanA raNamAM saMskRti khIlatI nathI. jemake bane dhruva pradeza che. (4) pahADomAM paNa saMskRtine vikAsa alpa thAya che. kSetranI daSTie itihAsane jenAra tenA daza bhAga pADe che. temAM uparanAM cAra sivAya pANI ane jaMgale paNa Ave che. Ama kulle bAkInA cAreka kSetro ja saMskRtine lAyaka gaNAyAM che. te chatAM prAkRtika saMzodhanoe A kathanamAM moTo pheraphAra karI nAkhe che. dA. ta. jAvA, sumAtrA, viSuvavRttanI paTTI upara hevA chatAM prAkRtika saMzodhananA kAraNe loko tyAM jaIne vasyA ane temaNe sukha samRddhi vadhAravA sAthe saMskRti khIlavI che. koI kALe jAvA na jaI zakAya evo khyAla ne, have "jAvA - siMgApura jAo ane mAlAmAla thaI Avo." e vAta pracalita che. have te tyAM kAyamI vasavATa ane saMskRtino vikAsa thaI rahyo che.' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31. vedAMtamAM prakRtti athavA bhAyA zabda vAparavAmAM Avyo che ane tene mithyA paNa gaNAya che. mithAno artha palaTAtI; jene ghATa vAraMvAra badalAya teja prakRti. A prakRtinuM saMzodhana mAnavI karI zake che. caitanyatA-dhArIomAM mAnava ja pradhAna vyakti che. saMskRti ane saMskRti-vikAsa sAthe ene paNa saMbaMdha che. vibhUtiomAM paNa mAnava mukhya che. eTale sarvaprathama TuMkamAM ApaNe mAnava svabhAvano vicAra karI laIe. (1) je daSTA che tene darzana thAya che ane te darzana Ape paNa che (2) je jJAtA che, te jANe che ane te jaNAve che. (3) je muSTA che, te kartA che prakRtie caMdra banAvyo te teNe kRtrima caMdra banAvyA (4) ne bhakatA che. kAraNa ke te dareka cIjone bhegA karI zake che. ane chele (5) ne mukata paNa che, te badhuM choDI zake che ane mukta thaI zake che, bIjAne mukta karI zake che. A badhA guNenA kAraNe te saMskRti banAvanAre thAya che. vedata tene lIlA kahe che-avanavI vividhatAo tenAmAM rahelI che te chatAM tenAmAM ektA rahelI che. munizrI saMtabAlajI kahe che tema - che bhinnatA kevaLa vRtti kerI, sarvatra jyoti prasare anerI.. saMskRti mATe jJAna joI e. vighA joIe. abhedabhAva vizvamAM joI zake vidyA ane bahAranAM khokhAne pakaDI rAkhe, choDI na zake te avidhA tene upayoga dharma-artha-kALa ane mekSarU5 cAra prakAranA purUSArthamAM ane janasaMgaThanemAM samyaka anubaMdha sAthe thavuM joIe. TuMkamAM sAMjyAre kalyANakAraka puravArtha e naskRti che ane tenuM Alekhana e kho itihAsa che. kaDI baha itihAsa maLe che te pahelAM saMskRti uparathI ja itihAsanuM tAraNa karI zakAya. vizvamAM te vakhate cAra pradezamAM saMskRtio vikasita thaI hatI. cIna, misara, bebIleniyA (mesA poTe miyA) ane temAM bhAratanuM patanuM AgavuM sthAna che. saMskRti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane aMgrejI sivilAIjhezana (Civilisation) vacce ghaNuM aMtara che. te sivilAIjhezana zabda nagara racanA ke sabhyatAne sUcaka che. tyAre saMskRti e mAnanIya purUSArthane kalyANakArI sUcaka zabda che. kahevAya che ke jagata prakRtithI nacAvyuM nAce che. e rIte jotAM prakRtie paNa mAnavInA purUSArthane preravAmAM mahattvano bhAga bhajavyo che tethI saMskRtinA zrIcaraNa maMDAyAM che. (1) sarvaprathama saMskRtine prAraMbha thayo nAIla nadInA kinAre. eTale ke misaramAM misaranA eka kAMThe samudra ane bAkInA traNa kAMThe raNa che. nAIlano kAMpa Thare teTalI jamIna phaLadrupa bane varasAda tyAM 1-2 IMcano thAya. tethI nahero davAmAM AvI; kAMThA baMdhAyA, pUra kaye raste vALavuM vagere vicArothI sahiyAro purUSArtha kheDAya kAraNake AvuM bhagIratha kArya ekala-dekalathI na thaI zake. tyAM khetInI saMskRti vadhI; paNa raNa hAIne tyAM koInA AkramaNane bhaya na hovAthI, laDAyaka zastra ke laDAinuM zAstra na kheDAyuM. pariNAme paradezI prajAnA humalAno bhogamisaranI prajA thatI gaI. bAjunA Araba lokoe e pradezane jItI lIdhA. te pradezamAM khagoLa, gaNita, bhUmiti jyotiSa, ItyAdi vidyAo khIlI UThI. dariyo pharyo eTale haDI vidyA-vahANavaTuM khIlyuM. sAthe vepAravANijya khIlyuM. varasAda kayAre Ave e jotAM nakSatra, graha vagerenuM nirIkSaNa uMcA UMcA mInArA uparathI karavAnuM vadhyuM ane jyotiSanuM jJAna vadhyuM. paNa bahAranA lokone tyAM gayA bAda khetI upara ja nabhavuM paDayuM. eTale kheDUto vadhAre heIne prajAmAM sthiti cUstatA ghaNu rahI. tenuM pariNAma e AvyuM ke temanI saMskRti pADozanA Araba dezanI khilatI saMskRti sAthe tAla na meLavI zakI, rakSaNanA abhAve videzIone AdhIna thaI gaI (2) bIjI saMskRti je mesopoTemiyA ke bebIloniyAnI saMskRti che. te prAcIna mahenI eka che. te pradezane ura kahevAya che. e rIte tyAMnA mAnavI urya ane nArI urvazI gaNAtI. kSatriyo eMdra gaNatA. teo ITa mAM zAstra lakhatA; rAjA hathiyAra rAkhatA. tyAM khaMDiyeromAM loDhAnAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 hathiyAra maLI Ave che. yajJamAM pazunAM hADakAM maLe che. A uttara dhruvathI AvyA haze paNa ahIM sthira thayelA jaNAya che. tyAM yajJa pAse koThA hatA ane dharmagurUo dAna ApatA jaNAya che. tyAM AjubAjumAM chIMDAMvALI bhUmikA che. TUMkamAM tyAM paNa rakSaNa na hatuM. teo AjubAjunA ghAsamAMthI gujaro karatA, bAkI humalo karatA. tethI tara-barachI vagere zastro khIlyAM; yuddha ane zastra-kaLA khIlI. te prajA laDAyaka ane AkramaNakhora banI. paDakhe arabastAna raNa pradeza hato. sIriyA paDakhe hatuM tethI vepAra khIlyo. eTale tyAMnA loko vepAra, yuddha ane vijya e traNe vAta zIkhyA. paDakhenA pradezone e prajAe jItI lIdhA; eTaluM ja nahIM tyAMnI sthAnika prajAne sApha karatA gayA. tyAMthI teo uttara pazcimamAM vadhatA gayA ane temaNe AjanI yuropIya saMskRtino pAyo nAkhyo. temanAmAM sthAnika prajanA nAzanI vAta vArasAgata AvI. amerikA para AkramaNa karI tyAMnI prajAnA kevaLa bAra TakA ja rahevA dIdhA. dakSiNa amerikAmAM seLa TakA jeTalI ja asala prajA che. evuM ja eraTreliyAmAM temaNe karyuM. A rIte mULa prajane khatama karI ane tyAM yuropIya saMskRtinAM pAyA majabUta karatAM gayA. mAro kahevAno bhAva e che ke Ama prajAnuM mana ghaDavAmAM prakRtinI moTI asara heya che." zrI. pUjAbhAI : "mANasa sAme be bhaya che - (1) a. vikAnuM zuM thaze ? yuddhamAM mAruM zuM thaze? " Aje te che ke pAristhati badala Ine samagra deza ke khaDanA vinAzane Dara che paNa a 6 yuddhamAM maravAthI svarga maLaze ane nAma thaze e AkarSaNa me hatuM. te mATe zrA vadhAre pAkatA. temanA manamAM moTe bhAge dharma, mAnavI ke saMskRtinI kaI paNa paDI na hatI. savAranA sikadaranI vAta thaI tenI pharatAnA eka-be dAkhalA A pu. ekavAra te mArate ghoDe bajAramAM nIkaLyo. ekabAI gabharATamAM AvI ane tenuM bALaka paDI gayuM. sikaMdare bALakane bhAlAthI vadhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 nAkhyuM, bAIne talavArathI khatama karI ane enA patine AvI bedarakArI mATe mArI nAkhyo. eka gAlIcA banAvanArane gAMTha rahI jatAM ane pagamAM vAgatAM, teNe marAvI nAkhyo, te chatAM tene aMte te thayuM ke tene rasto khoTo che ane khAlI hAthe janAje kADhavAnuM pharamAna bahAra pADyuM. eTale ApaNe te saMskRti tene kahIe chIe jemAMthI sukhethI jIvavAnuM ane maravAnuM maLI zake, teno ItihAsa e ja kharo ItihAsa che." pU. daMDI svAmI : "mArA vAMcanane sAra te e che ke jUnA grIsa upara paNa ApaNI saMskRtinI asara che. sikaMdare porasane ja kharo paNa tene thayuM ke ahIM judI ja saMskRti che ane virala vicAradhArA che. tethI pirasa rAjane te talavAra temaja siMhAsana pAchuM saMpI de che. IrAna purANAnI daSTie AryAyana AryonuM ayana (sthAna) che. tene zAkyadIpa paNa kahevAmAM Ave che. tenuM nAma pArasa paNa che. je apabhraMza thaIne phArasa bane che. prophesara dAvara kahetA ke pArasIonA dhamane vaidika dhama sAthe gADha saMbaMdha che. IrAnamAM caMdrakuLa (somaparA) agnikuLa (bhojaka) ane sUrya kuLa ema aDhAra prakAranA brAhmaNa hatA ema manAya che. cANakyane keTalAka ItihAsakAre irAnanA bhArgavI brAhmaNa gaNe che. Ama IrAna ane bhAratane sabaMdha hato. sikaMdara ahIMnI saMskRtithI prabhAvita thayo hato ane be sAdhuene sAthe laI javA mAgato hato. eke rastAmAM prANa-tyAga karyo. bIjAe javA mATe nA pADI; to paNa sikaMdara temanA upara talavAra na upADI zakyo. ane te saMskRtinI asara thAya ja che. pacIseka sAdhuone hasate mukhe "34 paramAtmAne namaH karIne maraNane bheTatA joIne tene thayuM ke "A deza kadI parata tra thaI zakaze nahI. "ane te pAcho pharyo. 1 che, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka-vizva ItihAsanI rUparekhA maurya sAmrAjya ane tyArabAda ] [ muni zrI nemicaMdrajI ApaNe vizvadatihAsane kevaLa anubaMdhanI daSTie tapAsIe chIe jethI te vakhatanI rAjya, dharma, leka ane levaka vyavasthAno khyAla AvI zake. e rIte agAunA ItihAsenA badale ApaNane saMskRtinAM mUlya raju karatAM dharmagraMtho maLe che. ItihAsa prabha IzunI pUrva lagabhaga 500 varSathI saLaMga rIte maLe che. te tapAsatAM maurya sAmrAjya sudhI vicArI javAyuM che. mauryavaMzanI sthApanA caMdragupta maurye karI. teNe bhAratanI ekatA sAMkaLavAne prayatna karyo hato ane bhaviSyanA rAma mATe eka Adarza rajU karyo hato. caMdraguptanA avasAna bAda tenA putra biMdura gAdIe AvyA hatA. teNe lagabhaga 25 varSa sudhI rAjya karyuM hatuM. tenA samayamAM lagabhaga pazcimanA badhA dezo sAthe tenA saMparka rahyo hatA. tenA darabAramAM misarathI TAmina tema ja grIka saradAra selyukasanA putra enTIokasanA elacIo AvatA. bahAranA dezo sAthe temanA vepAra paNa sArI rIte cAlatA hate. te vakhate hiMdamAMthI gaLI, kAca, vastra, AbhUSaNa, ojAro vagerenI niyati thatI hatI. biMdusAra pachI I. pU. 268nI sAlamAM samrATa azoka gAdIe Avyo. teNe pitAnA sAmrAjyanA vistAra mATe ghaNAM yuddha karyA. gAdIe beThA bAda navame varSe tenI kasiMga sAthe meTI laDAI thaI. temAM lA mANasA bharyA, keda thayA ane kaliMga nagarInuM dazya eka bhayAnaka kaleAmanI nagarI jevuM thaI gayuM. azekanA jIvanamAM A vAta palaTo lAvanArI hatI. tene yuha tema ja yuhanI saMhAralIlA - ye aNagame I ma. temAMthI azonuM je dharma-parivartana karyuM teNe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ tene eka mahAna samrATa banAvI maLyo. teNe pitAnA zilAlekhamAM sApha jAhera karAvyuM: "dharma vaDe, prema vaDe loko upara vijaya meLavo e ja khare vijaya che ! " azoke te vakhate pitAnuM sAmrAjya kaliMgathI kAzmIra sudhI ane dakSiNanA eka nAnA bhAga sivAya AkhA hiMda sudhI vadhAyuM hatuM. te dakSiNane jItI zakatuM hatuM paNa teNe e yuddha baMdha karyuM paNa. tenA badale dharma-pracAra vaDe teNe kevaLa hida ja nahIM, laMkA ane cIna sudhI paNa pitAnI suMdara chApa pADI. azokane yuddha taraphathI dharma tarapha vALavAmAM kahevAya che ke bauddha bhikSuono moTo hAtha hato. te chatAM tenAmAM dharmasaMskAro UDe UMDe te hatA ja. tenA pitAmaha caMdragupta tema ja tyArabAda teno paNa dharma-saMsthA sAthe saLaMga saMbaMdha ane saMparka to hato ja. tethI dharma-saMskArane khilavavAmAM tene paNa hAtha hato. azokane dharma pratApe suMdara preraNuM maLI; jethI tenA manane zAMti vaLI. kaliMga-vijaya bAda teNe dharmapracAra ane dharma--rakSA mATe utsAhathI kArya zarU karyuM. te bauddhadharmo hovA chatAM teNe kadiye anya dharmo upara baLajabarI na karI paNa badhA dharmo pratye Adara dAkhave. A rIte pitAnA samabhAvI vartanathI teNe loka-hitanA evAM kAryo karyA ke loke tene "devonAM priya " e vizeSaNathI belAvavA lAgyA. teNe laMkAmAM pitAnA putra mahendra ane putrI saMghamitrAne dharmapracAra mATe mokalyA. temanI sAthe bedhivRkSanI eka DALa paNa mokalI. teNe keTalAka bhikSuone cIna paNa mokalyA. Ama dharmapracAra karyo. azoka kevaLa bahAranA kriyAkAMDamAM mAnato na hato; paNa tenA mATe dharma eTale sArAM kAma karavAM ane sadAcAranuM pAlana karavuM, e siddhAMta hato. tethI teNe Thera Thera jAherabAge, dharmazALAo, kuvAo temaja davAkhAnAo paNa kholAvyAM.. strIkeLavaNu aMge paNa teNe vyavasthA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 karAvI hatI. te vakhate bhAratamAM cAra vidyApIThe hatI. takSazilA, nAlaMdA, ujajaina ane mathurA. temAM deza-videzanA ghaNA vidhArthIo AvatA hatA. teo ahIMthI dharmane sadeza pitAnI sAthe laI jatA. AkhA dezamAM ane khAsa karIne pATaliputranI AsapAsa ghaNA vihAra thaI gayA. tethI te prAMta "vihAra" kahevAyo. dharmapracAranA kAraNe gehatyA taddana baMdha thaI gaI hatI; yajJamAM pazuonI bali paNa baMdha thaI hatI. lokomAM zAkAhAra vadhAre priya thato jato hate. madyapAna ane anya vyasane paNa ochAM thatAM jatAM hatAM. teNe jAhera karyuM hatuM ke te have zevajIvananI dareka paLe dharma pAchaLa kharcaze. mRtyu pahelAM thoDA divase te rAjapATa choDIne bauddhabhiluM thaye hate. have azokanA rAjyakALamAM anubaMdha joIe. tene sAdhusaMsthA sAthe anubaMdha rahyo kharo. paNa lokasevako (brAhmaNe) jAgRta thayA na hatA. teo yajJAdi karmakAMDAmAM paDyA rahetA hatA. pazubali te baMdha thayelI paNa tenA badale ghI-vagerene bhoga apAto hate. ya mULa uddezya temane na samajAyo. tethI mULa upara ghA na paDyo. eka rIte brAhmaNamAM nirjIvatA AvI gaI hatI. lekonuM rAjya saMsthA upara koIpaNa prakAranuM varcasva na hatuM. loke rAjaya sAme belI zakatA na hatA. nahIMtara AvI laDAIe zA mATe thAya che te chatAM dharmasaMsthA ane sAdhuone anubaMdha hoIne tenuM sAmrAjya ghaNuM suMdara kahevAyuM e niHzaMka che. azoka pachI tenA vaMzajemAM kRNAla ane saMpratinuM rAjya pacAsa varSa sudhI cAlyuM. kahevAya che ke saMprati rAjAe jaina dharma svIkAryo hato ane teNe paNa dharma-pracAra mATe eTaluM badhuM kArya karyuM hatuM ke tene " priyadarza samrATa " tarIke itihAsamAM varNavavAmAM Avyo che. saMprati pachI maurya sAmrAjyanA vaMzajo nabaLA paDayA ane temanA ja eka brAhmaNa senApati puSamitre gAdI upara kajo meLavyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ brAhmaNadharmane punarUddhAra thayA. te vakhate bauddha-sAdhuo upara cheDe julama thayo paNa te bahu ja najIvo hata; kAraNa ke haju bauddhonuM varcasva cAlatuM ja hatuM. navA brAhmaNadharmo buddhane avatAra tarIke mAnI lIdhe. bauddhadharmane brAhmaNadharmathI maThAravAno prayAsa ghaNAM varSo sudhI cAlate rahyo. keTalIka suMdara vAtone brAhmaNadharmo patAnAmAM apanAvI lIdhI. videzI humalAo: sikaMdara pachI lagabhaga videzI humalAo baMdha thayA hatA paNa Izu pUrvenI pahelI sadInI AsapAsa pharI videzI humalAo zarU thayA. madhya eziyAmAMthI bekiTrayana, zaka, sIthIyana, hUNa, kuzAna vagere jAtioe hiMdanI vAyavya sarahade humalAo zarU karyo. beTriyAnA mInAMDara rAjAe vAyavya sarahada upara humalo karyo. te pradeza teNe jItI lIdhuM. te bhAvika bauddha banyA. tyArabAda zaka leka AvyA. keTalAka ahIM vasyA keTalAka pAchA gayA. pachI kuzAna nAmanI jAtinA ToLAMe AvyAM. temaNe paMjAba, rAjasthAna ane saiArASTramAM kAyamI vasavATa karyo. hiMde temane apanAvIne saMskArI banAvyA. te vakhate bauddha dharma hovAnA kAraNe sahu bauddha saMsthAonI vyavasthAne anusaratA hatA tethI A badhI jAtio hiMdanA eka aMgarUpa banI gaI hatI. kuzAnoe pitAnuM sAmrAjya banArasathI vidhyAcaLa sudhI phelAvyuM hatuM. teno vistAra uttaramAM kAzagara, yArakaMda ane khetAna sudhI tema ja pazcimamAM irAna ane pArthiyA sudhIne hato. Ama yuktaprAMta, paMjAba ane kAzmIra sAthe AkhA hiMda upara tema ja eziyAnA eka moTA evA bhAga upara temanuM rAjya hatuM. kuzAna sAmrAjya kuzAna sAmrAjyanI prAraMbhamAM rAjadhAnI kAbula ane pachI puruSapura (pazA vara) rahI hatI. kuzAna sAmrAjyane suprasiddha rAjA kaniSka hato. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 * te bauddha hato. te vakhate takSazilA bauddha saMskRtinuM kendra hatuM. tyAMthI bauddha saMskRti cIna, maMgeliyA ane keziyasa parvata sudhI pahoMcI hatI. kuza na samrATe ogasTamanA darabAramAM moTuM pratinidhimaMDaLa me kahyuM hatuM. A kALa bauddha saMpradAyo mATe navA tabakkAno hate. ane te vakhate AjanA be saMpradAya pedA thayA. bauddha maThamAM bhikSu enA vAdavivAda zarU thayA. navA bauddho dAkhala thaI zake te mATe niyamamAM parivartana, vagere viSayo carcAyA. videzIonI sAthe mUrtimUrtipUjA vagere grIka ta paNa AvIne bhaLyA. tethI je buddha jAte mUrti ke mUrtipUjAmAM mAnatA na hatA tenA anuyAyIo temAM mAnavA lAgyA. spaSTata : bauddha saMpradAyomAM be bheda paDayA :-mahAyAna ane hInayAna. mahAyAna saMpradAye badhA parivartane svIkAryA. te saMpradAya navA brAhmaNa saMpradAyanI vadhu najIka hato kAraNa ke temAM brAhmaNa moTA bhAge hatA. kuzAna lekoe A navA bauddha saMpradAyanA vicArone phelAvavAmAM khUba madada karI hatI. zaka, draNa ke tu leko jema kazAna loko kevaLa lUMTaphATa ke vijya meLavavA nahotA AvyA paNa teo hiMdamAM dharmabaMdhanathI baMdhAIne rahevA AvyA hatA. temaNe AnI rAjaya paddhati apanAvI lIdhI hatI. pariNAme teo 300 varSa sudhI rAjya karavA sakaLa nIvaDayA hatA. kuzAna sAmrAjaya vakhate grIka, roma ane cInanI saMskRtio upara hiMdanI saMskRtinI savizeSa asara paDI. kuzAna sAmrAjayanI je pakaDa kanika jamAvI hatI te dhIme dhIme ochI thatI hatI. kAraNa ke, zaka, huNa, yavana vagere loko paNa tyAM AkramaNa laIne AvyA hatA ane teo chuTAchavAyAM rAjyo upara sAmano karatA hatA. teo paNa bauddha matane mAnatA heIne ahIM vasI zakayA. paNa videzIone A vasavATa ke rAjyazAsana kSatriya lokone 3catAM na hatAM. gupta sAmrAjya : A vakhate gupta sAmrAjyane udaya thayo. tenA AdizAsaka caMdraShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ gupta (bIjA)nA jhaMDA nIce badhAe bhegA maLIne yuddha AraMvyuM. A vAta azoka pachI 534 varSe thaI. caMdragupta mahatvAkAMkSI hatA, kuzaLa hato. teNe uttaranA Arya rAjAone bhegA karyA. eTaluM ja nahIM teNe licchavI vaMzanA gaNatatra rAjyanI rAjakumArI kumAradevI sAthe lagna karyA. e rIte teNe e jAtine Teko meLavyo ane kALajIpUrvaka badhI taiyArI karI, badhA videzI zAsake sAme teNe menca zarU karyo. bAreka varSanI laDAI bAda te uttara hiMdane yukta prAMta ko karI zako. pachI tene samrATa tarIke rAjyAbhiSeka thayA. caMdragupta pachI tene putra samudragupta tenA karatAM paNa vadhAre ugra laDavaiyo hato. te mahAna senApati hatA ane senApati thayA bAda teNe Thera-Thera pitAne vizva DaMko vagADayo hato. dakSiNamAM paNa teNe vijaya meLavyuM hatuM. paNa tenuM Adhipatya kevaLa nAma mAtranuM rahyuM hatuM. teNe kuzAna lokone siMdhupAra hAMkI kADhayA hatA. ahIM ApaNane jAti-jAti vacce vartAte dveSa najare caDhaze. hiMdanA A pitAnI jAti mATe atizaya magarUba hatA ane videzI loko tarapha tucchabhAve jotA hatA. tethI ja temaNe kevaLa kuzAna lokone ja nahIM paNa tuka, pArthiyana ane bIjI jAtinA lokone paNa jaDamULathI kADhI nAkhyA. vehuNa nAmanI jAtine guptavaMzanA rAjAoe satata laDAI ApI hatI. tenA mULamAM te jAti bhedaja hato. samudraguptanA putra caMdragupta (trIjA) gujarAta ane kAThiyAvADa temaja mAlavAne jItyAM. ahIM lAMbA samayathI zaka, tuka ane videzI rAjaonuM zAsana hatuM. teNe "vikramAditya' upanAma ghAraNa karyuM. teNe potAnI prajA mATe khubaja kALajI rAkhI hatI ane chupAveze te nagaracarcA jevA nIkaLI paDato. te uparathI tenuM nAma para paraduHkhabhaMjana vikrama paDayuM. tenA darabAramAM kAlidAsa vagere nava paMDita hatA. te vakhate Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 k kriyAna nAmane cInI pravAsI bhAratamAM AvyA ane teNe te vakhatanA zAsanane bahu ja su Mdara rIte ullekha karyA che. vikramAditye 23 varSa sudhI rAjya karyuM. tyAra pachI tene putra kumAragupta ga.dIe AvyA, 453nA varSamAM skaMdagupta gAdIe AvyA. kadaguptane hu leAkeAne sAmane karavA paDayA. ekavAra teNe temane hAMkI kADhayA pachI bAra varSe te pAchA AvyA. dhIme-dhIme tee gaMdhAra ane uttara hiMdanA ghaNAkharA bhAgamAM phelAI gayA. temaNe baudha loko upara kera vartAye. phU leAkAnA malA vadhatA gayA. temanA saradAra teramAna rAjA banI gayA. te krura hatA paNa tenAthI vadhAre krura te tene putra mihiragupta hatA. tenA kAraNe guptavaMzna upara mATe phaTako paDaze hateA. aMte guptavaMzanA rAjA bAlAditya temaja madhya hiMdunA rAjA yazeAvarmAnI saradArI heThaLa thAya leAkAe huzeAne harAvyA. mihiragupta keda pakaDAyA ane tene dezavaTA ApavAmAM Avye. huNu leAkeAnA vazo hiMdamAM vasI gayA, ane AryAM mAthe bhaLI gayA. madhyadi temaja rAjasthAnanA keTalAka rAjaputa kuLamAM A huNenA hIte aMza hoya e saMbhavita che. pachI guptavaMza dhasAne cAhyA ane aMte tene nAza thayeA. guptayugane ApaNe hiMdu sAmrAjyavAdanA yuga tarIke gaNAvI rASTrIe. e yugamAM prAcIna Arya saMskRti ane saMskRta bhASAnuM punarUtthAna thayuM. tenA kAraNe grIka, kuzAna ke anya videzI praznaee je videzI tattvA ahIMnA jIvanamAM dAkhala karyA hatA. tene jara paNa uttejana na maLyu. hiMdu dharmanI A nagnasmRti svAbhAvika rIte baudhdha dharma pratye udAra na hatI. tenu kAraNuM e ke e zrImata temaja upalA vanI caLavaLa hatI. kSatriye! ke rAjAenuM ene pIThabaLa hatu. lokone va2vAranA humalAnA kAraNe emAM vadhAre rasa na hateA. lokasevake uda,sIna temaja svAmAM masta hatA. baudhdhamAM pradhAnapaNe lAkataMtranI bhAvanA hatI jenA hiMdu sAmrajyacAhI sAthe meLa besatA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmAM hatI. (2) ne aTavAi jatA kayA nahIM. () na hato. pariNAme bauddha dharma kSINa thato cAle. bauddha-dharmanI kSINatAnA anya kAraNe A prakAre paNa hatA. (1) bauddha bhikSuomAM tapa-tyAga-balidAnanI bhAvanA maMda paDatI gaI hatI. (2) navA vihAra baMdhAtA teo temAM ja aTavAi jatA, teo naitika cakI rAkhI zakyA nahIM. (3) videzamAM phelAvo thavAnA kAraNe saMkhyAvRddhi thaI paNa guNavattA ochI thatI gai. (4) rAjyAzrita thavAnA kAraNe sAcuM kahI zakavAnI hiMmata ane tejasvitA na rahI. (5) brAhmaNe athavA to te samayanI hiMdudharmo sarakAranuM dabANa; tathA dhIme-dhIme pitAnI aMdara samAvI devAnI hiMdu dharmanI zakti. guptakALa pitAnA sAhitya, kaLA tema ja saMskRtinA vikAsa mATe suprasiddha che. sArA saMskRtanA nATako-kAvyo te vakhate racAyAM. suprasiddha maMdire paNa te vakhate baMdhAyAM. ajaMtAnI guphAonuM nirmANa te citrakaLAne namUne che. ApaNe guptavaMza pachI koI ullekhanIya yuga gaNIe to harSavardhanane che. dUNa loko uttara bhAratamAM AgaLa vadhyA hatA ane temaNe kannoja ( kAnyakuja)nA rAjAne mArI tenI rANI rAjayazrIne keda karI. tethI teno bhAI rAjavardhana bahenane choDAvavA gayo. te cho kharo paNa tenuM koIe dagAthI khUna karyuM. pachI teno nAno bhAI harSavardhana tenI zodhamAM nIkaLyo. rAjayazrI kedamAMthI chUTI gaI hatI ane jaMgalamAM rakhaDatI hatI. aMte te kaMTALIne AtmahatyA karavA jatI hatI ke harSavardhana tyAM pahoMcI gayuM ane teNe bahenane maratA bacAvI lIdhI hatI. tyArabAda harSavardhane bhAIne dagAthI mAranArane badalo lIdhe ane te jAte gAdI upara beThe. teNe arabIsAgarathI baMgALanA upasAgara sudhI potAnuM rAjya paNa vadhAryuM. harSe kannojane pitAnI rAjadhAnI banAvI. tene putra itihAsanA gauravanuM eka pAnuM che. te pote bhaNela ane lekhaka hatA. teNe pitAnI AsapAsa ghaNuM kavinATakakAre bhegA karyA hatA. te kALamAM lakhAyela nATako Aje paNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 ba8 nI sAlama siva AvI sAhityanI mahAna nidhi gaNAya che. harSa bauddha hate. ema kahevuM vadhAre thagya thaze ke te chelle bauddha samrATa hate. harSanA amala daramyAna hiMdamAM hyu-ena-tsAMga nAmane bIjo cInI pravAsI bhAratamAM Avyo. teNe tenA kALanuM suMdara pravAsa-varNana karyuM che. harSa 648 nI sAlamAM maraNa pAmyo. harSanA samayamAM ja musalamAnearaba balucistAna thaI siMdha AvI pahoMcyA hatA ane tene kabaje temaNe meLavyo hate. dakSiNanA rAjAo: musalamAna rAjAonA humalAo upara AvIe te agAu dakSiNa hiMdanA rAjAo aMge vicAra karI laIe. dakSiNanA madhya ane pazcima bhAgamAM cAlukya rAjya hatuM. jemAM AjanA marAThAvADAne samAveza thaI jatuM. A leko laDAyaka jussAvALA tema ja svAbhimAnI hatA. tevI ja rIte TheTha dakSiNamAM pAMDaya rAjAono amala hato. temanA kALamAM madurA saMskRtinuM kendra banyuM. tAmila bhASAe A kAra-prakAra dhAraNa karyuM ane sAhityanuM sarjana thayuM tenI uparanA bhAgamAM pallanuM rAja hatuM. temaNe malAyA, jAvA vageremAM ghaNuM mANase mokalyA hatA. temanuM pATanagara kAMjIvarama (kAMcIpurama) hatuM. tyArabAda tyAM cola rAjAonuM prabhutva vadhyuM. temanI pAse meTuM naukAsainya hatuM. kAverI nadInA mukha upara AveluM kAverI-paTTanam emanuM mukhya baMdara hatuM. vijayAlaya e sAmrAjyane prathama samrATa hato. te rAjya uttara tarapha phelAyuM hatuM paNa rASTroe tene ociMto parAjaya karyo. rAjakAjanA amala daramyAna e sAmrAjyane mahatva maLyuM. dazamI sadInA prAraMbhamAM uttara bhAratamAM jyAre musalamAnonA humalAo thatA hatA tyAre tenI kaMi paNa asara dakSiNa upara nahetI thaI. cala rAjAomAM rAjarAja ceka potAnuM sAmrAjya vistAravAmAM ja rahyo. teNe laMkA paNa jItI lIdhI hatI. tene putra rAjendra paNa bApanA jeTale sAhasika hato. teNe dakSiNa brahmadeza jItI lIdhuM hatu. te uttara hiMda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ khAte vahANamAM hAthIo laI gayo ane teNe baMgALanA rAjAne harAvyA. e rIte cela sAmrAjayane khUba ja vistAra thayo. paNa te rAjya lAMbA kALa sudhI TakI zakyuM nahIM. teNe 1013 thI 44 sudhI rAjaya karyuM. tenA maraNa bAda badhA khaMDaNI rAjAoe baLavo karyo pariNAme cela sAmrAjyanuM vighaTana thaI gayuM. dakSiNamAM uttara karatAM vadhAre bhAratIya saMskRtine paricaya maLe che. enuM kAraNa e che ke madhya eziyAthI AvelA musalamAnoe moTA bhAge uttaramAM ja humalA karyA hatA. tema ja tyAMnA sthApatyone vinAza karyo hato. te uparAMta dakSiNamAM maMdire aneka kAryamAM vaparAtA hatA. te maMdira uparAMta, pAThazALA, cora, paMcanI kacerI ane duzmanethI bacavA mATenuM gaDha paNa hatuM. gAmanuM AkhuM jIvana tenI AgaLa dhabakatuM hatuM. pariNAme maMdiranA pUjArIo ane brAhmaNa gAma pAse dhAryuM karAvI zakatA. dakSiNamAM suMdara vizALa maMdira jevA jevAM che. tAMjora, cidaMbarama, kAMjIvarama tema ja madurAnA maMdira prakhyAta hatAM ane Aje paNa te jovAlAyaka che. ilorAnuM kailAsa maMdira sauthI vadhAre addabhUta che. cola rAjA naredra nahera paNa baMdhAvI hatI. te vakhatano eka pravAsI, alabarUnI 100 varSa pachI gayA. te e nahera jaIne khUba ja prabhAvita thaye hato. bhAratanI saMskRtine dakSiNe je mahAna puruSa Apo te hatA Adya zaMkarAcArya. AThamI sadImAM temaNe hiMdudharmane punarUddhAra zaivamata tarIke karyo. temaNe bauddha dharma sAme tArkika moracA mAMDyA. temaNe hiMdu dharmamAM saMgha jevI saMnyAsI saMsthA sthApI. hiMdanA cAra khUNe saMnyAsIonA saMghanA cAra kendro temaNe sthApyAM. teo AkhA hiMdamAM pharyA ane zAstrartha karIne temaNe badhAne jItI lIdhA. zaMkarAcAryanA vAdavivAde, tarko ane bhALyothI AkhA hiMdamAM navIna jAgRti AvI gaI tethI karIne rAjyavyavasthAmAM temanI rAjA upara chApa jarUra paDI paNa lokajAgRti ke lokasevake sAthe kAma karavuM joItuM hatuM, te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 bahu ochuM thayuM. brAhmaNa ke temanAthI bhaDakatA temane "pracchanna baddha tarIke mAnatA ane ghaNuM temanI sAthe bhaLyA paNa kharA. paNa eka ja kAraNe ke vAdavivAdamAM temane chata maLe. pariNAme saMnyAsIenI sthiti pAchI rAjyAzrita banI gaI ane lokavyavasthA tema ja dharma vyavasthAne koI anubaMdha na rahyo. pariNAme te saMskRtine pUrNa vijaya na thayo. ApaNe musalamAnonA AkramaNanA agAunA tabakkAmAM AvI pacyA chIe. ApaNe jovAnuM e che ke palaTAtAM rAjyamAM anubaMdhanI kaI evI kaDI khuTatI hatI ane tene ApaNe pUrvajoe jeDI che ke nahIM? te vicAravAnuM che. carcA-vicAraNA zrI mATaliyAjIe carcA prAraMbha karatAM kahyuM : "ApaNe joyuM ke misaranI saMskRti nikiya zAMtipriya heIne karamAI gaI. bIjane AdhIna thaI tyAM prAkRtika devanI pUja, jezI, prajA ane rAjA traNeya karatAM, paNa mAdhusaMsthA ke tarata citake na hovAthI tene bhejanApUrvaka vikAsa na thaI zake, e saMskRti naSTa thaI gaI evI ja rIte mesopoTemiyAnI saMskRti paNa asta thavA pAmI kAvyuM ke tyAM lokasaMgaThane ke lokasevaka saMgaThane na hatAM, pariNAme dharmagurue rAjyAbita thaI gayA. temanA pradezanI vacce ghATa hatA. ghATa pachIne pradeza TukA ghAsane hatA. bAjumAM misara, sariyA vagere hatAM bAjumAM dariyAkAM paNa te eTale teo vepArI banyA. temAMthI eka AnI zAkhA bhAratamAM gaI ane bIjI yuropamAM gaI. eka phoTo IrAna tarapha paNa gayo. bhAratanI saMskRti-vikAsa ApaNe joI gayA chIe. bhAratanI saMskRtimAM udAratAnuM mULa kAraNa ahIMnI phaLadrupatA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. ahIM traNa bAju samudra ane uttaramAM himAlaya UMce parvata... tethI saMrakSaNa naisargika rIte thatuM hatuM. nadIo puSkaLa eTale phaLa_tA AvI ane leko udAra thayA. alabatta videzI AkramaNa sAme paDakAra karyo kharo paNa sAme caDIne kadi bahAra AkramaNa ahIMnI prajAe karyuM nathI. tyAre yuropa tarapha je AryonI zAkhA gaI teNe tyAMnA lokone khatama karyA. phrAMsa, roma, grIsa vagere dezamAM e vAta spaSTa dekhAze ane Aje paNa temane e vArase cAlyo Ave che. huM be hajAra varSanI vAta karI rahyo chuM jethI tyAM kevaLa eka bAIbala, eka kurAna ke eka jUnA karAra sivAya koI bIjo dharma graMtha maLato nathI. bhAratanA Aryo ane ta-vividhatAmAM ekatA sAdhavAnuM zIkhyA, samanvaya zIkhyA temaja anaitikatAne virodha karatA zIkhyA. ahIM saMtane prabhu mAnavAmAM aDacaNa nathI. te ahIMnI saMskRtinI udAratA sAthe vizeSatA che. udhama sAthe zrama paNa ahIMnI vizeSatA che. rAjA janakathI mAMDIne sAMdIpanI jevA AzramonA RSi-munio paNa zramika hatA. vastu-tyAga ane guNo upara bhAra e ahInI saMskRtinI trIjI vizeSatA che. tethI jIvaMta mANasanA AcAra upara ahIM khuba bhAra mUkAya che. azoka jevA rAjAnA ahIM ghaNuM udAratama zilAlekhe maLe che tema tyAM sukarAta, araDu (erisToTala) ane paratu (khe) sivAya, sIjhara, nepeliyana, sIkaMdara thI Tilara sudhI tAnAzAhe maLe che. ahIM azekanuM gaurava tenA tyAga ane dharmanA kAraNe thAya che, laDAIo ke kuTilatAnA kAraNe nahIM. bhAratamAM vizvane cAhanAra ane evuM AcaraNa kamnAra vakhaNAya che. jyAre pazcimamAM prathama senApati ane bIje naMbare udyogapati ja vakhaNAya che. yuropamAM be mukhya bajAre che-(1) rUpabajAra...jyAM ramaNIonAM aMgo pAMganuM pradarzana thAya che (2) talavAranA dhaNIonI AsapAsa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 meLA bharAya che. ahIM tyAgIonI AsapAsa meLo bharAya che, jemAM zila, sadAcAra. ane bhakita mukhya hoya che, AjanI keLavaNI pAmelA bhAI-bahene zIlanA badale krikeTa ramavAmAM, AnaMda-pramodanA sAdhano pAchaLa javAmAM khAsa mAne che. nArI jagatamAM paNa saundaryanA prasAdhanAne khUba ja vadhAre. thatA jAya che. tethI ja AjanI keLavaNI pAmelA bhAIbahena dhAnaka ke sattAdhArIo thavA mATe doTa mUke che. gAMdhIjIe tethI ja navI keLavaNI tarapha saunuM dhyAna kheMcyuM hatuM. pUrva ane pazcimanI saMskRti vacce A pAyAno bheda TuMkamAM samajI levA jevo che. zrI pUjAbhAI : " mane to vizvaItihAyanI rUparekhAmAMthI anubaMdhanI vAta ja yathArtha lAge che. rAjaya Aje je pahele naMbare AvyuM che tenA badale dharmane prathama sthAna apAvavuM paDaze; temaja levaka saMgaThane ane leka-saMgaThane dvArA naitika pAyo daDha kara paDaze." zrI devajIbhAI: "hamaNAM amerikA jaIne AvelA eka bhAratIya vidhAtha sAthe mAre vAta thaI hatI, tyAMnA lokone e jANIne Azcarya thayuM ke e bhAInI gerahAjarI daramyAna temanI jamInanI khetI vagerenuM kAma temanA pitAjI kare che. tyAM ApaNu jevI kuTuMba-vyavasthA nathI. chokaro mATe thAya ke paMkhInA baccAM jema chUTo thaI jAya ! pariNAme bannenI hAlata kaphe DI thAya che. tyAM eka sthaLe lAyabrerInA kabATamAM eka lAInamAM eka ja pustaka "gItA" hatuM. bIje pustako zA mATe nathI te pUchatAM tene kahevA mAM AvyuM ke gItA jevuM bIja AjeDa pustaka nathI eTale tene ekaluM rAkhavAmAM Avayu che. A joIne te bhAIne agAu karatAM vadhAre bhAratIyasaMskRti pratye prema thaI gayo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 ItihAsa pramANe dareka dhamane tenA sthAne mUkI daI e teA ghaNuM sArU thAya !" pU. mimuni : " bhAratamAM badhI jAtinA loko AvyA ane geAvAyA...paNa leAkasevaka sagAneA ane lekasagaDhanA kharAbara na hovAthI rAjyavyavasthA na jAmI ane rAjAe paraspara laDavA lAgyA; ane khuvAra thayA." " mArA zrI baLavaMtabhAi : namra mate te leAkasagaThana na hAvAthI prajA khAtI rahI- khuvAra thatI rahI. te taraph sAdhu-sate e paNa khUba upekSA dekhADI hatI. Aje bhAratanA sAdhue eka thaI rahyA che te temanI deAravaNI prajAne evI maLavI joIe ke jethI rAjya upara prajAne sIdhA aMkuza rahe..!" 66 zrI devajIbhAI : " krAMtipriya sAdhu-sAdhvIoe lekasagaDhanA pAchaLa lAgI javu joIe. nahIMtara rAjyane prabhAva vadhatA jaze ane rAjya kSetrA meTAM thatAM jaze tema sainika ane daMDazakti vadhaze. temAM sahune nukazAna ja thavAnu che. pachI ahiMsA, nIti ane satyanI vAtA kAM te mAMmAM ke maMdira-upAzrayeAmAM ja rahI jaze ane e sAmuyika cAra nahIM nI zake ! " zrI pUMjAbhAI : " eTale ja sArAM rAjye paNa bhAratamAM TakI na zakayA. mArA namra mate te sAdhuonu paNa saMkalana na thaI zakayuM. hema drAcAya jevA samartha vidvAna sAdhu pAkavA chatAM gujarAtavyApI ahiMsA, deza-vyApI na banI zakI. jUnA kALe paNa sAdhuonu saMkalana na hatuM e vAta itihAsa kahI jAya che!" zrI devajIbhAI : " saMkalana joI e paNa te ghaDatara pAmeluM hAvu joIe. saMta vineAkhAjI pAse zAMtisainikAmAM ghaNAM nAmeA che paNa temAM aNInAM TAMkaNe prANanA bhAge UbhA rahenArA keTalA haze te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ te samaya Ave tyAre ja parakhAya! evA anaghaDa ane prANI sainikathI zAMti na AvI zake." pU. daMDI svAmI : "sikaMdara hiMdamAMthI pAchA gaye tenuM kAraNa teNe ahIMnI bhavya sAdhu zakti ane janazakti joI..! paNa eka dharmadaMDa ke rAjadaMDa e kAma na karI zako. nemimunie kahyuM tema sAdhu saMsthAe lokasaMgaThane, lekasevaka-saMgaThana ane rAjyabaLane sAMkaLavAnuM kArya upADI levuM joIe. zrI mATaliyA : "meM Aje prAraMbhamAM 3500 varSa pahelAMnI bhAratIya ane pazcimI saMskRtine pAyAne phera darzAvyo hato. haju itihAsa aMge vadhu vicAra thaze tema ghaNI vAta spaSTa thatI jaze." (10-8-1) Y Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa.vizva ItihAsanI rUparekhA harSavardhana karI che kAraNa ke te rAmane itihAsa ]. [ muni zrI nemicaMdajI bhAratanA ItihAsamAM harSavardhana sudhInI rUparekhA joI gayA chIe. have romanA itihAsa aMge vicAravAnuM che kAraNake jagatanI prajA upara ane khAsa karIne pazcima upara jenI asara thaI che te rAmana jAtinA ItihAsamAM ane bhAratanA ItihAsamAM zuM pharaka rahyo che te tAravI zakAze. prAraMbhamAM te grIka ane romana sAmrAjya vacce bahu pharka na hato. grIka leke jyAM jyAM gayA tyAM tyAM teo nagara-rAjyanI kalpanA pitAnI sAthe letA gayA hatA. paNa thoDA vakhata pachI temaNe tyAMnI Adi jAtione haTAvI pitAne vistAra vadhAro zarU karyo. Ama reme iTAlInA moTA bhAgane potAnAmAM samAvI lIdhe. ATalA moTA pradezane vahIvaTa eka ja nagara rAjyamAMthI na thaI zake chatAM e AkhA mune vahIvaTa romamAMthI thato hato. romamAM vizeSa rAjya-paddhati hatI. tyAM koI rAjA na ho ke na AjanI prajAtaMtra paddhati hatI. eka maryAdita prakAranuM prajAtatra tyAM cAlatuM hatuM. thoDA dhanavAna jamInadAronuM tyAM prabhutva hatuM. rAjyavahITa eka seneTa calAvatI hatI. seneTanA sabhyonI nimaNuMka be "kasalo karatA. teo rAjyanA vaDA hoddedAra gaNAtA ane te banne cUMTaNIthI nimAtA. ghaNI vakhata sudhI A paddhati cAlI ke jemAM mAtra amIravarganA loko ja seneTanA sabhyo thaI zakatA hatA. romanI prajA be varSamAM vahecAyelI hatI. (1) amIra varga ke phUlIna varga je peTrIziyana gaNAtA (2) sAmAnya prajAne varga je seliyana gaNu. badhI sattA peTrIziyananA hAthamAM hatI. eliyana pAse sattA na hatA; tema ja paisA paNa na hatA. teo te chatAM sattA mATe laDatA rahyA ane dhIme Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51 dhIme temane najIvI sattAnA thoDAka TukaDA maLyA. rAmanA maryAdita rAjyataMtrane ghaNAM varSo sudhIne ItihAsa A banne vargo vaccenA saMgharSane itihAsa che. ahIM eka varatu jANavA jevI che ke pleliyanee pitAnI AjhAdI meLavavA mATe pahelAM to zastrone AdhAra lIdhe paNa aMte temaNe asahakArane saphaLatAthI upayoga karyo hato. remamAMthI teo eka sAthe cAlI nIkaLyA ane temaNe potAnuM navuM nagara vasAvyuM tethI peTIziyana cetI gayA; kAraNa ke temane preliyane vagara cAle tema na hatuM. eTale temaNe emanI sAthe samAdhAna karyuM. temane thoDAka hakko ApyA ane moTA hoddAo paNa maLyA. teo seneTanA rAjya sabhyo paNa thayA. A uparathI eka rAjya saMsthA karatAM lokasaMsthA keTalI baLavAna che ene khyAla AvyA vagara nahIM rahe; je enI sAthe dharmasaMsthA ane lekasevakasaMsthAne anubaMdha heta te rAjya sthAne lema sthA aMkuzamAM rAkhI zakata; paNa tema na hatuM. uparAMta romana rAjayamAM evI vasati vadhAre hatI jemane koI paNa jAtane adhikAra na hatA. AmAM strIo, gulAma temaja romamAM bahArathI AvelA mANasone samAveza thato hate. gulAmonI saMkhyA ghaNI moTI hatI. pleliyana lokoe pitAne adhikAra maLyA bAda paNa emanI (gulAmonI) sAthe gulAmo jevo vahevAra karyo. pariNAme mUDIvAdanA kRSNa rUpe gulAmI prathAmAMthI peTrIziyana lokone ja vadhAre lAbha thaze. teo vadhAre mAtabara ane dhanavAna thatA gayA. e daramyAna preliyana loko te dharma-saMsthA ke sevaka-saMsthAnI preraNA ke anubaMdha vagaranA heIne garIba rahyA ane vadhu kamanazIbI e hatI ke teo paNa gulAmanuM damana karavA lAgyA hatA. pazcimanI junI duniyAmAM gulAmonI bhAre mAMga rahetI hatI. A mAMga pUrI pADavA mATe gulAmonAM moTA moTA bajAre UbhA thayAM. , Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ para puruSa, strIo ane bALakone gulAma banAvavA mATe humalAo laI javAmAM AvatA. eTale te kALanI saMskRtinA kalaMkarUpa pitAnI samRddhi, mATe laDAI, lUMTaphATa ane nirdayatApUrvaka gulAma banAvavAnI amAnuSika rIte ajamAvavAmAM AvatI hatI. remanA rAjyane vistAra vadhate gayo tema tema, remanA ghaNA nAgariko romathI dUra dUra rahevA lAgyA. AjanA pratinidhi zAsanane temane khyAla na hato. nagara-rAjya praNAlikA hAIne romamAM rahelA mANase ja matAdhikArano upayoga karI zakatA. matadAromAM vadhAre saMkhyA pleliyonI hevA chatAM temane lAMca ApIne peTrIziyane temane pitAne mata kharIdI letA. jema remanI sattA ITalImAM vadhatI jatI hatI temaja uttara AphrikAmAM kAryejanI sattA jAmatI jatI hatI. A loko kinIzIyana vaMzanA hatA. teo vahANavaTIo ke cAMciyA-vepArI tarIke vadhAre prasiddha hatA. temanuM taMtra paNa pajAsattAka gaNI zakAya; paNa te vizeSa pramANamAM kulInanuM taMtra-nagara rAjyanuM taMtra-hatuM. temAM gulAmenI moTI vasati hato. roma ane kAtheja vacce saMdhi thaI hatI paNa te lAMbA kALa sudhI TakI nahIM. thoDA samaya bAda banne rASTro vacce tIvra hariphAI ane laDAI jAgI. banne mahatvAkAMkSI hatA. lagabhaga 100 varSa karatAM vadhAre banne vacce vigraha cAlyo. bane jaMgalIo jema laDayA. pariNAme vizALa janasamudAya duHkhamAM AvI paDyo. emanI. vacce traNa yuddho thayAM. je "yunika" yuddhonA nAmathI suprasiddha che. pahelo "yunika vigraha 23 varSa sudhI cAlyo. temAM roma jItyuM. bIjA yunika vigrahamAM kAryo je henilAla nAmanA pitAnA suprasiddha senApatine mokalyo. teNe paMdara varSa sudhI rAmane haMphAvyuM hatuM. romana loko henilAlane khullA medAnamAM sAmano karatA DaratA hatA, khAsa karIne pheliyana nAmano romana senApati tene TALavAnuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 pasaMda karatA hatA. teNe daza varSa sudhI laDAine dhakele rAkhI. tenA uparathI cekhavaTa na karatAM vastune TALatA rahevI evI jAtine aMgrejImAM pheliyana-nIti kahevAmAM Ave che. henilAle je ke romane ghaNuM nukazAna pahoMcADyuM; paNa vijaya romana lokone thayo. eTaluM ja nahIM; temaNe kAryejane trIjA vigraha bhaNI paNa ApyuM. A vigrahamAM romane baLavAna rahyA ane temaNe zaherane nAza karyo ane lokonI mATe pAye katala karI. enAthI emane saMtoSa na thayeH paNa bhUmadhya sAgaranI rANuM gaNAtI kArbeja nagarIne nAsa karI tenA upara haLa pherAvI tenuM nAmonizAna bhUMsI nAkhyuM. trIjA vigraha bAda spena ramanA kabajAmAM AvyuM. romana sAmrAjyamAM AsapAsanAM nAnAM rAjyo te agAuthI ja AvI gayA hatA eTale have romanuM koI harIpha na hatuM, te sarvoparI rAjaya banI gayuM. muko jItavAnuM ane yuddhamAM maLelAM vijyanuM pariNAma e AvyuM ke romamAM dhana-lata ane vaibhava vilAsa vadhyAM. chatAyelA dezamAMthI gulAme ane geDiyeTaro ( yuddhanA kedIo)ne dhadha vahevA lAge. vijyanA nazAmAM pitAnuM sthAna TakAvI rAkhavA mATe dhanavAna loke, garIbonAM manoraMjana mATe kustIo, ramatagamata temaja hariphAie goThavatAM. gleDiyeTarone A maraNAMta yuddha laDavAnI pharaja pADatA ane temane mArI nAkhavAmAM AvatA. Ama garIba ane pachADatI cAlI. gulAma, kedIo temaja cAyelo varga hadabAranA jalamo sahIne kaMTALe ane aMte smArTekasa nAmanA gleDiyeTaranI saradArI nIce garIba ane dalita lokoe baMDa karyuM; paNa temane nirdayarIte resI nAkhavAmAM AvyA. romanA epiyana mArga uparanA 6000 gulAmone kosa upara vadhI nAkhavAmAM AvyA hatA. paNa, paristhiti bagaDatI jatI hatI, lAMca-rUsvata temaja durAcAranuM jora vadhatuM jatuM hatuM. sAthe ja sattA mATe sAThamArI cAlavA lAgI, senApatio ane sAhasika pitapatAnuM baLa jamAvA lAgyA; pariNAme Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 AMtaravigraha ane pAyamAlI thavA lAgI.senApatinA daLo AsapAsamAM laDavA lAgyAM. temAMthI je jIte te netA gaNAvA lAgyuM. eTale prajAtaMtranI seneTapaddhatinA zAsanamAMthI eka vyaktinA varcasva jevuM DikaTeTarazipa rAjyazAsanane prAraMbha thayo. romanA aneka senApatiomAM pimpI ane juliyasa sIjhara e be nAma AgaLa tarI Ave che. sIjhare te vakhate kAMsane (je te vakhate gela kahevAtuM) jItI lIdhuM hatuM. teNe IglAMDane paNa jItyuM hatuM. A banne vacce tIvra hariphAI cAlI. banne mahatvAkAMkSI hatA. aMte sIjhare pimpIne harAvyo ane te romane AgevAna rAjyagurUSa banyo. teNe prajAtaMtrIya seneTane upalI rIte te mAnya karI paNa sAthe ja pitAne rAjyAbhiSeka thAya te mATe teNe virodha na darzAvya. sIjharanI vadhatI jatI sattAthI amUka tenA sAthIo bhaDakyA ane tenA eka vizvAsu sAthI buTase tenI hatyA seneTanA pheramanA pagathiyA upara karI. paNa sIjharanA mRtyu pachI (I. pU. 44) romana lokataMtra bacI zakayuM nahIM. sIjharano dattaka putra kavipasa rAjayano vaDe athavA "prinsepa" thayo. prinsa eTale rAjakumAra e zabda temAMthI utarI Avyo che. kaTavipate rItasaranA sIjharanuM pada dhAraNa karyuM. sIjhara zabda samrATa-ekamAtra sattAdhArI DIkaTeTara rUpe pracalita thayA, jemAMthI aMgrejI sIjhara zabda "kaijhara" rUpe jarmanImAM gayuM ane "jhAra" rUpe raziyana samrATo mATe vaparAyuM. A ekaTavipasa lakataMtrane bahArane dekhAva jALavI rAkhavA mAMgato hato tethI te pitAne senApati (impareTara) kahevaDAvate. paNa sIjhara ke impareTara jemAMthI emparara banyuM-A zabdo AgaLa jatAM dabadabAzAhI vaibhavavALA samrATanA sUcaka banI gayA. agAu prAraMbhamAM ema manAyuM ke emparara eTale AkhI. duniyAne svAmI eTale rAma "vizvanI rANI" tarIke oLakhAvA lAgyuM. kAraNa ke te vakhate iTAlI, spena, gala, (kAsa) grIsa ane eziyAI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ papa mAInarano pradeza rezamanA tAbAmAM AvI gayo hato. paNa A mAnyatA khATI karI ane romana sAmrAjyane aMta Avyo tyAre vizvanI rASTrane bacAvanAra koI na hatuM. romana sAmrAjayane AjanI yuropanI prajAnA pUrvaja tarIke gaNavAmAM Ave che. tenAM ghaNAM kAraNomAM temaNe AkhA yuropane ApelI ghaNI vastuonI bheTa che. | sarva prathama ApaNe jaIzuM to jaNAze ke nAgarika, nAgarikasabhA, zAsanataMtra A aMge sarva prathama yuropane je keIe vyavasthita vastu ApI hoya te te mane hatA. temaNe je kAyadAo ghaDyA, te Aje paNa ghaNA pradezomAM AdhArabhUta manAya che. eTale ke suzAsanano pAye teNe yuropamAM nAkhyo hato. suzAsana AvatAM sAhitya, kaLA ane vijJAnanI unnati thavI jarUrI hatI. jo ke romana loko grIka loko jeTalA lalitakaLAmAM AgaLa na vadhyA ke na temaNe dArzanika nave vicAra Ape paNa temaNe sAmAM, kAvyo-nATako ane khAsa karIne duHkhAMta nATako lakhavAnI kaLA ApI. vijJAnamAM te vakhate "lInI" nAmanA vidvAnanI lakhelI Natarac History prakRtine itihAsa Aje paNa vaijJAnikone mAnya che ane tene uga thAya che. ke jemanasAmrAjayamAM vadhAre paDatA lokone kustI, ramatagamata ane gleDiyeTaranA maraNa yuddho ke (Chariot Race) ratha deDamAM rasa hatuM te chatAM rAmane e pakaDelA yunAnI-grIka dAsoe grIka sabhyatAnI ghaNI vAto anAyAse romana saMskRtine ApI che. kAraNa ke jyAM sudhI laDAI, yuddha ane ramatagamatane prazna hato tyAM sudhI mane sarvazreSTha rahyA paNa jJAna-vijJAna-darzananA kSetramAM yunAnI dAsaja remane lokonA guru banyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 sthApatya kALamAM je vikAsa remana sAmrAjya karyo te TheTha ogaNIsamI sadI sudhI AdhArabhUta manAyo. nadIo pAra karavA mATenA pula, sTeDiyamo temaja vizALa bhavananA avazeSo Aje paNa te aMgenI temanI vizeSatA jAhera kare che. nagaranuM zAsana ane kAyado temaNe ApyAM, te uparAMta Aje jene ApaNe sudharAI ( myunisIpAlITI) kahIe chIe tene AraMbha e lokoe karyo. te vakhate temaNe rojanA traNa lAkha gelana pANI ApatA heje-DhAMkelI nALIo banAvI hatI. loko mATe jAhera rasnAnaghara, suMdara vizALa bhavane temaja davAkhAnAo e romana sAmrAjyanI bheTa che. cikitsA vagerene suMdara prabaMdha te rAjyamAM thatuM ane vikasita thatuM gayo. snAnaghara sTeDiyama (spardhA jovAnuM sthaLa) temaja nATakadhara e paNa temaNe ApelI loka-mane raMjana mATenI paraMparAo che. temaNe mUrti kaLAnAM eka vidha aMgane vikasita karyo. lAsTaramAM nakazIkAma temaja citrakArIne paNa temaNe vikAsa karyo hate. pAkA rastAonI bAMdhaNI temaNe batAvI. samrATa ogasTasa prathamanA samaye romana sAmrAjyano suvarNayuga hato. tyArabAda ghaNuM samrATo thayA paNa jene mAnavatApUrNa vicAro ApanAra samrATa gaNAvI zakAya te mAkarsa eNriliyasa hato. teNe "Meditations" vicAra-vimarza nAmanA pustakamAM suMdara vicAre rajU karyA che. roma sAmrAjyanA patana ane vinAzane suMdara ullekha gibsane DikalAIna enDa phola opha dhI remana empAyara" nAmanA pustakamAM karyo che. tenA jaNAvavA pramANe sIjhare eka pachI eka AvatA gayA. temAMthI ghaNuM ochA sArA hatA. ghaNu kharAba hatA, vadhAre paDatA _2 ane nakAmA hatA. temaNe dhIme-dhIme prajAtaMtrIya seneTane prabhAva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 dUra karyo. eTaluM ja nahIM, teo pitAne deva tulya gaNavA lAgyA. tethI temaNe prajA tarapha joIe teTaluM dhyAna na ApyuM. garIba prajA kacaDAtI cAlI temaja karabhAra nIce dabAtI cAlI. jo ke garIbo mATe maphatanuM khAvAnuM, snAnagharo temaja krIDA sthaLo banAvI devA chatAM trAsI gayelI prajA vadhune vadhu uzkerAtI cAlI. romana sAmrAjyanuM bIju moTuM duSaNa gulAme hatA. gulAmAM agAunA grIka temaja bIjI prajAnA buddhizALI loko paNa hatA. romana samrATo AvA pleyeTarone kustImAM maraNata sudhI utAratA. samrATa kolojhiyamAMe ekavakhata eka sAthe 1200 jeTalA hatabhAgI gulAmene prajAnA manoraMjana mATe utAryA hatA. AthI grIka gulAmoe samrATonA dareka kAmamAM AvIne paNa prANa bacAvavA zarU karyA pariNAme romana senApati ane sIjharo vadhu ne vadhu ALasu thatA gayA. gulAma pakaDavA, mejazakha karo ane durAcAranuM sevana karavuM e AgaLa uparanI romana senAnuM lakSya banyuM. pariNAme sainyanI taraphadArI meLavavA mATe lAMcarUzvata ApavAmAM AvatI. Ama saDe UMDe ne UMDe Utarata jato hato, vaibhava-vilAsanA kAraNe svAbhAvika rIte budi maMda thatA, vaidakIya, tatvaciMtana, vicAra temaja hunnara ane IjanerInuM badhuM kAma gulAmoe upADI lIdhuM. rAjanA cIle prajA cAle, ema prajA paNa ALasu thatI gaI ane romana sainyamAM bhartI thavA mATe rAmane abhAva zarU thayo. sAmAnya loko te kacaDAyelA hoIne baMDa mATe taiyAra thatA eTale temane dabAvavA mATe romana lokoe barbara" (jagalI) asaba lokone sainyamAM levA zarU karyA. A bannara jAtinA lokoe pitAnI zakti vadhAravI zarU karI ane ekavAra evA samaya Avye ke ogasTasa sIjhara pachI traNaso varSa kensTaTAIna nAmanA samrATane romana sAmrAjyanI rAjadhAnIne romathI khaseDIne pUrva tarapha laI javI paDI. tyAM teNe navuM nagara kensenTIli vasAvyuM. te "navA rAma' tarIke oLakhAvA lAgyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ A zaheranI pasaMdagI yogya hatI. te yuropa ane eziyAne sAMkaLatI kaDI jevuM hatuM. paNa junuM roma tenAthI dUra paDI gayuM. tene joDavA mATe be romana sAmrAjya banAvavAmAM AvyAM paNa pazcimanA romana sAmrAjya upara barbara lekee bahu ja jaladI kajo karI lIdho. tyArabAda gAMtha nAmanI jarmana jAti tyAM AvI. teNe paNa romane lUMTayuM. pachI teMDANa ane phraNa lokoe paNa tene dhULa bheguM karI nAkhyuM. A jAtionI saphaLatAnuM bIjuM eka kAraNa e hatuM ke tyAM kheDUta temaja Ama varga sIjharonA trAsa ane karathI kaMTALela hato. teNe A pheraphArane vadhAvyo hoya te Azcarya nahIM. A rIte pazcimanA sAmrAjyane aMta Avyo paNa pUrvanuM romana sAmrAjya game tema karIne paNa 1100 varSa sudhI TakI rahyuM. jo ke tene Araba, dUNa tema ja bIjI jAtine khare sAmano karavo paDyo hato. I. sa. 1453 mAM usamAnI turkalakoe konsenTIlane kajo karyuM ane pUrvanA romana sAmrAjyane aMta Avyo. pachI e zahera aMgrejonA kabajAmAM AvyuM. turka samrATa aMgrejonA pUtaLAM je banI ga. kamAla pAzA nAmanA mahAna netAnA netRtvamAM turkastAna AgaLa vadhyuM ane aMgrejonI pakaDamAMthI chuTayuM. konsTanTIla lagabhaga 1500 varSa sudhI turatAnanI rAjadhAnI rahyuM. te vakhatanA navA samrATa konTenTAIne khristI dharma svIkAryo hatuM. AgaLa jatAM AkhA sAmrAjyane dharma khristI dharma banI gaye, paNa temAM judA judA patha paDatAM ApasamAM jhaghaDAo UbhA thavA lAgyA. eka leTina paMthI jenuM mukhya mathaka roma banyuM ane te romana-kethalika dharma carcAnA nAme Aje che. bIjo paMtha grIka-carya orthoDekasa carcAnA nAme raziyAmAM phelAye. jo ke sAmyavAda AvI jatAM have tenuM prabhutva rahyuM nathI. roma sAbrAjya to gayuM paNa remana lekoe tenI mahattA bIjI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ rIte vadhArI; te hatI dhArmika sAmrAjya rUpe. Izuno ziSya pITara romamAM Avyo. te tyAMne bizapa-dharmAcArya thayuM. tenA kAraNe jagatanA IsAIonI najare roma vadhAre pavitra gaNAyuM. pITaranI gAdInA badhA vArasadAre paNa bizapa thatA gayA je AgaLa jatA pipa kahevAyA. A pApanI dharmanA vaDA tarIkenI ajaba sattA leko upara hatI. koI eka jhaghaDAmAM eka pope uttara taraphanI pheka nAmanI jarmana jAtinI madada mAgI ane pachI e jAtinA rAjA kAla ke cAnsane romana trATa tarIke abhiSeka thayo. A rIte navA sAmrAjyano udaya thayo. agAunuM romana sAmrAjya have "Holy Roman Empire" ( pavitra romana sAmrAjya) tarIke oLakhAvA lAgyuM. A romana sAtrAya lagabhaga eka hajAra varSa sudhI cAlyuM. nepoliyane tene aMta kayAM paNa pApanuM mana dharma sAmrAjya Aje paNa eTaluM ja prabhutvazALI mAnavAmAM Ave che. romana sAmrAjyamAM paraMparA pramANe ghaNA samrATa thayA. temAM mAsa-oreliyasa, selemAna, ogasTasa vagere samrATa zAMtivAdI, tatvaciMtaka ke prajAnuM hita cAhanArA hatA. te uparAMtanA lagabhaga dara ane jaMgalI zAsana praNAlimAM mAnanArA hatA. AmAM nIro aMge te kahevAya che ke tene je bhayaMkara koI na hato. te chatAM romana sAmrAjya eka rIte jagatane je vyavasthita nAgarika jIvana ane suzAsananI je praNAlikA soMpI te mATe teno ullekha karaja paDaze. romana kAyadAmAMthI lagabhaga jagatanA badhA kAyadAo khAsa karIne yuropanA dezanA kAyadAo ghaDAyA che ane suMdara nAgarika bhAvanAne tyAM vikAsa thayo che te ene AbhArI che. TuMkamAM romana sAmrAjyanA itihAsathI ApaNe jANI zakyA chIe ke tyAM sattAdhArI ane dhanavAnenuM varcasva, haMmezA rahyuM hatuM. sAmAnya prajA dabAyelI ke kacaDAyelI rahetI hatI. prajAnuM naitika saMgaThana na hatuM. lokasevakanI garaja sAre evA kavio, sAhityakAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ thayA kharA paNa teo kAM te rAjyanI prazaMsA kartA rahyA agara te vyaktigata ciMtanamAMja lIna rahyA. temaNe lokonAM saMgaThanone daryA nathI. dharmaguruo hatA paNa teo rAjyAzrita banI gayA ane dharmasaMsthAne paNa rAjyAzrita banAvI dIdhI hatI. eTale eka vakhata AkhI duniyAne AMjI nAkhanAra romana sAmrAjya, aMte anubaMdha na hovAthI, aMdara pikaLa heIne nAmazeSa thaI gayuM. A uparathI joI zakAya che ke bhAratanI ja eka mAtra saMskRti evI che je TakI zakI che ane jagatane ekatAnI bhUmikAe lAvI zake che. carcA-vicAraNA zrI. mATaliyAe carcAne prAraMbha karatAM kahyuM: "savAre pU. nemimunie jaNAvyuM ke kevaLa bhAratanI saMskRti jagatane ekatAnI bhUmikAe lAvI zake che. prazna e che ke bhAratanI saMskRti ATalA varSa TakI zakI ane zA mATe IjisTa, mesopoTemiyA, cIna vagere dezamAM saMskRti na khIlI zakI? tenuM mukhya kAraNa te kaMIka aMze bhaugolika paristhitio temaja prakRtinI kRpA che. bIjAM rASTronA ItihAsamAM jozuM ke teo Akramaka thayA tyAre bhArata Akramaka na thayuM. tenuM kAraNa zuM? tene uttara e che ke ahIM dharmasaMsthA, lokasevakasaMsthA, lokasaMsthA ane rAjya saMsthA e cAreyane anubaMdha te haja paNa e ahIM thaI zakyo tenuM kAraNa prakRtinI kRpA to kharI ja! ahIM puSkaLa jamIna ane vizALa kudaratI sAdhana hatAM. eTale videzathI je AkramaNa karavA AvyA temane kahevAmAM AvyuM "laDe cho zA mATe? laDIne banne daLo nAza pAme tenA karatAM sahiyAro puruSArtha karIe ane banne sAthe rahI svataMtra rakSaNa paNa goThavIe !" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ AmAMthI cakre kSetre UbhAM thayAM cakravartI paNuM vicAravAmAM AvyuM, agAu aniyamita ke bahu lagna thatAM haze temAMthI svadArA saMtoSa ane eka patnI vALAM lagno thavAM lAgyAM. spira saMskRtinA pAyAmAM khetIe mukhya bhAga bhajavyo hovo joIe. te vakhate parivrAjako bhAratamAM vicaraNa karatA hovA joIe. temaNe jIvanane TakAvavA mATe temaja Apad kALe rakSaNa mATe eka thatAM mAnava ToLAMo joyAM haze. tethI temaNe yajJanI zarUAta karI hovI joIe. yajJamAM sahu amuka samaya sAthe rahe, Anada pramoda kare Ama bhinnatAmAM ekatA ahIM keLavAtI cAlI. bhASAnA bhede ke bhAvanAnA bhede temane na naDyA. ziva, hari ke viSaNu bhale AvyA paNa, temaNe manuSyatva ane caitanyatvanA vikAsa taraphathI potAnuM dhyAna kadi vALyuM nahIM. pariNAme mAnava saMskRti khilI, ane tenAM UMDA mULa ahIM ropAyAM. vividha jAtio AvatI gaI paNa te ahIM samAtI gaI, temanAM sArAM tane bhaLatAM gayAM ane kharAba to temane mUkavA paDyAM. tyAre, ijipta, mese poTemiyA tathA cInamAM ekaja DhAM rahyo. tyAM saMskRti ne lAMbe vakhata TakAvavAno vicAra kadi Avyo nahIM. vividha jAtionA AgamananA satata abhAve temanI AgaLa pitAnAthI sAruM ke naThAruM zuM tene khyAla na AvyA, jyAre bhAratamAM to AvI vividhatA ane vibhinna prajAnA saMskAro vaDe saMskRtinuM mApadaMDa sudharatuM cAlyuM. tyAre cIna vagere dezomAM baMdhiyAra pANI jevI tenI dazA rahI. teo kevaLa devadevIe upara AdhAra rAkhIne rahyA. tethI temanAmAM TakI rahevAnI vAta na rahI. temaNe bIjA dezomAMthI kaLAkAre, hunnarakAra AyA. ghaNIvAra senAe paNa AvI. te chatAM tyAM ciMtaka-varga Ubho na thayo. gulAma thayA-pustako lakhAyAM paNa ApaNe tyAMne RSi-saMta-zAhmaNavarga pitA na zake. mepoTemiyA ke grIsamAM purohita je vaga haste paNa tenI sAthe dharmasaMsthA na hoIne, tema ja teno lokasaMsyA upara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhAva na hoIne rAjya sarvopari rahyuM. pariNAme AMdhaLI rAjAzAhInA kAraNe tyAMnI saMskRtine nAza thayo. munizrI saMtabAlajI kahe che tema bhAratamAM sahiyArI saMrakRtimAM tAdAmya ane taTasthatA sahaja banI. te mATe vividhatAnA samanvayane saMskAra, saMskRtimAM vaNato cAlyo. lagnanI koI vyavasthA na hatI. temAM aneka patnIe karavAnI rItamAMthI eka patnI vrata sudhI saMskAra vaNAye ane Aje te jagata AkhA mATe saMskAra-niyama gaNAya che. ahIM mAnavamilanathI, sahiyAre zrama, saMskRti-rakSaNa vagere praznonI AgaLa saMyama vaDe saMtAna maryAdA vagere AvyAM. sAdAI, zrama ane ciMtanamAM lekoe AnaMda joye. temaNe tene AkhA samAja mATe lagADyo ane temAMthI varNAzrama-vyavasthA AvI. sAthe sAthe RNa cukAvavAnI vAta paNa thaI ane pAMca RNa cukAvavAnI vAta karI - (1) pitaRNa; mA-bApa, guru tema ja kuTuMba saMbaMdha aMge jemaNe. kaMI paNa ApaNA mATe karyuM tenuM RNa pheDavuM; (2) devaRNa - jagatamAM adazya zakti ane kudaratI baLo havA, prakAza, pANI, khorAka vageremAM madadarUpa thAya che tenuM RNa vALavuM; (3) RSi saMtanuM RNa cUkavavuM (4) mAnava (samAja) RNa ane (5) AtmA RNa cUkavavuM. AmAM anAyAsa AyAsane saMskAra vArase paNa saheje maLyo. adrazyabaLone mAnavA paNa purUSArtha karatA rahe; dukALa vakhate saMghareluM anAja ApI devuM paNa sAcavavuM nahIM te ane sukALa vakhate saMdharavuM te dharma manAyo. AvA badhA saMskAro ropAyA, kheDAyA ane bhAratanI saMskRtinuM kheDANa UMDuM thatuM gayuM ane te hajAro varSo pachI paNa TakI zakI che e ja enI vizeSatA che." pU. daMDI svAmI : "bhAratIya saMskRtinA caraNa sthira thayAM te varNAzramathI gaNIe to Adhunika gaNanA pramANe AjathI lagabhaga 3500 varSa pahelAM varNAzrama zarU thaye hevo joIe ema mAnavuM rahyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ baLavaMtabhAI : "grIsa ane romanA itihAsa uparathI eTaluM phalita thAya che ke duHkhI janatA zAsakonA zaraNe jatI paNa zAsako tene kacaDI nAkhavAmAM mAnatA. aMte temane paNa nAza thaze. lekasaMgaThana ane dharmasaMgaThana na hoya to koI saMskRti na TakI zake." pU. nemimuni : zrIya ane romana ItihAsamAM eka vastu samajavAnI che ke TriIziyana ane pleliyana be vargo garIba ane amIra bAjhatAM; temAMthI pleliyana-garIbae hijarata karI eTale peTrIziyana amIra lokone temane manAvIne pAchA lAvavAM paDyAM. paNa bane varga gulAmone dabAvatA ja hatA. pariNAme lokazAhI devA chatAM koI paNa asarakAritA na thaI. TumAM cAre ya saMsthAnuM anusaMdhAna na thAya tyAM lagI, saMva yuddho ane tArAjI thatI rahevAnI e cokkasa che. (17-8-61) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. vizva ItihAsanI rUparekhA yuropane itihAsa-pUrvArdha ] [munizrI nemicaMdrajI have ApaNe yuropanA itihAsa upara savizeSa vicAra karazuM. yuropa eziyA mahAkhaMDane coMTI rahelo khaMDa che, bIjI rIte te eziyAnI mahAkAyAnA avayava je dekhAya che. vizva upara lAMbAkALa sudhI eziyAnuM prabhutva rahyuM hatuM. hiMdamAM pAMca hajAra varSa upara mehanaje-DeronA avazeSo pramANe saMskRtine vikAsa thaI cUkyo hate. misaramAM paNa teTalI purANuM mammIo maLI Ave che. Arya saMskRtine paNa vAra lagabhaga pAMceka hajAra varSane mAnavAmAM Ave che. te vakhate yuropa zuM haze? te vakhate yuropa kevaLa gIca-jaMgala ane pahADothI bharela pradeza he joIe. tyAM eziyAmAMthI loko jaIne vasavA lAgyA. temaNe dhIme-dhIme jaMgalo sApha karyA; nagara vasAvyAM, ane Aje yuropa sahuthI vadhAre sattA dharAvatuM che. te vadhAre saMskArI gaNAya che. sAmAnya rIte ema manAya che ke ghaNuM lAMbA kALa pahelAM uttara yuropa ane uttara eziyAnA dezamAM atizaya ThaMDI paDatI hatI. te vakhate madhya-yuropamAM moTI moTI hima-nadIo vahetI hatI. manuSyonI tyAM khAsa vasati na hatI. te yugane himayuga tarIke tyAMnA loko oLakhe che. Aje paNa kayAMka kyAMka tenI nizAnI maLI Ave che. te vakhate uttara ane madhya yuropamAM sarvatra ThaMDI paDatI hatI. vakhata jatAM garamInuM mojuM AvyuM, garama havA thaI ane yuropamAM gayA jaMgalo UgI nIkaLyAM. vacagALAne ItihAsa maLatuM nathI. paNa, ramanA patana pachI, pazcima yurepa thALe paDavA mAMDayuM hatuM. konsenTIlanA amala nIcenA mulaka sivAya pUrva yuropanI dazA te ethI paNa vadhAre kharAba hatI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ "eTIlA" nAmanA huNa lokonA saradAre Aga ane bhAMgaphoDathI yuropane ghaNe mulaka ujjaDa karI mUkayo hato. paraMtu pUrvanuM romana-sAmrAjya patana pAmatuM pAmatuM paNa kadi-kadi pitAnI tAkAta batAvatuM hatuM. tyAM te navA yuropanI racanA AkAra levA mAMDI hatI paNa tene banatA lAMbo samaya lAgyo hato. vakhata jatAM pazcima yuropamAM navI vyavasthA khIlatI jatI hatI. kadi kadi sAdhu, sanA zAMtimaya prayAso thatA hatA te kadi parAkramI rAjAo talavAranA jore khristI dharmano phelAvo karatA navI-navI sarahade sara karatA hatA. navAM navAM rAjya banatAM jatAM dhRtAM. krAMsa, belajIyama ane jarmanInA amuka bhAgamAM " kalevisa" nAmanI netAgIrI heThaLa reka jAtinA lokoe rAjya sthApita karyuM. kavie I. sa. 481 thI 511 sudhI rAjya karyuM. paNa, thoDA samayamAM ja "meyara opha dhI pelema " (rAjamahelane mukhI) nAmanA darabArIoe rAjya pitAne kabaje karyuM. teo sarvasattAdhIza thayA, temane hado paNa vaMzaparaMparAgata thaI gayo. rAjAe pUtaLAM jevA ja rahyA. kharI sattA A lokonA hAthamAM rahI. 732mAM TunA raNakSetramAM "cAle Taleseresala nAmanA lekeDane harAvyA. tethI khristI lokonI najare te yuropanA tAraNahAra je manAvA lAgyo. lokoe tene khUba mAna ApyuM. tenI sattA eTalI badhI vadhI gaI ke tenA putra "pIpIne' rAjAne gAdI uparathI uThAve; jAte rAjA banI gaye. pipe tene maMjurI ApI. pariNAme kensenTIlanA samrATa sAthe pipane saMbaMdha bagaDyuM ane banne yuddha upara caDayA. pape pIpInanI madada mAMgI. pIpInane putra zerlamena pipanI madade gayA. teNe popanA duzmanone hAMkI kADhayA, tethI rAjI thaI pipe I. sa. 800mAM moTo samAraMbha karI romanA devaLamAM pArlamenane romana samrATa jAhera karyo. te divasathI roma, "pavitra rAma sAmrAjya" tarIke gaNAvA lAgyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa sattAnI sAThamArI to cAlu ja rahe che. have pipa moTe ke samrATa ? te aMge ghaNI sadIo sudhI jhaghaDo cAlato rahyo. kAraNa ke bane pRthvInI upara IzvaranA pratinidhi manAtA hatA. samrATa rAjakIya bAbate saMbhALato te pipa dhAmika? paNa dhArmika sAmrAjyanA samrATa thayA pachI yuropamAM dareka rAjayamAM rAjAmAM daivI guNonuM AropaNa karavAmAM AvyuM. nAnapaNathI ja rAjAne deva mAnIne lokone sattA AgaLa namavAnuM. A rIte yuropamAM cAlyuM. te premanA kAraNe nahIM paNa bhayanA kAraNe ja. aMgrejone rAjA haju paNa dharma rakSaka gaNAya che. pApa ane pavitra rAjya samrATa zamenamAM vAMdho paDe. zolamene bagadAdanA khalIphA hArUna-ula-rasIdanI madada mAMgI. A tarapha konTenTIpalanA samrATane zomena sAthe saMbaMdha sAro na hote, te rIte bagadAdanA abbAsI khalIphA sAthe spenanA seresana lokone saMbaMdha mIDho na hato. Ama eka khristI ane eka Araba sattA maLI, bIjI khristI ane Araba sattA sAme laDavA mATe bhegA thayA. AnI pAchaLa te sattA sivAya koI uddeza nathI paNa tene dhamane burakho oDhADI devAmAM Ave che. eka tarapha evuM jovAmAM AvyuM ke loko pavitra karAze pavitra samrAjya, Izvara ane IzunA pratinidhi tarIke pipanI vAta karatA hatA tyAre bIjI tarapha pazcima durdazA tarapha ghasaDAI rahyuM hatuM. zerlamenanA amala pachI thoDA ja vakhatamAM ITalInI hAlata bagaDatI gaI. ghaNA upaje tevA cAritrahIna lokonuM sthAna roma banI gayuM, pipanI pasaMdagI manaphAve tema thatI ane tene sthAnabhraSTa paNe loko karatA hatA. zarlamena I. sa. 814mAM maraNa pAmyo. te vakhatanA pavitra roma sAmrAjyamAM krAMsa, beljayama, helenDa, vITajharaleMDa, ardha jarmanI, ardha ITAlI eTalA deza hatA. badhe arAjakatA hatI. zolamenanA maraNa bAda te bhAgalA rUpe vikasIne phAMsa ane jarmanI svataMtra thaI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ gayAM. i. sa. 84thI jamane svataMtra rAjya tarIke thayuM. tyAMnA eka samrATa mahAnaoToe I. sa. 86thI 873 sudhI lokonuM alaga prajA tarIke ghaDatara karyuM. phasa oTonI pakaDa bahAra hatuM, paNa tenA ghA nAnA TukaDAo hatA. teo eka bIjA karatAM paNa pipa tema ja roma samrATathI vadhu DaratA hatA. te vakhate hyuke paTe tyAMnA cArlenA vaMzajone hAMkI kADhI kAMsane kabaje lIdhe ane krAMsa eka svataMtra rAjya tarIke kAyama thayuM. kamanazIbe kAMsa ane jarmanI ane pADozI rASTra hovA chatAM, bane vacce tIvra saMgharSa cAlo ja rahyo. raziyA yuropanA ItihAsamAM te vakhate ja pragaTa thAya che. 950nI sAlamAM rUskI nAmanA mANase raziyAnA rAjyane pAye nAkhe. te uparAMta paNa ghaNuM rAjya AkAra letAM hatAM. yuropanA agni khUNe babberiyA, pila lekanuM pilAMDa tema ja haMgeriyana lokonuM haMgerI paNa romanA pavitra sAmrAjya ane raziyAnI vacce prAraMbha thatuM hatuM. lave yuropamAM lokoe pazcima tema ja dakSiNa tarapha vadhavuM zarU karyuM. teo nAvamAM besIne te pradezamAM jatA; tyAM luMTaphATa tema ja kataleAma karI te loko bhUmadhya sAgara sudhI pahoMcyA. tyAMthI moTI nadIo vATe teo upara jyAM jyAM gayA tyAM tyAM lokone raMjADavuM, luMTaphATa, katala calAvavI vagere kAryo karyA. rema ane ITAlImAM arAjaka risthati pedA thaI. roma luMTAyuM, krAMsane vAyavya khUNe, ITAlIna dakSiNa bhAga tema ja "sIsIli' temanA kabajAmAM gayAM. teo tyAM TharIThAma thaI, jamInadAra-umarAva banIne rahyA. pena-porTugala rAnI utpattine e kALa gaNI zakAya. i. sa. 101mAM kAMsanA narmaDI prAMtanA ramana lokoe (jeo TapATa karIne AgaLa vadhyA hatA) viliyama vijetAnI saradArI heThaLa icchAMDane yuM. Ama eka tarapha yuropamAM rAmanuM patana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ thayuM. pavitra sAmrAjyanI pakaDa DhIlI thaI tyAre svataMtra rAjya dhIredhIre AkAra levA lAgyAM. e vakhatanA rAjyomAM AjanA jevI rASTrabhakti na hatI. dharmabhAvanA vadhAre hatI. musalamAne pitAne muslima jagatanA aMga mAnatA, khristIo pitAne khristI-samAjanA aMga mAnatA. temanA khyAla spaSTa na hatA temaja rejindA jIvana upara tenI ochI asara hatI. jo ke khAsa prasaMge paDatA tyAre banne dharmonA nAme jhanUna bharI devAmAM AvatuM. jemanA itihAsamAM ApaNe eka vAta joI ke "sattA baLavAnanI." e paddhatinA kAraNe tyAMnuM patana thayuM. vyavasthA paDI bhAMgI ane arAjakatA temaja jorajulmo vadhI gayAM. jabarA leko hAthamAM Ave te pacAvI pADavA lAgyA. baLavAna lUMTArUoe pitAnA gaDha banAvyA ane tyAMthI teo daroDo pADavA lAgyA. teo sAmAnya prajAne raMjADatA hatA temaja kayAreka bIjA killAnA lorDa (mAlika) sAthe paNa temane laDavuM paDatuM. garIba kheDUto ane majUrone sahuthI vadhAre rahevuM paDatuM hatuM. aMte A lokone saMgaThita banIne lUTArU saradAre (beraja ) sAthe saMdhi karavI paDI. temAMthI eka "phayuDala sIsTama" navI samAjapaddhati amalamAM AvI. je berena le ko na raMjADe, lUMTe ke temanA jevA bIjA pAsethI te lekonA varganuM rakSaNa kare che temaNe pitAnI khetInI amUka upaja ApavI ke anya sevA ApavI ema temaNe nakkI karyuM. evI ja rIte nAnA killAne lorDa moTA kilAnA lorDa sAthe samAdhAna upara Avyo. nAne lerDa, kheDUta na hoIne teNe jarUra paDe lazkarI madadanuM vacana ApyuM. Ama prajAthI upara nAno loDa, tenI upara moTo lorDa ane tenAthI AgaLa nebala temaja sahuthI uce rAjA A phayuDala sIsTamamAM Avato. A yuDala prathAne saMbaMdha svargamAM paNa bAMdhyo. jyAM ka95vAmAM AvyuM ke Izvara temane (deva) variSTha lorDa hato. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ A phayuDala-vyavasthA yuropamAM pravartatI hatI tyAre madhyastha taMtra ke rAjyataMtra jevuM na hatuM. vyavasthA jALavavA mATe polisa na hatI. jamInadAro laDa gaNAtA ane kheDUto temanA AsAmI ke dAsa gaNAtA. jamInadAra rakSaNane bhAra upADo ane kheDUte tene khetInI upajamAMthI tene bhAga ApatA. Ama A AkhI yuDala vyavasthA, jenI jeTalI jamIna te pramANe hatI. temAM kyAMye vyavasthA ke samAnatA na hatI. pariNAme lorDathI laIne rAjA sudhIne, temaja carcane-bizapathI laine nAnA kArDinala (karmacArI ne je garIba prajA upara ja paDato hato. anAja pedA karavAnuM ke rojagAra karavAnuM koI paNa kArya koI paNa lorDa karato na hato. teo yuddha, zikAra, manoraMjana, ghoDesvArI vageremAM ja jIvana gALatA hatA. kAyade temanA gharane hato ane teo je kAMI paNa mAMge che. nIcalA tharanA lokone ApavuM paDatuM. je kAyadA hatA te e lokoe banAvelA heIne temanI tarapheNanA hatA. eka rIte A vyavasthA akaLAvanArI hatI ane te ko pUrNa nahIM paNa aMzataH svataMtra thavA mATe vicAratA thayA. kheDUta uparAMta kArIgara ane vepArIo hatA teo laDaeNnA AsAma na hatA. dhIme-dhIme vepAra vadhavA lAgyo ane kArIgaronuM paNa mahatva vadhavA lAgyuM. te che ke paisAdAra thavA lAgyA tethI moTA moTA-lorDe temanI pAsethI rakama uchInI levA lAgyA; tenA badale temaNe keTalAka hakaka meLavyA. Ama leDenI sattA nabaLI paDI. AnA pariNAme leDenA killAnI pAse sa (AsAmI) lokonA mATInA jhUpaDAM sAthe gilDahela (mahAjana gRha) temaja nAnA nAnA kasabAo ane devaLo paNa UbhAM thatAM gayAM. AgaLa jatAM A mahAjana-gRha nagaragRhomAM pheravAi gayA. dhIme dhIme kelona, kapha, hebarga nAmanAM zahero vadhavA lAgyA. tyAM vepArIo ane kArIgaronuM baLa hatuM. temanI sAme phayuDala lorpo Arthika daSTie sazakata na hatA. jarmanI ane uttara ITAlImAM AvAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 navAM zahere vadhune vadhu UbhA thavA lAgyAM. krAMsamAM perisa paNa vadhatuM jatuM hatuM. vepAra-rojagAra mATe zahera keMdrarUpe banatAM gayAM. ekatarapha sarpha AsAmIo laDethI kaMTALyA hatA; bIjI tarapha lo vepArIonA devAdAra banatA jatA hatA. laDe ane dhanavAna varga vacce hariphAI ane aMte laDAIo paNa thaI temAM dhanavAne jItyA ane phayuDala vyavasthAne dhIme dhIme aMta AvI gaye. tenI agAu yuropanI prajA eka yA bIjI rIte dhArmika bhAvanAthI saMkaLAyelI hatI. paNa nagaro UbhA thatAM ane phayula prathAne aMta AvatAM dhArmika bhAvanA vikherAI cAlI. temAM eka te kAraNa e hatuM ke pipa phayuDala vyavasthAne mAnyatA Apato hato ane tene Izvarane pratinidhi mAnI leke e vyavasthAne mAnatA; paNa jyAre tene aMta Avyo tyAre lokonI dhArmika zraddhA khaLabhaLI UThI. eTaluM ja nahIM ghaNA vicArake ema paNa mAnatA thayA ke pipa svArtha ane sattA mATe ja yuDala vyavasthAne mAnya kare che. eka bIjI vAta paNa banI. pipe evI kalpanA vahetI karI ke IzuM pachI eka hajArame varSe duniyAno nAza thaze. te vakhate yuropamAM bhayaMkara hADamArI, duHkha ane julmanuM rAjya cAlatuM hatuM eTale ghaNuM loko tene kharUM mAnI beThA hatA ane duniyAne aMta Ave te pahelAM pavitra-bhUmi pelesTAInamAM hAjara rahevA ghaNu lake badhuM vecI karIne tyAM javA nIkaLyA. jerUsalema janArA A lekIne turka lake e khUba satAvyA ane herAna karyA tethI teo duHkhI thaI ane zaramanA mAryA pAchA pharyA. temanAM uparanAM vItakonI vAta mera phelAvavAmAM AvI. sAdhu pITare, hAthamAM daMDa dhAraNa karI, Thera-Thera pharI pavitra jerUsalemane musalamAnonA paMjAmAMthI choDAvavA pikAra karyo. pipanI sattA kaMIka DagamagatI hatI. teNe A takano lAbha laI, lokonI dhArmika laDAyaka bhAvanAnuM netRtva karavAno saMkalpa karyo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 1085mAM khristI dharma taMtranI moTI sabhA carce nakakI karyuM ke jerUsalemanuM pavitra nagara musalamAnethI choDAvavA mATe muzkeDa dhama-yuddha karavuMtyAra pachI 150 varSa sudhI kujheDa ane jehAda, eTale ke khristI-muslima yuddhathI bharelAM che. AmAM sAmAnya mAnavI homA te paNa vepArIoe potAnA svArtha mATe ane pape pitAnI sattA TakAvavA mATe tene cAlu rAkhyuM. vepArIone lUMTaphATane puSkaLa mAla maLato. sahuthI vadhAre bhayAnaka jheDa nAmana saradAra builonAM gaDakee calAvI. te bIjA mujheDaro sAthe lUMTaphATa-kala karato pelesTAIna pahoMcyo. jerUsalema tenA hAthamAM AvyuM ane teNe sAta divasa sudhI bhayaMkara kaleAma calAvI. eka kAMsavAsI daza ke lakhyuM che ke "majIdanA praveza dvAra AgaLa ghuTaNa sudhI levI hatuM." goDaphe jerUsalemana rAjA banyA. 70 varSa bAda musalamAnee misaranA sulatAna alAdInanI AgevAnI heThaLa jerUsalemane pAchuM meLavyuM. tyArabAda paNa mujhe to cAlatI ja rahI, paNa temAM moTA bhAge niSphaLatA ja maLatI rahI. A vakhate pipanI sattA parAkASTAe pahoMcI hatI. piopa pitAnuM zAsana TakAvavA jAtajAtanA ane bhAtabhAtanA zAsana prayogo karatA rahyA. pipa gregarI 7 mAe popanI cUMTaNI mATe eka navI rIta kADhI. sAthe ja pavitra dhArmika romana sAmrAjayanA samrATane paNa cUTavAnI prathA paDI. A cUMTaNI karavAno adhikAra sAta phayUDala umarAvone hate. te chatAM khristI dharmabaLa saMgaThita na thaI zakyuM; kAraNa ke tene AdhAra lokahita na heIne zAsana tema ja dabadabo hato. temAM paNa mujheDanI niSphaLatAo ane temAM zahIda thatAM lokonA gharonI pAyamAlI vagere jotAM, ghaNA loko enAthI alaga paDIne vicAravA lAgyA. temaNe carco. pipa ane A dhama-yuddhone vakhoDI kADhayA. pariNAme carce temanI zaMkAnuM nivAraNa dalIla ke buddhithI karavAnA badale tenI sAme lAThI tema ja anya hiMsAtmaka prayoga AdaryA. AmAM jIvatA saLagAvI mUkavA jevA nRzaMsa atyAcAra paNa hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 1155mAM ITAlImAM breliyAnA vatanI "AneDa" nAmano lokapriya dharmopadezaka che. te pAdarIonA vaibhavavilAsa ane bhegonI viruddhamAM pracAra karato hato. tene pakaDIne, jIvato phAMsIe caDAvavAmAM Avyo ane tenA maDadAMne bALI nAkhavAmAM AvyuM. te aMta sudhI aDaga rahyo. tenA kAraNe eka na varga navA vicAra sAthe Ubho thayo. A vargane dabAvavA mATe pipa tema ja cace koI paNa pagaluM bharavAmAM kasara na karI. A virodha karanAra saMpradAyone carce saMpradAya bahAra karyA. temanI sAme paNa vyavasthita krujheteNe AraMbhI. ghaNA pedA kare tevI krUra damananI rIto ajamAvavAmAM AvI. Ama cace laDAyaka ane bhISaNa rUpa dhAraNa karyuM. te chatAM virodhIo vadhatA gayA. temaNe saMta phrAMsisa nAmanA atizaya AkarSaka saMta purUSanI nIce garIbo ane raktapittIyAonI sevAnuM zAMti-kArya upADayuM. A saMta krAMsisa pote dhanavAna hatA paNa badhI dhanadaulatano tyAga karI temaNe garIbInuM vrata lIdhuM ane sahuthI upekSita evA garIba raktapittiyAonI sevAmAM parovAyA. tenA anuyAyIo vadhavA lAgyA. teo virodhanA badale lokasevAnuM kArya zAMtipUrvaka karatA hatA. teNe saMgha racyo ane moTe pAye bauddha saMgha je te hato. mujheDa vakhate te misara ane pelesTAIne gaye. A pavitra mANasane khudAne mANasa gaNIne musalamAnee tene kaMI paNa yaMtraNa na ApI; paNa cace tene avarodha ga. evo ja eka bIjo saMgha menika saMpradAya carcamathiI chuTa che. A saMdha dharmAndha ane jhanUnI hatA. te saMta kAnsisanA saMghathI taddana viruddhamAM hato. te damana, julma ane pAzavI atyAcAro vaDe kArya pAra karavAmAM mAnato hato. pavitra romana carcAmAM 1233 mAM vidhipUrvaka hiMsA vaDe dharmanuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 rAjya TakAvavA mATenuM vidhAna "InkavIjhana " rUpe ApyuM. je leko carcanI mAnyatA pramANe na cAlatA heya temane nAstika gaNavA ane zodhIzadhIne rIbAvavA, bALI nAkhavA ane mArI nAkhavAne hiMsaka dhAre carce pasAra karyo. keTalIka strIone DAkaNa gaNIne khUba ja herAna karavAmAM AvatI. A dhArmika jhanUna e hade pahoMcyuM ke ghaNI vAra "InkavIjIzana"nI AjJA na thAya te pahelA jhanUnI ToLAMe ja atyAcAra kara zarU karI detA. tene bhoga 1318 mAM saMta phAsisanA sAdhue thayA. temAMnA ghaNAne mArcoIsamAM bALI mUkvAmAM AvyA. paNa, A dhArmika hiMsaka prathAthI paNa carcanuM dharma-zAsana TakI zakayuM nahIM. baLavAo thayA, baMDa thayAM ane loka carcanI dhArmika sattAthI judA paDatA gayA. yuropamAM avaga-alaga rAjyo thatA gayA. teo canA vADAone pitAnA svArtha tramANe mAnyatA ApatA gayA. 1878 mAM piponI aMdara saMgharSa vadhI paDayA ane dharmasattAthI lo ke eTalI hade kaMTALI gayA ke jyAre raziyAmAM sAmyavAda Avyo tyAre dhArmika ane sadaMtara nAza thayo ke mAtra najIvA astitva sAthe sAmyavAdI dezamAM carcA rahyA. dhArmika sattA sAthe yuropamAM bAramI sadInI AsapAsa rAjyasattAmAM paNa pheraphAra zarU thaze. dharmasattA ane rAjayasattA vacce rAmana carcanI aMdara je hariphAI cAlI tenI asara bIjAM rAjya upara paNa paDI. yuDala prathA pramANe rAjAnI sattA ghaNI vadhAre thatI hatI. rAja ghaNIvAra svachaMda rIte vartavA lAgyA hatA. emAM 125mAM eka ghaTanA IMglAMDamAM thai. te vakhatane rAja " jena' atizaya lobhI hatI ane tenA vartananA kAraNe prajA cheDAchI jatAM loko tenI virUddhamAM thayA. Temsa nadInA snImIka TApu upara umarAvae tene gherI lIdho ane talavAranI aNIe megnAkarNa ke pavitra karAra upara sahI karavAnI tene pharaja pADI. e karAramAM prajAne adhikAra jaLavAtuM hatuM. te pramANe rAja samovaDiyAonI saMmati vagara koIpaNa nAgarikanI milakata ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ svataMtratA chInavI zakato nahatA. temAMthI purI paddhatine udbhava thayA. A rIte IMglAMDamAM rAjasattA upara aMkuza mUkavAmAM Avyo. e karAra bAda IglAMDamAM bIjo eka mahatvano banAva banyo. rASTrIya baLo jezamAM AvatA tyAM rASTrIya baLo jezamAM AvatA tyAM rASTrIya sabhAno udaya thayo. dezanA judA-judA bhAgamAMthI loko pitAnA pratinidhi cUMTIne moklavA lAgyA. IMglAMDanI pArlAmeMTano prAraMbha hato. nAgarikonI pratinidhi sabhA (hAusa opha komansa) ane amIra umaro ane bizapanI umarAva sattA (hAusa oNpha lorDasa) bInI. prAraMbhamAM te temanI sattA ochI hatI paNa dhIme dhIme sattA vadhatI gaI ane aMte pArlAmeMTe sarvoparitA prApta karI. 17mI sadImAM rAjA pArlAmeMTanA hAtha nIce kArya karatI zAsananI nAma mAtra vyakti tarIke rahI gaye. AnA dhAryA prabhAva yuropa upara paDyA vagara na rahyA. carcanuM dharma-zAsana lupta thatuM gayuM. rAjAzAhI, ane prajApratinidhitva zAsana vacce saMgharSa thato gayo. IMglAMDanI pAsenA pradezomAM, kAMsa vageremAM baLavAo thayA, krAMtio thaI ane prajAkIya paddhatinuM zAsana AvyuM. roma-ITalInI pAsenA pradezamAM rAjAzAhI TakI rahI. e baMnenI vacce, uttara pUrvamAM atyAcArI rAjAzAhI cAlatI rahI. raziyA ke AsapAsanA pradezomAM te 18mI sadI sudhI cAlyuM. prajAne saMgharSa vadhato ja gayo. yuropamAM be krAMtioe AkhA yuropane badalI nAkhyuM. eka dhamaMkrAMti ane bIjI audyogika krAMti; loko te chatAMe sattA ane paisAnA baLa heThaLa pIsAtA rahyA. raziyAnI sAmyavAdI krAMti e yuropanA ItihAsanuM mahatvapUrNa prakaraNa che. jemAM yuropa bIjA vizvayuddha pachI kharekhara e chAvaNImAM vaheMcAI gayuM; ane banne vacce sattAnI sAThamArI mATe vicArathI laIne vAyu-bama sudhInA sAdhanonI haDacAlI rahI che, AnA pAyAnA kAraNamAM joIzuM to ahIM dhama hato, paNa dharmo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 le kone kharUM mArgadarzana na ApyuM ane teNe ja sattA TakAvavA mATe ke parivartana ANavA mATe hiMsAne rItasaranI mAnyatA ApI. eTale Aje paNa yuropanI prajAmAM zAMti-ahiMsAnI rIte kAMti thaI zake e vicAra jaladI gaLe utarate nathI. yuropano ItihAsa moTA bhAge yuddhone, lohiyALa-krAMti ane svArtha mATe vizvayuddhone satI prajAne ItihAsa che. tene eka yA bIjI rIte doSa jUnI dharmazAsana prathA ane rAjya prathAne phALe ja jAya che. 6. . amerikAne saMkSipta pUrva itihAsa yuropanA itihAsamAM eka vastu spaSTa joI zakAya che ke yuddho ke kuDe calAvye rAkhavAmAM svArthI sthApita hitene svArtha vadhAre che. paNa jema jema paristhiti thALe paDatI gaI tema tema dezanI saMpatti vadhAravA mATe lUMTaphATa ke cAMcIyAgIrInA rastAo baMdha thayA. A arasAmAM spena-porTugala temaja ca dezanA lokoe videzagamana zarU karyuM. AmAM sAhasI loko uparAMta dharma-saMpradAyonA paTa-vibhAge vALo varga paNa hato. A loko AphrikA, arabastAna, hinda, jAvA-sumAtrA sudhI pharI vaLyA. emAMthI kela basa nAmane sAhasI hindanA badale amerikA jaI caDyo. ane A rIte amerikA zedhAyuM. kolaMbase amerikA ze te pahelAM te jaMgalI pradeza hato ema mAnavAnuM koI paNa kAraNa nathI. agAu pASANa yugathI tyAM vasati hovAnuM manAya che. te vakhate tyAMnI prajA zikArI jIvana pasAra karatI hoya te banavAjoga che. ema kahevAya che ke alAskAthI manuSyanI ToLIe eka khaDamAMthI bIjA khaMDamAM AvatI jatI haze. eziyA ane uttara amerikA vacce jamIna mArga avarajavarane vahevAra hAya evA saMbhava che. prAcIna amerikAnI saMskRtinA traNa kendro hatAM :-mekasIke, madhya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ amerikA ane perU. lagabhaga 613mAM mekasIkomAM saMvata prAraMbha thayo. te vakhate tyAM mATInAM vAsaNo, vaNATa tema ja patthara-kAma cAlatuM hatuM. trAMbuM, sonuM ane loDhuM puSkaLa hatuM. temanI lekhanakaLA hatI, sthApatyakaLA hatI. amerikAmAM ghaNAM nAnAM nAnAM rAjya hatAM. ghaNI bhAvAo hatI. rAjyataMtra kaMIka aMze vyavasthita hatuM. madhya amerikAmAM traNa rAjyone saMgha banyo. IzunA eka hajAra varSa pachI A banavA pAmyuM hatuM. tyAM mAyA saMskRti cAlatI hatI ane temAM dharmagurUono prabhAva hatuM ane vizeSa pratiSThA hatI. A mAyA saMskRti lagabhaga yuropIyana AvyA tyAM sudhI rahI. reDa IDIyAne tenA vArasadAra gaNAvI zakAya. mekisakamAM prajA lazkarI khamIranI hatI. laDAI laDatI. tenI rAjadhAnI AjhaTeka hatI. perUmAM paNa jUnI saMskRti hatI. yuropanI navI prajAnA saMparka AvatAM A 1500 varSo jUnI saMskRti ane jAti kema nAza pAmI te kahevuM muzkela che. eka to e paNa kAraNa hoI zake ke yurepanI prajAne jUnA rAmane nA maLelA vArasA pramANe jUnI prajAne nAza karavo te mujaba yuropanI prajAe temane nAza karyo hovo joIe. bIjuM kAraNa e che ke teo UMDA jaMgalamAM utarI jatAM jaMgalI janAvare ke bhayaMkara vyAdhinA bhoga thaI paDyA hoya. dakSiNa amerikAmAM pi2mAM daDAnuM rAjya hatuM. tyAM kaMIka saMskRti hatI. ema AjanA maLI AvatA avazeSo uparathI jANI zakAya che. IDA rAjAne 150nI sAvamAM spenavAsIoe pakaDI lIdhela. pijhAro nAmanA senApatie te rAjyane spenamAM bheLavI dIdhuM. A uparathI jANI zakAya che ke jyAM saMskRtio aMge anubaMdha na rahyo tyAM tyAM prajA ane saMskRti baMneno nAza thaye; kAM loke ApasamAM laDatA ja rahyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ carcA-vicAraNA zrI mATaliyAe carcAne AraMbha karatAM kahyuM : "saMskRti eTale sahiyAre vArase." AmAM itihAsa jene sparzatuM nathI, ke je alaga rahI jAya che te mahatvane hissa jaina tIrthakarone rahelo che. jemaNe sarvAgI kSeti karI, bhAratIya saMskRtine vizeSarUpe ujjavaLa banAvI che. jaina tIrthakara aMge huM mArA maMtavya mujaba jaNAvIza. jaina dharmamAM A avarmApaNItakALa che. eTale ke kamala hAsa thanAre kALa che. jaina dharmamAM Ane cha ArA (vibhAga)mAM tenA guNe pramANe vahecele batAvavAmAM AvyA che. eTale guNa pramANe nAma rAkhavAnI paraparA jaina dharmamAM cAlu rahelI che. dA. ta. bhagavAna mahAvIranuM mULa nAma vardhamAna hatuM paNa pachI AtmIya vIratAnI mahAnatA pragaTa karatAM temanuM nAma mahAvIra thaI gayuM. evI ja rIte prAraMbhathI dareka tIrtha karIne eka eka nAma ane guNa rUpe lezuM to te kALanI vizeSatA jaNAI Avaze. pahelA tIrthakara RSabha devajI temaNe prajAne khetI tarapha prerI; gAya-baLada vagerene yA mATe, tema ja kherAka mATe te vadha aTakA. eTale teo kAmanAtha kahevAyA. temanuM cihna paNa RSabha che. temaNe baLada-pazunA upabhogane badale upayoga zIkhavA. kaSabhadevanA samayamAM judAM judAM co-pradeza hatA. bharata paNa evA conA adhipati hatA. tethI cAvatI kahevAyA. temAM ApasamAM laDAI thatI hatI paNa sAcI chata te mananI chata che; ane bAhya chatane-vAsanAo mATenI bhautika chatane baMdha karavAnuM kAma achatanAthajIe karyuM tethI te achata nAtha kahevAyA. pitAnA mAM ja pedA karavuM, bIjethI kI vAvavuM nahIM; vagere Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' bAbate aMge svayaMbhava-svAvalaMbI banavAno pATha tema ja bIjA dezone lUMTavAnuM baMdha karavuM eka vAta saMbhavanAthajInA kALamAM thaI. jyAre kamAvavAmAM svAvalaMbana ane saMtoSa Ave eTale jJAnavijJAnanA navA prayogo zAMtikALamAM thayA ene jIvana navuM naMdanavana jevuM bane. A badhuM thayuM tenA kAraNe cethA abhinaMdanajI kahevAyA. paNa, ekavAra gati vadhe ane jJAna - vijJAnamAM pragati thAya te leke bhogapradhAna bane te mATe su buddhi maLavI joIe. te ApanAra pAMcamA sumatinAtha thayA. nirlepa rahIne, bhogothI samAjane, jaLa(padma)kamaLavat nirlepa rahevAnuM zIkhavADayuM eTale padmayuga padmanAthajIne kahevAya. sArAM-narasAmAMthI sArI vastuo grahaNa karavAnI dizA-pArzva levAnuM jemaNe batAvyuM te supArzvanAtha thayA. sArI vastuo laIne tene samAja mATe vikAsa karAve; jema caMdra-sUryamAMthI teja jhIlavuM; pRthvInI parikramA karAvavI, sAgaramAM bharatI lAvavI vagere bAbate caMdranI jemaNe karAvI te caMdraprabhune yuga thayo. te chatAMye eka vAra vicAra grahaNa karyA chatAM vidhi niSedha aMge mArgadarzana joIe. A mArgadarzana ApanAra suvidhinAya thayA. temAMthI sadAcAra vaDe samAjavyApI zItaLatAne jeNe sparza karAvyuM te zItaLanAthane yuga; jyAM zreyane mArga kheDAyo. vAsupUjyanA samayamAM vasudhAnI jema vyApaka thavAne, vimaLanAthanA samayamAM aMtaranA UMDA mele UlecI nirmaLa banavAna, anaMtanAthanA samayamAM prANImAtramAM rahela caitanya darzAvI vizALa-anaMta thavAne; ane dharmanAthanA samayamAM samAna AtmadharmanA pracalanane tema ja zAMtinAthanA samayamAM vyApaka zAMtinI ArAdhanA karavAne krama cAlyo ane te pramANe yuga thayA. evI ja rIte anya tIrtha karanA nAma pramANe guNone yuga cAle ane temanI vizeSatA vyakti, saMdha ane AkhA mAnavasamAjamAM sthapAI tene vizALa pAye khyAla AvI zake che temaja mAnava vikAsanI kaDIo, ItihAsakALa pahelAMnI saMdhAtI najare caDI zake che." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 79 zrI pUjAbhAI : " romana ItihAsa ane yuropane itihAsa be vAta najara AgaLa lAve che. sukarAtamAM nAgarikatA tema ja svataMtra vicAranI prabaLatA romana kALamAM jovA maLe che jyAre tene bhAgavAnuM kahevAmAM Ave che te chatAM sApha kahe che: "nA, huM kAnUna bhaga nahIM karuM" tema ja je samAjane meM lAbha lIdhe te mane jhera Ape te mAre pIvuM e tenI jIvananI UMDI samajaNa jAhera kare che. yuropanA ItihAsamAM izunuM balidAna paNa preraka che. teno ziSya dago Ape che; kosa upara caDe che tyAre strIo raDe che tyAre te saMta kahe che : " zA mATe raDe che, huM nathI marato, mAruM zarIra ja mare che !" A bahu ja preraka vacane che. A bannenI vAte vizvane zAkhavA jevI che. yugeyuge AvI phanAgIrI karanAra saMta pAkatA ja rahyA; jethI Aje vizvamAM, hiMsAnA baLe rAjya karavAnI vAtane aMta Avato jaI rahyo che ane " zAMtinA baLone jora maLI rahyuM che." zrI baLavaMtabhAI : "vizva itihAsanI e paripATI jovA maLe che ke svArtha, julma ane hiMsA prathama to phAve che paNa ene sadaguNeno vijaya thAya che. temAM je anubaMdha heya te kArya suMdara thAya; nahI to preraNA ApatAM baLanuM jora ghaTe! pAcho vaLI koI viralA pAke ane zAMtibaLonuM kArya AgaLa dhape ! rAma gayA, kRSNa AvyA ! pachI buddha, mahAvIra thayA. pachI gAMdhIjI AvyA. Aje temanA gayA bAda bhale kAnane suMdara banyA heya paNa (1) bhUkhyo mAnavI (2) nArI durdazA ane (3) dAMDatonI pratiSThA e traNe jaTila prazno UbhA ja che, tyAM zuhipaga ane anubaMdhanA prayogo vaDe vaLI kaMIka AzA baMdhAya che. te mATe satae bhagIratha puruSArtha kara paDaze te ja vidhaitihAsane sAce tALo maLaze." pU. daMDI svAmI : "bhagavAna RSabhadeva vakhate je sADA paccIza dezanI vAta jainamamAM Ave che te te vakhate tyAranI duniyAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ e bhAga levA joIe. eka rIte vadhu UMDA UtarIe te Arya jAtinI zAkhAo comera phelAI gaI hatI ema mAnI zakAya duniyAnA ItihAsamAM jJAna, bhakti ane karma e traNene prakAza bhArate ja duniyAne pUro paDyo che, ema ItihAsa mAne che. ItihAsamAM jema laDAIo ane rAjA ke mahArathIonAM varNane Ave che tema mAnava saMskRtine TakAvI rAkhanAra saMtanI vAta echI Ave che. paNa temaNe saMskRtine ghaDavAmAM meTo phALo Ape che. bhAratanA sArA nazIbe ahIM 200-250 varSe evI virala vibhUtio thatI ja rahI che. rAma, kRSNa pachI buddha, mahAvIra pachI azoka, caMdragupta, vikrama, yazovarmana, kaniSka, harSavardhana, bhoja e pramANe rAjAo thayA. caraka, azvaghoSa vagere AcAryo thayA. zaMkarAcArya, rAmAnujAcArya, mAdhavAcArya, niMbArka dAdu, tulasI, nAnaka, kabIra, suradAsa, ekanAtha sudhI cAlI. gAMdhIjI jevA yugapurUSa pAyA. evI ja rIte jaina sAdhuoe paNa saMskRtinA ghaDataramAM pitAne alaga bhAga bhajavyo. pariNAme jaina ane hiMdu saMskRtinA milana rUpe bhAratane sAMskRtika itihAsa AgaLa vadhato ja rahyo che. prathama je kuratA jagatamAM hatI te Aje nathI. eTale ahiMsAnI rIte jagata AgaLa vadhyuM che. ahiMsaka krAMtinI bhUmikA pAkI cUkI che, te bhAratIya saMskRti vaDe ja thaze. rUsa, amerikA ke yuropamAM vicAranI krAMtio thaI che paNa ahiMsaka Dhabe ke deza pahela karaze te jovAnuM rahe che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. vizva ItihAsanI rUparekhA hiMda ane arabastAna) [ munizrI nemicaMdrajI vizvanA itihAsanA anukrame agAu bhAratamAM musalamAnonuM AvAgamana te pahelAM itihAsa ApaNe joI gayA. tyAra pachIne bhAratane itihAsa eka yA bIjI rIte arabastAna sAthe saMkaLAyelo che eTale sarva prathama arabastAna aMge thoDuM vicArI laIe. arabastAne vizva itihAsamAM je ke kaI khAsa bhAga bhajavyo nathI. tenuM kAraNa e che ke te eka raNapradeza che. tyAMnA leko atizaya svataMtratA priya hatA tethI koI temane sahelAIthI harAvI zakatuM nahIM. te pradeza phaLadrupa ke samRddha na hato jethI sAmrAjyavAdIone te AkarSI zake. bhakA ane madInA (ethIba) be nAnAM zahera dariyA kinAre hatAM. bAkInA loko raNamAM vasanArA hatA. teo budu kahevAtA. jhaDapI UMTa, ghoDA ane gadheDA A raNapradezamAM temanA sAthI hatA. AraenuM jIvana bahuja kaThaNa, kauvata ane sahanazIlatAvALuM hatuM. sAthe sAthe e loko kuTuMba, phaLo (kabIlA) bAMdhIne rahetA hatA. teo magarUra heIne nAnI nAnI bAbatomAM jhaghaDI satA; bIjA kULo (kabIlAo) sAthe laDatA rahetA ane varasamAM ekavAra sulehasa 5 karavA makkAnI yAtrAe jatA. A makkAmAM aneka deva mUrtio hatI. Arabo kALa meTA patharanI pUjA karatA. tevA kALA pattharane teo "kAbA' kahetA. AvA 360 kALA pattharonA bhUtonA teo pUjaka hatA. arabastAnamAM hakumata te nAmamAtranI ja hatI, AjIvikA mATe temane paradeza javuM paDatuM karo ema mAnI zakAya che. temanAM vahANo dara dezAvara jatA ane mitramAM sikaMdariyA (elekajhAMDriyA) sIriyAmAM: mAsa ke eziyAmAM eTika jevA moTA zaheromAM jatAM AvatAM haze. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ arabaratAnanI pazcimamAM mistra, pUrvamAM sIriyA, IrAka, saheja pUrvamAM IrAna, vAyavya khUNe thoDe dUra eziyA mAInara, konsTaTIpala ane grIsa paNa najIka hatAM, bIjI bAju samudranI pelI pAra hiMdustAna AveluM hatuM, eTale cIna ane sudUra pUrvanA dezone choDIe te arabaratAna prAcIna saMskRtionA dhAmonI vaccevaca AveluM hatuM. paNa tenA kAraNe arabastAna upara jhAjho prabhAva paDyo hoya tema lAgatuM nathI; te vakhata araba Ati eka rIte sumimaya jIvana gALatI hatI. paNa IzunI chaThThI sadInA aMtamAM tyAM 570mAM mahaMmada payagaMbara thayA. temaNe islAma dharma sthApI navA khyAla pedA karI Araone jagADyA. temaNe "eka khudA ane "mahaMmada" teno payagaMbara" e vAta upara vizeSa bhAra mUkyo. temaNe Arabone kurUDhi ane kuvyasanamAMthI choDAvyA. temanAmAM ekatA sthApI ane navI zraddhA janmAvI. temanI raNuM pAmI musalamAne jhaDapathI eziyA, AphrikA ane yuropamAM pharI vaLyA ane lagabhaga aradhI duniyAne te vakhate jItI zakyA. AmAM te lokonuM dharmajhanUna temaja sAmrAjyavAda bannee mukhya bhAga bhajave. mahaMmada payagaMbare je ke rAjasattA hAthamAM lIdhI hatI paNa teo vaibhavavilAsathI dUra rahetA temaja pratyeka bAbatamAM sajAga hatA paNa pAchaLanA abubakara ane umara khalIphA sivAya bAkInA badhA te vAta bhUlI gayA. teo niraMkuza Apakhuda vaibhavavilAsanuM zAsana calAvavA lAgyA ane talavAranA baLe dharma-parivartana karAvavAnI temaNe jehAde calAvI; ane mahaMmada sAhebanA maraNa pachI ardhI sadImAM te Araboe IrAna, sIrIyA, AjinIyA, madhya eziyAno thaDe bhAga, pazcima, uttara AphrikAno thoDo bhAga, misara, vagere jItI lIdhAM. pUrvamAM herAta, kAbula, kaMdhAra, bakhathI cheka siMdhu nadIne kAMThe siMdha sudhI teo pahoMcyA. temaNe spena temaja yuropamAM paNuM praveza karyo; dakSiNa phAMsa paNa jItyuM. paNa, thatuM Ave che tema vijetA prajAnA anugAmIo vaibhavaShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83 vilAsa tarapha DhaLe che tema ArabomAM e dAkhala thayA. zetaraMja, zikAra, saMgIta vagere ramate vadhI, hamAmakhAnAo ane janAnakhAnAomAM strIone zekha vadhavA lAge. kamanazIba pheraphAra to temaNe e karyo ke je Araba strI svataMtra hatI, kurAna vAMcI zakatI, upadeza ApI zakatI hatI, tene temaNe romana ane IrAna sAmrAjyanuM anukaraNa karI paradAvALI banAvI; janAnakhAnAmAM pUrI. A rIte te jaMgalI rivAja musalamAnamAM dAkhala thayA ane temanI dekhAdekhI teo jyAM jyAM gayA te dezamAM paNa dAkhala thaI gayo. vaibhava-vilAsanA kAraNe sattAnI paDApaDI thavA lAgI tethI ArabonI ekatA tUTavA lAgI. dharmasattA ane rAjasattA maLatAM, raNapradezamAM samRddhinA abhAve dharmanA nAme humalAo laI javAnuM temaja alaga sAmrAjya sthApita karavAnuM lakSya hiMda rahyuM, kAraNa ke hiMdanI jojalAlInI vAta ArabathI AvatA sedAgare tyAM sudhI laI jatA. A tarapha hidanI hAlatamAM rAjakIya paristhiti harSavardhananA maraNa pachI (648 mAM ) vaNasatI jatI hatI. bauddha dharma ane hiMdu dharmanAM ghaNe e kriyAne vega Apo. hiMdamAM te vakhate ghaNAM nAnAM-nAnAM rAjya UbhAM thaI gayAM hatAM. keTalAMka suzAsanavALA hatAM te keTalAMka laDatAM hatAM. harSavardhana pachI traNa traNa sadI sudhI sAhitya, kaLA, sthApatya vagerenAM ghaNAM kAme thayAM paNa bhAratanI je ekatA azoka samaye hatI te harSavardhana pachI bhAMgatI cAlI hatI. kAlidAsa, bhavabhUti, rAjazekhara jevA kavio thayA, e badhuM kharuM paNa je ekatA jaNAvI joIe te ektA vaTatI jatI hatI. Araba loko ne hiMdanA pazcima kinAre harSavardhananA samayamAM ja pahoMcI gayA hatA. tyAM temaNe bhIne, senA bhegI karIne sidhane je karyuM hatuM. paNa te vakhate AromAM aMdaroaMdara laDAIo cAlatI hatI. harSa pachI musalamAne vadhAre senA sAthe hiMdamAM utarI paDyA. 710 mAM 17 varSanA muhaMmada bina-kAsime Araba senyanI saradArI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ laI paMjAbamAM mulatAna sudhInA pradezane kejo meLavyo hato. te vakhate teo tyAMthI AgaLa vadhavA mAMgatA na hatA kAraNa ke teo rASTrakuTanA dakSiNanA rAjA sAthe maitrIbharyo saMbaMdha jALavavA mAMgatA hatA. te vakhate temaNe hiMdanA pazcima kAMThe ghaNI majIda bAMdhI temaja ghaNuM pradezanI temaNe mulAkAta paNa lIdhI hatI. temaNe ahIMnI saMskRtimAMthI ghaNuM meLavyuM hatuM. te vakhate ghaNuM premALa musalamAne paNa thayA. te vakhatanA musalamAnee grIka, IrAna temaja AsapAsanI anya saMskRtine sAro evo lAbha lIdho hato. IslAmamAM Izune payagaMbara mAnavAmAM Avela che temaja ghaNuM anya payagaMbaronI mAnyatA AvelI che. A hato sahiSNutAne kALa ane te vakhate pradeza chatAtA paNa kaDavAza phelAtI na hatI. hiMdu-muslIma sahiSNutAne lepa dazamI sadInI Akhare zarU thaye. 875 nI AsapAsa gajhanI ane kaMdahAramAM (kAbula) sumukatagIna nAmanA turka gulAme pitAnuM rAjya jamAvyuM. teNe hiMda upara caDAI karI. te vakhate paMjAbane rAja jyapAla tenI sAme thaI kAbulanI khINa sudhI dhasI gayo. te aMte hAyo. sabuAgIne pachI tenA dIkarA mahaMmada gajhanavIe hiMda upara 17 vAra humale karyo. te samartha senApati hato ane kuzaLa yuddhanAyaka hate. kAzamIranA humalA sivAya teNe 16 vAra jIta meLavI. teNe AkhA hiMdamAM trAsa vartAvyo. somanAtha, mathurA ane thANezvaramAMthI teNe akhUTa dhanadaulata meLavI. teNe be thI traNa lAkha mANasone keda karyA ane pitAnI sAthe laI gayA. mahaMmada gajhanavIne sahuthI vadhAre dhana ane prajAne seminAtha mahAdevanA maMdiramAMthI maLyo. pUjArIo mAnatA hatA ke temanAthI mahAdeva amane ugArI leze, paNa mahaMmada gajhanIe maMdira tayuM, dravya luMTayuM ane 25 hajAra mANasanI katala calAvI. te chatAMye kaMIka camatkAra na thayo. mahaMmada phAve tenuM eka kAraNa e paNa hatuM ke ahIM hiMdamAM rAjAomAM phATaphUTa hatI temaja dharmanA nAme AMdhaLI zahAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAraNe prajA dabAyelI paDI hatI. mahaMmada badhI daulata ane kedIone laIne gijhanI gayo. te pitAnI sAthe salATo, kArIgare, temaja sthApatya kaLAnA vizArade ne laI gayA hatA. teNe bijhanamAM svarga-vadhu (urUse jannata) nAmano bAga banAvyo. mahaMmada gajhanIne dharma prati prema hatuM evuM kaMI nahatuM. tene mAtra dhana ane rAjya sattAnI havasa hatI. eTale ja teNe siMdhanA agAunA Arabone DarAvyA, bagadAdanA khalIphAne mArI nAkhavAnI dhamakI ApI ane pitAnA dravyane upayoga vaibhava vilAsamAM ja karyo. A rIte hiMdustAnane IslAma dharmane pahele paricaya luMTArU ane hiMsaka tarIke thaye temane hiMdu-muslima sahiSNutAne aMta zarU tha. eka rIte kahIe to bhAratanA ItihAsamAM jene pUrNa hiMdu yuga kahIe te pareza thavA Avyo. hiMdanI prAcIna saMskRtine eka navI AvelI dharma prerita laDAyaka saMskRtine sAmane zarU karavo paDyo. mahaMmada gajhanInI A luMTanI asara, baMgALa, dakSiNa hiMda ke mevADa upara na thaI paNa te AkramaNe eka navI vastu pedA karI. brAhmaNa-kSatriyoe pitAnA bacAva mATe jJAti vyavasthAne vadhAre jaDa ane majabuta karI mUkI. temAMthI vikAsanuM tatva jatuM rahyuM. temaNe strIone aMtaHpuramAM baMdha karI ane paDadAmAM nAkhI dIdhI. mahaMmade suMdara imAratA sthApatyane nAza karyo hato. tenA humalA bAda 150 varSa sudhI hiMdamAM vizeSa pragati na thaI. te vakhate bhAratamAM chUTAMchavAyAM rAjya ja hatAM. temanAmAM ektA na hatI, temaja aMdaroaMdara adekhAI vadhAre paNa hatI. bAramI sadInA aMtamAM eTale ke 1186mAM aphaghAna saradAra zAhabudIna gerIe pitAnuM rAjya banAvyuM. gora prAMtanA A laDAyaka saradAre A gajhanIne kajo meLavyo ane jAhera jItI teNe dillI tarapha kuca karI. te vakhate dilhI upara pRthvIrAja cauhANanuM rAjya hatuM. tenI AgevAnI heThaLa uttara hiMdanA rAjAe bhegA maLIne laDayA ane temaNe gorIne sakhta hAra ApI. paNa, te kAra thoDA divaso mATe ja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahI. zAhabudIna pharI moTuM sainya laIne Avyo. A vakhate paristhiti judI hatI. pRthvIrAje kane janA rAjA jayacaMdanI putrI saMyuktAnuM haraNa karI lagna karyA hatAM ane te vilAsamAM paDI gayo hate. tethI karIne AMtarika jhaghaDAo paNa vadhI gayA hatA. ane pRthvIrAjanA ghaNuM sAthIo paNa na rahyA. A vakhate gerI phAvyo. teNe pRthvIrAjane keda pakaDo ane tene marAvI nAkhyo. ahIMthI hiMdamAM musalamAnI amalanA pAyA naMkhAya che. temaNe dihIne kendra banAvyuM ane tyAMthI dakSiNa, pUrva ane pazcimamAM pitAnuM rAjya vadhAryuM. hiMdu rAjAonI hAranAM mukhya kAraNe A pramANe gaNAvI zakAya. (1) vadhAre rUDhicustatA, (2) asaMgaThana, (3) niraMkuza kSatriya lako temaja sattA ane bhogo mATe paDApaDI, (4) yuddhanA abhAve vilAsa, (5) balidAnanI hiMmatamAM kamI. muslima vijetAoe je luMTa karI ane katala calAvI tenI pAchaLane uddeza e paNa hato ke badhA jItelA dezane kAbUmAM rAkhavA dhAka besADavI, temaja jIvatA zatruone choDavAmAM Ave te kayAMka temane pitAne paNa maravuM paDe ! game te hoya paNa A muslima AkramaNanA kAraNe niprANa hiMdu samAjamAM navacetanA AvI. temaja je ekatAne abhAva hato tenuM bhAna thayuM ane bhogavilAsamAMthI sAdAI tarapha avAyuM. zAhabuddIna gerI pachI dilhInI gAdI upara eka pachI eka rAjAo AvyA. te gulAma vaMzanA rAjAonA nAme oLakhAyA. temAMne pahelo kutubuddIna hatA te zAhabuddInane ja gulAma hati. dhIme dhIme AgaLa vadhatA te dilhInI saltana upara Avyo ane teNe gulAma vaMza zarU karyo. te kura hatuM ane teNe ghaNI imArato, pustakAlayone nAza karAvyo, teNe kutubaminAra baMdhAvavAnuM kAma zarU karyuM je tenA vArasadAre pUruM karyuM. tene vArasadAra altamaza hato. tenA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 vakhatamAM ca MgejhakhAna nAmanA luTArU saradAre sidhu nadI sudhI AvIne luTa calAvI hatI. Ama je musalamAne dharmanA nAme eka hatA. te sattA mATe ApasamAM laDavA lAgyA ane sattA mATe dhArmika vaDAnI pazu paravAha temaNe na karI. A bIjA musalamAneAnA humalA, turka-meAgalAnA cAlu ja rahetA. jene dilhInI saltana lAMca ke dhana ApIne pAchA vALatI. tenA kAraNe meAgaleA--tu hiMdamAM AvIne vasavA lAgyA. gulAma vaMza pachI khilajI vaMzamAM alAuddIna khilajInuM nAma ullekhanIya che. te potAne kAkrAne bheTavAnA bahAne khaMjara hulAvI gAdIe Avye . te bahu ja avizvAsu hatA. kadAca magAtrA-turkA baLavA kare te bahAne teNe trIsa hajAra jeTalAM nirdoSa magAlAne mArI nakhAvyA. teNe sainya vyavasthita karyuM. tene zikSaNa ApyuM ane tenA vaDe gujarAta-dakSiNa mAlavA tema ja banArasa sudhInA prAMta kabaje karI lIdhA hatA. dakSiNunI luTamAMthI te aDhaLaka saMpatti laI AvyA hatA. te hiMdu strone paraNyA hatA; tene putra paNa hiMdu one paDyeA hateA. te pAchaLanA tu ka MIka aMze baLajabarI ane kaika aMze hiMduone vizvAsa jItavA e hAI zake. tenu'Ika aMze dhAryuM pariNAma paNa maLyu. hiMdue dhIre dhIre musalamAna thavA lAgyA. amuka bhayane kAraNe, amuka pada vagerenA mehanA kAraNe teA. keTalAka A ka zA kharAba DAvAnA kAraNe, tema ja dhaNA kSatriyAe rAjyamAM uMcA DhAphA meLavavA mATe paNa islAmane svIkAra karyA hatA. temAM eka bIju kAraNa e paNa hatuM ke varNa vyavasthAmAM zudro upara je atyAcAra yate| tema ja temane lakA gaNavAmAM AvatA, tenA khadarza IslAmamAM badhAne samAna gaNavAmAM Ave che te paNuM AkaSaNuM rUpe hatu. paNa AmAM muslima rAjAe jema jema kruratA dekhADatA gayA tema tema hiMdu rAnae paNa kesariyAM karavAmAM ane strIo jAhara karavAmAM mAnatI thaI. alAudnane yitADamAM enuM bhayaMkara dRzya jevA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ maLyuM hatuM. teNe hiMduo upara jajiyA vere, mUMDakA vero nAkhyo hatuM. AthI hiMduo je ke vadhAre kadara thatA jatA hatA paNa temanI aMdara je uMcanIcane bhedabhAva hato tenA kAraNe hiMduonuM musalamAna thavuM cAlu ja rahyuM. khilajI vaMza pachInA taghalakha vaMzamAM mahaMmada taghalakha ke mahaMmada gAMDAnuM nAma ulekhanIya che. te vidvAna hato paNa gajabane dhUnI hatA. dakSiNamAM musalamAnonuM vadhatuM jatuM sAmrAjya dilhIthI * zAsana karavA mATe dura paDatuM hatuM eTale teNe daulatAbAda nAmanuM nagara vasAvI, parANe dilhI khAlI karAvI badhAne daulatAbAda laI javAno hukama karyo. jeNe e hukamane anAdAra karyo tene sakhta sajA ApI. daulatAbAdamAM dilhInA ardhA loko ja pahoMcI zakyA paNa temane tyAM phAvyuM nahIM ane tethI mahaMmade dilhI pAchA pharavAne Adeza Apyo. kahevAya che ke mAMDa cothA bhAganA leke e dilhImAM pahoMcyA. je dilhI sAva ujajaDa thaI gaI hatI. vadhArAmAM tenA kALamAM dukALa paDayA tethI rAjya pAyamAla thaI gayuM. tethI ghaNuM pradezamAM baLavAo thayA ane ghaNuM prAMte, baMgALa vagere svataMtra thaI gayA. tyArapachI dilhInI satyatana nabaLI paDatA javAne ItihAsa che. IslAme hiMdamAM pitAnAM mULiyAM majabUta karI nAkhyAM hatAM. murilama rAjAomAM agAunuM jhanUnapaNuM ochuM thayuM hatuM. musalamAne AvavAthI hiMdudharma upara be jAtanI asara thaI te rUDhicusta thato gaye ane paDadA prathA AvI gaI. kurUDhio ghaNuM cAlu thaI tene sudhAravA paNa ghaNuM prayatna thayA, hiMdudharmane navuM vyavasthita rU5 ApavA zaMkarAcArye 8mI sadImAM mahAna prayatna karyo hato. 11 mI sadImAM rAmAnujAcArya ane tyArabAda mAdhavAcArya thayA. temaNe hiMdudharmane vyavasthita banAvyo khare paNa teo saMpradAyavAdamAM paDatA gayA. musalamAnonA AvAgamana ane AkramaNathI temanAmAM vadhAre rUDhicustatA AvI. hiMdu-muslima laDAIone Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha karAvavAmAM keTalAka sudhAraka tene paNa phALo che jemAM nAnaka, rAmAnaMda ane kabIra mukhya che. A badhA prayane vyakitagata thayA, jenI thoDIka asara thai. saMsthAgata rIte rAjyasaMsthA upara asara pADavAno prayatna na thayA. pAraNAme muslima bAdazAhe e pitAnI rAjyasattA TakAvavA, sattAnA jore dharmapalaTo karAvo temaja bIjA atyAcAra gujAravAnuM cAlu rAkhyuM. 1526 mAM dilhInA namAlA bAdazAha upara bAbara nAmanA mogala saradAre vijaya meLavyo ane hiMdama eka navo yuga Avya; temaja mogala sAmrAjyane AraMbha thaye. 15ra6 thI 1707 sudhI kula 181 varSa sudhI mogala sAmrAjya 6 bAdazAhe vacce TakayuM. ane te bAdazAheoe bhAratane navI kaLA, sthApatya vagerene vArase Aye. temAMno pahelo bAbara pitAnA bApa pramANe laDavaiyo banya. tene bApa 11 varSanI ummare samarakadanI gAdIe Avyo hato. tethI bAbarane paNa nAnapaNathI yuddhonuM zikSaNa maLyuM. te 156 mAM hiMda upara moTI senA laIne AvyA. temane ghaNuM kaSTa sahevA paDyAM ane ekavAra evI kaTokaTI AvI ke sainike e pAchA vaLavAno Agraha karyo paNa teNe ahIM ja rahevAnuM nakakI karyuM. te bahuja vicAraka hato. teNe hiMdamAM AvIne mojazokhanA tyAga rUpe dArUne cheDI dIdhA. te bahuja samaja . kahevAya che ke potAnA putra humAyunI mAMdagI vakhate teNe pitAnuM jIvana arpaNa karyuM. pariNAme humAyu sAjo thaI gayo ane te maraNa pAmyA. humAyu vidvAna ane saMskArI hatuM paNa tenA upara rAjaya saMbhALavAnuM kaparuM kAma AvI paDyuM. 1540 mAM zerakhAne tene harAvyo ane tene hiMda choDavuM paDayuM. te tyAMthI rakho rajhaLata IrAna paho. irAnanA bAdazAhe tene AvakAra Ape. tenI vahIvaTI kAryakuzaLatAthI te rAjI thaze. irAna AvatI vakhate tenI begame mAravADanA raNamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ bALakane janma Apyo hate. te ja bALaka AgaLa jatAM akabara kahevAya. humAyue dhIme dhIme pitAnuM sainya bheguM karyuM ane 16 varSa bAda 1556 mAM teNe pharI dilhInuM rAjya meLavyuM. durbhAgye 6 mAsa bAda te nisaraNuM uparathI paDI gayuM ane maraNa pAmyA. bhAratane rASTrIyatA ApavAnuM mAna akabara ne phALe jAya che. azoke tenI ekatAne khyAla Ape. te akabare rASTrIyatAne amalamAM mUkI. te jAte hindu kanyA sAthe paraNyo. eTaluM ja nahIM teNe pitAnA putranA lagna paNa hiMdu kanyA sAthe karAvyA. teNe kuzaLatApUrvaka sArAmAM sArA rAjapUtone pitAne tAbe karI temane uMcA hoddA ApI pitAnI paDakhe rAkhyA. sUbAo, senApatio temaja nAyaka meTA bhAge hiMduja hatA. teNe dhArmika kaTTaratA choDI sarvadharma samanvayane prayatna karavA dInedalAhI nAmanA samanvAyatmaka dharmane pracAra karyo. teNe hiMdu-muslima prajA vacce samAdhAna karAvavA ghaNIvAra hiMduone pakSa lIdho hato pariNAme musalamAno ghaNIvAra tenAthI nArAja thaI jatA. tene deze jItavAnI khUba ja mahatvAkAMkSA hatI. te pramANe teNe dilhInuM sAmrAjya vadhAryuM. rAjya vadhAravAnI mahatvAkAMkSA temaja vilAsitA A bane durgaNe tenAmAM hatA. pariNAme teNe sArAM kAma karyA te chatAM tenI dhArI asara na AvI. prajA ane prajAsevako dvArA ja rAjaya krAMti thaI zake e vAta ahIM pramANita thaI jAya che. teNe jamIna-milkata vagere aMge ghaNAM sudhArAo karyA. tenA be sudhArAo khAsa dhyAna mAMgI le tevA che. (1) hiMdu vidhavAone satI thavAnI prathA upara pratibaMdha mUkAvyA, (2) yuddhamAM pakaDelA kedIone gulAma banAvavA upara pratibaMdha mUke. teja kALanAM tulasIdAsajI, suradAsajI, tAnasena, bIrabala, ToDaramala jevI samartha vyakitao paNa pAkI hatI. A vakhate muslima saMtamAM sUphIvAdane pracAra thaye. sUphIvAda upara spaSTataH hiMdu dharmanA vedAntanI chApa che. akabara pachI jahAMgIra thaye ane tyArabAda zAhajahAM thaye. jahAMgIranA zAsanakALamAM akabaranI dhArmika sahiSNutA cAlu rahI. tenA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ kALamAM teNe paNa akabaranI jema suMdara sthApatya banAvyA. prajAnI garIbI ane bekArI joine teNe zAlImAra bAga, nizAta bAga vagere bAga banAvyA. zAhajahAMnA samayamAM dhArmika sahiSNuta osaratI cAlI. teNe hiMduonA damanane cAlu rAkhyuM. paNa tenA kALamAM mayurAsana, tAjamahAla, jummAmada, dIvAneAma, dIvAne khAsa vagere banyAM. akabare zarU karelI dhArmika sahiSNutA oraMgajhebanA samayamAM taddana cAlI gaI. te kaTTara dharmajhanunI hatuM. teNe maMdiro teDAvyAM, pustakAlayane nAza karyo, hiMduone bekarImAMthI baratarapha karyA. teNe pAchA jajiyAre nAkhyA ane talavAranA baLe ane kone parANe musalamAna banAvyA. tene sthApatya ke kaLAne zokha na hato. tenI parAkASTA e hatI ke tenA rAjyamAM gAyana, vAdana eka aparAdha rUpe manAtuM oraMgajhebanI kadara dhArmika nItinA pariNAme hiMdu-muslima ekatA ane sahiSNutAne aMta Avyo. akabare sthApelI rASTrIyatA khaMDita thavA lAgI. hiMduonA TheraThera baLavAone dAbI devAmAM AvyA kharA, paNa te vadhune vadhu jora pakaDavA lAgyA. zIe ane saMgaThita thaIne svataMtra rAjya kAyama karyuM. dakSiNamAM marAThAo vyavasthita rIte mogala rAjyamAMthI chuTA thaIne khaTapaTa karatA hatA. hiMduoe zivAjInA netRtvamAM marAThAvADanuM (mahArASTra) nirmANa karyuM. mathurA pAse jAToe baLavo karyo. dakSiNamAM te zivAjIe e rIte megala amaladArone kAvavA zarU karyA ke teo tene madada ApavA lAgyA. auraMgajhebanI dhArmika kaTTaratA eTalI badhI asahya hatI ke ghaNuM musalamAne paNa tenAthI trAsI gayA hatA. tethI teo paNa svataMtra thatA jatA hatA. auraMgajheba mATe kahI zakAya ke teNe bhAratamAM dhArmika kadaratAne pAyo nAkhyo hato. eka tarapha zIkhone gurU goviMdasiMhanI preraNA maLI hatI ane bIjI tarapha marAThAo ane zivAjIne samartha rAmadAsanI preraNA maLI. temaNe bannee rAjyasattA vaDe kAMtinI vAta karI. te yogya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ na hatI ane tenA pariNAmo Aje paNa jovA maLe che ke bhASAvAdanA nAme zIkhe temaja marAThAo svataMtra bhAratamAM laDe che te spaSTa jovA maLyuM che. kAraNake dharma saMsthA, rAjya saMsthAnI pUraka banIne prajAne jhanuna zIkhavADanAra banI hatI. zivAjI pachI teno putra saMbhAjI gAdIe Avyo te vilAsI hatA. tene mogaloe rIbAvIne mArI nAkhyo hato. auraMgajheba pachI megala sAmrAjya paDI bhAMgyuM tenAM kAraNe hatAM. (1) arthavyavasthA paDI bhAMgavI, (2) zIkha, marAThA temaja hiMdu rAjyanuM baLavAna temaja baLavAra thavuM. (3) muslima rAjyomAM paNa svataMtra thaIne rahevAnI utkaTa bhAvanA ane (4) dhArmika asahiSNutA. auraMgajhebanA mRtyu bAda 17 varSanI aMdara megala sAmrAjya chinnabhinna thaI gayuM. megAnI sattA nAma mAtranI dilhI sudhI rahI. dakSiNamAM marAThAonuM jora vadhavA lAgyuM. punAnA pezAvAoe rAjya sattA hAthamAM lIdhI ane 1737mAM to marAThAo dilhInA daravAje lagabhaga pahoMcI javA AvyA hatA. paNa 1738mAM nAdirazAhe AvIne dilhIthI AgrA sudhI bhayaMkara luMTa, katala ane trAsa macAvyAM. te aDhaLaka dhana laIne cAlato thayo. sattara varSa pachI nAdirazAhane bhatrIje ahamadazAha durAnI aphaghAnistAnanI gAdIe Avyo. teNe paNa lUMTa mATe uttaramAM AkramaNa karyuM. 1758 mAM teNe paMjAbane tAbe karyuM. 1761 mAM pANIpatanA medAnamAM teNe marAThAone harAvyA. te AkhA uttara hiMdano mAlika banI beTho. te thoDAM varSo pachI aphaghAnistAna pAcho pharyo eTale marAThAo pharI beThA thayA. A vakhate bhAratamAM eka navuM videzI baLa pitAnuM jora ajamAvatuM hatuM. te aMgreje, phiraMgI vagerenuM hatuM. temaNe hiMdu - muslIma rAjyonI parasparanI laDatane sAro lAbha UThAvyo. pariNAme 1857mAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 93 pharI rASTrIya ekatA sadhAI ane ahIMnA hiMdu-muslima badhAe maLIne temanI virUddha baLa karyo. Ama hiMda ane arabastAnanA saMbaMdhe vacce hiMda badhA dharmo mATenuM sthAna banI gayuM. musalamAne karIne sthira thayA ke aMgrejo vasyA ane IsAIe paNa rahI zakyA tenuM kAraNa ahIMnI saMskRti hatI; ane Aje paNa te sahune sAMkaLI zakI che. 7. 3yurepiyane ane hiMda bhAratamAM jema musalamAne TharIne ThAma thayA tema bhAratanI samRddhi yuropanA ghaNA rAjyone AkarSaNanuM kAraNa banI. 17 mI sadImAM yuropamAM je pheraphAra thayA tenA kAraNe paradezagamana ane vepAravRddhi e banne vastu tyAMnI prajA mATe sAmAnya banI. temAM paNa hiMda sahu mATe AkarSaNanuM kendra banyuM. bhAratane kinAre sarvaprathama jovAmAM porTugala-phira gIo hatA. vAsko-DI-gAmAe hiMdamAM pahele paga mUkyo hato. akabaranA darabAramAM tenA vaMzajo-phiraMgIonuM sArUM mAna hatuM. te pachI aMgrejo AvyA. phiragIoe temane paga kADhavA mATe ghaNAM prayatna karyA paNa jahAMgIranA samayamAM agreja DokaTara sara Tomasa roe tenI sevA karI, IMglAMDanI sarakArevatI IsTa IDIyA kaMpanInA nAme vepAra karavAnI chUTa meLavI. te phiraMgIone na rUgyuM paNa IglAMDanA loko cAlAka hatA, temaNe valadA (ca) loka sAthe hAtha meLavIne phiraMgIone pUrva samudramAMthI lagabhaga hAMkI kADhyA hatA. te uparAMta zAhajahAMnA samayamAM paNa mogalo sAthenA yuddhamAM hArI temane hagalIthI bhAgavuM paDyuM hatuM. pakSa laIne taDajoDa karavAnI nIti aMgrejonI hatI. temaNe ene pUre lAbha lIdho. temaNe mogalonI khAmada karIne kinArAo upara keDIe nAkhI, jemAM surata, malasa temaja anya baMdaranA herAna samAveza thAya che. muMbaIne TApu porTugala pAse hate. 162 mAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 IMglAMDanA rAjA cArlsa bIjAne, piTugalanI rAjakumArI ketherAIna sAthe lagna karatAM te paherAmaNImAM maLyA hatA. rAjAe te IsTa IDiyA kaMpanIne najIvA bhAve vecI nAkhyo hato. Ama muMbaI aMgrejo pAse gayuM. 1680mAM jena karnAka nAmanA aMgreje kalakattA zaherane pAyo nAkhyo Ama kalakattA paNa temanA kanjAmAM AvyuM. aMgrejonI dekhAdekhI pheMca lokee paNa sUrata temaja anya zaheromAM kAThIo nAMkhI. temaNe poMDIcerIne kharIdyuM paNa kharuM pheze vadhAre cAlAka hatA. temaNe be rAjyonI laDAIne lAbha levAnuM zarU karyuM. aMgreje temanA pagale cAlyA. iMcane netA Duple ho ane aMgrejone kalAIva. prAraMbhamAM teo potAnA keLavAyelAM sainya ane zastro ApatAM ane pachI tenA badale, Arthika bhIMsa nAkhI rAo haDapI letA. prAraMbhamAM ene vijaya thato paNa paMdara varSa pachI aMgrejoe pheMcone harAvI, hiMdamAM rAjya sthApavAnI zarUAta karI. temaNe maisUra, haidrAbAda (galakuMDA ) vijayanagara-baMgALa vagere rAjyone kabaje karyA. aMgrejonI laData judA prakAranI hatI. teo AkramaNa karavA AvatAM uttara bhAratamAM AvatA videzIo karatA judA hatA. sAthe temane samudrI kAphalo majabUta hato. 1746mAM bakasara AgaLa tema ja anya jagyAe aMgrejone bhAre vijaya thayo. temaNe svArthI ane lebhI hiMduone pitAnI nekarImAM rAkhyA ane temanA vaDe manamAnI luMTa calAvI. rAjya khAlasA karyA ane badhe trAhi trAhi kirAvyuM. 1780mAM marAThAoe aMgrejone harAvyA; paNa aMgrejo aDDo jamAvavA AvyA hatA. temaNe hiMdane kinAre sadaMtara na choDo. tyArabAda aMgrejone pahele gavarnara vorana hesTiMgasa AvyA teNe pitAnA tAbe he evA rAjAone kabaje karavA zarU karyA ane temane vaibhava-vilAsamAM nAkhI dIdhA. temaNe aphavAne; zIkhe, marAThAo, barmIo sAthe laDAI karI, laDAImAM jIta bAda badho kharce temanI prajA umara nAkhI dIdho. briTIza saltanatano pAtha UMDe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ thato gaye, tema zAsanamAM jalma-atyAcArane dora cAlu thaIne vadhato gayA. temanA atyAcArI zAsana virUddha 1857mAM bhAratIya prajAe baLa pikAryo paNa te niSphaLa gayo. tyArabAda 1885mAM koMgresanI sthApanA thaI. 1921thI gAMdhIjInI netAgIrI nIce hiMda AjhAda thayuM tene itihAsa badhA ja jANe che. TuMkamAM bhAratamAM lekasaMgaThana, lekasevaka, saMgaThana tema ja dharmasaMgaThana ke te-te saMsthAonA pAyA hacamacI uThavAne kAraNe, musalamAnoe prAraMbhamAM ane aMgrejoe bAdamAM, temanAM upara aMkuza na hovAnA kAraNe; hiMdane gulAmIne bhoga banavuM paDayuM. carcA-vicAraNuM zrI mATaliyAe AjanI carcAne AraMbha karatAM kahyuM. "arabastAna ane arabastAnanI saMskRti aMge e vAta che ke raNanA kAraNe Araba loko vepArI banyA. levaDa-devaDamAMthI ImAnadArI ane saccAI zIkhyA. tevI ja rIte yuddhonA kAraNe mANase bharAI jatAM strIo phAjala paDatA tyAM aneka patnIo rAkhatAM teo zIkhyA. ghaNIvAra te AkhA kabIlAno saradAra- kabIlAnI nArIono svAmI banato. tethI tyAM vilAsanA janAnakhAnA sAmAnya banyA. tyAM raNamAM AMdhIo Ave tethI bIje kaMI na joI zakAya. tethI temaNe caMdra-tArAne mArga svIkAryo. deva-devIomAM paNa khUba mAnatA. sAta divasanA deva judA, divasanA judA ane rAtanA judA. ekanA devane bIjA carI jAya. temAM yuddho thAya ane vaMzaparaMparAgata vera levAnuM temanA jIvanamAM vaNAI gayuM. bhAvI saMskRtino nAre nANa thavA lAge ke teo bAjhavAnI ahI ke paheA tAre mahaMmada payaMgabare temane " eka khudA"ne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdeza ApI bacAvI lIdhA. temaNe kahyuM : "ApaNe sahu eka khudAnA parivAranA chIe. mATe laDavuM na joIe." deva-devIomAM paNa je anektA hatI ane laDAIo thatI tene dUra karavA eka khudAne ane tenI kudaratarUpe caMdra-tArAne mAnavA kahyuM temaja mUti-pUjA ane te aMgenA jhaghaDAo nAbUda karAvyA. verAna pradeza ane temaNe lIlo raMga bheLavI dIdho. Ama ekatAno pAyo nAkhyo paNa kurezI loko jhanUnI hatA, temane manAvavA jatAM yuddha karavuM paDayuM ane Ama na chUTake laDavA jatAM islAmamAM thoDe aMze jhanUna dAkhala thayuM. mahaMmada sAhebe kahyuM ke "vizva eka che ane khudAnA baMdA eka thAva ! A sUtra bhAvanAtmaka ekatA mATe hatuM paNa te vakhatanI aparipakava, kaMika moTI buddhinI jAtione hAthe gayuM. tethI temaNe game te rIte badhAne eka karavAnI jhehAda upADI. islAmanA pracAramAM ArabamAM A be deSo peThA :-(1) jhanana (2) IslAma pracAranI dhUna. bAkI ekatA, vahANavaTuM, vepAra, vyavasthA, zikSaNa, sAMskRtika guNane vikAsa vagere sArAM to AvyAM. IslAma aMge hiMdamAM te ema ja mAnavAmAM Ave che ke te talavAra ane baLajabarIne dharma che paNa AphrikA, ijIpta, sIriyA, turkastAna, maMgoliyA, madhya eziyA vageremAM IslAma dharma prema tema ja lagnasaMbaMdhothI paNa phelAyo hato ane te TheTha cIna sudhI paNa pahoMcyo hato. IslAma svIkAranArI jAtiomAM tuka ane maMgola jAtio lUMTa ane jhanUnathI TevAyelI hatI. bhAratamAM A navAM musalamAnonAM ToLAMo lUMTa mATe AvyAM; temaNe devaLe te kyAM, mUrtio bhAMgI ane lUMTa calAvI. temaNe talavAranA baLe gulAmone musalamAne banAvyA eTale temanA kRtyane bagadAdanA khalIphAonI mahora lAgI. IslAme eka vAta to dura karI ke gulAmIne aMta ANyo. gulAma lAde IslAma svIkArIne musalamAna thaI zaktA hatA. te uparAMta pachAtavarganA loko paNa IslAma svIkArI musalamAna thaI zakatA hatA. A banne kAraNasara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhArata ane bhArata bahAranA dezomAM ghaNAM loko svecchAe paNa musalamAna banI gayA. bhAratane sAcA islAmanAM prAraMbhamAM kadi paricaya thayo ja nahIM paNa jhanunI, luMTArA mulamAnene paricaya thayo hato. akabara jevA bAdazAhane paricaya je pahelAM thayo hota te je pUrvagraha hiMdu musalamAne vacce baMdhAyo te na badhAta. ekabAju jodhA bAI pUjAne sAmAna laI maMdire jAya ane bIjI tarapha akabara namAja paDhe. tevI sahiSNutAnA kAraNe hiMdu-musalamAna eka thaI gayA hatA. jema zaka vagere bhaLI gayA tema bhaLI gayA hatA. akabare te potAnI dIkarI hiMdune paraNuMvavAnI vAta karelI paNa mahaMmada gerIthI laIne nAdirazAha sudhInA muslIma bAdazAha-lUMTArUoe je ghA pADayA tene akabara, : jahAMgIra ke zAhajahAM kADhI na zakyA. islAmIe paNa oraMgajhebathI pAchA dharma jhanUnI banyA. hiMdu rakSAnI bhAvanAthI kuMThita rahyA. pariNAme bannenuM aMtara vadhI gayuM. nahIM te hiMdu-muslima sahiSNutAne pariNAme ghaNI bAbatomAM ektA paNa jovA maLe che. dA. ta. dhajA--nejA, nebata-nagArAM, bAMga-zaMkha, khAkha-rAkha, sAMI gumAI jANe ke kazo pharaka nahIM. harieka, khudAeka, khurAne zaraNe jatAM badhA deva nIkaLI jAya. vallabhAcArye kahyuM che ! "brAhmasabaMdha sAMdhe to pApa chUTI jAya !" eTale baLa vAparyA vinA dine-IlAhIne nAne prayatna IsalAmIo taraphathI thayo. bApue "sarva dharma samabhAva" rUpe prayAsa karyo, ApaNe sarvadharma samanvayI joradAra prayAsa karavo paDaze." zrI pUMjAbhAI : " itihAsamAM durAgrahI ane jhananI lo konA yuddhane citAra jovA maLe che. je tene manoe rokayAM hota te A jhaghaDA na thAta. mahamadakhAM ane cha banne vidvAna, banene ghaNAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAMbhaLavA Ave paNa adekhAIne kAraNe hiMdu dharmaguruo reke tethI aMtara vadhatuM ja gayuM. paNa je sakriya prayatna karavAmAM Ave to hiMdu-muslima ekatA jaladI thaI zake tema che. gehilavADanuM ghoghA ahamadazAhe laI lIdhuM. te vakhate varaso ane jetAe gAmo lUMTavA zarU karyA. aMte sarakhejamAM begamane phakIra vezamAM maLyA; te vakhate begama bahena banyA ane temanAM gAmo bAdazAha pAsethI pAchAM maLyAM. temaNe eka bahena tejabAnAM lagna karAvyAM ane parasparanA saMbaMdho vadhI gayA. paNa, saheja uMdhu thatAM keTalAM khUna-kharAba thAya che te paNa e ja dAkhalAmAM maLe che. temaNe eka bahena sAmaMtasiMha bahiyalavALAne ApI. banne sALAo banevI sAthe ThekaDI karatA hatA ke banevIe meNuM mAryuM, " mAthe te bAdazAhanuM oDhIne phare che ne!" tethI khIjavAIne temaNe bhANejI zAhajAdA vere apAvI. pariNAme yuddha thayuM; sAmaMtasiMha marAyo ane musalamAna kanyAne laI gayA. TuMkamAM je sahiSNutA hovI joIe te na hovAthI; tema ja dharmanI preraNuM na hovAthI, brAhmaNe ane kSatriya nabaLA paDavAthI ane saMgaThita na hovAthI A badhuM thavA pAmyuM. pariNAme dharma, ekatAnA badale mAnavajAtinA bhAgalA ane durdazAnuM kAraNa banyo. zrI caMcaLabahena : "kSatriya ane kSatriyANIoe pitAne kSAtra dharma bajAvyA te pavinInA kissA uparathI maLI zake che. jyAre kSatriya vIree kesariyAM karyA ane kSatriyANIoe johara karyA. paNa saMgaThane ane temanI sAMkaLa na hovAnAM kAraNe aneka balidAne apAyAM chatAM dUSaNo aTakyAM nahIM ane bhArata eka na thayuM. tene Aje ApaNe badhA e vicAra karavA paDaze!" pra daMDI svAmI hiMdu-muslima ekatAne prazna eka arthamAM ghaNo sahelo che. zilAlekhamAM TAMkaNuM DAbI bAjuthI zarU thaI jamaNI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAju cAle che, tevI ja rIte u-lipi lakhAya che. chatrapatie pitAnA itihAsamAM arabastAnane AryasthAnanI rIte ghaTAvyuM che. prabhAsapATaNanA somanAthanuM liMga arabastAnathI AvyAnI mAhitI maLe che. hajarata mahaMmadanA jamAnAmAM harSavardhana thayA che. sUphImata upara vedAMtanI, ke vedAMta upara sUphI matanI spaSTa asara che. zAhabuddIna gorInA kukarmomAM sAtha te hiMduonI TukaDIne hAthA rUpe hate. caMgIjhakhAna bauddha hato. teNe muslima upara je vItADayuM tenA badalA rUpe bakhatyAra khilajIe erissAmAM pahADanI guphAmAM rahetA jaina-bauddha sAdhuomAMnA lagabhaga traNa hajArane bALI nAkhyA. ghaNI pachAta kema DheDa, camAra, telI vagerene hiMduoe sanmAna na ApyuM tethI teo muslima banyA te banavA joga che. kAlA pahADa ( kALiye DheDa) ke malika kAphara (kapUriye-telI) tenA namUnA rUpe che. teonI virUddhatAthI aMtara vadhyuM che. evI ja rIte bIjuM pAsuM paNa che ke muslIma kanyAone hiMduoe gharamAM besADI nahIM. akabare potAnI dIkarI hiMduone ApavA vicAra karyo hato paNa koIe lIdhI nahIM. zAhajahAMe jagannAtha paMDitane laviMgA ApI. te hiMduoe temane bhraSTa gayA. ane gaMgA nadIne jAte bAvana pagathiyAM caDIne temane sparza karAvyo tyAre ja banene yogya karAvavAmAM AvyA te paNa parANe. A badhA dAkhalA chanAM prayatna thAya te jarUra dharmasahiSNutA vadhatA hiMdumuslima eka thaI zake ema mAruM mAnavuM che. (31-8-61) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. vizva ItihAsanI rUparekhA yurepane itihAsa uttarArdha. munIzrI nemicaMdrajI yuropanA ItihAsane pUrvAdha agAu vicArAI gayuM che. uttarArdha vicAravAnuM che. soLamI tema ja sattaramI sadImAM yuropamAM uthalapAthala thaI tema ja vyavasthAo badalAI. 1648mAM vesTapheliyAnI saMdhi thaI tethI 30 varSane bhISaNa vigraha, eka varasanI vATAghATo bAda pUre thayo. temAM cArlsa prathamane pitAnuM mAthuM gumAvavuM paDyuM. 1988mAM IglAMDamAM pharI zAMta krAMti thaI. tethI rAjA jemsane hAMkI kADhavAmAM Avyo ane pArlAmeMTane vijaya thayo. rAjAnuM mAna tethI karIne vadhAre utarI gayuM. IMglAMDa karatAM judI ja paristhiti yuropamAM pravartatI hatI. tyAM phAMso rAjA 14mo lUI Apakhuda ane julamagAra gaNAto hate. deza sattA ane daulata tenA hAthamAM hatAM. kyuDala ane umarAvonI vyavasthAne aMta Avato hato tethI eka-deza eka-prajAnI rASTrIya bhAvanAne udaya thatuM hate. rizeliyA ane mejharina nAmanA nipuNuM pradhAne e te vicAra potAnA amala daramyAna vahete karyo. dharma aMge pahelAM jeTalI bhAvanA lokomAM rahI na hatI, tene badale sarvoparisthAna A rASTrIya bhAvanAe lIdhuM temAM krAMsa agraNuM banyuM. 18mI sadIne prAraMbha yuropanA itihAsamAM bIjI e rIte mahatva pUrNa che ke, 16mI sadInA AraMbhamAM je videzanA pravAse kheDAyA tenA kAraNe yuropane upaniveza-bAda eziyA khaMDamAM zarU thayo. eziyA tema ja amerikA ane AphrikAmAMthI vepAra tema ja anya rIte puSkaLa dhana AvavuM zarU thayuM. 18mI sadImAM arvAcIna vijJAnane pAye naMkhAya; tema ja vepAra ane mAlanuM bajAra AkhuM vizva banI gayuM. vijJAnanI zodhoe audyogika krAMtine vega Apo ane pariNAme udyogane vikAsa cAlato rahyo. tevI ja rIte 18mI sadImAM IMglAMDa ane kAMsa vacce bhArata ane keneDAmAM sAmrAjyavAda vadhAravA mATe tIvra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 hariphAI thaI. temAM nAnI laDAio paNa thaI, jemAM aMte briTIza leka phAvyA. tyAra bAda lokomAM upara-uparathI zAMti ane svasthatA jaNAtI hatI. yuropanA badhA rAjadarabArI sabhya ane vinIta rAjapuruSothI UbharAtA hatA. paNa aMdara asaMtoSa phelAI rahyo hato. umarAve tema ja amaladAra sivAyanI prajAonI hADamArI vadhatI jatI hatI. te vidroha rUpe 1788mA bhabhUkI UThI. perisamAM moTI krAMti thaI. teNe rAjAzAhI ane jarjarita amaladArazAhIne aMta ANyo. tenI asara bIjA dezo upara paDyA vagara na rahI A yugamAM dharmaprati zraddhA DagavA mAMDI hatI. jo ke vijJAnane prArabha thatA dareka vAta tarka ke buddhithI cakAsavA mAgatA hatA. atyAra sudhI dharma e sauthI vadhAre sAmAjika baLa hatuM paNa dharma sudhAraNA (Reformation) samayamAM paNa dharma eja sthitimAM hatA. dharma tatra-baddha thaI gayA hatA ane pipa tema ja carcAnA adhikArIne mata e ja dharma gaNato. samAjanuM baMdhAraNa hatuM paNa be vargo vacce hamezAM asamAnatA pravartatI. tenI sAme koI thaI zakatuM nahIM. zeka varga umarAva, amaladArane puruSanAM phaLa ane zeSita prajAne pApakarmanAM phaLa kahIne saMtoSavAmAM AvatuM. palekanI varganI vAte karIne prajAne sAMtvana ApavAmAM Avatu. carcanA pAdarIo khullI rIte ucca varganA sIpaNAnI vAta karatA ane kahetA ke dhanika varga garIbene TrasTI che ane jamInadAra kheDUtene TrasTI che. te drasTa tarIke mina ane jamIna surakSita rAkhe che. dhanikone temAM phAyado hato paNa A caturAIpUrNa khulAsAo le konuM peTa bharavA asamartha hatA. temAM vijJAna AvatAM, buddhivAdane vikAsa thatAM lokonI dharma pratyenI udAsInatA vadhavA mAMDI. Ama dharmanuM mahatva ghaTavA lAgyuM. yuropamAM vijJAne jarI purANI mAnyatAonAM mULiyAM ukheDavA zarU karyA. navA ughoge, vijJAnanI zodhe temaja navI arthavyavasthAnA praznomAM lokoe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 rasa le zarU karyo. temanA mane Arthika-sAmAjika prazno mahattvanAM banavA lAgyA. yuropamAM dhArmika purnavicAra (Renaissance) ane buddhivAdanI pragati dhIme dhIme thaI. prAraMbhamAM khristI dharma ke carcanI TIkA karatAM le ko DaratA kAraNa ke temane dehAMtadaMDa thaI zakatA. eka jamana darzanikane kophyuziyasanI vadhAre paDatI prazaMsA karavA mATe derApAra karavAmAM Avyo hate. paNa navo vicAra bulaMda ane sArvajanika thatAM te aMge lokenuM paNa dhyAna kheMcAvA lAgyuM. te aMge keTalAMka pustako paNa bahAra paDyAM. kosavAsI vicAraka haTeyare te sApha sApha lakhyuM: je pUrepUrI tapAsa karyA vagara dharmane svIkAre che te svecchAe dhUMsarIe joDAnAra baLadiyA jevo che." teNe buddhivAda, dharmanI sAme jehAda ke krAMti ane evAM bIjAM pustako ApyAM. dhamadha khristIo tene dhikakAravA lAgyA. tene kedamAM nAkhavAmAM Avyo. tene kedamAM lakhavAnAM sAdhana paNa na ApavAmAM AvyAM, pachI tene dezapAra karavAmAM Avyo. te chatAM te aDaga rahyo. e ja bIjo eka chanivAna lekhaka rUse hato. tenA lakhANee khUba ja uhApoha macAvyA. te samartha keLavaNIkAra hatA. te uparAMta paNa navA-navA vicAre ane rAjya kAyadA zilIo upara pustako pragaTa thatAM hatAM. te vakhate meneskinuM Spirit of the Laws (kAyadAnuM hArda) bahAra paDayuM. perisamAM vizvakoSa paNa pragaTa thayo. Ama navA vicAranI laheranA kAraNe lekamata keLavAte gaye. dhArmika asahiSNutA temaja vargabhedanI viruddha morce taiyAra thato gaye paNa, dArzaniko ke janatA bemAMthI ekeya rAjAno tyAga karI prajAtaMtra tarapha javAnI himAyata karatA na hatA. temane e prayoga navo ane zaMkAspada lAgatuM hatuM ane te karavAnI hiMmata na hatI. paNa yuropamAM punarvicAra sAthe ghaNAye dhArmika sudhArA (Reformation) thayA. carcamAM paNa be bhAga thayA. temAMye proTesTaMTa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 carcAmAMthI navA vicArane varga preeTeriyana alaga thayA. A badhuM dhArmika punarvicAranuM pariNAma hatuM. tenAthI sarvaprathama popa, carca ane dharmasaMpradAyone lAgyuM ke je pUrI vicAraNa vagara kaMIpaNa leke upara lAdavA jazuM te tene anAdara thavAnuM che. tethI temaNe jAte, jo ke sattA sAthe navI vyavasthA goThavI. uttarArdhamAM yuropamAM pramANamAM zAMti pravartatI hatI. paNa te lAMbo kALa TakI nahIM. 18mI sadImAM traNa beTI krAMtie thaI. tenI AgaLa bAbate phIkI paDI jAya che. A traNeya krAMtio judI judI hatI. rAjakIya, odyogika ane sAmAjika hatI. rAjakIya krAMti amerikAmAM thaI. tyAMnA briTIza saMsthAne e baLave hato. tethI amerikAnAM saMyukta saMsthAnonuM svataMtra navuM prajAtaMtra sthapAyuM. amerikAmAM rAjyakrAMti te thaI paNa tyAM gulAmane vepAra ane gulAmI prathA atyaMta kAramA svarUpe cAlavA lAgyAM. AphrikAnA kinArAnA pradezamAMthI hapnIone pakaDI amerikAnA khetara upara kAma karavA mATe laI javAmAM AvatA. A vepAramAM spena ane piorTugala lokone mukhya hAtha hato ane aMgrejone e pUro hisso hato. temanI yAtanAne koI pAra na hatuM. 18mI sadImAM gulAmI virUddha kAyade iglAMDamAM AvyuM. amerikAne te praznanA nIveDA mATe AMtaravigraha laDavo paDyo. haju je ke thoDe aMze kALA-dhoLAnI bhAvanArUpe e cAlu ja che. augika krAMti iglAMDamAM thaI. varALa-zaktinI zodhathI pracaMDa yAtrA zarU thayAM. yAMtrika yugano prAraMbha thayo. tenI asara videza -mAMsa ane yuropa--upara paNa thaI yaMtrae mAnavane prakRtinI parAdhInatAmAMthI mukata karavAne upakrama karyo. tethI utpAdana sugama banI gayuM. vadhAre utpAdana thavAthI mANasane navarAza maLI. pariNAme kaLA, ciMtana ane vijJAnanAM kSetra khilyAM. A pracaMDa yaMtrae sabhyatAnA vikAsane uttejana ApavA sAthe, yuddha tathA saMhAranAM bhISaNa zastro sarjane saMhAra tatvane uttejana ApyuM che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 audyogika krAMtinI bIjI bAju paNa hatI. teNe utpAdana vadhAryuM. sAthe vilAsitA vadhI. je majUromAM vilAsitA na hatI temane vyasano ane phezanane cepa lAgavA mA. jo ke utpAdana vadhatuM hatuM paNa tene upaga dhanavAne ja karI zakatA. majUra ke garIba varga te tenA utpAdananA zoSane bhoga bane te hatA. yaMtroe garIba-tavaMgarane bheda pahelAM karatAM vadhAre tIvra karI nAkhyo. yaMtrae sahakAra, saMgaThana ane niyamittA vagere bAbate keLavI paNa bIjI tarapha lokonAM jIvana bhogI, zuSka, nirasa ane yaMtravat karI mUkyAM. temanuM mukata dharma-ciMtana dUra thayuM ane svataMtratA ke AnaMda bahu ja najIvA pramANamAM jIvanamAM rahyAM. A krAMti zAsakone badalAvanArI rAjyakrAMti na hatI. paNa Arthika sattAne navo yuga teNe zarU karyo. jenA hAthamAM yaMtra ke udyoga hoya tenuM prabhutva vadhavA lAgyuM. A lokoe rASTrIya-vikAsanA nAme paradezanAM bajAro kaje karyo. kArIgaro meLavavA tema ja kAco mAla meLavavA mATe lokone uttejIta karyA. audyogika krAMtinA kAraNe nedharaleMDanA ghaNuM kArIgaro IglAMDamAM jaIne e zarate vasyA ke temane dareka gharamAM eka aMgreja zikhAu tarIke rahe. belajIyamanA loko paNa tyAM AvyA ane temaNe aMgrejone kApaDa-vaNATanuM kAma zIkhavADyuM. 19mI sadImAM ughogavAda AkhI duniyAmAM prasarI gayuM hatuM. tethI mUDIvAdI udyogonI pragati thaI. mUDIvAdamAMthI sAmrAjyavAda ane saMsthAnavAda anivArya paNe UbhAM thayAM. sarvatra kAcA mAlamAMthI, pAke taiyAra mAla khapAvavA bajAranI mAMga thai, hariphAIo cAlI ane bajAro mATe laDAI o paNa thaI. Aje paNa mAla-khapata ane bajAra mATe eTalI ja rasAkasI moTo rASTro vacce cAle che. je vijJAna vaDe AkhA vizvane jIvananI prAthamika jarUrata kherAka, kapaDAM ane makAna pUrI pADI zakAya tenA badale saMpatti eka tarapha vadhavA lAgI ane bIjI tarapha garIba paNa garIbo rUpe ja vadhavA lAgyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 AphrikA ane pUrva eziyAnA dezanuM zeSaNa yuropanA sAmrAjyavAde karavuM zarU karyuM. tyAMnA duHkhI lekanI paristhiti vadhAre kaDI thaI gaI. audyogika krAMtinA kAraNe kArakhAnAMomAM kAma karatA majUrone na varga Ubho thaye. majUro kheDute karatAM ghaNI bAbatamAM alaga paDatA hatA. pahelAM temane saMgaThana karavA devAmAM AvyuM nahIM paNa dhIme dhIme majUronuM baLa vadhatAM majUra-mahAjana jevI baLavAna saMgaThita saMsthAo AvI. temanuM zoSaNa karanAra eka ja varga che. yAne mAlika ! eTale temanI virUddha "majUra eka thAvAkarIne AMdolana thayAM vizvanA majare paNa have AMtararASTrIya saMgaThana vaDe eka thaI rahyAM che. Ama vizvamAM augika mUDIvAda sAme majUra UbhA thavA lAgyA. agAunA majUra karatAM Ajane majUra vadhAre jAgRta che e A saMgaThane vaDe banI zakayuM che. sAmAjika krAMtine pAye 18 mI sadImAM naMkhAyo. 19mI sadInA vacagALAmAM jarmanImAM kArla mArkasa nAmane puruSa pedA thayuM. teNe rAjakIya-Arthika praznomAM vijJAnanI paddhati lAgu karI. teNe jagatanA du:khI janonA du:kha bhAMgavA mATe e rIte vicAradhArA rajU karI je AgaLa jatAM sAmyavAdanI janetA banI. teNe ekasa nAmanA bIja mahApuruSa sAthe sAmyavAdanuM jAheranAmuM (Communist Manifesto ) bahAra pADyuM. emAM enI AkhI phisUphI raju karavAmAM AvI che. teNe Capital "mUDI" nAmane bIjo pra tha bahAra pADe. mAkarsanA e prathAe yuropamAM sAmAjika krAMtinA bI ropyAM. raziyAnI krAMti ene ja moTA bhAge AbhArI che. Aje sAmyavAda vizvanuM moTuM harIpha baLa manAya che. Ama te sAmAjika krAMtine paricaya yuropane khAsa, karIne kasamAM 18mI sadImAM thayo hate. 16mAM lUInA samayamAM krAMsamAM lokone bahu ja hADamArI veThavI paDatI hatI. tenA amala daramyAna bhUkhamarAnA kAraNe ramakhANa thavA lAgyAM hatAM. ghaNAM varSo sudhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 te cAlu rahyAM. dhIme dhIme lokone moTo bhAga bhikhArI thavA lAgyo. 1777nA varSamAM phAMsamAM 11 lAkha bhikhArIe hatA ema kahevAya che. A vakhatathI thoDAMka varSa zAMti ane ceDAMka chamakalAM zarU thavA lAgyA. kheDUte pAse anAjanI ja nahIM jamInanI paNa kheMca hatI. umarA pAse upajane moTo bhAga ja hato. te sAme asaMtoSa vadhato jato hato. 1788 thI 94 sudhImAM phrAMsanI A rIbAtI-pIDAtI prajA sAmano karavA mATe taiyAra thaI umarA, naramadaLanA loko temaja pADozI rAjya A krAMti thAya tema IcchatA na hatA. temaNe cAlAkIthI tene prabhAva ocho karavA mATe cAle cAlavI zarU karI. lekone baLa cAlu rahyo. bAstiyanuM patana thayuM ane rASTrasabhA zarU thaI. 4 thI ogasTa, 1789nA divase rASTrasabhAmAM dara rUpe eka navuM kArya thayuM. temAM phayUDala prathAnA hakko ane lAgAo nAbUda karavA sarkaDama (dAsa ke AsAmI ) prathAne aMta, umarA temaja pAdarInA vizeSa hakko prastAvomAM te nAbuda thayA. umarAvae uparathI to ema dekhADayuM ke temane A badhuM game che temaNe ilakAbone tyAga karyo. te vakhate mAnava - adhikArIonI - svataMtratAnI jAherAta karavAmAM AvI paNa, tethI samasyAne sAce ukela Avyo na hato. kAraNa ke zeSaNa kartAo pAse zeSaNa karavAnAM bIjA mArgo hatA. mAnava adhikAronI jAherAta chellAM milkatanI mAlikI dharAvavAnA hakkane pavitra ane ullaMdhana na karI zakAya e gaNavAmAM AvyuM hato chatAM krAMtinuM A paheluM pagathiyuM hatuM ane yuropanI dalita temaja kacaDAyelI prajA mATe AzAne saMdeza laI AvyuM hatuM. kAraNa ke A jAherAta rAjAne na gamI paNa lokoe khAsa karIne strIoe moTuM saraghasa kADhI rAjAne tene mAnya karavAnI ane perisa javAnI pharaja pADI. A rASTrasabhAe aneka sudhArA karyA. carcanI aDhaLaka milkata rAdhe japta karI. phrAMsane 80 vibhAgomAM vaheMcI nAkhavAmAM AvyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 phayuDala adAlatenA badale vadhAre sArI adAlate sthApavAmAM AvI. paNa, A badhI bAbate jamIna mATe tarasatA kheDUto ane anAja mATe taraphaDatI prajAne vadhAre lAbhadAyaka na nIvaDI. A bannenuM pratinidhitva koI rAsabhAmAM karatuM na hatuM. "sirAba"nA netRtva nIce madhyama vargane kAbuM hatuM; tene potAne hetu siddha thaI gayA eTale teNe krAMtine rokavA dareka prayatna karyo. teNe rAjA sAthe samajutI karI ane kheDUto upara goLIbAra karAvyo eTale rASTrasabhA, pahelAMnA zAsakavarganI jema tenI junI dalita sthitimAM rahI ! tethI hatAza thaI perisanI janatAe "mana" athavA sudharAIne Azraya lIdho. te janatAnA nikaTa saMparkamAM hatI. tethI bastiyanA patananA divase perisanA lokoe "samagra loka utsava" nAmano moTo utsava karyo, paNa tethI haja lo kone rAjA upara aMkuza Avyo na hate. rASTrabhA ane rAjataMtra prajAkIya bhAvanAthI alaga paDI gayAM hatAM. pariNAme rAjAne padabhraSTa karanAra lokone goLIthI vIMdhavAnuM kAma cAlu rahyuM. meMTa nAmanA krAMtikAra nAyake rAjAnI nAzabhAga pachI tene dezadrohI jAhera karyo paNa tene gaTaromAM chupAI rahevuM paDayuM ane tene bhayaMkara carcA-roga lAgu paDe. A daramyAna lUI rAjA tarIke cAlu ja rahyo hato. 1781mAM rAkhasabhAnI kArakirdIne aMta Avyo. tenuM sthAna dhArAsabhAe lIdhuM; paNa te kevaLa upalA vargonuM ja pratinidhitva karatI hatI. 1792mAM phAMsane osTrIyA ane parziyA sAthe yuddhamAM UtaravuM paDayuM. rAjA duzmana sAthe bhaLI gayo che e zaka phAMsanI prajAne che. tenI sAme perisanA krAMtikArI komyune AgevAnI lIdhI. dezadrohIo ane jAsusenA banelA rAjadarabAra sAme lokoe lazkarI kAyade jAhera karyo che ema batAvavA mATe temaNe lAla vAvaTA pharakAvyo. 1792nI 10mI ogaraTe rAjAnA mahela upara humale karavAnuM temaNe nakakI karyuM. ane rAjAe tenA svIsa aMgarakSaka dvArA goLIbAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 karAvyo. tethI lo ke khUba uzkerAI gayA. 1792mAM rASTrIya samelananI beThaka maLI. temAM sarva prathama phAMsane svataMtra jAhera karavAmAM AvyuM, pachI rAjA lUI upara kAma calAvavAmAM AvyuM. tene motanI sajA pharamAvavAmAM AvI. 21mI jAnyuArI 1793mAM tene gelATInathI ziraccheda karavAmAM AvyA. prajAnA badalAnI bhAvanA tyAMthI na aTakI. te vakhate lagabhaga 4000 amIra, umarAva ane rAjAnA sAthIonA kuTuMbIono gelATInathI ziraccheda karavAmAM Avyo; paNa A krAMtio pachInI krAMtithI, lokone je sukha-zAMti joIe te na maLyAM. phrAMsa ane mukhyatve perisa kevaLa vilAsa tarapha ja ghasaDAtuM cAlyuM. uparanI traNeya krAMtione dharma saMsthA sAthe eTale ke sAcA dharma sAthe koI saMbaMdha nahato. pariNAme audyogika krAMti sAthe dhana ane vilAsanAM duSaNo vadhyAM. rAjakIya krAMti, mUDIvAda ane sAmrAjyavAda vadhAravAmAM pariNamI ane phAMsanI sAmAjika krAMtie lokone arAjaka hiMsaka zase laIne azAMti macAvavAnuM zIkhavADayuM pariNAme prajAtaMtranA nAme sattAnI sAThamArI zarU thaI ahIM 18 mI sadInA aMtamAM thayelI ane vIsamI sadInA prAraMbhamAM thayelI raziyAnI sAmyavAdanI krAMtine ullekha paNa karI levuM jarUrI che. chellA pacAsa varSamAM traNa dezamAM moTI krAMti thaI. raziyAmAM sAmyavAda Avyo ane dhIme dhIme eNe pitAnA vAdanA pracAra mATe sAmrAjyavAdanuM svarUpa levuM zarU karyuM eTaluM ja nahIM e bahAne lokonI zAMtinA jokhame paNa temaNe e ja kArya AgaLa dhapAvyuM. eziyA ane yuropane moTo bhAga emanA prabhAva nIce Avyo. bIjA vizvayuddha pachI hiMda AjhAda thayuM tyAre cInamAM sAmyavAdavALI krAMti thaI; paNa cInanI AjhAdI pachI teNe je rIte sAmrAjyavAda vadhAro zarU karyo che tethI khuda tenuM guru raziyA paNa bhayabhIta thaI UThayuM che. A krAMtinI karUNatA e che ke svataMtra lokone vyaktigata jarAye svataMtratA nathI ane vicAra virodhIo rUpe pitAnA ja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 lAkha bhAIone pheMsI nAkhavAmAM A loko jarAe acakAtA nathI; pariNAme je sAmyavAda tarapha loko ekavAra sukha ane zAMtinI mITa mAMDatA hatA tenA tarapha satata bhaya ane zaMkAnI najarathI jue che. A badhI krAMtino pAyo dhama nahato temAM krAMtipriya sAdhuo ke lokasevaka saMsthAne anubaMdha na hate. agAu rAjaya sarvopari hatuM eTale rAjya vaDe krAMtinI temaja parivartana ane sukhAkArInI vAta tyAMthI pazcimanI denarUpe AvI che. e paddhatie vadhavAnAM dUSaNe paNa itihAsanA pAne lakhAyela che. krAMsanI krAMtie itihAsa prasiddha purUSa nepAliyana bonApArTa Ape. tene ane tenA saMdarbhamAM thoDo ullekha karavo jarUrI che. teNe yuropanA rAjAone paDakAryA jeo kAMsanI sAmAjika krAMtinI virUddha hatA. AkhuM mAMsa nAnakaDA kAsiMvAsIne vaza thayuM. nepoliyanane janma kesikA TApu upara thayela hatuM. tenAmAM reca, kesikana temaja ITAlInAM lehInuM mizraNa hatuM. teNe lazkarI zALAmAM tAlima lIdhI hatI. te jekaliyana kalabamAM aMgata svArtha mATe joDAyo hate. krAMti pachInI avyavasthAne teNe sAro lAbha lIdhe. tava garoe tene pitAne naukAne kAphalo soMpI dIdhuM. teNe baMDakhorone kacaDI nAkhyA ane aMgrejI sainyane asAdhAraNa kuzaLatAthI harAvyuM. te 24 varSanI umare senA pati banyo ane daza varSamAM te teNe prajAsattAkane aMta ANyo temaja te jAne senApati banI beThe. teNe eka pachI eka sarahade sara karI paNa sAgara yuddhamAM te hAryo. tene eka TApu upara rahevuM paDayuM. te pharI Avyo paNa A vakhate videzIonA hAthamAM paDyo ane tene deza nikAla karI ekAMta TApu upara mokalI devAmAM Avyo. tenI ubhI karelI keTalIka vyavasthA 1814mAMja paDI bhAMgI hatI. barAbara te varSa pachI 1914mAM pAchuM mahAyuddha zarU thayuM ane teNe vizvanA moTAbhAgane sAMkaLI lIdho. te 4 varSa sudhI cAlyuM. vaLI pAchAM kacaDAelAM rASTrane vadhAre kacaDavAmAM AvyAM. prajAtaMtra vaDe sattAnI sAThamArI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 eTalI kharAba che ke ThIka 25 varSa pachI 1938mAM bIjuM vizvayuddha thayuM ane 1845mAM te pUruM thayuM. A pachI je ke vizvamAM prajAtaMtrIya bhAvanAne vikAsa thayo che paNa temAM dharma, sAdhusaMsthA ke lokasevakone anubaMdha na hoIne temaja krAMti mATe zuddha ahiMsaka sAdhanonA abhAve Aje aNunI AzcaryakAraka pragati chatAM jagata satata bhaya ane trAsanI heThaLa trIju vizvayuddha na thAya te mATe ghaDIo roja gaNI rahyuM che. enI virUddhamAM bhArate vizvane traNa moTI vastuo vizvazAMti mATe ApI che. ahiMsaka sAdhano vaDe krAMti; taTastha rAjanIti temaja paMcazIla. Aje trIjA vizvayuddha bhaNuM ghasaDAI rahela vizva mATe bhArata AzAspada dIvAsamAna banI zakyuM che. tene TuMka ItihAsa joI ja ThIka thaze. e to agAu vicArAI gayuM che ke hiMdamAM videzIone pagapesAro cAlu thaI gayo hato. vAlaMdA (Daca), phreca, porTugala ane aMgrejomAM aMgrejoe vepArI kunehathA ane ahIMnA rAjAonI phATaphUTa nItine lAbha laIne, pitAnuM prabhutva vadhAravuM zarU karyuM. temanI pratinidhi vepArI peDhI isTa InDiyA kaMpanIe paisA pedA karavA; te mATe nANAM vadhAre vyAje Apavo, sainika bhADethI ApavAM ane paisA na maLe to jamIne haDapatI javI; e nIti cAlu rAkhI. pariNAme ghaNAM nAnA nAnA baLavA te thatAja rahyA paNa ahIMnA rAjAonI phATaphUTanA kAraNe temaNe pitAnuM prabhutva vadhAravAmAM dareka rIta apanAvI lIdhI. rAjyanAM rAjyo temaNe vadhatI zakti sAthe jItavAM zarU karyA. pariName sAmata saradAromAM asaMtoSane agni bhabhUkavA lAgyo. eka baLavAnI yojanA gupta rIte karavAmAM AvI. A pejanA khAsa karIne yuta prAMti ane madhya prAMtomAMthI AkhA hiMdamAM phelAI hatI. paNa nizcita samaya pahelAM amUka hiMdI TukaDIonI utAvaLanA kAraNe baLavAnuM dhAryuM pariNAma na AvyuM. thoDIka chuTI chavAI saphaLatA pachI bhayaMkara damana zarU thayuM ane asaMkhya hiMdIone topane gaLe daIne, phAMsIe laTakAvIne ane gaLIe vIMdhIne mArI nAkhavAmAM AvyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 A baLavA pachI hiMdanI durdazA thavAmAM bAkI na rahI. paNa te vakhate eka bhAratanI kalpanA ane bhAvanA lokomAM jAgRta thaI. jAgIradArI ke nAnAM rAjAnuM mahatva ghaTI gayuM. hiMdanA kArIgaronI bhayaMkara durdazA thaI ane bhayaMkara kara nAkhavAmAM AvyA. hiMdane kaMgALa ane gulAma banAvIne rAkhavAnA dareka prayAsa pUrA sattAnA dera sAthe zarU thayA. te vakhate hiMdamAM rAjA rAmamohanarAye, maharSi dayAnaMde temaja rAmakRSNa paramahaMsa ane temanA anuyAyI varge hiMdamAM sAmAjika, dhArmika krAMtinA AdhAre rASTrIya bhAvanAne pracAra karyo. A rASTrIyatAne vikAsa sArI rIte thate gaye. 1885 mAM rASTrIya mahAsabhAnI sthApanA thaI. tyArabAda mahAtmA gAMdhIjI AphrikAmAM sAmudAyika ahiMsAnI laDananA prayoga karIne hiMdamAM AvyA. bhAratamAM te vakhate svataMtratAnI krAMti mATe loko taiyAra hatA paNa tenAM sAdhano, vAtAvaraNa ke netAgIrI anizcita hatAM. gAMdhIjI AvatAM temaNe eka tarapha rASTrIya cetanAnA pravAha ne vegavaMta banAvyo, bIjI tarapha sAmAjika dhArmika dUSaNone dUra karavAne kAryakrama AvyuM. te pachInI vAne badhA spaSTa jaNe che ke 1947 mAM 15 mI ogasTe hidane svataMtratA maLI. gAMdhIjI A karI zakayA tenuM kAraNa e hatuM ke temaNe cAreya anubaMdhene joyA hatA. lekasaMgaThana, lokasevAka saMgaThana, rASTrIya mahAsabhA ane kAMtipriya sAdhu sAdhvIonI sAthe anubaMdha joDI temaNe dezamAM sarvAgI kAMti karI. temanAM pagale sata vinobAjIe bhUdAna vaDe ahiMsaka bhUmi krAMti karI dekhADI ane 5. neharUe taTastha rAjanIti temaja paMcazIlane kAryakama jagatane dekhADe. A chatAM vizvamAM hiMsA baLo ane svArthI te potAnuM kAma karatAM ja rahe che. paMcazIlanI ADe cIne hida upara humalo karyo che temaja yuropamAM pUrva jarmanI, pazcima jarmanIne prazna ke koriyA temaja vIeTanAmanA prazno saLagI rahyA che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 paNa, vizva ItihAsanI TuMkI rUparekhA uparathI ApaNe vizvanI dharmamaya racanA mATe ke masAle upayogI thaI zake te joI zakIe chIe. cAreya anubaMdha bhAratamAM joDAI jAya ane temAM rASTrIya mahAsabhAne yunenI sAthe anubaMdha thaI jAya te vizvamAM sAcI zAMti pragaTI zake. carcA-vicAraNa zrI mATaliyAe carcA daramyAna kahyuM. Aje vizvaItihAsamAM audyogika krAMti, vaijJAnika krAMti ane sAmAjika krAMti e traNeya muddAo upara temane AvarI letAM kSetre yuropa, amerikA ane bhArata aMge eka ja divasamAM kahyuM te bahuja TuMkuM gaNAya. tenA mATe ochAmAM ochA cAra divase joIe. ApaNe saMskRti, samAja temaja dharma aMgenI bAbato aMge khUbaja samaya ApIe chIe paNa AjanA ItihAsa upara jemane prabhAva che te sarva vAde je hiMdamAM paNa che ane vizvamAM te che. te aMge vadhu vistArathI ApaNe vicAra karavAne rahyo. A vAdenuM mULa zuM che te nahIM joIe to dareka kSetre duniyAmAM dharmane anubaMdha karAvavAnI vAtamAM ApaNe kAcA paDI jaIzuM. eTale TuMkANamAM A pravAhane huM A rIte raju karI zake. bhUmadhya sAgarane be kAMThe be pravAhe hatA (1) eka kAMThe grIsa, rAma, phrAMsa, vagere hatA. (2) bIje kAMThe arabastAna, IrAka, turkastAna, AphrikA, TheTha pena vagere. pahelA kAMThAne dharma khristI dharma hato. bIje kAMThe islAma hato. te vakhate islAma dharmavALA AgaLa hatA. temanI vidyApITho hatI, kaLA hatI zastra vidhA hatI, eTalo vikAsa khristI dezamAM nahato. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 A banne pravAhone bhUmadhya upara kabajo jamAvavo hato. pelesTAina temanI vacce hRdaya samAna hatuM. A banne vacce saMgharSa cAlyA ane sattAvIza vakhata bane laDavA. tene sAruM e kuDa (krosanI nizAnI hatI tethI) kahetA ane musalamAno tene jehAda (dharmapracAra yuddha) kahetA. so varSanI kaTTara laDAI cAlI. IsAIo khristIo sivAya badhAne nApAka gaNatA. tevI ja rIte muslime temanA sivAyanA badhAne kAphara gaNatA hatA. amAro mukhI kahe tema karavuM ane dharma khAte marI phITavuM e temane Adarza hate. pariNAme lokonuM khedAna medAna thai gayuM. Ama chatAM muslimo pAsethI dArUgoLo banAvavo, chApakAma, lohacuMbaka vighA yuropiyane zIkhyA. muslime cIna pAsethI zIkhyA hatA. yuropiyane udyamI hatA. islAmIoe bhUmadhya sAgaranA A taraphanA dvAra baMdha karyA che teo nakazA, hekAyaMtra vagere sAdhanothI AphrikA pharIne bhArata pahoMcyA. temAM AphrikA paNa ghaNA gayA ApaNe paradezamAM bahu ochu jatA. jAvA, sumAtrA, brahmadeza, lakA vagere hiMdamAM ja hatA. ahIM saMyama ane sAdAI hatAM tema ja kudaratanI paNa kRpA hatI eTale saMskRta-pracAra mATe javAnuM mana thAya te judI vAta, paNa AjIvikA kheDavA mATe javAnuM khamIra ApaNA lehamAM na hatuM. kaccha ane dakSiNanA leka ja AphrikA pahelavahelA gayA evuM Ave che eTale yuropavAsIo khUba sAna laI gayA. A pravAsathI yuropane ghaNA vastata kAnane lAbha thaze. kurAna ane bAIbalanA kAraNe khagoLa-bhULanI vAte teja rIte mAnavAmAM AvatI. koi virodha kare te tenI AMkha phADI naMkhAya ke bIjI ya tanA ApavAmAM Ave. tyAre bhArata ane arabastAnamAM sUrya, mata Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 nakSatra pRthvI vagerenuM jJAna khUba ja kheDAyeluM hatuM. tyAre IsAIonAM te aMgenAM bAraNuM baMdha hatAM. pariNAme ghaNuM saMzodhakone bALavAmAM AvyA ane mAravAmAM paNa AvyA. tethI jema jema vijJAna vadhatu gayuM tema tema dharma prati dhRNuM svAbhAvika rIte vadhatI gaI. AmAM vepArIo AgaLa AvyA. temanI pAse sonuM ane dhana bane hatAM. tethI gAmaDAnI garAsadArI tUTavA lAgI. temane sAmaMtazAhI khUce te svAbhAvika hatuM. AmAMthI tyAM mukhyatve nagararacanA thaI gaI vepArIoe nagada-racanAmAM rasa levo zarU karyo. popane paDatA mUkyA. A vakhate je nagara rAjya upara rAjA AvyA te eka arthamAM te prajAnA pratinidhi rUpe AvyA. te vakhatanA nagaranA pratinidhitvamAM prajAnuM pratinidhitva hatuM, jeno mukhya bhAga vepArIone hato. te vakhate be karAra thayA :-(1) prajAne pUchayA vinA laDAI nahIM karuM ane (2) game tema paise nahIM veDa6. nagarano e saMskAra rAyasaMskAra rUpe draDha thayo. te lokomAM Aloka mATe sIjhara ane paraloka mATe pAdarI mArgadarzaka banyA. tethI tyAMnA lokonuM ghaDatara kAyadA vaDe thayuM che. kAyade rAjA ghaDe ane dhIme dhIme te bhUla na ja karI zake kAraNa ke te daivI-putra che ema manAyuM. jo ke ahIM paNa brAhmaNane brahmAno aMza ane rAjAne viSNune aMza mAne che te chatA kudaratI rIte rAjA upara, uparathI brAhmaNane ane nIcethI mahAjanone aMkuza rahyo tethI rAjAne dhama mArge cAlavuM paDyuM. paNa pazcimamAM ema na thayuM. tyAM eka dharmagurU (bizapa) bhraSTa hato. tethI prajAe tenA mATe kahyuM : " te nahIM joIe." rAjAe vicAryuM : "Aje dharmagurU na joIe e nAda UThe che te kAle rAjA na joI e e nAda UThaze !" eTale rAjA ane bizapa bane maLI gayA. temaNe saMdhi karI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 115 eka vepArIe tenI sAme baMDa pokAryuM. "amAre AvAja nahIM te karavera zA mATe bharIe." tene rAjAe baMDa gaNuM. rAjadrohanA aparAdhamAM eka pAIne daMDa karyo. teNe te na Apyo. mAmalo vaTe caDyo. tenI milakata lUTANI, ne jela bhego thaye paNa na haTake. prajAne joza vadhe. prajAe gADAnA paiDAM jeTalA kAgaLamAM sahIo karI rAja ane prajA bane vacce yuddha thayuM. banne pakSenI laDAImAM rAjA hAryo pariNAme bIje rAjA Ave. paNa aMte te sattA prajAnA hAthamAM ja AvI paDI. tenA ja pratinidhio rAjyamAM gayA. tyArathI, tAlukadAro, vepArIo ane bIjAonuM sthaLa dhArAsabhA thaI gayuM. baMdhAraNa tyAre nakkI thayuM. A che TuMkamAM tyAMnI lokazAhIne itihAsamAM prathama iMglAMDa, pachI amerikA ane pachI phAMse apanAvI e mArI vinaya mata che. keTalAka yuvAne kahe che: "rAjayane badalavAne amane adhikAra che. cUMTaNIthI na badale te laDIne badalI zakAya !" paNa, AjanI duniyAnI paristhiti badalAI gaI che. yuropanI, amerikAnI, kAMsanI ane aMte raziyAnI krAMti thaI tyAranI paristhiti judI hatI. jemAM rAjayanA hAthamAM talavAra, baMduka vagere sAdhana hatAM, tevAM ja hathiyAre tyAM prajAnA hAthamAM hatAM. eTale prajA-rAjAnI sthiti samovaDiyA jevI hatI. paNa, Aje rAjya pAse vadhumAM vadhu sAdhane che. eTama bama vagere evI pralayakArI zaktio rAjya pAse che ke prajAnI cAhe eTalI saMkhyA hoya te khatama karI zake che. bIjuM paNa vicAravA jevuM e che ke Aje yaMtra pAsenI zakti pachI mUDIvAdI vyavasthA, AMtararASTriIya kSetre AgyA pachI majUra sa gaThana thayAM ane emaNe lokazAhI samAja racanA sAme jehAda uThAvI. temAMthI mAkarsanI vicAradhArAe pitAne amUka prabhAva jamAvyo. jyAre eja vicAradhArA anugAmI lenine saramukhatyArI dvArA sAmyavAda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 zI rIte lAvavo e mATeno mArga che. Aje raziyA ane pachI enA pagale cAlatuM cIna potAnI Dhabe cAlI rahyuM che. sAmyavAdane prabhAva jagatanAM pachAta rASTro upara Agavo che ane dareka dezamAM temanAM saMgaThane nAnAM ke meTAM che ja. raziyAe AkAza vighAmAM vizvane aMcabo pamADe tevI siddhio hAMsala karI che. e banne dezanuM pracArataMtra paNa jabara che. temanI mutsaddIgIrIne avagaNI na zakAya. phAMsamAM Aje lazkarI saramukhatyAra zAhI cAle che. briTana ane amerikA evI bhUlo kare che ke parAdhIna rASTra ke saMsthAne sAmyavAda tarapha sIdhAM ke AkaDatarAM kheMcAya che. tene vizeSa lAbha raziyA laI rahyuM che. Aje sazastra sAmanAnI vAto nakAmI che. yunenI asarakAritA AvavI joIe teja saMsthAnavAdane nAza thaze. marI phITanAra ke te mATe hAma bhIDanAranI Aje jarUra che; teja krAMti karI zakaze; paNa hiMsA vagaranI ahiMsaka Dhabe gAMdhIjI Aja daSTie saphaLa thayA hatA. ane ekaja vahevArU vAta rahI che te che ahisAne mAga. bIjI vAta e vadhAre yAda rAkhavAnI che ke "yUna "nuM baLa taTastharUpe vadhavuM joIe. bhAratanI asara eja rIte jagata upara paDI che ke jema tenI AjhAdIe navo Adarza rajU karyo che tema tenI lekazAhIthI paNa vizva AkarSAya che. ahIMnI lekazAhImAM virodha pakSa nakAmo che; te kevaLa vicitra ke uchAMchaLavRttivALA che. tyAre pazcimamAM 6ThThI sadIthI mAMDIne 20mI sadI sudhInI rAjaya paraMparA caudase varSathI cAlI Ave che. tyAM alaga mahAjana saMgaThana ke leka saMgaThane na hatAM. eTale tyAM virodha pakSa rAjyanI aMdara rahIne kAma karI zakato hato ane kare che. tyAM paradeza nIti ghaDavI hoya, dezavyApI niyama banAvavo hoya to virodha pakSa sAthe bese che. tene pUruM mAna maLe che; vetana maLe che temaja reDiye vagere Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117 vaDe pracAranI sagavaDa maLe che. tyAM virodha pakSa sAtatya rakSA temaja jhaDapI parivartana mATe che. ahIM virodhapakSanI hada bahAranI bAlizatA, abaMdhAraNIya rIte vagere najare caDe che. ane temanI preraNA paradezathI teo meLave che. A dezanI saMskRti pramANe munizrI saMtabAlajI kahe che tema kevaLa preraka ane pUraka vargo ja anukULa che. ahIM satya ane ahiMsA vana jema nahIM cAle tema kevaLa lekazAhI pratinidhitvavALI rAjya vyavasthA paNa cAle che. eTale gAMdhIjInI kavAtImAM hatA enA karatAM judAM satya ahiMsAnA sAdhane judA saMdarbhamAM vAparavAM joIze. tethI kAyadA bhaMganI vAtane tyAga karavo joIe ane kAyade sAcavavA mATe samAjane naitika dabANa lAvavuM paDaze. ApaNe cUTelA pratinidhio kAyado ghaDe ane ApaNe ja toDIe te Aje nahIM cAle ! A badhI vAte uparathI UMDA vicArIne cAlavAnuM che." zrI devajIbhAI : "pazcimanI krAMtio ane gAMdhIjIe banAvela mArga vacce ghaNuM aMtara che. prAzciAtya abhyAsanA kAraNe ahIMnA virodha pakSanA netAo ema kahe che ke temanA pakSa aMkuza rAkhI cakaze te jarI purANI vAta che. tyAMnI nADamAM dharma nathI. ApaNe tyAM mAdhu-puravA e vAtane ochI samaje che ane te paNa ghaNIvAra virodha-pracAranA pravAhamAM taNAI jatA lAge che. A virodha pakSa kaIka sakriya kArya karI zake e vadhAre paDatI AzA rAkhavA jevuM che. emAM gAMdhIjIe mArgadarzanano je cIle pADyo hato te mArge sAdhu-sAdhvIo potAnI maryAdAmAM rahIne AgaLa vadhe ane lokone saMsthA rUpe nenika saMgaThita baLa banAve te ghaNuM thaI zake. lekIne ahIM haja dharma ane dhArmika purUSo upara vadhAre zraddhA che. bAkI paradezanA hAthA rUpa virodha pakSa kaMi paNa sakriya karI zake Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 te zakaya nathI. temanuM vilInIkaraNa thavuM joIe ke, temane cheda thavo joIe. te uparAMta koMgresamAM paNa zuddhi ane puSTi banene anurUpa kArya thAya che te AMtararASTriya kSetra kaMIka sakriya kArya karI zakaze." zrI pUjAbhAI: "dharmaguruoe svarga-narakanI vAto vacce lokone aTavAyelA rAkhI pitAno svArtha racyo. rAjAoe sattAnA kAraNe svArtha po; vepArIoe pitAne dhana-svArtha pa-pariNAme prajA cagadAI gaI aNasamajanA kAraNe aNaghaTato bojo paDyo. A yuge dayAnaMda, gAMdhIjI jevI vyaktio na pAkI heta to Aje je kaMI kArya thaI zakayuM che te na thaI zakayuM hota. dharmateja ahIM jUnA kALathI TakI rahyuM che paNa tene yuganI jabAna ApavAmAM AvA puruSane ItihAsanA pAne mahAna phALe noMdhAyelo che. (21-8-1) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9. vizvabhUgoLanuM darzana kSetre ane saMskRti] | munizrI nemicaMdrajI bhULa jarUrI che ? vizva vAtsalyanA sAdhaka mATe jema itihAsanAM paribaLonuM jJAna jarUrI che tema vizvabhUgoLanuM jJAna paNa jarUrI che. pratyakSa ke parokSa vizvavAtsalya tene sAdhavAnuM che. te mATe vizvamAM keTalA bhUkhaDe che ? tyAMnI bhaugolika sthiti ane te uparathI raheNI karaNI temaja saMskRti, saMskAra kevA che? tyAM dharma-nItinI daSTie vyApaka pracAra thaI zake che ke kema ? tyAM kyAM - kyAM to khUTe che? kaI vastu ochI pAke che ke jenA kAraNe mAMsAhAra, pANIhaMsA ke evAM anya aniSTa mArge javA leke prerAya che? A badhI bAbatonuM jJAna sAdhakane vizva vAtsalyanI sAdhanAmAM madada rUpa nIvaDe che. Aje vepArI, udyogapati ke sAmAnya mANasane paNa vizvanI bhUgoLa jANavI jarUrI thaI paDe che. jethI temane judA judA pradezomAM thatuM utpAdana, tene vepAra, te aMgenI hariphAI aMge jANavA maLe che. AvA jJAnamAM jayAre rASTrIya bhAva ke vizvabhAva bhaLe che tyAre vidhavAtsalya sAdhavA tarapha maMDANa thAya che. jemake eka dezamAM dukALa paDe; bIjA dezamAM anAja vadhAre che-te mokale che, Aja mAnava premanA ghaNAM suMdara dAkhalAo vidhavAsalyanA sAdhakanI sAme Ave che. je tene dhArmika samAja ghaDavAmAM madadarUpa thAya che. agAu pRthvI eTale mAtA gaNAtI. pAMca mAtAomAM pRthvI ke dharatImAtAne vizeSa ullekha thata, vedapATha thato - ___mAtA bhUmiH putro'haM pRyivyAMH bhUmi mAtA che ane huM pRthvIne putra che. A deha pAMca bhUta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 para vadhAre che. saMskRti svAtamAM taranuM baneluM che temAM pRthvInuM tatva vadhAre hoI tenI asara mAnava jIvana upara vadhAre paDe che. pRthvI eka graha che. jema bIjA graha che. tenI asara mAnavajIvana upara vadhAre che. kAraNa ke tenA upara mAnava jIve che; mare che. e uparathI mAnava mATe je saMskRti svAbhAvika rIte ghaDAvI joIe te parasparanA sahayoganI che. jainonAM tatvArtha sUtramAM kahyuM che : parasparopagraho jivAnAm eTale ke parasparane upakAra kare e jIvano svabhAva chetethI mAnave khAsa karIne pRthvI upara vasatA sahu prANa pratye baMdhubhAvaAtmIyabhAva keLavavAno che. tene dareka jIvane AtmIya bhAve jovAne che. tenI svAbhAvika pravRtti e ja hevI joIe ke jema mane ke mArA samAjane ke mArA rASTrane jarUra paDe huM sahayoga bIjAne lauM, tevI ja rIte jyAM jyAM saMskRti, nIti ke dharmanI daSTie, sthULa vastunI daSTie mArA sahayoganI jarUra hoya tyAM huM yathAzakti Apu ! eTaluM ja nahIM, jarUra paDe mArI pAse je sAdhana che, zakita che teno upayoga nisvArtha bIjA mATe karI zakuM. evI udAtta bhAvanA tene keLavavI joIe. A vizva vAtsalya bhAva saMkSiptamAM che ane te mujaba jIvananuM ghaDatara e saMskRti che. eTale AvI vivavAtsalyanI sAdhanA mATe mAnava aikya sAdhavuM sarvaprathama jarUrI che. te mATe bhUgoLanuM jJAna jarUrI che. kAraNa ke judA kSetranA mANase, temanI raheNu-karaNI, dhaMdhe vagere jANIe nahIM to ghaNIvAra ajJAnanA kAraNe temanA prati premanA badale ghaNu paNa thaI zake. jemake dhruvanA pradezamAM rahetA mANaso kevaLa mAMsAhAra kare che kAraNa ke tyAM vanaspati thatI ja nathI. evI ja rIte yuropanA dariyAkAMThAnA pradeze mAchalIo pakaDavAne baMdha kare che-te chatAM paNa teo premALa hoI zake ane hiMdamAM custa zAkAhArI temanI khAnapAnanI rItothI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 121 TevAyelI vyakita tenA tarapha ghaNuM kare e banavAjoga che. eTale bhUgoLanAM jJAnathI avikasita dezo pratye udAratAnI bhAvanA raheze je vizva vAtsalya sAdhanAmAM madadarUpa nIvaDaze. moTA bhAge ItihAsanuM sarjana, saMskRtinI khIlavaNI, vijJAnane vikAsa, rAjayavyavasthA, jAti dharmano pracAra vagerene AdhAra bhUgoLa upara rahe che. deza dezanI bhUgoLanuM jJAna hovAthI te dezanA sAdhano ane zaktione paricaya maLI zake che ane temane ahisAnI dizAmAM vALavAne prayoga karI zakAya che. ItihAsane AdhAra bhUgoLa upara rahe. che tethI bhAratanI udAra saMskRti ke pazcimane sa mrAjyavAda banne samajI zakAya che. karma graMthamAM kSetra vipAkI karma prakRtinuM varNana Ave che. tenuM rahasya e che ke alaga alaga kSetramAM mAnavajIvana upara temanI saMskRti ghaDatara ke dharmanI evI asara thAya che ke eka kSetramAM karma mada baMdhAya che; bIjAmAM madatama badhAya che ane trIjamAM maMdatara baMdhAya che. tethI eka kSatramAM mukita meLavavAnA saMyoge paNa maLI rahe che. dA. ta. gujarAta rASTramAM sudAmA, dayAnaMda, mahAtmA gAMdhI jevA sAdhako narasiMha ane akhA jevA ke, hemacaMdra ane yazovijya jevA saMto pAkayA tethI gujarAta saurASTramAM ahiMsAnuM sAmAjika temaja rAjakIya kheDANa thaI zakayuM. dharma ane bhagaLa : dharmagraMthomAM paNa bhULa khagoLanuM varNana maLI Ave che. hiMdupurANa, bauAgame, jainazAstra, kurAna ke bAIbalamAM bhUgoLa ApavAne uddezya e ja che ke dareka sAdhaka, kSetra pramANe mAnavajIvana upara thatI bhaugolika asarane jANI zake. Aje je ke ghaNAM nAme ane sthaLone pheraphAra thaI rahyo che ane bhUgoLanI navI dizAo sara karI che paNa sAdhu mATe bhUgoLanuM jJAna jarUrI nathI tenA mATe te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 dharmagraMthomAM bhUgoLanuM varNana e saceTa radiye che. A aMge jaina tatvArtha sUtramAM jaNAvyuM che ke - nityA zubha tara lezyA pariNAma dehavedanA vikriyAH ane sthita prabhAva sukha dyuti lezyA vizuddhindiyAvadhi viSayato'dhikA : -eTale ke sthAnanA kAraNe nArakI chane nitya azubhatara lesyA. azubhatara bhAva, azubhatara zArIrika duHkhavALuM zarIra heya che. paNa devAne sthAna ane sthiti pramANe prabhAva, sukha, kAMti, zyA, vizuddhi ane IdrinA viSayonuM jJAna uttarottara sAruM hoya che. A che tyAMnI bhaugolika sthitine sAra. mAnavajIvana ane bhUgoLa have mAnavajIvana upara bhUgoLanI zI asara thAya che te joIe. mANasa potAnI IcchA pramANe jIvana ghaDI zakatA nathI paNa tenA upara tenA nivAsasthAnanI moTI asara thAya che. TuMDra pradezamAM rahetA mANasa kheDa karI zakato nathI; suMdara ghara bAMdhI zakato nathI; kaLA vikasAvI zakatA nathI, zikSaNa meLavI zakatA nathI kAraNake tyAM moTA bhAge barapha chavAyeluM rahe che. tyAre mosamI pavananA sapATa pradezamAM rahenAra e badhI vAta karI zake che. te khetI kare che; udyoga kare che, zikSaNa meLave che, kaLA sAdhe che ane saMskRtinuM sarjana kare che. bhUgoLanA ta bhaugolika paristhitimAM nIcenA tane samAveza thAya che - (1) jatInano prakAra, (2) AbohavA, (3) sthAna, (4) vanaspati ane (5) prANIo. AmAM jamIna ane AbohavA mukhya bhAga bhajave che. bhUgoLazAstrIoe pRthvIne be goLAmAM vaheMcI che. ekamAM uttara ane dakSiNa amerikA che tyAre bIjAmAM eziyA, yuropa. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 AphrikA ane osTreliyA e cAra mahAdvIpe che. eziyA khaMDamAM bhArata, cIna, jApAna, silAna, pAkistAna, brahmadeza, sAibIriyA (raziyA), aphaghAnistAna, IrAna, IrAka, turkastAna, arabastAna tema ja dakSiNa pUrvanA TApuo che. tene ja lagane AphrikA khaMDa che. temAM misara ahajIriyA, lIbiyA, nAIjirIyA, belajIyama kAMge, aMgelA, keniyA, TAMgAnikA, sudAna tema ja pUrva ane dakSiNa AphrikAnA saMsthAne ane jhAMjhIbArane TApu che. eziyA khaMDane lAgate uttaramAM yuropa che. temAM IglAMDa-AyaleDa, kAMsa, heleMDa, jarmanI, raziyA, svIDana, grIsa, rUmAniyA, Tuka, ITAlI, spena, jhekoslovekiyA vagere che. eziyAnI dakSiNa pUrvamAM eraTreliyA ane nyujhIleMDa che. bIjA gALAmAM uttara ane dakSiNa amerikA che. A badhA khaDAne vicAra agAu batAvela pAMca tattvonI daSTie karIe. jamIna : sahuthI pahelAM jamInane laie. jamInanA prakAro A pramANe che : (1) ucca pradezavALI jamIna, (2) patharALa (DuMgarovALI) jamIna. (3) medAnevALI jamIna. (1) samudranI sapATIthI uce Avela medAna je pradeza ucca pradeza gaNAya che. A pradeza eka taraphathI uce ane bIjI taraphathI DhaLAvavALo heya che. jo ke tyAM DuMgaro ke parvatenA zikhare hatAM nathI. bhAratamAM dakSiNane paThAra pradeza e rItane che. te pazcimamAM UMce ane pUrvamAM ocho uge che. tethI tyAMnI nadIo pUrva tarapha vahe che (3) pahADI pradeza ke patharALa pradeza, pahADothI gherAyelo ke lAgelo pradeza hoya che. je ucca pradezo pahADothI gherAyelA nathI hotA tevA pradezonI kinArIe parvata jevI hoya tyAM UbhA rahIne joIe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 to pavate TekarI jevA lAge che. eziyAmAM tibeTane ucca pradeza, amerikAmAM balaviyA Ikaverane ucca pradeza ane moTA bhAganuM AphrikA ucca pahADI pradezane namUne che. (3) medAno evAM che je samudranI sapATIethI 600 phUTanI aMdara-aMdara hoya che. bahu uMcA nahIM evA sapATa pradeza medAna kahevAya che. holeMDa, raziyA, sAIbIriyA vagerenA medAno sapATa che. ghaNI nadIonAM pravAha vahe che ane sapATa medAna bane che. mIsIsipI, emojhena, gaMgA-siMdhu nadInAM medAne cInanI nadInAM medAno, Ama vividha prakAranA medAne heya che. ucca pradezonI mAnavajIvana upara nIce pramANe asara thAya che - (1) junA ucca pradezamAM khanije puSkaLa nIkaLe che. dA.ta. pazcima eseTreliyAne dakSiNa AphrikAmAM sonuM, tAMbu, ane hIrA, sAyabIriyAmAM tenuM, dakSiNa hiMdamAM sonuM vagere. (2) jamIna sAthe lAvArasa bhaLI jatAM jamInanI phaLadrupatA vadhe che. (3) ghasAI gayelA, ucca pradezamAM mATInuM paDa pAtaLuM thaI jatAM te vasavATa lAyaka rahetA nathI. (4) moTAbhAganA ucca pradeza khaMDanI aMdara AvelA heIne, varasAda tyAM pahoMcatuM nathI, khetI tyAM thaI zakatI nathI, eTale evA ghaNuM pradeza haju nirjana che. (5) AvA ucca pradeza uSNa kaTibaMdhamAM AvavAthI; temanI AbohavA pramANamAM ThaMDI rahevAthI ane bIjI anukULatAe maLatAM loko tyAM rahevA lalacAya che. dA. ta. AphrikAmAM, kenyA TAMgAnikA evA ucca pradezo che. pahADI ke patharALa pradeze cAra prakAranA DuMgarevALA hoya che :(1) vaDe parvata je parvatemAM nAnI nAnI taDa paDI jAya che. (2) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 125 khaMDa parvata je parvata bahu ja ucA ane sAMkaDA sapATa hoya che temanIvacamAM darAra heya che. (3) avaziSTa parvata-parvatanI khINano bhAga. (4) javALAmukhI parvata-jemAMthI jvALA ke lAvA nIkaLatA heya ! pahADenI jIvana upara thatI asaro A pramANe gaNAvI zakAya :- (1) pahADothI rakSaNa thaI zake che. (2) rAjadvArI kAraNasara keTalIka vakhata pahaDa sImA nakkI karavAmAM sahAyaka bane che. (3) pahADa upara khetI thaI zaktI nathI tethI kayAreka pUratuM piSaNa paNa maLatuM nathI. (4) tyAMnI UMcI-nIcI jamInanA kAraNe mANaso khaDatala bane che. (5) tyAMnA kudaratI vividha sauMdathI mANase AkarSAI, pharavAnA havAkhAvAnA sthAne banAve che, (6) tyAM maLI AvatAM khanijenA kAraNe mANase agavaDa veThIne paNa tyAM rahevuM pasaMda kare che. (19) tyAMnA pahADa uparathI paDatA dhaMdhAmAMthI vijaLI pedA karIne zakti meLavAya che. medAne mukhyatve be prakAranAM heya che. kinArAnAM medAna ane aMdaranA bhAganAM medAne. samudranA kinAre lagabhaga dareka sthaLe sAMkaLA ke pahelAM medAne heyaja che. ghaNAM medAna sAgaranAM nephAnenAM kAraNe dhovAI jAya che, te khAra bane che. keTalAMka nadInA kAMpanA kAraNe phaLadrupa bane che to keTalAMka kAdavavALAM hoya che. aMdaranA bhAganAM medAnamAM, nadInI mATIthI pUrAi jatAM medAne hoya chedA. ta. amerikAmAM reDanadInI pAse AvelAM sarovara nadInI mATIthI pUrAI gayAM. te medAne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 phaLadrupa hoya che. nadIonAM pUrathI ghaNIvAra kAMpavALA medAne bane che. jyAM nadIo bhekhaDamAM sakAre vahe che tyAM medAna banatAM jAya che. medAnanI asara A prakAre che - (1) medAnanI jamIna phaLadrupa hevAthI tyAM khetI puSkaLa thAya che. te jamIna pUratuM poSaNa Ape che. (2) nadIo kudaratI rIte jaLamArga pUro pADe che. (3) sapATa pradeza hovAthI re ke saDake bAMdhavAmAM kharce ocho Ave che. (4) vAhana vahevAra vadhavAthI vepAra khile che ane zahera bane che. moTAbhAganA zahero medAnamAM hoya che. (5) medAnanA loko pahADI leke karatAM suMvALA hoya che paNa samRddha hoya che. medAnamAM jyAre sapATI upara kolaso maLI Ave che to tyAM ughoga-kArakhAnAo vadhe che. (6) mAlanI levaDa-devaDa saraLa thatAM AcAra-vicAra ane saMskRtinI levaDa-devaDa saraLa bane che ane saMskRtinuM navasarjana thAya che. (7) medAnonI samRddhioe ghaNIvAra paradezI AkramaNane notaryA che. madhya eziyAmAMthI AvAM AkramaNe, yuropa, mesemiyA, bhArata ane cIna upara thayAM che. (8) te chatAM paNa tenA lIdhe judI judI nIti ane saMskRtine saMparka ane saMgama thAya che. AhavA: AhavA ane havAmAnamAM cheDeka pharka che. havAmAna eka divasanuM hoya che, tyAre sarerAza eka sarakhuM rahetuM lAMbA gALA mATenuM havAmAna-AbohavAmAM Ave che. havAmAnamAM A bAbatono samAveza Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 thAya che:- (1) uSNatAmAna, (2) havAnuM dabANa, (3) pavana (4) havAmAM rahelo bheja. AbohavAne mukhya AdhAra ta upara rahe che - (1) akSAMza-rekhAMza: jemake viSuvavRtta pAse garama AbohavA raheze jema jema dura jaze tema AbohavA ThaMDI thatI jaze. hiMdamAM garamI, varasAda ane zaradI paDe che. tyAre briTanamAM ThaMDI, varasAda vagere heya che. (2) samudranI sapATIthI uMcAIH A sthaLe AvelAM sthaLo ThaMDA haze. (3) samudrathI aMtara H AvAM sthaLo jeTale dura haze te pramANe vadhu garama ane sUkAM pradeza haze. (4) pavano: samudra uparathI unALAmAM cAlatAM pavane ThaMDA ane bhejavALA hoi varasAda lAvaze ane jamIna uparathI ziyALAmAM cAlatA pavane paNa ThaDA haze. (5) sAgara pravAhe : A garama ke ThaMDA pravAhanI tenI pAsenA kAMThAvALA pradeza upara asara paDayA vagara rahetI nathI. (6) parvatonI najIka : havA taraphanA bhAgomAM sAro varasAda paDe che ane bIjI taraphamAM ocho varasAda paDe che. (7) jamInanA prakAre : raNa ke retALa pradezamAM unALAmAM sakhata garamI ane ziyALAmAM sakhata ThaMDI rahe che. (8) jaMgalo ane vanaspatioH teo vAtAvaraNane ThaMDu rAkhe che ane varasAdane khece che. AbohavAnI mAnavajIvana upara nIce pramANe asara thAya che : (1) zarIra: khUba ja garamI paDatA viSuvavRttanI pAsenA pradezanA lokonuM zarIra raMge kALuM hoya che. garamInA kAraNe zarIra vadhatuM nathI tema ja mana khilatuM nathI. eTale AphrikAnA te pradezanA leke kALA, ThIMgaNA ane ochI buddhivALA maLI Ave che. khUba garamI paDavAthI zarIra ALasu bane che ane khUba varasAda paDavAthI lo ke rogathI pIDAtA hoya che. ThaMDA pradezanA le ke gorA raMganA hoya che. sUkI havAmAM vasatA leke zarIre tadurasta hoya che; paThANa ke Araba loko tenA namUnA rUpe che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 (2) bezaka: vadhAre varasAdavALA pradezamAM bhAta thAya che. ochA varasAdavALA pradezamAM (paMjAba-khaMDavA) ghauM thAya che. garama bhejavALI havAmAM kaMda ane keLAM vadhAre pAke che. bhUmadhya sAgara jevI AbohavA hoI tyAM phaLo vadhAre pAke che. garama pradeza ke raNanA pradezamAM khajurI vadhAre thAya, khetI na thavAthI ghAsacArAnA kAraNe pazu-pAlana thAya. TuMDrA pradezamAM bahu ja ThaMDI paDe, tethI tyAMnA loko baraphamAM thIlI ke nIcenA pravAhamAM vahetI mAchalI ke pazuonA zikAra karI kherAka meLave. Ama AbehavA pramANe kherAkone niyama bane che. () vastro : dhruva ke TuMDAnA pradezamAM lokone cAmaDAnA vastro paheravAM paDe. tyAre hiMda ane brahmadezamAM lekane sutarAu tathA rezamI kapaDAM paheravAM paDe ane IMglAMDayuropa vageremAM garama unanA kapaDAM paheravAM paDe. viSuvavRtta upara garamI vadhAre paDatI hevAthI kevaLa tana DhAMkavA mATe ja le ko kapaDuM pahere che. * (4) gharaH AbehavAnI asara gharanI bAMdhaNa upara thAya che. kaphAtA loko ane ekime loko ilu nAmanA baraphanA gharamAM rahe che. unALAmAM teo cAmaDAMnA taMbuomAM rahe che. kirgIjha lokonuM jIvana hetuM nathI teo taMbuo laIne pharatA hoya che. bahu garamI paDe che tyAM gharanI bhIMte caDI ane uMcI rAkhavAmAM Ave che. dhaMdhoH dhaMdhA upara paNa AbohavAnI khUba ja asara hoya che. viSuvavRttanAM svAbhAvika rIte loko zikAra kare che. temane zikAra ke mAchalAM upara jIvavuM paDe che eskime loko paNa eja rIte zikAra ane mAchalAM upara Ave che. temane dhaMdhe eja bane che. raNamAM varasAdanA abhAve khetI thatI nathI tethI tyAM vaNATakArya ane carmakArya cAle che. ochA varasAdavALA pradezamAM ghAsanI zodhamAM pharIne pazupAlana kare che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 129 saMkuduma pradezamAM rahetA loko kaThiyArAne dhaMdho kare che. eTaluM ja nathI ghaNuM udyoge jemake kApaDanI mile, kalase, vagere paNa AbohavA upara avalaMbe che. vasatiH AbohavA upara dhaMdhe ane khetIne AdhAra che ane tenA upara vasatino AdhAra che. raNamAM khetI thatI nathI, tethI tyAM vasati ochI hoya che; atyaMta ThaMDA pradezomAM khetI thatI nathI tyAM vasati ochI hoya che. sArA varasAda thAya tyAM sAre pAka thAya che ane tyAM vasati vadhu heya che. (7) vilakSaNatAo : AbohavAnA kAraNe mAnavajIvananI vilakSaNatAo keLavAya che. ThaMDA pradezamAM kAma karavAnI smRti heya che. garama pradezanA leka garamI ane parasevAthI thAkI jAya che; jIvana ALasu hoya che. samazItoSNa pradezanAM loko taMdurasta hoya che ane tenAmAM niyamita kAma karavAnI Teva hoya che. mAsamAM pavananA pradezomAM varasAdane lIdhe pAka sArA thAya che, tethI jIvana saraLa hoya che paNa keTalIka vakhata ativRSTi ke anAvRSTinAM kAraNe duHkhI thai jAya che. aphadhAna loko pahADomAM rahe che, tethI khUba majabUta ane laDAyaka heya che. bhUmadhya-pradezanI AbohavAmAM rahenArA lokonAM jIvana sukhI hoya che. temane ArAma khUba maLe che. (8) saMskRtino vikAsa: jyAM khorAka mATe phAMphAM mAravA paDe, rahevAnA sAdhananAM TAMcAM hoya, ArAma na maLatuM hoya tyAM saMskRti khilatI nathI. tethI TuMkA pradezanA esikamo ke viSuvavRttanA sIdIo asaMskRta che. jyAM varasAda sAre paDe che, sahelAIthI anAja pAke che, sArAM gharamAM rahevA maLe, ArAma hoya tyAM saMskRti khIlI UThe che. eTale junA kALamAM nadI-khINanI saMskRtio vikasI hatI. bhUmadhya sAgaranA pradezamAM paNa teja kAraNe saMskRtine vikAsa thaye hate. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 AbohavA tema ja jamInanA kAraNe je kudaratI vibhAge vizvamAM jevAmAM Ave che. te A pramANe che - (1) viSuvavRttanAM jaMgalo : dakSiNa amerikAnI emejhana nadInI khINa, AphrikAmAM koMge nadInI khINa tathA gInIne kinAre; malAyA tathA pUrva iDIjha TApuo ane viSuvavRttanI rekhAnI pAse pAsenA anya pradezane emAM samAveza thAya che. unALo ane Ama jovA jaie te AkhuM varSa varasAda paDe. loko vRkSa upara jhUMpaDAM bAMdhe. malAyA sivAya badhe vasati ochI che. (2) uSNakaTibaMdhanA ghAsanAM medAne : Ane senA paNa kahevAmAM Ave che. temAM dakSiNa amerikAnI erike nadInI khINa kolaMbiyA vagere tathA AphrikAmAM sudAna, keniyA, yugAnDA, TAMgAnikA, raDeziyA, tathA aMgolA vagere, uttara ane pazcima osTreliyA ahIM unALAmAM varasAda paDe che. mULa loko kALA. garamI ThIka ThIka paDe che. A pradezonuM bhAvi sArUM gaNAya che. (3) garama raNunA pradezo : amerikAnuM ATAkAmAnuM raNa, keliphorniyA ane mekisakone bhAga, AphrikAmAM saharA tathA kalaharInuM raNuM. hiMdamAM tharanuM raNa-tharapAkara. kacchanuM raNa. cInanuM raNa, IrAnaarabastAna ane pazcima pAkistAnanA raNanA bhAge, pazcima tema ja madhya osTreliyAnA raNanA bhAgone emAM samAveza thAya che. pANInI taMgI paNa thoDA varasAdamAM ghAsa khUba uge eTale loko pazupAlanane dhadho kare. zarIra khaDatala ane leka tavajJAnI hoya che. tyAM vaNajArAprathA vadhAre. (4) mosamI pavananA pradeza : AmAM hiMda, pAkistAna, madhya amerikA, mADAgAskara, brahmadeza, hidI cIna, dakSiNa cIna, osTreliyAne uttara kinAre, philIpAInsa ane jApAnane samAveza thAya che. ahIM duniyAnI cothA bhAganI vasati jovAmAM Ave che ane te gIca rahe che. loko zAMtipriya hoya che. dharmazraddhA heIne saMskRti temaja samRddhine khUba ja avakAza rahe che, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 131 (5) bhUmadhya samudranI AbohavAnA pradeze : bhUmadhya samudranI najIkanA pradezo jemAM spena, pirTugala, ITAlI, grIsa ane dakSiNa krAMsane samAveza thAya che. te uparAMta tevI AbehavAvALA uttara AphrikA ane amerikAnA badhA pradeza, osTreliyAnA dakSiNa bhAga, nyujhIleMDane uttaradvIpa, vagere evI AbohavAvALA dezono samAveza thAya che. ahIMnI AbohavA khuzanumA hoya che. loke AnaMdI hoya che. teo vidhA-kaLAmAM AgaLa che. ahIM dUdhALAM pazuonI kamI paNa kApaDa udyoga khIlyo che. rAma ane grIsanI saMskRtine ahIM vikAsa thayA hatA temaja ahIM kavio ane tatvajJAnIo thayA hatA. (6) pazcima yuropanI samazItoSNa AbehavAnA pradeze: (pAnakharanAM jaMgalo ) AmAM pazcima yuropanAM, uttara phrAMsa, belajIyama, heleDa, jarmanI, DenmArka temaja briTenane madhya bhAga, vagerene samAveza thAya che. havA tAjagIvALI, leka sapheda cAmaDIvALA, vasati ghIca. buddhimAna ane udyamI leka heIne temaNe vijJAnamAM sArI evI pragati karI che. (7) samazItoSNa kaTibaMdhanAM medAne : badhA khaMDenI vacce A pradeza che. atyAre vasati ochI che paNa bhaviSyamAM pragati thavAnI zakayatA che. (8) zakumanAM jaMgale : uttara goLArdhamAM dhruvanI nIce zaMkunA a. kAramAM AvelA pradeze, jemake uttara keneDA, nerve svIDana, uttara raziyA, temaja sAIbIriyAno AmAM samAveza karI zakAya. ahIMnI nadIo uttara dhruvanA mahAsAgara tarapha vahetI heIne vikAsanI zakyatA ochI gaNAya che. (9) ThaMDA raNanA paze : te dhruvanI najIka AvelAM che. ThaMDI bahu paDe che, tyAM ziyALe nava-daza mAsa cAle che. tyAM vasati ke saMskRtino vikAsa ocho. (10) madhya cInanA pradezo : madhya cInanA pradeze paNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 AbohavAnA kAraNe alaga paDI jAya che. tyAM cekhAne pAka thAya che. cInanI prAcIna saMskRti ahIM khIlI hatI. (11) seMTa loreMsa prakAranI AbohavAnA pradeza : A pradeza uttara ane dakSiNamAM 45 thI 50 akSAMza vacce Avela che. AbohavA ugra hoya che. loko taMdurasta hoya che. A pradezanA eziyAI dezo pachAta hatA-maMcuriyAe kaMIka pragati karelI. Aje vijJAnanI asAdhAraNa pragatinA kAraNe kudaratI kAraNe kaI paNa pradezanA vikAsamAM avarodha rUpe UbhI zakatA nathI. vijJAne vikAsamAM madada karavI joIe jethI aNavikasita pradezo paNa vikasita thaI zake. Ama pRthvI upara, jamIna ane AbohavAnA kAraNe thatI asaro ane vibhAge aMge TuMkamAM vicAra thayo che. TuMka samayamAM vistRta bhUgoLa te na varNavI zakAya paNa sAra e levAta che ke tenI asaronI jANakArIthI, mANasa cetI zake che. upAya karI zake che. Aja sudhI vijJAne ghaNI pragati karI che ane na vikaselAM rASTrona-pradezane vikasita karyA che; have teno jhoka duniyAnA bhalA mATe vALavAne che. mAnava saMskRtine samRddha karavA mATe bhAratanA RSioe je zodha karI che tene upayoga karavAnuM che. bhUgoLa vaDe judI judI prAdezika vasatinI saMskRtine samanvaya sAdhavAne che. sAdhu saMsthAnA krAMtikArI sabhyo ane sarvAgI daSTivALA lokasevakonI e javAbadArI che ke teo vidhavAtsalyanI sAdhanA mATe bhUgoLanuM jJAna meLavI anubaMdhanuM je bhagIratha kArya che tene upADe ane jyAM je tattva khUTatuM hoya tenI pUrti kare. jyAM dharma-nItinI preraNuM ApavAnI hoya tyAM preraNA Ape. vizvanA vizALa kSetramAM vasanArI mAnavajAtinI sAthe AtmIyatA sAthe ane mAnavajAtine ahiMsAnuM tattva samajAvI te dvArA samaSTa pratye vAtsalyanI sAdhanA saphaLa kare, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 133 carcA-vicAraNA 5. nemimunie carcAne prAraMbha karatAM kahyuM: "Aje vijJAne evI pragati karI che ke mAMsAhArIne nirAmiSAhAramAMthI, te prANutA ane garamI vagere maLI rahe che, tethI teo sAMskRtika ke AdhyAtmika pragati karI zake evuM jarUra vicArI zakAya. evI ja rIte dareka pradezamAM rahI ane jIvI zakAya che. temaja vikAsa sAdhI zakAya che; vI. bAbata jarUra karI zakAya tema che. Aje rASTranA nAnA nAnA TukaDAomAM mAnava samuha aTavAIne rAjakAraNanA gaMdavADamAM gucavAI paDyo che. tethI vijJAna mAnava vikAsanA badala mAnava avanatinuM kAraNuM thaI gayuM che. vijJAna rAjakAraNane AdhIna heya, rAjakAraNa amUka bhejAne AdhIna hAtha athavA amUka mUDIvAdI paddhatine AdhIna hoya, avI hAlatamAM che. je dharma vaDe A badhI bAbatono ukela Ave to vizva sarakAra ane vizva prajA ejyanI vyAsapITha taiyAra thaI jAya. ne Aje emane suMdara yuga che ke vizvazAMtinI kAyamI AzAne pAye pAkko thaI jAya. te mATe savAre kaheluM temaja sAdhu to ane levA kharA dila kAma kare te e siddha thaI zake che viruddha kudaratI baLomAM paNa mAnava avazvana pragati sAdhI zake che. zrI pUjAbhAI : bhAratanI bhaugolika sthitinA kAraNe bhAratanA na skananA ghaDataramAM mahatvanuM kArya thayuM che. himAlaye anAyAse mahadanA satarInuM kArya karyuM che. baraphanA jaththAo ogaLIne nadI vahetI karI aDAM ka" dupatA vadhArI rahyA che. medAne, jagala, pahADo badhuM che. RSimunioe jaMgalomAM jaIne jJAna meLavyuM ane saMta-saMnyAsIoe gapALe. vihAra karI tene sadeza jagatane Ape. emAM paNa gujarAta pradeza adabhuta lAge che. tethI ja tyAM ahiMsA pradhAna jainadharma ane bauddhadharmane dhama-vikAsa mATe adabhUta taka maLI gaI che. te chatAM Aje keTalIka bAbatamAM ApaNe dubaLA chIe. A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 aMge saMskRtinA vikAsanuM bhagIratha kArya karavAnuM che. te samayasaranuM che ane te aMge bhArata ane gujarAte ghaNuM karavAnuM che. zrI caMcaLabena : bhUgoLanI draSTie jovA jaIe te Aje saMskRti vikAsa mATe bhArata ane eziyAnuM sthAna anokhuM che. gAMdhI ane javAharanI jene netAgIrI maLI che te dezamAM jagatanA paNa mukhya dharmo uddabhavyA che. jene. bauddha ane hiMdudharma temaNe saMskRtine sabhara banAvI che. eziyA khaMDa IzuM temaja mahaMmada payaMgabaranI janmabhUmi che. eziyAmAM bhArata saMskRtinuM dhAma che, te jApAna udyoganuM pratibiMba che. tyAre bIjI tarapha yuropanA loko udyogI che. jIvana dhamAlanuM che ane aMta vaibhava-vilAsamAM Ave che. amerikA samRddhizALI che. AphrikAmAM nAIlanuM pitAnuM sthAna che temaja urAMgauTAMga vAnaro paNa che. osTreliyAmAM kAMgArU hoya che. paNa A badhAM pitAnAM baccAMne salAmatithI laI jAya che. Ama vizvamAM vividha kakSAo rahelI che. temAM vizva vAtsalya" ektA ane sarvamAnya lokahitanA kAryakramo zodhIne ApI rahela che. bhArate gAyaja nahIM dareka mUka pazu taraphane AtmIya prema jagatane batAvyo che. Aje tene ghaNuM karavAnuM che. bhArata mATe e kaMI navuM nathI. jagatane saMskRtinA raste pharI devAnuM che." pU. daMDI svAmI : "vanaspati ane prANIo, jAnavaro vageremAM paNa bhUgoLane hisso che. te mAnavajAta mATe kAM na hoya! bhArata e rIte mahAbhAgI che ane tenI javAbadArI paNa meTI che. sAmAnya pazu-paMkhImAM je jJAna samajaNuM che tenAthI mAnavamAM vadhAre che. tenA mATe kazuMye azakya na hovuM joIe. ApaNe tyAM keTalAka bAroTo hoya che te bhUgoLa-bhaTiyA Ave che. tene AkhI bhUgoLa meDhe heya che. te brAhmaNone tIrtha ane sAdhune mahAtIrtha kahyA che temaNe keTaluM badhuM mathavuM joIe? "zi kusthAna pahADa che." ene artha bIjI rIte e paNa thaI zake pahADe varasAda nadInA pravAha ane jIvana-kalyANa ApanArAM zivarUpa che. himAlaya to mahAdeva mahAkalyANakArI hoyaja ne! Ama bhUgoLa jJAna vidhavAtsalyanA amalamAM sahAyaka ane te svAbhAvika ja che. (28-9-61) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. vizvabhUgoLanuM darzana [1] bhUgoLa ane jIvana ] [ munizrI nemicaMdrajI bhUgoLanA pAMca tattvamAM jamIna, AhavA temaja prAkRtika pradezanA kAraNe mAnavajIvana upara kevI asara thAya che te aMge agAu vicArAI gayuM che. bAkInAM be tave che vanaspati ane prANIo. vanaspatine AdhAra pANI upara che ane pANIne AdhAra vAtAvaraNa upara che. eTale vAtAvaraNa aMge carcA karIe e ThIka gaNAze. vAtAvaraNa: vAtAvaraNamAM rahelI varALa ane tenA kAraNe thatuM varasAda ene mAnava jIvana upara eTalo badhe prabhAva che ke bhArata karatAM be gaNe sahArAnA raNane pradeza vasati vagarane che. evuM rakhe mAnavAmAM Ave ke raNamAM vasI na zakAya, paNa je raNane pANInI sagavaDa vaDe lIlAM karI zakAya te tyAM paNa vasati ane saMpatti samRddha thaI zake. varALa : vAtAvaraNamAM bheja hoya che. te bheja banAvatuM nathI paNa saMdhare che. anukULa tApamAna thatAM te varase che; jhakaLa rUpe paDe che ke barapha rUpe paNa paDe che. vAtAvaraNamAM hamezAM ochAvattA pramANamAM varALa rahelI hoya che. pRthvInI sapATIne paNa bhAga mahAsAgaroe roke che. sUryanI garamIthI A pANInI varALa thAya che. A varALa vAtAvaraNamAM maLI jAya che ane adasya rUpe rahe che. te uparAMta jaMgala, vanaspatie, nadI-nALAM, sarovara vagere dareka sthaLe A vASpIkaraNa (varALa banavAnI prakriyA) cAlu ja rahe che. A varALa rUpe hoya che tyAM sudhI ja vAtAvaraNamAM rahe che. te karavA lAge te vAtAvaraNa tene dUra karavAnuM cAlu kare che. bhejane saMgharavAnuM kAma garamI kare che. eTale tApamAna e thatAM te varasAda rUpe varase che. unALAmAM A varALa vadhAre saMgharAya che paNa ziyALAmAM najIvI ja saMdharAya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 A varALa akSAMza temaja samudrathI dUranA pramANe ochIvattI hoya che. viSuvavRtta pAsenA pradezamAM A varALa vadhAre pramANamAM hoya che tyAMthI dUra jatAM te ghaTatI jAya che. pRthvInA najIkanA tharamAM varALa vadhAre rahe che-UMce jaIe tema ghaTatI jAya che. vAtAvaraNanI varALane ardho bhAga pRthvIthI 6000 phUTa sudhI uMcAImAM ane piNo bhAga 2 mAIla sudhImAM AvI jAya che. vAtAvaraNamAM rahelI havA ghana thAya che-tyAre te jhAkaLa bane che. ThaMDA padArthanA saMsargamAM AvelI havAnuM tApamAna saMtaparNa biMdunI 30deg pheranaDIgrI garamI karatAM nIcuM jAya che te A jhAkaLanA TIpAM baMdhAvAne badale barapha jAmI jAya che. tene "hima" kahevAmAM Ave che. uSNatAmAna nIce utaratAM adazya varALanAM nAnAM nAnAM TIpAM baMdhAvA lAge che ane te vAdaLAM jevAM lAge che. tene dhummasa kahevAya che. nadIo, sarovara ane jaLAzaya upara A vadhu jovAmAM Ave che. AnI sapATI jo upara hoya to tene vAdaLa nAma ApavAmAM Ave che. bannenI banAvaTa eka ja prakAranI hoya che. vAdaLamAM jaLakaNe tarala hoya che tyAre dhummasamAM saheja jAmavAnI aNI upara hoya che. A TIpAM garama thaIne varALa bane ane ThaMDA thatAM varasAda rUpe varase che. varasAda: varasAdanA cAra prakAre che : (1) uSNatAnayanane varasAda (2) bhUpaSThane varasAda (3) vaMToLane varasAda (4) RtuvAra varasAda. varasAdanA TIpAM jamIna upara pahoMce te pahelAM te ThaMDA ke garama pravAhanA saMsargamAM Ave ane ThaMDA pravAhanuM uSNatApamAna 62deg karatAM nIcuM hoya to A TIpAM jAmI jAya ane baraphanA gAMgaDA rUpe jAme ane nIce paDe tyAre karA rUpe varase che. pRthvI upara sarerAza 33 IMca varasAda paDe che. pRthvI upara paDelA A varasAdanuM keTaluMka pANI varALa rUpe UDI jAya che, keTaluMka jamInamAM Utare che; paNa moTA bhAganuM pANI nadIo vaDe samudramAM ThalavAya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 137 varasAdanuM 27% pANI pesiphika (prazAMta mahAsAgara ane hiMdI mahAsAgaramAM tema ja pazaja eTalAMTika mahAsAgaramAM maLe che. bAkInuM 22% pANI pRthvIne maLe che. e pANIne vividha upayoga thAya che. pIvAthI mAMDIne khetI tema ja kaLa-kArakhAnA calAvavAmAM paNa tene upayoga thAya che. tenAthI duniyAnA jIvanane paNa maLe che. pANI vagara jIvananA astitvanI ka9panA azakaya che. vanaspati : pRthvI upara Aje mANasa khetI karIne pAka utAre che : tema na thAya te ye kudaratI rIte pRthvI upara zevALanAM nAnA ghAsathI laIne moTAM jhADa ugyA karaze. pAka sivAyanI jamIna upara vanaspati ugavAnI kriyA thatI A paNe joIe chIe. AvI vanaspatione ugavAmAM pAMca vastuo upayogI bane che :-(1) garamI, (2) varasAda, (3) pavana, (4) prakAza ane (5) jamInane prakAra. garamI vagara vanaspati thAya ja nahIM. jyAM garamI bilakula ochI thAya tyAM vanaspati jovAmAM AvatI nathI. eTale ja dhruva khaDomAM vanaspati muddala jovA maLatI nathI. uSNatAmAna jyAre tadana ghaTI jAya che tyAre vanaspati vadhavuM baMdha kare che. - varasAdaH pANInI vipulatA pramANe jhADanA prakAra badalAtA rahe che. jyAM puSkaLa AM satata pAchuM paDe che tyAM vanaspati pUba samRddha thAya che. pANI vagaranA raNamAM vanaspati kuMThita thayelI hoya che. pANI sAcavIne TakI zake evI ja vanaspati ahIM ya che. jyAM sAdhAraNa varasAda hoya tyAM ghAsa jevI vanaspati thAya che. vanaspati khorAka pANI mAraphata le che. pANImAM tenA rasa bhaLI gayA pachI mULiyAM cUse che ane vadhArAnuM pANI pAMdaDA bahAra pheMke che. pavana : pANI pAchuM kADhavAnI kriyAmAM pavana moTI asara kare Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 che, jyAM joradAra pavana hoya che, tyAM A kriyA jhaDapI thAya che ane jyAM joradAra leto nathI tyAM dhImI thAya che. prakAza : prakAza vadhAre hoya tema pAMdaDAM lIlAM vadhu hoya che. prakAza ocho maLatAM pAMdaDAM pILAM paDIne nAza pAme che. vanamAM velAo tema ja vRkSe khUba uce javA mATe eTale ja prayAsa kare che. jamIna : vanaspatine pANuM ane poSaka tatte keTalA pramANamAM maLaze ene AdhAra jamInanA prakAra upara rahele che. jamIna retALa hoya to te pANI saMdharI zake nahIM. cIkaNI mATI pANI saMgharI zake che, jamInamAM rahelAM nAI Tekasa vagere dravyo ane kSAro vanaspatinI vRddhi mATe jarUrI che. je e dravyo pramANamAM ochAM maLe te vanaspatinA prakAra ane vRddhimAM taphAvata paDe che. upara jaNAvela saMyogonI anukuLatA pramANe vanaspati vadhe che. temAM pANIne phALe agatyanuM che. jayAM manuSyane vanaspati vadhAre maLe che, phaLaphUlane maLe che ke te vadhAre pAka laNI zake che, to te mAMsAhAra tarapha vaLato nathI. tenAmAM anya prANIo tarapha dayAnA saMskAra paNa reDI zakAya. eTale vanaspati paNa mAnavajIvanane dhArmika, saMskArI tema ja ahiMsaka banAvavAmAM eka kAraNa che. jainemAM jaMbudvipa prApti sUtramAM eka suMdara vastu rajU karavAmAM AvI che. chaThThA ArA pachInA avasarviNu kALanA pahelA ArAmAM 48 divasa varasAda paDayA pachI pRthvI rasakasavALI phaLadrupa banI jAya che. comera jamIna lIlIchama banI jAya che. tyAre virATa mAnava-samudAya bhego thaI pratijJA kare che ke "cAre bAjue prakRtie ApaNane jIvavA mATe apAra sAmagrI pAtharI che. havethI ApaNe koI mAMsAhAra nahIM karIe; vanaspati-AhAra upara ja raheze. je koI mAMsAhAra karaze tenI chatra-chAyAmAM paNa besazuM nahIM." A saMka9pa karavAno divasa saMvatsarIne che. temAM bIjA cha ArAnAM varNana che temAMthI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138, cokakasapaNe ema tAravI zakAya che ke pRthvInI bhaugolika paristhitinA AdhAre mAnavajIvananA vicAra tema ja saMskAra ghaDAya che. vanaspatine mukhya traNa vibhAgomAM vaheMcI zakAya che -(1) jaMgala (ka) ghAsa ane (3) raNa. jaMgalo : jyAM pUratuM pANI ane pUrato prakAza hoya che tyAM jaMgale thAya che. jaMgalenA pAMca prakAro che : (1) viSuvavRttanA jaMgale: viSuvavRttanI banne bAjue vIca jaMgalo AvelAM che. ahI bAre mAsa varasAda ane garamI rahetI hevAthI moTA kadanAM vRkSe thAya che. jhADa AkhuM varasa vadhI zake che. temanI ugavAnI jhaDapa paNa dhaNI hoya che. vAMsanA jhADa ne keTalIkavAra pAMca divasamAM traNa phUTa jeTalAM vadhI jAya che. jhADane uparano bhAga pAMdaDAMthI lagabhaga gherAvadAra hoya che. pAMdaDAM moTAM heya te vadhArAnuM pANI bahAra nIkaLI jAya che. eka ekaramAM 800 jAtanAM vRkSo ugI zake che. dakSiNa amerikAmAM eme jhona nadInA medAnamAM ghIya jaMgalo AvelAM che. AphrikAmAM AvelI kego nadInA paTamAM paNa puSkaLa vIca jhADe che. temAM oilapAma, abanUsa, mehAganI vagere sakhta lAkaDAMvALAM jhADe jovAmAM Ave che. (2) mosamI jaMgala : masamI varasAdanA pradezamAM A jaMgale AvelA hoya che. ahIM sAganuM jhADa vizeSa mahatvanuM che. ahIM paNa bAre mAsa ne maLatuM nathI; paNa maLe che tyAre puSkaLa maLe che. tethI puLa jhADo thAya che. ahIMnA jaMgala vadhAre ghIya hetAM nathI paNa lIlAM rahe che. (3) kharAu jaMgale: samazItoSNa kaTibaMdhanA gama bhAgamAM pahoLA pAMdaDAMvALAM A jaMgala jevAmAM Ave che. ziyALe utaratAM ke varasAda vagaranA mahInAomAM jhADanA pAMdaDAM kharI jAya che tethI A ja galo kharAu jaMgalo kahevAya che. AmAM eka, mepala, bIca para Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 vagere jhADe thAya che. A jaMgale uttara amerikAnA pUrva bhAgamAM, madhya temaja pazcima yuropamAM; cIna ane jApAnamAM jovAmAM Ave che. ghaNuM sthaLe te A jaMgalone sApha karI nAkhavAmAM AvyAM che. (4) zakudrama jagale : samazItoSNa kaTibaMdhanA ThaMDA bhAgomAM zaMku AkAranAM vRkSonAM jaMgale AvelAM hoya che. tenAM phaLo zaMku AkAranAM hoya che. A pradezamAM varasAda e che, ThaMDI vadhAre, temAMye barapha paDe, eTale vASpIkaraNa ghaNuM ochuM thAya. pAMdaDAnI jagyAe aNIdAra saLIo jevuM hoya che. enuM lAkaDuM paDyuM hoya che. sapusa, phara. lArca, pAIna vagerenAM jhADo mukhyatve thAya che. keneDAnA pUrva cheDAthI pazcima cheDA sudhI 3 hajAra mAIlanA paTAmAM A jAtanuM vizALa jaMgala che. sAIbirIyAnA A jaMgalone Tega kahevAmAM Ave che. tyAM keneDA karatAM vRkSo nAnA temaja nAnI gAThAvALAM hoya che. (5) bhUmadhya sAgaranA kinArAnA jaMgaleH Ane uSNasamazItoSNa pradezanAM jagale paNa kahI zakAya che. bhUmadhya sAgara ane cIna jevA AbohavAvALA pradezamAM AvAM jaMgalo AvelAM che. ziyALAmAM thaDe varasAda thAya che. tethI jhADa bahu ucA nahIM, paNa UMDA mULavALA, pANIne saMgharI rAkhanAra hoya che. temanA pAna cAmaDI jevAM suMvALI ruMvATIvALAM hoya che. oliSa, bUca, cesTanaTa, akharoTa, aMjIra vagerenA jhADo ahIM thAya che. ghAsaH jyAM pANI ochuM hoya ane sUkI Rtu vadhAre hoya tyAM jhADa thatAM nathI, paNa jenuM mULa uparanI sapATI upara heya che tevuM ghAsa UgI nIkaLe che. te paNa varasAda agAu pILuM paDI sukAI jAya che. ghAsanAM pradeze ThaMDA temaja garama banne prakAranI AbohavAvALA pradezamAM hoya che. AphrikAnA viSuvavRttane jaMgalanI banne bAjue jaMgale ghaTatAM jAya che ane UMcuM ghAsa vadhatuM jAya che. samazItoSNu kaTibaMdhanA aMdaranA bhAgamAM jayAM varasAda ocho thAya che tyAM TuMke dhAsa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 uge che. madhya eziyAmAM kALA samudrathI bAkAzamarevara sudhI A pradeza Avela che, je ApanA nAme oLakhAya che. uttara amerikAnA madhya bhAgamAM AvelA A pradezane perI ane dakSiNa amerikAmAM paMpA kahevAmAM Ave che. raNanI vanaspatio : jayAM daza Ica karatAM paNa ochA varasAda paDe ane je pradezamAM vadhAre paDatI bAluM hoya che tene raNuM kahevAya che. pANInA abhAve vanasapati kuMThita thaI jAya che. ayanavRtto upara garama Ne AvelAM che. ahIM khajurI sivAya koI khAsa jhADa thatu nathI. kAMTALA thora, khera, bAvaLa jevAM vRkSa hoya che. je 18 mAsa sudhI pANI na maLe te ye lIlAMchama rahe che. TuMDA jevA pradezamAM pANI tema ja garamI bane ochI hovAthI zevALa ke nAnAM cheDa UgI zake che anya vanaspatio : A uparAMta pahADo upara jatAM, kama pramANe vanaspati jovA maLe che. samudrane taLiye paNa vanaspati najare paDe che. bahu UMDA sAgaromAM vanaspati ochI hoya che; chIcharA pANImAM vadhAre vanaspati hoya che. movaramAM paNa vanaspati thAya che. prANIo : anukULa rAka ane pANI jyAM maLe che tyAM prANIo puSkaLa jovA maLe che. jhADa sthAnAMtara karI zakatAM nathI; tevI ja rIte prANIo paNa AbohavAthI TevAI gayelAM hoI bIjI jagyAe javuM ochuM pasaMda kare che. eka kALe badhA pazuo jagalI haze paNa Aje mANase temane pALIne ucheravAnuM kArya zarU karyuM che, tema ja ghaNAne zikAra karyo che. hiMdamAM gIranA jaMgalenAM siMhanI jAta lagabhaga khalAsa thavA AvI che. prANIomAM ghaNA ghAma cAro ke vanaspati upara nabhe che. e prANIo mANasanA dhaNuM upayogamAM Ave che. ghaNAM pazuo ghaNAM ghaNAM kAmamAM Ave che. jemAM gAya-baLada, gheDA, UMTa, hAthI vagere Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 che. eTale mAnavajIvananI saMskRti ane dharmanA vikAsamAM pazuone paNa moTo phALo rahelo che. A prANuone nIcenA pAMca bhAgamAM vaheMcI zakAya che - (1) jaMgalanAM prANIo : viSuvavRtta ghIca jaMgalomAM hAthIo jevA baLavAna prANIo, ajagara, sApa jevA peTe sarakanAra che temaja uMcA vRkSa upara rahenAra vAMdarAnI jAtanAM prANuo maLe che. AvA jagalamAM paMkhIo ghaNuM hoya che ane jamIna upara kIDA maMkoDA jevA jIvothI laIne magara jevAM prANuo hoya che. mosamI pradezamAM ghIya jaMgalo na hovAthI tyAM cittA, vAgha, rIMcha vagere prANIo najare caDe che. samazItoSNa kaTibaMdhanA jaMgalomAM rAnI bilADI, varU, ziyALa, khisakelI vagere najare caDe che. (2) bIDanAM prANIo : ahIM ghAsa vadhAre thatuM hovAthI, ghAsacArI haraNa, gheDA, Dhera, jirApha jevA pazuo thAya che. A prANIone zikAra karanArA vAgha, siMha, vagere hiMsaka prANuo paNa tyAM jovA maLe che. (3) raNanAM prANuo : raNamAM vanaspati ochI hevAthI eAchAM prANIo jovA maLe che. temAM UMTa mukhyatve heya che. nAnA kAkiMDA, garoLI jevA prANIo hoya che. (4) baraphanA pradezanA prANIo : TuMDrA jevA baraphanA raNomAM ziyALAmAM jamIna upara rahenAra sapheda rIMcha vagere khAsa jovAmAM Ave che. unALAmAM kaeNTila ane renakIpara prANI tyAM jevA maLe che, te ziyALAmAM anyatra jatAM rahe che. (5) sAgaranAM prANuo : jamIna upara jovAM maLatAM prANIo karatAM sAgaranAM prANuonI saMkhyA vadhAre che. chIcharA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143 sAgaramAM vanaspati vadhAre thAya che. tethI aneka prakAranAM mAMchalAM vagere tyAM thAya che. UMDA samudramAM prANIo ochAM heya che. mANase pitAnA pazu dhanane sArI peThe upayoga karyo che. temAMthI maLatAM khAdyapadArtho ane bIjI vastuone teNe upayoga karyo che. dUdha, ghI, mAkhaNa, cAmaDAM, hADakAM, IDAM, mAsa, Una vagerene mAnava ghaNe upayoga kare che. tethI jAte TakIne teNe bIjAne TakAvI rAkhyA che. Aje mANase potAnI buddhithI bhaugolika paristhiti upara vijaya meLavyo che. teNe moTA moTA pheraphAro vaijJAnika sAdhana vaDe karyA che. samudranuM khAruM pANI mIThuM kema karavuM, raNane lIluMchama medAna kema banAvavuM, te paNa teNe jANyuM che. teNe na vasavA lAyaka pradezomAM vasavATa AnaMdapUrvaka karyo che. IMglAMDanI yaMtranI zodha pachI bhaugolika paristhitimAM moTo pheraphAra thaI zakyuM che. jyAM ghIca jaMgalo hatAM tyAM meTA ya-kArakhAnAo zarU karyA che. tene prakRti upara digvijaya meLavavAno prayAsa te cAlu ja che. te vadhu sakriya ane dharmane sahAyaka rUpe cAlu rAkhavAne che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ [2] 10, 2 prakRti-parivartana ane mAnavayatna ] (zrI dulerAya mATaliyA. sarvaprathama ghaNuMne thaze ke sAdhu-sAdhvI sAdhaka-zibiramAM bhUgoLa viSaya carcavAnI jarUra kharI ? bhUgoLamAM prakRtinuM varNana Ave che ane prakRtinI mAnavajIvana upara asaronuM varNana karavA pAchaLa eka hetu che. sAdhu-sAdhaka varga vidhavAtsalyamAM mAne che, tyAre tapa, vicAra ane bhAvanAnuM parivartana karavAmAM mAne che ane paristhiti-parivartanamAM paNa mAne ja che. A paristhiti traNa prakAranI che - (1) prakRtie kudaratI vAtAvaraNa vaDe sarjelI paristhiti (2) samAje sAmAjika vyavasthA vaDe UbhI karelI paristhiti (3) mANasanI vAsanA (kAma-krodha,) vaDe UbhI thayelI paristhiti, vizvavAtsalyane sAdhaka A traNeya paristhitione tapa dvArA palaTAvavA mAge che. sAmAjika paristhitinA parivartana mATe nirjarA-tapa vaDe sAmudAyika ahiMsAnA prayogo aMge vicAraNA thaI cUkI che; paNa prakRti dvArA sajelI-sthitinA parivartana mATe kyA tapa vaDe tene palaTAvI zakAya ? temAM kayuM tapa kAma AvI zake? tene khyAla bhUgoLanAM varNanathI maLI zake ! bhUgoLane khyAla na hoya te mANasa kevaLa prakRti upara ja nirbhara rahe jema bIjAM jaMgalI prANIo rahe che. paNa mANasa pAse buddhi che, teNe bAhya prakRtine nAthavA mATenA asaMkhya prayAso Aja lagI karyA che. zaradI-garamIthI bacavA mATe teNe gharo bAMdhyA che. kapaDAM banAvyAM che. vizALa pramANamAM utpAdana karavA mATe yaMtranI zodha karI che. e ja rIte AjanA vidhavAtsalyane sAdhaka je tapa vaDe sAmAjika paristhitine palaTavA prayatna kare che, temaja tapaThArA prAkRtika paristhitine Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 145 palaTI zake che, paNa e tapa mAtra, nahIM khAvAnuM ja nathI; temAM te tapanA bAra jemAM (1) kAyAkleza, (zarIrazrama)(2) sAtatyaniSThA (pratisalInatA) ane (3) niraMtara jJAna meLavavuM (svAdhyAya) e che. A tapanI zakti, prAkRtika paristhiti badalavAmAM lagADAya to moTuM kAma thaI zake che. bhAlamAM khArI jamIna che. tyAM kaMI pAkatuM nathI. jamInamAM pAka ApavAnI zakti che paNa khArAzanA paDonA kAraNe te kuMThita thayelI che. tethI pahelAM te e jJAna hovuM joIe ke khAra UbharAya che ne kema nIkaLe ? je tyAM pALa bAMdhI aMdara naheranuM mIThuM pANI vahetuM karavAmAM Ave te khAra ocho thato jAya. Ama be-traNa varasa karavAthI te jamIna mIThI thaI zake ane lokone tene lAbha maLI zake. A mATe bhAlanA khetee saMgaThitama karavo paDe ane jarUra paDe rAjyanI madada laI sake. rAjya vaijJAnika sAdhane Ape, te kayAM khANa khodavI tene nakazo Ape, naheranuM Ayojana paNa karI Ape, racanAtmaka kAryakaro satata utsAha Ape, leka gharanA bAvaDAM ane trikamapAvaDA laIne zramayajJa kare te A prAkRnika paristhitimAM jarUra parivartana thaI zake ! heleMDanA niSNAte bhAvanagara jillAmAM hAla AvyA che. e lokoe tyAMnAM gAmaDAMnI khArI jamInane mIThI karI ApavAnuM bIDuM jhaDapyuM che. khArI jamInanA kAraNe kaI tyAM vasatuM nahatuM te mIThI thatAM loko vasavAM Avaze. uttara amerikAmAM perI pAse TuMka ghAsane pradeza ane te loko te ghAsamAM tera cAratA hatA. e lokoe pAtALa kuvA khAdIne jamInane phaLaka banAvI tyAM khetI karI ane Aje e pradeze jagatane sadhI mATe dhauno bhaMDAra Ubho karyo che. Ama tapa vaDe prakRtine temaNe vaya karI che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 viSuvavRttanI AjubAjunA pradezomAM bAre mAsa varasAda paDe che tyAM moTA jaMgala che; jaMgalI prANIo che. tyAM kazI ye khetI thatI na hatI. sIMgApurathI jAvA-sumAtrAnI AkhI paTTI lyo. loke tyAM mAMsAhAra ane temAM paNa nara mAMsAhAra karatA hatA. te pradezamAM AvelAM jaMgalo kApI nAMkhavAmAM AvyAM. bAremAsa rahe tevAM jhADo-rambara, kephI zeraDI vagerene pAka bahu moTA pramANamAM thavA lAgyo. AvuM tapa tyAMnA lokoe karyuM ane jaMgalane maMgaLa karyuM. kegamAM te rahI zakAya tevI sthiti na hatI. tyAM jaMgala kApI medAna banAvyuM ane yureniyama jevI bahumUlya dhAtuo ane khanijanI khANa nIkaLI. paNa brAjhila pAsene je pradeza che te haju jaMgalI ja che. tapanA abhAve mANasa prakRti kRta duHkha bhogave che. Aje rAje bhUgALanA judA judA sImADA bAMdhyA che tenA kAraNe prakRti ane vijJAna hovA chatAM mANasa achata ane duHkha bhogave che. je A sImADA dUra thaI jAya, vijJAnane mAnavahItamAM upayoga thAya ane mANasa zramanuM tapa kare ne traNa abaja mANasane khAvA-pIvAnuM temaja raheThANu kapaDAM vagere badhuM maLI zake. ApaNe vizvAsaghane viya ane vizva kuTuMbanI daSTie vicAra karIe chIe temAM rAjyasattA vacce naDe che. tenA kAraNe eka prAMtamAM dhana, anna ane vastronA DhagalA thAya che tyAre bIjA prAMtamAM rAjyasattA bIjAnA hAthamAM hAIne tyAM mAnava-tapane upayoga na thatAM. tyAM achata jaNAya che. ghaNIvAra ghaNA loko paNa kaMI karI zaktA nathI. perInA loko je ghauM pedA karI zake te Araba loko na karI zake? teo to vadhAre zramavAna che paNa tyAM rAjya taraphathI temane preraNuM maLatI nathI. osTreliyAnA raNamAM e pradezanA lekoe pAtALanA kuvA khodAvyA, bagIcA banAvyA ane gheTAM ucheravAnuM kArya zarU karyuM. eka gheTuM eka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 maNa Una Ape che. pANInA kuvA khedatAM senAnI khANa paNa nIkaLI paDI. tyAM TuMka samayamAM moTuM zahera UbhuM thaI gayuM. TuMkA ghAsamAMthI sArAmAM sArA to laI levA, ane pazu ucheranuM kAma karyuM. temaNe enI zikala pheravI nAkhI che. rAjasthAnamAM "suratagaDha" chelle che tyAM 700 ekara jamIna upara raziyana niSNAtoe prayAga karI e raNane lIluMchama medAna banAvI mUkyuM. Aje mANasa vadhu samRddha che tenI pAse prakRtinuM vijJAna khulluM paDayuM che. paNa A vijJAnane sAce upayoga thaI zake te mATe tapa kevu joIe. zramarUpI tapa karanAra ghaNAM che. temAM zraddhA bhaLI ane te vaDe tapa karAvavAthI jamIna samRddha thaze; leke sukhI gaze. rAmezvara sudhI gaMgAnuM pANI kAvaDamAM jatuM hatuM. eja rIte vijJAna rUpI gaMgAnA pANIne zibiranA sAdhaka sAdhikAoe kAvaDiyAM banIne gAme gAme pahoMcADavA taiyAra thaze te ja tapa vaDe, prakRti vaDe sarjelI paristhitinuM parivartana thaI zakaze. Aje vijJAne bhogolika sImAe TUMkI karI nAkhI che. tethI jagatamAM vicAre, rItarivAjo temaja saMskRtine vinimaya bahuja jhaDape thaI rahyo che. te chatAM haju saMkucita rASTravAda te cAlu ja che. sAmAnya rIte kolejomAM ke hAIskUlomAM bhUgoLa zIkhavavAmAM Ave che ke jyAM judI prakRti-pratibhAnA kAraNe te-te pradezamAM pedA thayelAM lokonuM alaga alaga rASTra levuM joIe. matalaba ke bhUgoLane pAyo bhinna-bhinna rASTro hevAM joIe tenA upara che. rahana, sahana ane bhASA judI eTale eka khaMDa-rASTra ja6 hevuM joie. A che yuropanuM samAja-zAstra. jyAre eziyA ane temAMya bhAratanuM samAjazAstra evuM che ke te bedamAM paNa abheda jue che. bhale dharma judA hoya, pipAka. raheNIkaraNI ke bhASA judAM hoya paNa mULabhUta mAnavatAnI ekatA badhA vacce rahelI che. jema prAkRtika vine dUra karavAM mATe mAnave Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 bhautika vijJAnanuM zaraNa lIdhuM che tema ApaNe mAnavasamAjamAM rAjya vagerenAM vidane dura karavA mATe AdhyAtmika vijJAnanI madada laI, sAmudAyika tapa vaDe AgaLa vadhavuM joIe. Ama thaze te achatavALA pradezane chatavALA pradezo pAsethI sanmAnapUrvaka madada apAvI zakazuM. bhUgoLanA jJAnane mukhya upayoga vizva mAnavasamAjane eka banAvavAnI daSTie karavAne che ApaNe mukhyapaNe (1) dharma saMsthAnuM saMgaThana (2) lokasaMgaThana temaja (3) rAjyasaMgaThanane mAnIe chIe. temAM cheluM eka saMgaThana to vizvanI daSTie vicAranuM thaI gayuM che. judAjudA dezanI prajA mATe yUne saMyukta rASTra saMsthA" kAyadAo ghaDe che. Aje yUnenA mAdhyamathI badhAM rASTro eka thavA mathe che. pahelA vizvayuddha pachI lIga opha nezansathI tene prAraMbha thayo hato; paNa te prayatna asaphaLa rahelo. have yUne-saMsthA thaI che. te niSphaLa jAye te paNa saMyukta rASTrasaMdhanI bhAvanAe anya saMsthA kAma karaze ema bhaviSya ujajavaLa lAge che. Aje sAMskRtika vinimaya mATe bhaugolika sImADAo na naDe te mATe prayatno cAlu che paNa te badhuM rAjaya vaDe cAle che. yUnesko saMsthA dhUnonA bhAga jevI che. ApaNe rAje vaDe saMskRtika maMDaLe eka-bIjA dezamAM jAya, ema nathI IcchatA, paNa te lokasaMgaThane vaDe-samAjanA judA saMgaThane vaDe-jAya ane rAjyane bAjue mUkIne paNa pArasparika gADha saMbaMdho bAMdhe ema IcchIe chIe. jemake vizvabharanAM majUronAM dezavAra saMgaThano parasparamAM joDAya. evI ja rIte vizvabharanA kheDUta, sAhityakAra, mahilAonAM saMgaThane dezavAra thaIne joDAya to ghaNuM kAma thaI zake. mahilAomAM koI uttama kaTinAM hoya to AvAM saMgaThane temanA mATe ghaNuM karI zake. e ja rIte vizvabharanA gopAlako eka thAya; DenmArka ane amerikAnI DerIvALA hiMdanA pazupAlakone madadarUpa thAya. tema karatA rAjaya bhale eka bAjue rahI jAya athavA gauNa bane ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ A badhA hArIne paNa mAjika vikAsa karI jema prajA, prajAsevake, saMta-sAdhusAdhvIonAM saMgaThane eka bIjAnA deza sAthe sIdho saMparka sAdhIne kArya calAvI zake. A saMgaThane pitAnI dhaMdhAdArI ke lAgavaganA hita karatAM samagra vizvanuM hita jue ane temane e rIte vizva-eya bhAvanAvI daravaNa sAdhu-saMto pAse maLatI rahe te ghaNuM thAya. vivamAM AvAM ghaNAM saMgaThane che. dA. ta. sarvasevA saMdhanuM saMgaThana. prAyogika saMghanAM saMgaThane, kavekarsa saMgaThane, barphIDa raselanuM zAMti saMgaThana, vinobAjInA zAMti sainikonuM saMgaThana. A badhAM saMgaThane saMkucitavRttithI mAnavajAtane mukta karAvavA, sthApita hitene virodha vaherIne paNa kAma kare te ghaNuM thaI zake. ahIM vizvane vyAsapITha banAvI. sAmAjika tapa dvArA, manozuddhi ane adhyAtma zuddhi karIne ghaNuM kAryo thaze. zuddha daSTine vikAsa karIne A rIte mAnavasamAjanI manosthitinuM adbhuta parivartana karI zakAze. jema raNane hariyALu banAvI zakAya ke khArI dharatIne mIThaDI karI zakAya che; tevI ja rIte jagata upara avizvAsa ane azAMti dUra karavA mATe AjanI duniyAne AvAM saMgaThananA jhaDapI ane anivArya jarUra che. be vizvayuddha tathA rAjya sImADAnA kAraNe tema ja jayabAjInA kAraNe keTalAMka rASTromAM guNe sAthe durguNe pasI gayA che; tane dUra karavA paDaze. jemake jApAna khaMtIluM ane udyamI hovA chatAM AkramaNakhorIne pasaMda karanAruM banI gayuM che. jarmanI jhanUnI ane utAvaLuM banI gayuM che. amerikA AMdhaLukiyA saMsthAnavAda pratyeno prahAro sAMbhaLavAmAM baherU banI gayuM che. pAkistAna dvalIluM banyuM che. raziyA abhimAnI banyuM che ane briTana asAvadhAna banyuM che. te tevAM rASTrIya aniSTone pratikAra karI ISTAne Teko ApI zuddha samatA dareka dezamAM UbhI karI devI paDaze. A rIte bhULane viSaya vidhavAsanA sAdhakane ghaNe upayogI che te samajI zakAya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 carcA-vicAraNuM pU. daMDI svAmIe carcAne prAraMbha karatAM kahyuM : "sarvAgI sAdhanAmAM Arthika, dhArmika, sAmAjika, rAjakIya, sAMskRtika ane aMgata ema badhA pAsA sAmudAyika jIvananA AvI jAya che. eTale AvA sAdhakoe-upadezakoe ItihAsa, bhUgoLa banne prakAranA bhautikaAdhyAtmika vijJAna, karmaga, jJAnayoga, bhaktiyoga tema ja yugAnuyuga vahevAra dharma-A sAte ye bAbato pUrI jANavI paDaze. enA vagara upadeza adhUro gaNAze. teNe vizvanA dareka pAsAM laIne tema ja jIvananA dareka kSetramAM dharmane pUTa ApavAnuM rahe che; A daSTie vizva-bhUgoLa ghaNuM jarUrI che. vanaspatinI mAnavajIvana uparanI asara aMge savAre kahevAmAM AvyuM ja che. vanaspatimAM jIva che ema have vaijJAniko paNa mAne che. bhUgoLa uparAMta khagoLanuM jJAna paNa hovuM joIe ema huM mAnuM chuM. kAraNa ke AkAza ane brahmAMDanI asara pRthvI upara thAya ja che. ApaNe avAja AkAzanI madadathI sAMbhaLIe chIe. divAla Ave tyAM havA jaI na zake. AkAza evI havAne AvavA javAmAM madada Ape che. vedAMtamAM AkAza mATe, brahma ane AtmA jeTalAM vizeSaNe vAparavAmAM AvyAM che. AkAzamAM vyApakapaNuM che. TUMkamAM bhUgoLa, khagoLa, AkAza ane ItihAsa va. badhI bAbatonuM jJAna anubaMdhane ane ApaNane upayogI che. pU. nemimuni : dareka dharmo, jaina, bauddha, vaidika, pArasI, khristI, IslAma ane anya, potapotAnI rIte duHkhane dUra karavAne upAya batAve che. A duomAM prakRtikRta duHkha, parakRta duHkha ane svakRta duHkha AvI jAya che. A traNeyane dUra karavA mATe sAdhake te prayatna karavA ja paDaze. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 e AzA rAkhavI vadhAre paDatI gaNAze ke mANasanA prakRtikRta duHkho dUra karyA vagara tenA bhautika ke AdhyAtmika sukhane, te meLavI zake. ghaNuM kaheze ke bhautika sukha sAthe AdhyAmika sukhane zo saMbaMdha? je svArthane paramArthamAM pheravavAmAM Ave te ApoApa bhautika pote ja AdhyAtmika banI jAya che. dharma saMrakRti, kaLA vagerene vikAsa prakRtika duHkha dUra na karAya tyAM lagI kaI rIte thAya ? " bhUkhe bhajana na hoI gopAla "--temaja "buzikSita: kiM na kati pApa!" e nIti vAkyone gUDha artha emAM ja samAyeluM che. mevADamAM agAu bhIla lokoe kudarata sAthe bAtha bhIMDI thoDuM meLavIne rahevAnuM zarU karyuM. paNa temAM taTe rahevA lAge tyAM koI sAdhu ke sAvI preraNA ApavA na gayA. pariNAme teo zikAra, corI, lUMTa vagere kumArge caDyA. have rAjya bAda paristhiti palaTAtAM vaijJAnika buddhi ane samaja khIlatAM jAya che. tethI teo paNa susabhya banI rahyAM che. je, AkhA vizvamAnavasamAjane susaMskRta je heya te prAkRtika duHkhane dUra karyuM ja chUTako. je dezoe A aMge bhagIratha prayAsa karyA che te aMge savAre mATaliyAe kahyuM ja che. bIkAneramAM sUratagaDha vagere sthaLomAM vaijJAnika prayogo saphaLa thayA che. have rAjasthAnamAM nahera AvavAthI kaLA, saMskRti badhuM khIlaze. emAM zaMkA nathI." zrI pUjAbhAI : gujarAtanI bhUgoLane Acho khyAla A pramANe ApI zakAya ke mahArASTra, madhya pradeza, rAjasthAna ane AMtarika pAkistAna tene sImADe lAgelAM che. uttaramAM sAbarakAMThA ane IDara tathA AdivAsIone joDavA tyAranA samAja mArgadarzakee zAmaLAjInuM maMdira banAvyuM. uttara pazcimanI bAjumAM banAsakAMThA banyAM dhULa vagera vaDe tyAM dharaNIdhara (DImA) sthaLe maMdira banAvyuM. AgaLa kacchanI vacce koTezvaranuM maMdira baMdhAvyuM. hAlAjI ane jADejAjI be Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 rAjapUtathI hAlAra ane kaccha vikasyAM. prathama pazupAlanane dhaMdhe thatapachI khetI va. thayAM. vAgheronI vasatimAM, kRSNa dvArakAmAM jaIne vasyA. e rIte bhUgoLa pramANe AgaLa vadhatAM jAmanagara-baraDAmAM gopInAtha maMdira, giranAramAM jaina temaja viSNu maMdira, pAlItANAnA jaina maMdira Ama Theka-ThekANe te kALe maMdira vaDe vikAsa sahAya. maMdira thatAM gAmo thayAM ane AsapAsanI bhUmine vikAsa sadhAyo tenuM udAharaNa DAra che. Aje sAmudAyika tapa, zrama, saMyama ane paramArtha vaDe paristhiti-parivartana karavAthI ja vyApaka dharma bhAvanAne pracAra thaze." zrI caMcaLabahena : "pRthvInA goLA upara najara pheravavI teja mAtra bhUgoLadarzana nathI; paNa tenA aMta sthaLane vicAra karI vizva vAtsalyanuM anusaMdhAna karavuM teja sAcuM bhUgoLadarzana che. Aje ApaNe je pRthvI joIe chIe temAM traNa bhAga pANI ane eka bhAga jamIna che. purANamAM maLe che ke agAu varUNa bhaMguRSi upara prasanna thayA ane temane pRthvInI pradakSiNA karAvI. TUMkamAM AdhyAtmika ane sarvAgI daSTie vicAranArane bhUgoLa-darzana karavAM ja paDe che. jyAM sumAtrAmAM pahelAM kaI jaI zakatuM nahIM te javA-sumAtrA garama masAlAnuM dhAma banyuM. viSuvavRttanI pAsenI garamIne upayoga sadhAye. osTreliyAmAM Una ane have tenuM siddhirUpe maLyAM che. uttara amerikAmAM prayogo cAlu che. bhAlanaLakAMThA ane bhAvanagaramAM jamInane mIThI phaLadrupa banAvavAnA prayogo cAlu che. te mATe sAhasa ane sAmudAyika zrama rUpI tapa jarUrI che. misaranI nAila nadInA pANIne bAMdhIne jamInane raNamAMthI hariyALImAM pheravI nAkhanAra loko paNa tapasvI ja gaNAya ! pradeza phaLadrupa bane te ja vasati ane saMskRtine vikAsa thAya e siMdhuM temaja gaMgA-jamanAnA medAnanAM vikAsa uparathI samajI zakAya che. uttaradhruvamAM mANasa vase che. tene madadarUpa thaIe te ghaNuM kAma thaI zake. A mATe rAjayanA sImADAothI upara UDIne ApaNe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 153 kAma karavAnuM che. jagatanI mAnavajAtane eka karavAne Aje suMdara samaya pAkI gayo che, e niHzaMka che." pU. daMDI svAmI : "bhUgoLa ane purANathI keTalIka vAte uparathI sAra kADhIne tyAM tapa ke purUSArtha vaDe kArya karI mAnavahita mATe AgaLa vadhavAnuM che. purANomAM agamya RSinI vAta Ave che ke teo sAgarane pI gayA eTale ke temaNe sAgarane pAra karyo. vidhyAcaLa Ubho hate paNa agame tene daMDavata karavA pitAnI kAyA DhALI eTale ke namI namIne cAlIne paNa tene pAra karyo ane pachI sAgara kheDayuM. tevI ja rIte videzIomAM kolaMbasa, "vADI gAmA" vagere paNa zodhako thayA. bhUgoLanuM jJAna mAnavane samRddha karavAmAM madada rUpa thAya che. jAmanagaranI khADImAM kALu nAmanI mAchalI sAcAM motI banAve che. pazupatinAthanuM maMdira nepALamAM che. tene pati sonAne che. te pradezamAM pArasamaNi che ane bakarAne page loDhuM bAMdhatA te sonuM thaI jAya che, ema kahevAya che. pazupatinAthanI uttare so mAIla dUra gaMDakI nadInA paTamAM lagabhaga pAMtrIseka mAIlanAM vistAramAM senuM maLe che. kyAreka nALiyera jevA gaddAo maLe che. A senAne upayoga mAnava duHkhe dUra karavA mATe karavAmAM Ave to ghaNuM thAya. tyAM mAkhaNiyo 5hADa che. eTale ke cUMbakane pahADa che. Ama vizva bhUgoLamAM aneka khUbIo paDelI che. tene vicAra prANIhitamAM thavo joIe te te sApaka thAya !" 5nemimuni : amerikA, osTreliyA, keneDA deze, tarUNa chatAM bahu jhaDape AgaLa vadhyA che ane apAra AvA tyAM thAya che. tyAre bhUtakALanA samRddha pradeza cIna ane bhArata garIbImAM sapaDAyAM che. AjanA jagatanI viSamatA dUra karavA mATe A samuha deze, asamUha rone sAmethI vaNamAge madada ane sahayoga Ape teja AgaLa vadhI zakAya. A kApa mAnava jamAne karavAnuM che. bhULanAM dina pachI je mAnava eTaluM karI ke to eka mahAna kArya karyuM kahevAze. (5-10-11) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11. vizva-vijJAnanI jhAMkhI - 1 vijJAna ane tatvajJAna] zrI dulerAya mATaliyA vijJAna ane tatvajJAna A banne vizvane jovA mATenAM sAdhana che. A vizva kevuM che? enI utpatti kema thaI? ane A vizvane niyatA koNa che? emAM kyAM kyAM to che? A badhA praznomAMthI traNa vastuo phalita thaI-(1) jIvana (2) jagata ane (3) dravya. (vaijJAnikonI daSTie dravya ane tattvajJAnIonI draSTie Izvara). tene vaijJAnika ane tattvajJAnIo banne jue che. tatvajJAnIo bhAvAtmaka ekatAnI daSTie jue che. "huM ane vizva eka chIe." e rIte jovAmAM ene AnaMda maLe che. jema eka kavi potAnAM kAvya sAthe eka citrakAra pitAnA citra sAthe ane eka mA pitAnAM bALaka sAthe tanmaya thaI jAya che ane ekarUpa thaI jAya che tevI sthiti tattvajJAnInI hoya che. tyAre vijJAnI zuM kare che? te jagatamAM thoDAMka dravya laIne enA upara prayoga kare che. emAMthI thoDeka anubhava thAya che tene vicAra kare che ane te pramANe tenI siddhio vijJAnanA vikAsarUpe rajU kare che. tatvajJAnIo dravyanA guNakarmane vicAra kare che. e rIte banemAM khAsa pharka nathI. vijJAnI anubhavajanya prayoga kare che; tatvajJAnI ArSadraSTA thaIne vizleSaNa kare che. adhyAtma jJAna: jemanI ArSadaSTi-maMtradaSTi ke RSidaSTi-che, ke vikase che teo bhAvanAthI vizvanAM badhAM tane zuM che; ene vicAra kare che. bhAvanAmAMthI AkAza, pRthvI, pANI, vAyu, vanaspati, ane agni e badhAM to nIkaLyAM. Rta (satya ke tava), tenuM cAlakabaLa banyuM. vaidika kALamAM tatvajJAna ane kAvya e beyanI gaMgA vahetI thaI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155 darzana-zAstrIe RSio pachI thayA. temaNe ethI vadhu samajavAne puruSArtha karyo. emaNe dravya - guNa-vijJAnane UMDANathI vicAra karyo. mULa te dareka dazane vizvane be bhAgamAM prakRti ane purUSa; ke je jaDa ane cetana ema vaheMcAM ja che. jaDa tatvanA keTalA bhAga karavA te aMge matabheda heI zake; koIe 5, te kaIe 25, 99 ke 102 bhAga karyA. paNa mULa tave be jaDa ane cetana. ene jaina temaja anya dareka darzanAe svIkAra karyo che. jenadarzana ane upaniSatkAra tathA dArzanika Atmadarzana upara vizeSa bhAra mUke che paNa dravyaguNa-vijJAnanA badhAM kSetramAM sahu pitapotAnI alaga jagyAe che. pUrvanA vaijJAnikadArzaniko pratyakSa pramANa upara bhAra jarUra mUke che; paNa zabda-pramANane cakAsavA yatna kare che; tatvano nirNaya te pachI kare che. eTale teo dravya ane cetana be vastune juduM sthAna Ape che. bhAratamAM darzananI aMdarathI vijJAna vikasyuM che ane temAM AgaLa jatAM caraka vageree Arogya vijJAna ane prakRti vijJAnanuM satya zodhyuM. purANonI daMtakathA pramANe to jaDa vizleSaNa karatAM ahIM dhAtuvijJAna. zastra-vijJAna temaja rasAyaNa-vijJAna paNa zodhAyAM. Ane paga mAnavanA ahitamAM thato joine e vijJAnane lupta karavAmAM AvelAM. yaMtra-tatra-maMtra vijJAnanuM jema pitAnuM sthAna che, tema jyotiSa, vaidika ane anya vijJAnenuM paNa sthAna che. paNa A vijJAnanI utpatti dharmadarzananI thaI hAIne ghaNI bAbate je AtmAnA ahitamAM hatI tene kAM to lepa karavAmAM mAge; kAM te nAza karavAmAM Avyo. yuropamAM agAu sabda-pramANane ja mahatva ApavAmAM AvyuM. bAibalamAM je kaheluM te ja satya che; ema mAnavAmAM AvyuM. teo zabdapramANane vaLagI rahyA paNa temAM anubhava na bhaLe. jyAre pAchaLathI bapramANa sAthe anubhavanA meLano prayAsa thayo ane pratyakSane saMyoga thayo te dharma ane vijJAna be phaTAI gayA. tenA kAraNe ghaNAM vaijJAnikone nAstika karIne prANanuM balidAna ApavuM paDayuM. aMte vijJAna huM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 ane ema kahyuM ke bAIbalanI je vAta pratyakSanI kacerI upara kharI utare te ja mAnavI. IslAmamAM paNa vijJAna ane darzana meLa na beThe tenuM vijJAna sthApatya, kaLA, kArIgarI sudhI vikasyuM paNa tene rUha (AtmA) darzana sAthe saMbaMdha na bane. bhautika jJAna : AjanuM vijJAna, darzanathI be vAte juduM paDI jAya che. temaNe kevaLa jaDa dravyanAM parizudhana sudhI pitAnuM kSetra mAnyuM ane ghaNuM ghaNuM te te dravya ane mana sudhI pahoMcyuM che. enuM mukhya kAraNa pazcimamAM bAIbalanA vAkyone satya mAnavAnI paripATI hatI. te pramANe bAIbalamAM kahyuM : "Cow has no soul" (gAyane AtmA nathI) eTale paraMparA e maLI ke mANasa sivAya bIjA koInAmAM cetana nathI. eTale "cetana" ke "jIva'nuM jeTaluM pRthakkaraNa ke anveSaNa thavuM joIe, teTaluM na thayuM. pUrvanA dArzanikee dravya ane cetana banene sAthe rAkhIne zedha karI. pariNAme je vijJAna "vanaspatimAM jIva che" te vIsamI sadImAM kahI zakAyuM. te bhAratIya darzane sadIo pahelAM zadhIne raju karyuM hatuM. vijJAna eTale satya zodhanano puruSArtha; paNa pazcimamAM tene mANasa sivAya anyamAM cetana nahIM enI paraMparA maLI eTale mANasane ahaMrUpI ajJAna thayuM. tene thayuM ke pitAnA sivAya badhA cho tene ramavA ke upabhoga karavA mATe che. A ahaMbhAva tenuM cAlaka baLa banyuM. tenA kAraNe te prapaMcamAM paDyo. bAkInA prANIone teNe upabhoga mATe mAnyA. tethI tyAMnA mAnamAM "Atmavat sarva bhUteSu"nI bhAvanA na AvI. mANasanuM khUna karavuM-mArI nAkhavo ke sUtelA zatruone ThAra karavA e pitAnA mAnI lIdhelA svArtha mATe ucita gaNAyuM. tyAM mAnavano vikAsa paNa rAsAyaNika prakriyAthI thayo. e rIte yuropanuM vijJAna khIlyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 157 Aje meTAmAM moTo Dara e che ke vijJAna eja rIte eka DagaluM AgaLa vadhe te jema bIjA prANIomAM AtmA nathI tema manuSyamAM paNa nathI ema mAnatuM thaI zake che. jema vijaLImAM pAvara heya tyAM sudhI cAle ane pAvara khUTatAM baMdha thaI jAya, tema mANasamAM paNa paMca bhautika tatvanI zakti khUTatAM enuM zarIra na thaI jAya ane AtmA paNa tenI sAthe khalAsa thaI jAya che e mAnyatA keTalAka vijJAnikoe zarU karI che. paNa, e mAnyatAno vikAsa thayo nathI. bhAratanA tatvaciMtakoe jIvamAtramAM caitanya mAnI badhA jIvo sAthe ektA sAdhI che. badhA potAne AdhyAtmika vikAsa sAdhI zake, bhale yonio badalavI paDe. eTale ahIM adhyAtmajJAna eja vijJAna kahevAtuM, bAkInAne dravyaguNanuM jJAna pAyAnuM vijJAna AdhyAtma vijJAna che; bAkInuM bhautika jJAna enI madade Ave che. mukhya vastu te AtmAne jANa Atma sAkSAtkAra kare eja rahI che. tethI ja te ahI bhautika vijJAnanA prayogo upara AgaLa jatAM vizeSa dhyAna apAyuM nathI. pazcimanA vijJAnamAM dravya-guNa-karma vALuM bhautika vijJAna ja mukhya rahyuM che. e be vacce pAyAne pharaka jANI levuM joIe. pUrvanuM bhAratIya vijJAna AdhyAtmika vijJAnane pAye gaNe che jayAre pazcimamAM vastuonAM vijJAnane pAye gaNe che. bAkInAne akasmAta banelI vastuo gaNe che. (1) padArtha-vijJAna Aje pazcimanA vijJAna viSe vicAra kare che. vizvamAM samagrapaNe traNa vastuo dekhAya che. (1) padArtha (Matta) (2) zakti (Energy ) ane 3) jIvana (Life) ene ja bhAratIya darzana, bIja cAmAM padArtha, zakti ane caitanya mAne che. jIvanane vaijJAnika umija parasevAthI utpanna thayeluM mAne che. ApaNe tyAM jaine ene barAyuja, aMDaja ane vedaja (pite ja) mAne che. saMganA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 svedanamAMthI jIvana utpanna thAya che temAM sI pachI krame krame vikAsa thAya che. zakti padArthamAM janme che, te najare dekhAtI nathI, avAja dekhAto nathI paNa dhrujArI baMdha thAya eTale avAja baMdha thAya che. kaMika kaMpana thAya che eTale avAja thAya che, ema ApaNe mAnIe chIe. paMkho najare caDe che paNa havA najare caDatI nathI. evI ja rIte avAja pote dekhAto nathI; paNa be vastu athaDAvavAthI avAja thAya che, e sAMbhaLIe chIe. A adamya baLane zakita kahIe chIe. dazyane padArtha kahIe chIe. A pachI dareka padArthane traNa avasthA heya che. varALa (uSmA), ghanatA (ghaTTatA-jaDatA) ane pravAhI (jalIpa) pANImAM e traNe avasthAo heAya che. keTalAka padArthone be avasthA hoya che keTalAkane ekaja avasthA hoya che. A badhAM padArtho pRthvI, pANI, vAyu AkAza ane agnimAM nIcenA sAta guNa sarakhA hoya che. (1) dareka padArtha jagyA roke che. nAnAmAM nA paramANuM enA jeTalI jagyA te rekeja che. pANI bharelI zIzImAM baDabaDiyAM bole che te temAM avakAzane laIne; A avakAza (space) ne jainadarzana AkAza kahe che. (2) dareka padArtha pRthvInA madhyabiMdu tarapha kheMcAya che. ene gurutvAkarSaNane guNa kahe che. te dareka padArthamAM hoya che. (3) dareka padArthane gati ApanArUM tattva hoya che te pitAnI meLe kAMI karI zake nahIM. ene jainadarzana dharmAstikAya tarIke svIkAre che, sAMkhya yoga darzana pramANe ene rajoguNa (gatitava) kahe che. (4) evI ja rIte dareka padArthane sthiti ApanAruM eka tatva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 hoya che. jaina darzana tene adharmAstikAya kahe che. padArthamAM raheluM jaDatva gati ke agati pitAnI meLe karI zakatuM nathI. aMgrejImAM tene "IniziyA " kahe che. sthiti ApanAra A guNane "tamoguNarUpe keTalAMka darzanee kahyo che. (5) dareka padArthanuM vibhAjana thAya che. keTalAmAM chelluM vibhAjana paramANuM sudhI thAya che. ene aMgrejImAM " DivijhIliTI" kahe che. padArtha mAtra vibhAga thAya che. emAM chelluM tattva paramANuM che. jainadarzanamAM Ane skaMdha, deza, pradeza ane paramANuM kahIne eka dravya astikAya tarIke oLakhavAmAM AvyuM che neyAyikavaizeSika darzana ane aNutatva tarIke mAne che. (6) vibhAga thaI zake toye be aNu vacce dvivALI jagyA rahe che. AvA aNuo maLI zake che, tene dAbe te dabAI zake che; tene saMkoca vistAra karI zakAya che, tene vikAsa thaI zake che. ene jana darzanamAM pugala dravya kahevAmAM AvyuM che. bIja daIne tene vastu ke padArtha kahe che. (7) vastu mAtrane nAza thatuM nathI. tenuM rUpAMtara thAya che. ene jainadarzana dhrauvya (dhruvatA) mAne che. sAMkhyayoga-dAnI tene dhama kahe che. mATIne ghaDe bane che. ghaDe tarI jAya tene vinAza tha nathI. te mATI banI jAya che. pharIthI te mATImAM maLe che ane e mATIne pharI vaDe bane che. A vAta pANI-vAyu vagerene paNa lAgu paDe che. sAMkhyogamAM ene satkAryavAda kahevAmAM Ave che. A sAta guNo pAyAnA dareka dravyane lAgu paDe che. pachI te drazya ghana (dhara) pravAhI ke varALa pe hoya. tenI garamI jhIlavAnI sakti jeTalI haze teTalA pramANamAM tenI zakita haze. A badhI bhinnatA, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghaTatA, ghanatA, pravAhitA pilANa vagere upara AdhArita che. padArtha dhana, pravAhI ke vAyurUpa haze te ene lagatA kAyadA upara e AdhArita haze. A traNe guNo vaijJAniko, dArzaniko, ane jainatatvonI daSTie, badhA padArthomAM sarakhA haze. phera che mAtra gaNatrI karavAne. jemaNe je pramANe enI gaNatrI karI haze te pramANe tene e guNonuM darzana thaze. A bhautika ke padArtha vijJAnano upayoga bhAratIya darzanI Arogya jALavavA ke siddhio meLavavA mATe karatA. ahIM ArogyavijJAna carakathI mAMDIne sukRta sudhI aneka prayatna thayA che. paNa pAchaLathI zAMti ane cittanI prasannatA mATe vijJAnane hetu sacavAyo nahIM ane zastra-vijJAnano upayoga nara-saMhAramAM thatAM teno cheda uDADavAmAM AvyuM. mAtra Arogya ane rakSaNanA kSetre vijJAnane upayoga karavAnI chUTa ApI. mahAbhAratakALe A vijJAna hatuM. te vijJAna ane AjanA vijJAnamAM mULabhUta pharaka nathI. (2) rAsAyaNika vijJAna bIju rAsAyaNika vijJAna che. nAgArjune pArAnI zaktine upayoga karavAnI vAta karI. pArAnI zakitane bhAratanA bhautika vaijJAnika rasAyaNa tarIke oLakhatA. pArAthI vimAne kema UDe ? jaMtuono nAza kema thAya ? abarakha vagerenI bhasma, puTa ApIne, chedana-mardana karIne kema bane? aNuparamANuone upayoga zI rIte thAya ? eka rasane bIjA rasamAM rUpAMtara karavuM hoya te kaI rIte thAya? A badhAmAM rasazakitano eka upayoga karatA. rasazakitano bIjo upayoga dravya yajJamAM te vakhatanA karmacArIo karatA. nALiyera laI temAM amUka rasa ane sugaMdhI dravyo bharI detA. pachI tene AMca ApatA eTale te UMce caDhIne phATatuM. emAMthI sugaMdhI dravyo nIkaLIne verAtA. jema amUka dravya chAMTI devAthI vAdaLAM varasAvI zakAya che. evI ja rIte samaya-bama (TimeBom) amUka samaye ja phUTe che ane temAMthI soTaka padArtho Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikherAya che. Aje te evAM ramakaDAM AtazabAjInA thAya che ke amuka UMcAIe jaine te phUTe che temAMthI judI judI AkRtio nIkaLe che. bhagavate namaH" evuM moTA akSaromAM lakhAya che. puSpa vRSTi jevuM thAya che. Aje lokone A pratyakSa-vijJAnanI mAhitI che. agAunI prajAne na hatI. eTale te vakhatanA yAjJika loko ene saMbaMdha deva-devIo sAthe joDatA ane te ko upara jaIne nAriyeLa phUTI temAMthI kUla dravyanI varSAne camatkAra mAnatA. deva-devIonuM varadAna mAnatA. yAjJiko bheLA le kone bharamAvatA ke kaMIka daivI AkRti dekhAya che ke phUlanI varSA thAya che te deve para batAvyo che. Ama thayajJa mAthe devene joDIne yAttikoe chetaravAne dhaMdho zarU karyo. aMtarikSamAM AvA prayogo dekhAtA eTale yAjJikonuM mahatva vadhyuM. Ama vahema upara yajJa cA-tenI sAthe gebI-avAje vagere bhaLyA. bAkI AjanI elyumIniyamanI kAcalImAM dravyo bharIne prayoga karAya che ane te vakhate zrIphaLamAM dravyone bharavA bannemAM vizeSa aMtara nathI. te vakhatanA yAjJikonI A vastu pAchaLa gaNita vagere na hatuM. AjanA rAsAyaNika vaijJAnikoe enuM gaNita kADhayuMcekasa mApa-pramANu kADhavyAM-nakkI karyuM ane dravya zakti upara ene prayoga karyo. temAMthI pheTaka zakti pedA karI ane bIjA rASTrane DarAvavA ane pite bhoga vadhAre bhogavavA e mATe te sAdhanane upayoga karyo. davyayavALA yAjJika pAse AdhyAtmavidhA na hatI kAraNa ke teo rAtadivasa yajJa-yAga, karma-kAMDa vageremAM rata rahetA hatA. eTale temaNe aMdhavizvAsa, devamUDhatA, parcA vagera vaDe pitAne mahimA vadhAravAne prayatna karyo. tyAre AjanA vaijJAnika rASTronA hAthA banI, pitAnA 11 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 rASTrane mAletujAra banAvavA ane bIjA rASTrone gAvavAmAM rAsAyaNikavijJAnane upayoga kare che. te paNa AdhyAtma-vijJAnanA abhAvanA kAraNe ja. sAmAnya prajA AdhyAtmika-jJAnanI eTalI badhI bhUkhI hotI nathI. eTale jyAM bhAratanA yAjJikoe AdhyAtmanA anubaMdha vinA, prajAne chetarI, pAmara banAvI, dhaniko pAse paisA paDAvyA, tema yuropanA vijJAnikoe papa pAsethI ane AgaLa jatAM sattAdhIzo pAse Azraya meLavavAnuM kevaLa svArthanuM kArya karyuM. pariNAme vijJAna mANasanA upayogI banavAne badale bhUtakALamAM ane Aje paNa Dara, vahema ke sattA calAvavAnuM ahitakara sAdhana sAbita thayuM che. tenA kAraNe sattAne poSaNa maLyuM che athavA vadhAre paDatA bhoga vilAsanA sAdhano vadhyAM che. AdhyAtmane pAye vijJAnane hovo joIe te ja te janatAnuM hita karI zake. (3) jIva-vijJAna ATaluM rasAyaNa-vijJAna ane bhautika-vijJAna aMge vicAryA bAda jIva-vijJAna upara AvIe. padArtha zakti ane jIvana aMge vijJAnI ane tattvajJAnI vacce cheDe pAyAne phera che te vicArIe. vijJAnIo jIvane mULa saMgajanya dravya mAne che tyAre bhAratIya tatvajJAnIo ene svataMtra dravya mAne che ane tethI zakita paNa enA prabhAvanA kAraNe vyavasthita rIte jagatamAM kArya kare che tema kahe che. vijJAnIo jIva karatAM zaktine paNa viziSTa tavarUpe gaNatA nathI. pazcimanA vijJAnIne A pAyAno phera tyAMnA bAIbala ane kurAnanA kAraNe che. temAM lakhyuM che ke pRthvI, AkAza, vAyu, jala ane vanaspati ema vikAsa thatAM cha divase Adama ane Iva pedA thayA. bhagavAne pitAnA sUramAMthI ene pedA karyA tethI yuropamAM dharma ane vijJAnane tALo na maLyo. dharmaguruo, dharma mUDhatA ane aMdhazraddhA tarapha vaLyA tema ja prajAne paNa temaNe e tarapha vALI. tethI vijJAnI alaga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDe. teNe pratyakSa prayoga-jJAna upara vadhAre dhyAna ApyuM. tyAre dharmane parokSa-prayogane AdhAra mAnyo. bAIbala-kurAna prathamathI ja jagatane IzvarakRta mAne che tyAre vijJAna jagatane krame krame vikasita thayeluM mAne che. aMdhakAramAM apragaTa avasthA prakAzanI hatI ema mAnI kamekrame kema vikasyuM enuM pRthakkaraNa kare che. dA. ta. nihArikA tathA sUryamAMthI pRthvI, pANI ane agni; prathama "amIbA" pachI kaMpe che, pachI paheltha thAya che ane pachI judA paDe che; ema chava viSe mAne che tethI tyAM dharma ane vijJAna alaga paDe che. jIvanAM bAhya lakSaNe, bhAratIya tatvajJAna sAthe keTalAMka maLatAM Ave che. utpatti ane vikAsa aMge paNa keTalIka vAto bhAratIya tattvajJAnIonI tathA vijJAnIonI maLatI Ave che. A bAbata dharma vijJAna vacce sumeLa paDI rahe evI suMdara bAbata che. have jarA vigatamAM UtarIe : (1) jIvanAM lakSaNe vijJAna pramANe tatvajJAna pramANe (1) kAbenika DosAITa kADhe che ane okasIjana grahaNa kare che. * zvAsozvAsa (2) halanacalana kare eTale ke pipaNa meLave... kherAka le (3) meLavelAM piSaNane pravAhI banAvI zarIravRddhi kare. .. jiMdagI laMbAvavI (4) vaMzavele vadhAre. che. prajanana zakti (5) saMvedana kare. ... lAgaNIo vedavI A che zAnendri ane karmendrionA anubhavo. ahIM lagI vijJAnIo ane bhAratIya tatvajJAnIo sAthe che. lAgaNIo veThavI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane piSaNa meLavavAnI vAta jhADa jevA sthULa rIte jotAM, halanacalana na karatAM (jaina dharma pramANe ekendriya) jIvomAM jovAmAM Ave che. have te jagadIzacaMdra bojhe temanAM karmo ane badalAtAM saMvedanone sAkSAtkAra vaijJAnika prayoga vaDe karAvyuM che eTale e spaSTa ja che. (2) jIva zI rIte AvyA eja rIte bIjI vAta chava kema AvyA? vaidika zAstromAM Ave che ke hiraNyagarbha biMdu tarIke ja ane "ekaThuM bahusyAm " e IcchAne lIdhe ekamAMthI aneka rUpe thayo. prathama kaMpana thayuM; sparza thayA ane sAgaramAMthI e pedA thayo. prathama avyakta hatuM te brahma saMyogo meLavI vyakta thayuM. pAMca mahAbhUta pAMca tanmAtrA, pAMca karmendrio ane pAMca jJAnendriya tyAM lagI vijJAna sAthe ene tALe maLe che. kAraNa ke vijJAnI paNa pRthvInA "bekaTeriyA " jIvanI pAchaLa vAIrasa jIvone svIkAra kare che. je jIva kAyAvALAM hevAM chatAM dekhAtAM nathI, anubhavAya che. jeno samUha ja dekhAya che ane na dekhAtuM paNa anubhavAya te che ja. vaidika dharma karatAM jene tattvajJAna pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspatine sajIvapiMDa svIkAre che. te pUratI jainenI anokhI vizeSatA che. ahIM eka moTo prazna che ke pratyakSa vijJAnathI na dekhAtA bekaTeriyA pAchaLanA vAIrasa chavo (je anubhavAya che ke sUkSma dUrabInathI samUhamAM jaththArUpe jaNAya che) che ema siddha thayuM che tene A jaina darzanakAroe zI rIte jANyAM haze ? tenuM samAdhAna gItA ane jaina Agama "sarvajJa" zabda vaDe kare che. te tatvajJAnIo jIvana aMge UMDA UtarelA ane temAMthI emane A brahmajJAna thayuM hatuM. vikAsa kama aMge paNa keTalIka bAbatone tALa vaijJAniko sAthe maLe che. dA. ta. amIbAmAM jIva che, kaMpe che ane pachI paheluM thAya che, te ApaNe joyuM tema zarUAtamAM jIva ekakoSI hoya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 165 pachI nara ane nArInA be koSa thAya che. dhAmaNa ke laMbaI jAtanA nAgamAM nara ane mAdA bane che. beya geTe vaLe tyAre saMtAna pedA thAya. aLasiyAMne kApi te jIve ane TukaDAo alaga chava rUpe pharI jIve. tevI ja rIte kUlamAM paNa bekaSI (bAya sekasyuala) hoya che. sevALamAM ekaja koSa hoya che. nara-nArI bekelI jenA vikAsa pramANe vIchI, karacalA, kAcabA vagere thAya che. vaidika purANomAM pUrNAvatAra ane pachI vahAvatAra kahevAya che. bhUMDa (varAha) pANI ane pRthvI bannemAM jIvI zake che. Ane vaijJAnika pitAnI rIte paribhASA karatAM kahe che ke sUryane prakAza pANImAM gaye, emAMthI amIbA rUpe prathama jIva jame. tene vikAsa thatAM te IyaLa, kIDI, udhaI rUpe vikasita thayuM. pachI vAnara ane temAMthI mAnava rUpe jIva vikasyo. vikAsa kramamAM je rAsAyanika parivartana thayAM tenAthI mAnava thaye ane mAnava e pRthvI uparanuM zreSTha sarjana haiI mAnava sivAyanI duniyAne upayoga karavA mAnava sarjAya che ema teo mAne che. mULa te A bhramaNanuM kAraNa bAIbalanuM vAkya "gAyamAM Atma nathI !" e che. te pramANe teo mAnava sivAya koInAmAM AtmA che ema mAnatA nathI ane AtmA pratyakSa thato nathI tethI vijJAnIo haju AtmAnI zodhamAM ja che. alabatta "kaMIka" che evuM te hamaNAM hamaNAM to mAne che. - pUrvanA ane temAM bhAratIya tatvajJAnIoe DuM nirIkSaNa, zodhana ane anubhava karelAM che eTale teo bIjAM traNa ta paNa umere che : (1) {' potAnI hastInuM jAgRtabhAna jene AdhyAtmika paribhASAmAM sata kahevAmAM Ave che. Ane lIdhe ja nara ane mAdAnA saMge vinA parasevAthI ke bIjI rIte paNa jIva pedA thaI zake che eTaluM ja nahI, pitAnuM svataMtra vyaktitva TakAvI zake che; cAhe tevA saMgamAM le te raDe. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 rAma para apI, te vijJAnIo sAthe taravajJAnIne meLa varAha lagI te maLe che. paNa, pachI bhAratanA tattvajJAnIo siMha, gheDe, haraNa vagere ane temAMye siMha pachI nara pedA thAya che ema purANamAM nRsiMha avatAra rUpe mAne che. tyAre vijJAnIo bhUMDa pachI vAMdarAne kalpI, vAnarajAti uparathI narajAti thaI hoya ema anumAna tArave che. kharI rIte to bhUMDa pachI badhI pazu-paMkhIonI jAti ane mAnavajAti badhI eka sAthe janmI hoya te svAbhAvika che. e daSTie jotAM jaina tattvajJAnanI vAta vadhAre baMdhabesatI Ave che. jaina tatvajJAnamAM saMsI (manavALAM) sAthe pazu-paMkhI vagere tiryaMca ane bIjI bAju manuSya vagere Ave che. A Rta (vaidika paribhASA pramANe)nA kAraNe suSupta zarIramAM paNa UMDe UMDe mana ane cetana paDelAM che. javA, chamAse doDha phUTa UDethI pAchuM kheMcI UnALAmAM jIvI zake che. tIDa, udhaI vagere pitAnA iMDA-UMDe nAkhIne jAte Take che ane pitAnAMne TakAve che. kIDIo vagere paristhiti badalI zake che. kAyAkalpa karI zake che. eTale ke prakRti pramANe lIlA karavAnI chavamAM zakita che. (2) cita-cittarUpa zakti hevAthI ja tenI krAMta daSTi ane avanavI smRtio AvI zake che. jJAnavikAsa thaI zake che. (3) AnaMdae ja rIte te AnaMda svarUpa hoI dareka sthitimAM AnaMdapUrvaka jIvI zake che. Ama joI zakAze ke vijJAnIo karatAM tatvajJAnIo AgaLa che. tethI ja tattvajJAnIoe vijJAnano upayoga jarUra karyo che paNa teno saMbaMdha dharma ke AdhyAtma sAthe joDIne ja. tyAre vijJAnIo haju AtmAnI sata-cit--AnaMdanI zakitao jANI zakyA na heIne, prANI mAtramAM mAnava jevI zakitao suSupta rUpe paDelI che tema mAnavAne taiyAra thatA nathI. teo mANasane nirALo pADIne enI zaktionI vaijJAnika zodha calAve che. mAnasazAstrane lagatAM saMzodhano enuM pramANa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 167 che. dareka pANImAM AtmA samAna che ane tethI jIva sRSTi mAnavanA upabhoga mATe nahIM paNa mAnavajAtane sva-para kalyANanI taka ApavA mATe che ema bhAratanA tatvajJAnIo kahe che. tethI ja badhuM kaLA, sAhitya, sauMdarya, cAritrya mATe che. prathama (1) suSupta sRSTi, pachI (2) cara sRSTi, pachI (3) maithunI sRSTi pachI (4) manaHsRSTi ane chevaTe (5) divya suSTi AvavI joIe. zrI araviMda bhAratIya tatvajJAnane AjanA vaijJAnika Dhabe upara pramANe mUke che, tyAre vijJAnIo haju pApA pagalI karatAM ja lAge che. jyAM sudhI vijJAnI AdhyAtmane pAyA rUpe svIkArI jIvasRSTinA samAna AtmAne svIkAra nahIM kare tyAM lagI vijJAna mANasajAta mATe ke jIvasRSTi mATe kalyANakArI thavAne badale, vinAzakArI vadhAre siddha thaze ema mAruM vinamra mAnavuM che. carcA-vicAraNuM zrI pujAbhAIe carcAne prAraMbha karyo: "mAnava lagI tatvajJAnI ane vijJAnIne krama zrI mATaliyAe mUkyo. A viSaya gahana che; ane khUba chAvaTa mAge che. huM mAnavasamAjanA vijJAnanI vAta karuM chuM. mANasanuM sarjana kudaratanuM zreSTha sarjana che temAM te zaMkA nathI. mAnavane pitAne svakIya purUSArtha vadhAre taka maLe te mATe te sarjAye che. sapa ane siMhane potAnI pAse rakSAnA sAdhana che. paNa potAnA rakSaNa mATe mAnave potAnI buddhithI sAdhane zekhyAM che. jyAre sarvaprathama pitAnA rakSaNa mATe mAnave siMha ke sApa upara paththara pheMkaye haze tyAre ene vijJAnanI zodha tarIke biradavAmAM AvI haze. teNe pathara upADyo tyAra pachI tene savarakSaNa mATe sAme jAte javuM na paDyuM. tyAra sapa-siMhane sIdhuM sAme AvavuM paDe che. A prakriyA mAnavabulinI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 vizeSatA dekhADe che ke te dhAre to sAmAne dUrathI rahIne paNa mahAta karI zake che. paththarathI AgaLa vadhatAM tIra AvyuM; pachI bIjA sAdhana vadhyAM-sAthe durUpayoga rUpe ApasanI laDAIo paNa zarU thaI. tene ahaMkAra sAmrAjya tarapha vaLavA lAgyo. evI ja rIte rakSaNa pachI AjIvikA tarapha AvIe. bIjA prANIone premabharI rIte kevI rIte upayogI banAvavA, tene ghaNuMye akhatarAo thayA haze. temAMthI khetI ane gopAlana UbhAM thayAM. dUdha pIvA pahelAM prayogo thayA haze ane "ghI" eka siddhi rUpe manAyuM haze. pachI samUhajIvana, kuTuMbajIvana ane samAjajIvana jIvavAnA prAraMbhamAM, vastuone rAkhavA, saMgharavA mATenAM sAdhano rUpe mATInAM vAsaNo zodhAyAM haze. te "vAsaNa" te kALanI eka siddhi rUpe ja gaNI zakAya. tethI ja kuMbhArane "prajApati" kahevAmAM Ave che. khetI zarU thaI temAM paNa kheDUtane jamInamAM, khetInAM sAdhanomAM temaja te aMgenA jJAnanuM vijJAna jANavuM jarUrI thayuM haze. anAja pedA thayA pachI kadAca teNe kAcuM khAdhuM haze-pachI loTa banAvavAne prayoga karyo haze. emAMthI ghaMTI, sAMbeluM, jhADu vagere vastuonAM saMzodhana thayAM haze. tevI ja rIte vastra banAvavAmAM AdipurUSoe keTaluM magajane kahyuM haze ? ghara banAvavA mATe navA navA prayogo karyA haze ? juvAranA choDanI mIThAza joIne zeraDInA sAMThAnuM vAvetara ane tenA rasane ghaTTa karIne goLa banAvyo haze. ghAsamAMthI paNa kapAsanAM resA jema kheMcI, doraDuM varyuM haze. koSa banAkhyo haze, moTAM vajana pazuonI madadathI ke mANasanI madadathI UMcakyA haze. amadAvAdamAM rANInA hajIrAmAM be lAMbAM lAkaDAnuM gADuM che. temAM loDhuM ja nathI. kevaLa lAkaDAmAMthI goLa paiDAM kaI rIte banAvyA haze ? TuMkANamAM mAnavasamAja vijJAna, tenI jarUrata ane vikAsa pramANe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 169 vikasita thatuM rahyuM che. prayoge thatAM rahyA che ane thatA raheze. e ja rIte AgaLa vadhAro." zrI zropha H chellAM daza varSamAM bhautika vijJAnane vikAsa sahuthI vadhAre thayo cheje atyArasudhI anya dezo se varSamAM na karI zake, te rIte bhArate paNa AdhyAtma rIte pragati mAMDI che. vijJAna sAthe AdhyAtmane sumeLa bese te vijJAnanI nukazAnakartA bAjumAM saMzodhana thaIne ghaNuM sAruM kArya thaI zake." zrI caMcaLabahena : "prathama hiraNyagarbha IMDArUpe ane pachI temAMthI vadhyuM. vadhavAnuM nAma ja yajJa kahIe te bhAratIya tatvajJAnane ane vaijJAnikone tALo maLI jAya che. kAraNa ke hiraNayano paryAyavAthI zabda suvarNa che. tene artha teja tema ja prakAza paNa thAya che. eTale prakAza pANImAM paDyo ane prathama jIvanI utpatti thaI ane jIvana dhIme dhIme viksavA lAgyuM. "jarmana" zabda paNa "zarmana zarmA" uparathI apabhraMza rUpe thayo hoya e banavA joga che. jarmana prajA pitAne Arya tarIke oLakhAvatI ane svastika temanuM cihna . jarmanee AjanA vijJAnanA vikAsamAM sAro phALo Ape che. pU. daMDI svAmI : "vedamAM je zabda vAraMvAra Ave che te "tuM" nathI paNa, amRta che. amRtane artha asatya thAya che. satyasvasatya taM" ema paNa kahevAyuM che. eTale avyaktatatvane sata ane sutane vahevAra te Rtu ema paNa kahI zakAya. gAMdhIjInI prajJA e daSTie Rta bharAM kahevAI. sAMkhya ane vizeSike e bheLa thaIne zodha-vizeSa karI che. jemAM marIcikumAranuM nAma Ave che. tene ziSya triraMDI ne; te ne kapila ja haze. e rIte paramANuM vijJAnanI zodha vagere jevAM tattvajJAnanuM mULa temAM che athavA jainatatvajJAnane prabhAva vaidikadarzanamAM che temAM A badhAne samanvaya thaI jAya che. jIva, ajIva na thai zake ane ajIva jIva na thai zake te AgrahI vAta sAcI lAge che. ( 12-10-'11 ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12. vizvavijJAnanI jhAMkhI - 2 vijJAnanI anya zAkhAo ] [ munizrI nemicaMdrajI [ A agAunA pravacanamAM zrI mATaliyAjIe padArtha vijJAna, rAsAyaNika-vijJAna tema ja DAMka aMze jIvavijJAnanI chaNAvaTa karI hatI. tenA saMdarbhamAM AgaLa mATe munizrI nemicaMdrajInuM pravacana che. ] bhautika vijJAnanA be aMge bAkI rahe che. (1) bhUgarbha vijJAna ane (2) jyotiSa vijJAna. A banne upara TuMkANamAM ApaNe atre vicArIe. (4) bhUgarbha vijJAna bhAratamAM keTalAka loke bhUgarbha vidyAnA jANakAra hatA. teo pRthvInA peTALAmAM kaMI vastu che te batAvI zakatA hatA. paNa te badhuM anumAna uparathI thatuM. Aje paNa ghaNA leke kahe che ke ahIM kuvo khodazo te mIThuM ke khAruM pANI nIkaLaze. paNa vyavasthita rIte bhUgarbha-vidyAnuM zAstra pazcimamAM racAyuM ane tyAMnA vaijJAnikee tene abhyAsa karyo. have te bhAratamAM paNa vyavasthita rIte bhUgarbha vijJAna (Geology)ne abhyAsa te ja dhoraNe thAya che. hamaNuM khaMbhAta ane aMklezvaramAM telanA je kuvA nIkaLyA tenI pAchaLa bhUgarbha vidyAvizAradAnuM ja anumAna hatuM. bhUgarbha vidyAmAM kaMI vastuonI jANakArI karavAnI heya che ane tethI zuM lAbha che te viSe vicAra karIe. e vidyAmAM judI judI jAtanI pRthvInA peTALAmAM rahelI pArthiva vastuonI zodha ane tenA upagane samAveza thAya che. pRthvI ekavAra baLAte Agane goLo hato ema mAnavAmAM Ave che. dhIme dhIme te rAzi-geLe uparathI daDe thatA gayA ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 tenA upara paDa jAmyuM. paNa aMdara to garamI vadhAre ja che; ane UMDA utarIe tema vadhAre tApa jaNAze. daza hajAra phUTa nIce ukaLatA pANI je tApa lAgaze. vezvarI ane javALAmukhI pANInA strote A vAtane siddha kare che ke temanA ugamane tApa bahu adhika che. pRthvInI sapATInI aMdara nIce garama pIgaLela lAvA rasa che. tene ghaNA cAlu javAlAmukhI pRthvInI sapATI upara lAvIne pheke che. Ama ghaNuM padArtho jAme che, pIgaLe che ke sthira thaIne ghana bane che. tene khaDaka kahevAmAM Ave che. A khaDake nIcenA prakAranAM heya che - (1) talaTI khaDakaH varasAda sUryanI garamI, havA ane baraphanA kAraNe jyAre pRthvInI sapATIne toDatuM hoya che ane pANI alaga alaga sthAnamAM vahIne pitAnI sAthe pRthvInA moTA kaNe ane nAnA kaNane laI jAya che. tyAre moTA kaNo nIce ane jhINuM uparanI sapATI upara ekatra thAya che. te talachaTa rUpe jamA thAya che. garamI ane anya kAraNosara te thoDA vakhata pachI kaThaNu-kaDaka thaI jAya che ane talaTI khaDaka rUpe bane che. A talaphTI khaDakone nIcenA bhAgamAM vaheMcI zakAya che :retI ane kAMkarAvALA khaDake, cIkaNI mATI ane paDavALA khaDako, cUne, camaka ane kolasAnA prAraMbhathI banelA khaDako tema ja kArboneTa sapheTa tathA kalorAIDa vaDe banelA khaDake. (2) yAMtrika banela khaDake: A khaDamAM aneka jAtanA khaDakonA chUTA paDelA TukaDAo heya che. Ama aNIdAra pUNAvALA patthara hoya che. cInAI mATI, keelIna temaja dhAtunA paDe paNa A khaDakomAM heya che. () cha vaDe banela khaDake? A khaDako thI mAchalI ke jhADa jevA jIvonA avaro jAmI jatAM bane che. temAM paNa chavAnAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 avazeSa hADapiMjaro hoya che. judA judA kolasAnA jAmelA khaDako A zreNImAM Ave che. (4) rAsAyaNika khaDake : rAsAyaNika prakriyAo vaDe banatA khaDakono AmAM samAveza thAya che. keTalAka sarovaromAM khanIjonA mazraNathI pANI varALa rUpe bane che paNa TharI javAthI tenA lavaNe jAmI jAya che. jIsama, seMdhava temaja mIThA jevA kalorAIDanA khaDako AvI rIte taiyAra thAya che. (5) Agneya khaDako: pRthvInA peTALamAM lAvA nAmano pravAhI rasa che te jAmI jatAM Agneya khaDako bane che. temAM jvALAmukhI ane TyUTonika e banne prakAranA khaDake heya che. (6) rUpAMtarika khaDako : himAlaya ane Apasa jevA pahADanI Toce amUka dravyo jAmI jatAM vizeSa prakAranA khaDako bane che tene rUpAMtarika khaDaka kahevAya che. A khaDako pRthvInI sapATIe thayela parivartane temaja talachaTI ane Agneya khaDako vaDe bane che. emAM ArasanA pathare, cUnAnA pathare tathA retInA pattharo bane che. bAlU, cUno, cIkaNI mATI, vagere paNa pRthvInA peTALAmAM maLe che. tene upayoga ke makAna bAMdhavAmAM kare che. pRthvInA peTALAmAM khAsa karIne talachaTI khaDakomAM prAgaitihAsika kALanA jIvonA avazeSo hADakAM, chIpa ke dAMta, jhADanAM mULo, kALo, pAMdaDA tathA kayAreka chanAM zarIranAM mALakhAM maLe che. ene aMgrejImAM phisilsa kahevAmAM Ave che. ApaNe tene azmIbhUta avazeSa kahI zakIe chIe. A badhA phesilsane upayoga bhUgarbha vizArade mATe jUnA sikkA ke mahera jema mahattvapUrNa che. A sAdhana vaDe khaDakonI uMmara ane vargIkaraNa karavAmAM Ave che. jIvana vikAsanA siddhAMtanI puSTi paNa A phesilsa vaDe thAya che. prAgaitihAsika kALanI bhUgoLanuM jJAna paNa thAya che.. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 173 A bhUgarbha vidyAthI vikAsa siddhAMtanuM sAcuM jJAna pragaTa thatAM aMdha vizvAsa dUra thAya che temaja jIvanane kramika vikAsa samajatAM satya darzana spaSTa thAya che. (5) jyotiSa vijJAna ApaNA deza bhAratamAM tiSa vijJAna viSe vaidika graMtha ane jana zAstro bannemAM khUba sArI peThe varNana maLe che. graha, nakSatra, tAra, sUrya, caMdra vagere jyotiSa loknA je te deva rUpe che ema ahIM manAya che. temanI dUrI, gati, sthiti vagere aMge varNana maLe che. paNa e badhuM AdhyAtma daSTie vicArAyuM haze. jyotiSanA zAstrIoe enI mAnava jIvana upara thatI asaronuM varNana ane sUrya-caMdra vaDe samaya (pala, ghaDI, prahara divasa-rAta)nuM jJAna batAvyuM hatuM. tenI vedazALAe ujajaina ane jayapuramAM che sUrya-caMdra mAnavajAtine upayogI che ema vaidika zAstromAM ullekha maLe che. paNa, vyavasthita rIte A zAstranuM vijJAna Aje je rIte kheDAyuM , che tene ja barAbara mAnI zakAya che. teNe tene upayoga, tathA tyAMnI AhavA, sthAna, pUrI, tathA tApa, jIvana, poSaka tatva ane vijaLI vagere meLavavAnI zodha karI che. A agAu thaI nahatI. hiMdamAM te loke sUryacaMdranI stuti karavAmAM ja rahyA. have Adhunika tiSa vijJAna mAne che ke sUrya eka vizALa gALe che. jene vyAsa (Diameters) 865000 mAIla che. tene bhAra pRthvI karatAM 33ra000 ghaNo vadhAre che. sUryanI bahAra dekhAtI sapATI, anumAne 100 mAIla ke tethI vadhAre che. dUra jotAM sUrya eka sarakhe jaNAya che paNa ribInathI javAthI emAM ghaNAM DAghAo najare paDe che. sUryanA vAtAvaraNane vaNamaMDaLa kahevAmAM Ave che. temAM pRthvI u5ra thatAM jaNAtA badhAM to varALanI avasthAmAM rahe che. sUryanA sauthI bahAranA bhAgane keronA kahevAmAM Ave che. sUrya darathI e nAne gaLe lAge che paNa te keTale dUra che tene Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 khyAla enA uparathI Avaze ke je 600 mAIla dara kalAke uDatA jeTa vimAnane tyAM pahoMcatA 18 varSa lAgaze. eTale ke te 830 lAkha mAila dUra che. sUryanI aMdaranA bhAga anumAnathI pravAhI ke gesamaya hevo joIe kAraNake te viSuvavRtta rekhAnI banne bAjunA zeSa bhAge upara dhIme dhIme nAce che. nakakara ke dhana padArthamAM e dharma hovAne saMbhava ocho che. sUryanI sapATI uparanuM gurutvAkarSaNa pRthvI karatAM 27 ghaNuM vadhAre che. sUryanA aMdaranA bhAgamAM jema jema vadhatA jaIe tema tema tApa vadhato jAya che. tenA keMdrane tApa 400 lAkha DIgrI anumAnathI che. sUryane vyAsa 100 varSanAM lagabhaga 4 mAIla saMkucita thaI rahyo che. sUryanA vadhAre tApanA kAraNe tenI aMdaranA padArthanA paramANuM tUTI jAya che. eka divasamAM sarerAza 35 lAkha Tana bhAra ocho thAya che, paNa ethI keTalAye lAkha varSo sudhI ene bhAra gaNanApAtra rIte jarIke ocho thavAne nathI. karoDa varSo pahelAM jyAre sUrya pitAnA mArge cAlI rahyo hato tyAre koI eka tAro sUryanI najIka AvI gayo ane eka bhayaMkara akasmAta thayo. jethI sUryanA padArthamAM bhayaMkara mojAM uchaLavA lAgyAM. keTaleka padArtha sUryathI bahAra nIkaLI gaye; kaMIka cheTe chaTakI gayo e ja padArthanA chAMTA-TukaDAthI graha banyA. AvA graha nava che. teo sUryanI cAre bAju aMdara ane bahAra parikramA kare che. aMdaranA samUhamAM budha (Mercury), zukra (Venus), pRthvI (Earth) ane maMgaLa (Mars) che. bahAranA samUhamAM bRhaspati (Jupoter), zani (Satarn) vArUNI (Uranus), varUNa (Naptune) ane yama (Plato) che. grahonI vaccenA sthAnamAM avAMtara graha che je sUryanI pradakSiNA kare che, tevA haju 500 jaNAyA che. aMdaranA grahomAM budha, sUryathI sauthI vadhAre najIka che. pUrvamAM sUryAsta samaye ke uSAkALamAM te dekhAya che. sUryanI najIka hovAthI saraLatAthI tene joI zakAto nathI. e Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 175 zukane savArane tAre kahevAmAM Ave che. enI kakSA budha pachI Ave che. badhA grahe karatAM e vadhAre camakadAra che. caMdramAnI jema enI kaLAo che. zukra pachI pRthvI Ave che. bIjA graho uparathI jovAmAM Ave te pRthvI paNa camakatA geLA ja lAge che. te sUryanI parikramA kare che ane caMdramAM tenI parikramA kare che. pRthvI budha ane zukra karatAM moTI che. maMgaLa pRthvI karatAM moTI kakSAmAM, parikramA kare che. te potAnA lAla prakAzanA kAraNe oLakhAya che. maMgaLa upara jIva che ke kema e to nakkI thayuM nathI; paNa tyAM varasAda paDe che; barapha ziyALAmAM jAme che te nakkI thayuM chemaMgaLanI parikramA karanAra be graho che. bRhaspati bahAranA grahamAM che. te sUryanI parikramA karanAra pAMcama graha che. ene vyAsa pRthvI karatAM 11 gaNe vadhAre che. tenI parikramA karanAra nava graha che. te atyaMta camakAra piDa rUpe najare caDe che. zani bRhaspati pachI Ave che. tenI cAre bAju traNa capaTI goLAkAra cUDIo che. tenI parikramA karanAra paNa nava grahe che. varUNanI zodha 1782 mAM thaI. sUryanI eka parikramA karavAmAM tene 84 varSa lAge che. durabInamAM te eka lIlA raMganA biMba je najare paDe che. tenI parikramA karanAra be upagraha che. - varUNa kevaLa dUrabInathI ja najare paDe che, tene raMga lIle che. sUryanI parikramA karavAmAM tene paNa ghaNe samaya cAlyA jAya che. sauthI bahArane praha yama (Plato ) che. te bahu ja nAne che paNa tene sUryanI parikramA karavAmAM 250 varSa lAge che. tenI zodha paNa 250 varSa thayAM thaI che. aMdara ane bahAranA prastAnI vacce avAMtara nAmanA ghaNAM piDe che. sauramaMDaLanA keMdramAM sUrya che. jA jA raho ane upagraha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 piotapotAnI kakSAmAM rahIne tenI parikramA kare che. dareka graha pipitAne sthAne rahe ane kakSA bahAra na jAya te vyavasthA sAcavanAra gurutvAkarSa ne siddhAMta che. jenI AIjheka nyUTane zodha karI ane tene ja AInsTAIna sApekSavAda kahe che. tArAo sUrya karatAM paNa anekagaNuM dUra che. temaja sUrya karatAM ghaNA badhA moTA hoya che. te bahu ja garama hoya che ane pitAnA prakAzathI camakatA rahe che. sUryanI jema te pitAnI dharI upara nAcatA heya che. dareka tArAnI romera parikramA karanAra kALA piDe dekhAya che. dareka tAro potAnA grahamaMDaLa sAthe eka jAtane sUrya che. Ama te tArA agaNita che. paNa kerI AMkhe AkAzamAM joIe to 3 hajAra tArA gaNI zakIe chIe. agAu navalAkha tArAnI vAta AvatI hatI. durabInathI jotAM 15 lAkha tArA gaNI zakAya che. Ama to tArA agaNita che. atyaMta dura hovAthI te maMda prakAzavALA dekhAya che. purANa kathAomAM to tArApuMja nAmathI judI rIte vargIkaraNa karI devAmAM AvyuM che. udAharaNArtha saptarSi maMDaLa, alyA maMDaLa temaja vyAdha maMDaLa vagere judA judA tArApuje che. jyAre meghalI rAta na hoya ane caMdramA na UgyA hoya tyAre AkAzamAM eka prakAranI lAMbI sapheda saDaka jevuM dekhAya che ene AkAzagaMgA kahevAmAM Ave che. te agaNita tArAmaMDaLone samUha che. AkAzamAM dUra dUra sudhI patharAyela, pRthvIthI 8,50,000 prakAza varSa tapta padArthanI moTI moTI rAzio che, je dUrabInathI jevAthI halakA vAdaLAM jevI najare paDe che. tene nahArikA kahevAmAM Ave che. AkhA AkAzamAM 15000 lAkha tArA che ane dUra dUra sudhI patharAyelI nahArikAomAM te bIjA paNa ghaNuM che. kharI rIte te sUrya paNa emAMno eka tArA che. sUrya pRthvI karatAM 33,20,000 gaNe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 177 bhArI che te A AkhuM brahmAMDa keTaluM vizALa haze tenuM anumAna karavuM kaThaNa che. jyotiSanA vijJAnIo Aje maMgaLa ane caMdra upara javAnI taiyArI kare che. je divase tyAMnuM sthAna mAnavane vasavATa yogya thaI jage te divase vadhu janasaMkhyA bojA rUpe nahIM thAya. paNa A badhuM mAnavo vacce baMdhutva bhAva haze tyAre ja thaI zakaze. (6) vanaspati-vijJAna bhAratanA Aryoe prAcInakALathI vanaspati vijJAnanI zodha karelI. vanaspati-jagata ane auSadha-jagatanI zAMti mATe prArthanA paNa karI che. "auSadhaya: zAMti:" ane "vanaspatyaH zAMtiH" tenA pramANa rUpe che. vaspati jamatamAM cetanA che ane enI sAthe AtmIyatA zI rIte karavI e vastumAM Aryo karatAM jene AgaLa vadhya. je ke manusmRtimAM kahyuM che : antaH praNA mavacete su-va-samanvita zArIra jaiH 'karmadoSairyAnti sthAvaratAM naraH -A vanaspati vagere avetana (saMta cetanA )vALI ane sukhaduHkhanuM vedana karanArI che. mAnava zarIrathI thatAM maMdezonA kAraNe AvI sthAvara ni meLave che. " AvuM pratipAdana karavAmAM Avela che. bhagavAna mahAvIra jevA tIrtha karoe pratyakSa vanasapati jagata sAthe AtmIyatA anubhavIne cetanA siddha karI che. emAM paNa AtmA che, e temaNe ullekha karyo che. jagadIzacaMdra bege te vanaspatio sukhaduHkhanAM saMvedane jhIle che te siddha karI batAvyuM che. temaNe muMbaImAM eka pradavana gALyuM hatuM. kAcanA takhatAnI pAchaLa vanaspatinA choDa mAyA ane darzakone 12 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 kahyuM ke juo A vanaspati khIlelI lAge che. hamaNAM tenI niMdA karIza te te karamAI-akaLAI jaze. tevuM ja thayuM. pachI temaNe kahyuM ke juo, have huM enI prazaMsA karuM chuM. tevuM karyuM ke te pAchI khilI UThI, Ama thatuM joIne darzaka AzcaryamAM paDI gayA. te vakhate temaNe sparza vagerenA paNa prayoga karI batAvyA hatA. ethI vaijJAnika jagata je agAu gAyamAM AtmA na mAnatuM, te have pazu-paMkhI, vanaspati ane pANImAM caitanya mAnI rahyuM che. (hamaNAM be vaijJAnikoe amUka kSAra-komAM jIvANu che ema sAbita karyuM che tethI pRthvI mATInI sajIvatA ke jIvANu dhAratA aMge jaina maMtavya che te sAcuM karavAno saMbhava che.) vanaspati-vijJAnIoe cetanA mATe be traNa lakSaNe nIce pramANe nakakI kya che - (7) prajanana zakti: choDa jAte prajanana kare eTale ke bIjA cheDane pedA kare. vanaspatimAM A kArya eka aMze bIja vaDe thAya che. te uparAMta A vidhiothI paNa thAya che -(1) mukulana (Budding -vRkSa ke choDanA vRttanA sulala bhAga upara T ne AkAra kApIne kaLInI chAla ane vRtane eka dorAthI ekI sAthe bAMdhI devAya che ene mukulana kahevAya che. (2) kalama lagADavI (cutting) -AmAM choDanI kalama TayukaDA, kApIne tene jamInamAM ropavAmAM Ave che. thoDA divasa pachI tenAM mULa nIkaLe che. (3) kSama joDavI (Grafting)H Ane kalama casyAM karavuM paNa kahevAya che. be cheDanI kalama kApI tenA taMtune e rIte joDavAmAM Ave che ke te AgaLa jatAM eka choDa thaI jAya te A vidhi pramANe thAya che. (2) piSaNa zakti : je poSaNa le che temAM jIvana che ema mAnavAmAM Ave che. jhADamAM poSaNa pAmavAnI ane vadhavAnI zakita che. choDa mATe bhUmi khAdha bhaMDAra rUpe che. kAraNa ke choDa pRthvI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 179 upara ja ge che. temAMthI paNa meLave che. jethI tenAM mULa, thaDa, zAkhA. pAMdaDAM, phUla, phaLa vagere bane che. kArbanaDAI ekasAIDa dvArA prApta kArabanathI choDe mATe kArbohAiDreTa bane che. choDe preTIna nAmane padArtha paNa banAve che. choDane paDatara jamInamAM piSaNanAM tA vadhAre maLe che. keTalAka choDanA ravAdAra mULa hoya che. te roma vaDe piSaNa meLave che. pRthvImAMthI teo keTalAka khanija dravya, pravAhI raso vaDe kheMce che. khAtara dvArA jamIna piSaNa dAyaka bane che ane choDe vadhe che. te prakAza vaDe paNa piSaNa meLave che. Ama cetanAnuM bIjuM lakSaNa tenAmAM che. (3) dhAsozvAsanI zakti : je zvAsa le che ane kADhe che temAM jIvana che. choDe mATe zvAsa levA mATe havA jarUrI che, choDanA judA judA aMge have vaDe havAmAMthI okasIjana (prANavAyu) kheMce che ane havAmAM kArbanaDAI ekasAIDa ApIne zvAsa bahAra kADhe che. keTalAka cheDo mATImAMthI paNa okasIjana meLave che. AthI vanaspatimAM jIvana che-cetanA che te siddha thAya che. vanaspati vijJAnanI zodhathI mAnavajAtine poSaNa ane Arogya bane maLyAM che. Aje bhUkha mATe anna, zvAsa, vanaspati tathA dUdha e cAra vastuo vanaspatimAMthI ja maLe che. mAMsa paNa pazu vanaspati khAya che temAMthI pedA thAya che, kapAsa, kolase, tela, lAkaDAM, jaTa, vagere vanaspatinAM aMge che je mANasane makAna kapaDAM ke rahana sahananAM sAdhano ane sagavaDe mATe maLe che. Aje ghaNI vanaspatione upayoga tho nathI. je saMpUrNa upayoga thAya te mAnava jAtine ananI je khoTa paDe che tenI pUrti AnA vaDe thaI zake che, temaja mAMsAhAra paNa ocho thaI zake che. anAja nathI thatuM tyAM loke dUdha ke mAMsa upara nabhe che paNa je ghAsamAMthI zodha vaDe mAnavane upagI kherAka meLavavAmAM Ave ke e medAnene kRtrima rIte vagAni sAdhate va Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 pheravI nAkhavAmAM Ave te anya zAkAhArI kherAka temaja anAja sulabha thaI zake. bIju proTIna-sAkara-carabI vagere cIjo vanaspatio vaDe maLe che. lIlAM vRkSe vikasita avasthAmAM havAmAMthI kAbena grahaNa kare che; jamInamAMthI pANI cUse che, vRkSanAM pAMdaDAM eka prakArane lIlo padArtha jene "kalerephila" kahevAmAM Ave che tene sUrya zaktine grahaNa karIne kArbanaDrAI-okasAIDa temaja pANInI madada vaDe eka rAsAyaNika padArthamAM parivartana kare che. A rAsAyaNika padArtha eTale kArbohAIDreTa ene sTArca paNa kahI zakAya che, A kriyAmAMthI prANavAyu paNa udbhave che. A duniyAmAM AvI rIte vanaspatinI rAsAyaNika prakriyA 4000 karoDa Tana prANavAyu (okasIjana) utpanna kare che je mAnavajIvanane TavA mATe bahu upayogI che. 18mI sadInI zarUAtamAM vaijJAniko prakAza samanvaya kriyAmAMthI. prANavAyu pedA karatA hatA. kArbohAiDreTane jANatA na hatAM hamaNAM eka jarmana vaijJAnika zodha karI che te pramANe je prakAza sUryamAMthI dharatI upara Ave che te eka pUMchanA rUpamAM Ave che. tene prakRti vanaspati potAnA ekamo vaDe potAnI aMdara sthAyI rUpe jamA karatI jAya che. A padArthane sUrya prakAza dhIme ke tvarita gatie grahaNa kare che. pachI A grahaNa karelI zaktine rAsAyaNika kriyAmAM joDe che. temAMthI kArbohAiDreDa nIkaLe che. je prakAzanA samanvayathI A kriyA virATa pramANamAM thAya to mAnava jAtine bhUkhe nahIM rahevuM paDe. anAjanI achata AvA vanasapatinA padArtho pUrA pADaze. AnI zodha haju cAlu che. eTale vanaspatinA vijJAnI paNa je samagra mAnavajAtinA hita mATe Ane prathama kare te moTe lAbha thavAne saMbhava che. jIva-vijJAna jIva-vijJAna aMge agAu thoDuMka vicArAyuM che. AjanA vijJAnIoe je rIte chava-vijJAnane vicAryuM che te karatAM bhAratanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 181 judA judA dharmo bahu UMDA UtaryA che. savizeSa jainadharme A dizAmAM khUba pragati karI che. hindustAnamAM kutarA, gAya, bheMsa, gheDA, hAthI, pArevA vagere pazu-pakSIone upayogI ane sAthe vAtsalya dvArA AtmIya banAvavAnA prayatno thayA che. pAzcAtya vaijJAniko ene upayoga vizeSa zodhakhoLa karIne karavA maLI rahyA che. je tenI sAthe AdhyAtmika vijJAna bhaLe to bane kAmo ekI sAthe thAya. jema samAja-vijJAnamAM bhArata AgaLa che ane te AdhyAtmika draSTie vicAre che, te ja rIte vaijJAnika jIvone vAtsalyabhAve jue che te vijJAna kharI pragati karI zake. jI pAse upayogI kAma levAmAM Ave, temane huMpha saMrakSaNa ane vahAla ApavAmAM Ave te moTuM kAma thAya. madhamAkhIone pALavAne ane zera (zahatRta)nA kIDAone paNa pALavAno dhaMdhe ahiMsaka rIte vikase te ahiMsaka Dhabe ghaNI vastuo meLavI zakAya. bhArate gAyane mAtA ane vRSabhane pitA kahIne sAmAjika pratiSThA ApI che. jIva vijJAna paNa e dizAmAM AgaLa vadhe e IcchanIya che. (7) zarIra ane Arogya vijJAna jIvavijJAna sAthe je saMbaMdha che te dehavijJAna ane tenI sAthe jene saMbaMdha che te Arogya vijJAna che. A be vijJAna paNa bhAratamAM khUba ja khIlyAM che. emAM zarIra, tene piSaka saMsthAne, avaya, AmAzaya, phephasAM, AMtaraDA, pittAzaya, mUtrAzaya, maLadAra, nADI, vagerenAM jJAnane samAveza thAya che. tenuM jJAna heya te svastha rahIne mANasa AdhyAtmanI sAdhanA karI zake che. | mukha, dAMta, jIbha, hAtha, kAna, nAka, paga vagere ioinAM kAryo kayAM kayAM che? mastiSanuM zuM khAsa kAma che? bAkInAM aMtaHkaraNa kayAM che? A badhuM bhAratanA Ayurveda prathe, egadarzana ane prathe tathA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 bIjA darzaneAmAM Ave che. bhAratIya dharmoe te "zarIramAzaM khalu dharma sAdhanama " kahIne tenuM mahatva svIkAryuM che. emAM pAzcAtya vijJAnIoe eka vizeSatA karI che te che sarjA. teo zarIranA dareka aMga pratyaMgane cIrIne pratyakSa jue che. enI kriyA-pratikriyAno abhyAsa kare che. eTale vADhakApa (sarjarI)ne vijJAnamAM AjanA vijJAnIoe sArI evI pragati karI che, tyAM sudhI ke teo avaya, zirAo temaja hRdayane paNa anyanA zarIramAM besADavAne saphaLa prayatna karI rahyA che. Arogya ane AhAra zarIrane svastha rAkhavA mATe AhAra-vijJAnanI vAte, caraka suzruta, bhAvaprakAza, nighaMTu vagere ayurveda graMthomAM Ave che. AmAM pAzcAtyavijJAnIoe vyavasthitatA AvyuM che. temaNe AhAramAM rahetAM judAM paSaka tara (vITAmIne) nI zodha karI che. dareka mANasanA saMtulana AhAra pramANe temAM kArbohAiDreTa, proTIna, vasA, khanIja, lavaNa, vITAmIna temaja pANI levA joIe. judI judI Rtuo, vAtAvaraNa, bhaugolika sthiti, pramANe AhAra hoya che ane zarIrane vikAsa thAya che. garama dezamAM rahenAra mANasane ThaMDA dezamAM rahenAra karatAM ochA khorAkanI jarUra paDe che. bhAratanI jaLavAyu pramANe halako ane sukAya rAka hovo joIe. gariSTha bhejana garama pradezamAM meDuM pace che. bhajana mizrita hovuM joIe. dareka khAdya padArthamAM badhAM ja to hatAM nathI, tethI alaga alaga zarIrane piSatAM padArthonuM jamaNa heya te zarIra nirogI rahe che. svAda mATe gariSTha, taLelAM ke carabIyukta padArtho zarIrane nukazAna kare che. eka pUrNa vikAsa pAmelA mANasa mATe bhojanamAM ATalA padArtho levAM joI e - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 183 sa kelerI proTIna vasA (pheTa) ausa kArbohAIDreTa 14 ausa lavaNa | ausa pANI 80 ausa 2500 thI 3500 sudhI AhAra vijJAnanI zodha je AdhyAtmika dRSTie thAya te mAMsAhAra dhIme dhIme mUkIne vanaspati ahAra tarapha vaLAya ane temAM paNa vikasita vanaspati phaLo vaDe vadhAremAM vadhAre zaktivALo AhAra sastAmAM sastA bhAve darekane maLe te lakSya rAkhavuM joIe. Arogya-vijJAnane vikAsa bhAratamAM bhUtakALathI thato Avyo che. paNa Aje navA navA roga ane navI navI ele pathika davAonI zodha cAlu che. agAunA vaidyonI daSTi e hatI ke roga ja na thAya, rogIo ochA thAya eTale temaNe AhAra, madhya ane RtucaryA upara khUba ja mahattva ApyuM che. paNa, Aje DeAkaTara navA navA rogo kahIne lokonA zarIrane temanI davAonI prayogazALA banAve che ane emAtra Arthika lAbha ja teo meLavavA mATe prayatna kare che. teo mAnavajAtinAM dardo dUra karavA mATe sevAvRtti dhAraNa kare te ghaNuM rogo pitAnI meLe aTakI jAya ane samAja svAthya ghaNuM sAruM rahe. bhAratanI vaidakIya cikitsA tema ja prAkRtika cikitsA praNAlI sastI, sArI tema ja vilaMba thAya chatAM rogane jaDamULathI kADhanArI che. elopathika davA rogane nikAla karavA karatAM tenuM upazamana kare che. dAbe che paNa te pharI uthalo mArI zake che ke navA rogane janma ApI zake che. eTale AvA DokaTaronA cakkaromAMthI chUTAya te vadhAre sAruM che. akasmAta ke durghaTanA vakhate na chUTake vADhakApa (sarjarI)ne Asare leve paDe te jadI vAta che. elopathikamAM keTalIka davA te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 sAmiSa (mAMsayukta ghaNuMnA kALajAM, carabI, tela vagere ) hoya che. dharmanI daSTie tene abhaye ja gaNavI joIe. Arogya sAthe AdhyAtma taLe to ahiMsA ane mAnavahitamAM ghaNuM kAma thAya. 12 5 : upasaMhAra : vijJAna ane AdhyAtma jJAnane meLa thavuM joIe vijJAna viSaya bahu ja maTe che. ane Aje vijJAnanI zAkhAono abhyAsa paNa varSo mAgI le che. upara TuMkamAM tene khyAla mAtra Avyo che. Adhunika vijJAna sAthe AdhyAtma vijJAnano 'meLa thAya te vizvamAM sAcI sukha zAMti phelAya. je bhautika vijJAnane pAye AdhyAtmika vijJAna hoya te vijJAna vaDe saMhAranA badale sarjananuM addabhUta kArya thaI zake. A agAu ApaNe (zrI mATaliyAjInA pravacanamAM) bhAratIya tattvajJAna sAthe Adhunika prAzcAtya vijJAnane samanvaya che. temAM zuM pharaka che? kaI kaDI tUTe che te vastu spaSTa karI che. evuM nathI ke vijJAne mAnavajagatane kaMI paNa ApyuM nathI. teNe mAnavajIvananA piSaNa, vikAsa ane saMvardhana mATe ghaNuM sAmagrI ApI che. prAraMbhamAM jaMgalamAM rahetA, saMskRti vihIna mANase jyAre sarva prathama anna-utpAdana vastranirmANa ane pAka-vijJAnanI zodha karI haze ane tene anAja, kapaDAM tema ja raheThANa ane sukhasagavaDe thaI haze tyAre te keTale AnaMdI thayA haze? teNe rAjI thaIne anna, pRthvI ane agnine deva tarIke pUjavA zarU karyA ema vedo uparathI jANuM zakAya che. mANasa Ama vijJAnanA sahAre AgaLa vadhato ja rahyo che. Aje pAzcAtya vijJAnane je vikAsa thaI rahyo che tenI pAchaLa bhAratanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 prakRti, vijJAnIo ane yAjJikane paNa varSo sudhI zodhakhoLa karI padArtha meLavavAne purUSArtha karyAne moTo phALo che. Aryo bhAratamAM AvyA tema darona, arabastAna, grIsa vagere dezo tarapha paNa phelAyA. tyAre temanI pAse vijJAna hatuM ja. tene vikAsa avarodhe chatAM te karatA ja gayA che. Aje te vijJAne pRthvI pANI, havA, AkAza ane tejasa tava upara ane sAthe sAthe zabda, rUpa, rasa, gaMdha ane sparza upara sArI peThe kAbu meLavyo che. jaLa, sthaLa ane AkAzamAM vicaraNa karavA mATe jhaDapI vAhana banAvyA che. Teliphona, TelivIjhana, reDiyo, rekArDa, lAuDaspIkara vagere vaDe zabdane camatkAra karI batAvyuM che. phoTo, chApakhAnAM, TeliviMTara vagere dvArA rU5( chabi)ne camatkAra karI batAvyA che. judA judA yaMtra vaDe vidyuta ane tejanI zaktine kAbumAM karI che. vAyuyAna, rokeTa ane avakAzayAna vaDe teNe AkAza ane vAyuno upayoga karyo che. A badhA vaijJAnika zodha-parizodhano uddezya mAnava samAjanI bhalAIne heya to vijJAna dvArA ghaNuM moTuM kAma thaI zake ema che. kharuM jotAM vijJAnano sadupayoga ke durUpayoga mAnavajAta ke vaijJAniko upara nirbhara che. vijJAna koInuM bhaluM ke bUrU jAne karatuM nathI. ene upayoga kartAmAM tene viveka hevA joIe. ghaNA loko vijJAna upara e davA paNa kare che ke vijJAne mANasane adhArmika ke vilAsI, svachaMdI. savArthI banAvyo che tema ja bhAratIya saMskRtinuM gorava naSTa karyuM che. e upara UDe vicAra karIe to jaNAze ke te TuM che. Ama jovA jaIe bhAratamAM paNa sthAniko ane prakRti vijJAnIo bannee prayogo karyA hatA. temaNe rAsAyaNika vijJAna sAthe deva-devIne camatkAra jeNe ane durUpayoga karyo. pariNAme ahIM vijJAnane vikAsa tyAM lagI pahoMcIne aTakI gayo ane AMdhaLA vizvAse camakAro vadhavA lAgyA. vijJAnanuM sAcuM jJAna dharmanA nAme Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 je aMdha vizvAsa, kurUDhio, daMbha, camatkAra, deva-devInA nAme pazubali, vRthA kalahe, aspRzyatA vagere je duSaNo cAle che tene kArya-kAraNa bhAva vaDe phagAvI de che, te satya pragaTa kare che ane dharmamAM saMzodhana karavAnuM kAma kare che. eTaluM ja nahIM vijJAne pAzcAtya dharma saMsthAnI khAsa karIne ane sAmAnyataH badhI ja dharma saMsthAnI AMkho ughADI sAcA dharmanA mArge cAlavAnI preraNA ApI che. kriyAkAMDamAM dharmanI itizrI mAnanArA lokone taravajJAna ane sadAcAra tarapha vALavAnI paristhiti vijJAne UbhI karI che. e bannene sumeLa sadhA jarUrI che. jyArathI dharma ane vijJAnane saMbaMdha tUTayo che tyArathI bane kSetre judAM judAM thaIne niraMkuza thaI gayAM che. tethI mAnavajAtine ghaNuM nukazAna thayuM che. dharma saMsthAnAM be mukhya kAma hoya che - ( 1 ) vijJAnanI sAthe tene meLa besADe eTale vijJAna ane dharma paraspara pUraka banavA joIe. vijJAnanuM kAma sAdhana pedA karavAnuM che te dharmanuM kAma che vyavasthA karavAnuM. pedA na thAya te vyavasthA zI rIte thAya ! eTale vijJAna te kArya karatuM raheze paNa utpAdananI vyavasthA hAlamAM rAjya saMsthA daMDazakti vaDe kare che tenA badale dharmasaMsthA premazakti vaDe dhArmika samAja mAraphata karAve che te yugAnurUpa jarUrI kArya thayuM gaNAze. A mATe je dhArmika nItivALo samAja banAve che te mATe rAjya sarakAra kAyadA-kAnUna ke daDazakita vaDe temane namra, zAMta, katA, paropakArI ane dayALa banAvavA prayatna kare te saphaLa nahIM thAya paNa je dhArmika saMsthA saMskAra sIMcananuM kArya kare te te tarata thaI zake che. rakhe, koI ema mAne ke dharmasaMsthAne pitAnA saMskAra-prayogomAM vijJAnanI jarUra nahIM paDe. eka jagyAe dharma pracAra karAya te vijJAna, tyAM chApakhAnA vaDe chApavAmAM, vAhana vaDe saMcAra karavAmAM, reDiyo vaDe pracAra karavAmAM madada kare che. mAMdA mANasone rAhata ApavAmAM, vyavasAyika kSetramAM vyavasAya vadhAravAmAM vaijJAnika sAdhana bahu ja upayogI che. je vijJAna sAthe dharmane saMbaMdha haze te mANasa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 187 dharmanuM svarUpa sArI peThe samajI vivekayukta dharmazraddhAthI satya, ahiMsAthI dharmanuM AcaraNa karavA prerAze; dharma, AtmA vagere tane mAnavA prerAze. eTale vijJAna ne adhAtrika TharAvavuM vyAjabI ane upayukta nathI. vijJAna vaDe mANasa vilAsI bane che te kaMIka aMze sAcuM dIse che. paNa je dharmane aMkuza vijJAna upara Avaze te vilAsitA ghaTI, sAcI rasikatA pragaTa thaze. mANasa sarvathA rasahIna banI jAya te mAnavatAne AnaMda UDI jAya. vijJAnanA kAraNe Aje to mANasa svArthI banya lAgato nathI UlaTuM sahakAritA vadhI che. tethI yaMtra vaDanuM zoSaNa aTakayuM che. eTale vijJAna sAthe sahakArI dhamane yoga hoya to vijJAna zakanA badale piSaka bane che. saMskRtinA tavone je vijJAnanI chApa lAgelI hoya te tenuM gaurava vadhe che. kAraNa ke te aMdhavizvAsa ane rUDhione khullAM karI saMskRtinA saDAne sApha kare che. vijJAnanA kAraNe ApaNe pazcimanA gulAma banyA chIe e paNa satya nathI. satyanuM kSetra vizALa che, te kevaLa bhAratamAM che ane bIje nathI, evuM nathI. vijJAne je avanavAM satya zodhyAM che, tene mAnya karavAthI kaMI gulAma thavAtuM nathI. jJAnane vinimaya karavo e te mAnavajAti mATe gauravarUpa ane jJAnane vistRta karanArU siddha thayuM che. Aje vijJAna-vinAzanA sAdhanonuM nirmANa karI rahyuM che, paNa tenuM kAraNa rAjya saMsthA ke rAjanIti che. je tene anubaMdha dharma sAthe thaI jAya te lokasaMgaThane ke lekasevaka saMgaThana dvArA AvA saMhAraka sAdhanA prayoga ane upayogane aTakAvI zakAya. vijJAna mAnavIya svataMtratAne nAza kare che emAM paNa rAjya saMsthAnI saramukhatyArazAhIne hAtha rahelo hoya che. je tenI sAthe lekazAhIne yoga hoya te tema nahIM thAya. bhAratamAM aNuvijJAnanI zodha thaI che paNa mAnavazAMti mATe tene upayoga thAya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 Ama te bhUtakALamAM bhAratamAM saMhAraka zastro hatAM, vaijJAnika sAdhane hatAM. paNa tyAre kSatriyo upara brAhmaNane aMkuza rahyo te tene sadupayoga thayo che. rAme rAvaNa temaja vAlInA bhAgaradhAna ane saramukhatyArazAhI rAjyano aMta karavA zastro calAvyAM hatAM. hanumAne jaDIbuTTI lAvavA temaja rAmanA dUta banIne javA mATe vijJAnane upayoga karyo hato. tyAre rAvaNe sItA haraNa karavAmAM ane meghanAde yuddha karavAmAM tene upayoga karyo. Ama vijJAna dharmanA pAyA upara rahe te jovAnuM che. je rAjya sattA ke svArtha tenI sAthe rahe te te sarjananA badale vinAzanuM kAraNa bane che. eka aNubama phUTayo-eNe daza lAkhanI vasatine ujajaDa karI nAkhI. enA nirmANamAM pRthvInI vasatine roja be TaMkanuM jamaNu maLI zake eTalo kharca thAya che. paNa Aja lagI maLatA AMkaDA pramANe aNubama phUTe te divasathI sarerAza eka bema phoDI zakAya teTalA bamanuM nirmANa thayuM che, tethI mAnavajAtine vikAsa aTako che eTaluM ja nahIM, te satata bhaya ane trAsa nIce jIvI rahI che, te uparAMta paNa Aje e praznavirAma to Ubho che ke eka megATana bama phUTe te kadAca raziyAne (paMdara karoDa mANasone) nAza thAya ke kadAca amerikAne nAza thAya ane pachI pitAne paNa nAza thavAnuM ja che. pachI kaI mAnavajAti upara sAcuM rAjya cAlI zakaze ke vicArone prabhAva lAdI zakAze? eno uttara TuMkamAM eja ApI zakAya ke mAnave prayatna karIne paNa dharmanA pAyA upara vijJAnane ANavuM paDaze te ja sukha, zAMti ane samRddhi AvI zakaze. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 189 carcA-vicAraNuM zrI pUMjAbhAI: "bhautika vijJAnIoe jagatane aneka sukhasagavaDe ApIne jagata upara eka arthamAM upakAra karyo che. sukhasagavaDa vadhatAM saMyama ghaTayo che te paNa hakIkata che. e dRSTie bhAratanA samAja vijJAnIo temaja RSi-munio ApaNuM dhyAna vadhu kheMce che. temaNe yama, niyama saMyama vaDe, tana, mana ane cetanane je vyAyAma dekhADyo che te zreSTha che. vijJAnanI ghaNI vAto svAbhAvika rIte vikasI che. muzkelIne mArga banyo ane vikAsa thaye. bheMsanuM baccuM marI jAya te bIjI rIte devI. gAya, bheMsanA baccAM eka bIjAne dhAvIne meTAM thAya; A badhuM paNa eka prakAranuM vijJAna che. tenA vaDe pazuone upayogI banAvI zakAya che. AsAmalI gAmamAM 40-50 bharavADanAM nesaDAne eka jhApa. khullA medAnamAM hajAreka gAya-bhese; paNa jenuM nAma paDe te ja Ubha thAya-Ama pazune keLavI zakAya te paNa vijJAna che-saheja AtmIyatA dekhADavI tyAM jarUrI che. lAkaDuM taryuM e uparathI tarApAM ane vahANa pachI moTA AjanA jahAjone vikAsa thaze. khetImAM khAvAlAyaka dhAnyanI khetI e paNa kramika vijJAnanA phaLe thayuM. e ja rIte luhAra, suthAra, darajI, mecI darekane dhaMdhe eka prakAranI vijJAnanI zodhanA prAraMbhamAMthI ja zarU thayuM hatuM. eTale AjanuM vijJAna e mANasajAtanI eka satata rahelI vRtti ke sukha-sagavaDa vadhAravI tenuM pariNAma che, raziyA ane amerikAe temAM phALo Ape che paNa te vijJAna te AkhA vizvanA mAnavasamAjanA vaijJAnika saMzodhananuM pariNAma che ema mAnavuM rahyuM." pU. daMDI svAmI : "vijJAna eTale viziSTa jJAna ! brAhmaNanA lakSaNamAM paNa jJAna-vijJAnane ethI samAveza karavAmAM Avyo che. jagatanA be to laie jaDa ane cetana, prati ke purUSa! AtmAnuM jJAna vijJAna nA sAdhane vagara paNa thai zake che jyAre jAnA . DIsAnane ethI tana, 'nA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 jJAna-vijJAnamAM sAdhananI jarUra paDe che. RSi-munioe ghaNuM zodha karIne kahyuM: "piDe se brahmADe." emAMthI yoga-vijJAna kheDAyuM. bhArata dA. ta. "yauvana" sAcavI rAkhavAnuM ane AyuSya laMbAvavAnuM jJAna pahelAMthI hAMsila karyuM hatuM. zaMkarAcAryanA guru goviMdAcArya soLase varSa jIvyAnI vAta Ave che. Aje paNa maMtra, janma, yoga ane auSadhi e cAra avAMtara siddhimAM auSadhinI siddhimAM bhArata AgaLa dekhAya che. A tarapha taiyAmika temaja vaizeSikoe prakRti vijJAnane viSaNu paNa ThIka ThIka carco to che ja; tema vedAMta temaja sAMkhya ane gA-darzane cetana-AtmAne viSaya carcA che. auSadhi jJAnamAM pArAnI aDhAra sarakAre bhasma, dhAtuonI bhasma, temaja kAyA ka5nA vaijJAnika saphaLa prayogo thayA che. paNa jaDa vijJAnanI siddhione durUpayoga thavA mAMDe tyAre jaina tatva jJAne "bhomaM AMtarikSa vagere vijJAna zIkhavAnI manAI pharamAvI che. agAu vijJAna hatuM. mahAbhAratamAM varNana Ave che ke divyacakSu vaDe saMjaya hastinApuramAM dhRtarASTrane "AMkhe dekhA hAla" jevuM varNana kare che. rAmAyaNamAM rAma "vimAnamAM ayodhyA pAchA phare che. A badhI bAbate siddha kare che ke agAu vijJAna hatuM; paNa te kALe vijJAnane pAyo AdhyAtma na banI zake. durUpayoga thaze ane teno dhIme dhIme nAza thayo. Aje pharI e samaya AvI gayA che ke AdhyAtmikatAnuM vAhana bhautika vijJAna bane te bhautika vijJAna ghAtakanA badale sAdhaka banaze emAM zaMkA nathI. gAMdhIjIe ahiMsA vaDe dezamAM ane duniyAmAM je prabhAva batAvyo che te bhUmikA A mahAna kAryamAM upayogI thaI paDaze." zrI baLavaMtabhAIH "bhArate karelI bhUtakALanI bhautika vijJAnanI siddhione AvakAravI paDaze tema ja AdhyAtmanA vyApaka tane laine ApaNe cAlavuM paDaze. tema ja Adhunika vijJAnamAM je Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1lI upayogI che ne te levuM ja paDaze. hamaNAM vasUkI gayelI gAya upara Ijekacana ApI, tene dUjhatI karelI ema meM sAMbhaLeluM. te gAya aDadho maNa jeTaluM dUdha ApatI thaI gaI. eTale mAruM vinamra kahevuM che ke je vijJAna mAnavatAne ajavALe tevuM ke tene upayoga agAu paNa thato hato ane Aje paNa cAlu rahe joIe. phera eTale che ke te prayogo vizvane lakSamAM rAkhIne thavA joIe ane dharma tathA AdhyAtmane dekhare rAkhIne karavA joIe." zrI zropha H "pazcimanA vijJAnIoe kArtika svAmInI jema romera pradakSiNA karavA mAMDI che. tyAre bhAratanA pUrvIya vaijJAnikoe gaNezanI jema pRthvInI pradakSiNAnA badale mA-bApanI pradakSiNAthI saMtoSa mAnya che pRthvI goLa heI Akhare te e sthAne ja AvavuM paDaze tema bhAratanA AdhyAtmajJAna tarapha vijJAne aMte te AvavuM ja paDaze. yugane lAbha laI bhautika vijJAnanAM sAdhano sAthe AgaLa vadhavAnuM che paNa emAM dharma, mAnavatA ane AdhyAtmanuM lakSa na cUkAya tenI kALajI rAkhavI paDaze. ApaNe tyAM paNa agAu vijJAna TeraThera paDayuM hatuM. Aje tenuM saMzodhana na thAya te temAMthI sAra nahIM maLe. ghaNIvAra arthanA bhadale anartha paNa thavAno saMbhava rahe che. Ajane yuga yaMtra-vijJAnane che. tenA upara mAnavatA ane AdhyAtmikatAne aMkaya rahe to ghaNuM suMdara kArya thAya. zrI caMcaLabahena : "ApaNe tyAM vijJAna hatuM e ghaNI vAto upasthI siddha thAya che, droNAcAryo maMtrathI kuvAmAMthI daDe kADho, ane bANa mArI bANazayA upara paDelA bhISmane pANI pahecADayuM hatuM. bhRgusaMhitAmAM chAlA betiSa ane lakheluM che. saMdeza pahoMcADIne pAchAM vaLatAM bANanI vAta "candrakAMta" nAmanI ce paDImAM vAMcI hatI. tenA agAu la zo hatAM ane evAM pAchAM vaLatAM bANe, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 osTreliyAnA AdivAsIo pAse che je "bUmareMga" nAme Aje jANItA che. AkhuM "rokeTa" zAstra tenA upara maMDAyuM che. vijJAnane ahiMsaka ane mAnavatAne puTa ApI navI rIte camakAvavAnuM che. te mATe joIe te balidAna paNa ApavAM joIe !" zrI. savitAbahena : "dilhImAM vimAnanA udyano ame joyAM. temAM te galoTiyAM khAya pachI pezuTathI mANaso nIce Utare. AmAM eka jaNanI chatrI na ughaDI ane te mAryo gayo. Ama hiMsAnA prayogomAM je balidAna devAya che te ahiMsA mATe jarUra paDe temAM zI navAI che ? pU. nemimuni : "ApaNe tyAM jainAgamamAM jIva vijJAna aMge ghaNuM ApyuM che ane te dizAmAM bhArata jema anya pradezomAM prayoga thaI rahyA che. ApaNe tyAM dharmane pAyo heIne kabUtara, kutarA, gheDA pAsethI je kAma levAtuM temAM ahiMsA ane vAtsalya rahetAM. sevakanuM kArya, vaNajhurAnA kutarAnuM kAma ke kabUtaro pAse saMdezA mokalavAnuM kAma e rIte hatuM. tyAre Aje vijJAna A badhA cho upara prayogo kare che tyAre ahiMsA vAtsalya na rahetAM kevaLa bUThI lAgaNu vaDe temanA upara thatI asaronI AMkaNI karAya che. A aMge sarva prathama te ApaNe pitAnI ALasa khaMkheravI paDaze badhA vijJAnano tALo AdhyAtma vijJAna sAthe AkhA vizvamAM meLavavo paDaze." - pU. saMtabAlajI : "bApujIe AdhyAtmika vijJAna nIce bhautika vijJAnane laI javAne ucca mArga ughADe maLe che tene je sAdhusAdhvI zibira bhAla naLa kAMThA prayoganA saMdarbhamAM AgaLa laMbAve te eka addabhUta kArya thaI jAya. Apa sau A aMge vicAra karaje. (1-10-1) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13. vizva rAjanItinAM pAsAo - 1 vizvamAM rAjanItinA pravAha ] [ munizrI nemicaMdrajI zrI dulerAya mATaliyA vizvadarzananI aMdara mAnava samAjanI vyavasthAmAM dharmanuM sthAna, tema ja ItihAsa-bhUgaLa ane vijJAnanA prabhAva aMge vicAra thaI gayA che. tevI ja rIte rAjanIti aMge paNa vicAravuM jarUrI che. jenA vagara darzana saMpUrNa nahIM bane. yugaliyA kALamAM kadAca rAjakAraNane vicAra na karavuM paDe; paNa jyArathI samAja racAya tyArathI eka yA bIjI rIte rAjakAraNa AvavAnuM ja. eTale rAjakAraNathI chUTA rahevuM e eka kapaDuM sAhasa gaNAze kAraNake tema karavAthI rAjakAraNa caDI vAgaze. eno artha e nathI ke rAjakAraNamAM pada ke sattA meLavavI joI e. pada ke sattA lIdhA vagara rojiMdAnA prajA jIvana sAthe saMkaLAyelA rAjakAraNane vicAra karavo ja joIe. Aje lekazAhI paddhati heIne, lekaghaDatara karavA mATe lokone sAcI mAhitI ApavA mATe prajA, prajAsevaka tema ja prajApreraka (saMta) mATe rAjanItinuM jJAna bahu ja jarUrI che. sAdhusAdhvIo mATe paNa te jarUrI che e ane sArI peThe vicAra thaI cUkyo che. zarUAtamAM bhagavAna bhadeve rAjya sthApyuM ane teo pAMca kAraNe sara rAjA banyA -(1) duSTa-nigraha, (2) ziSTAnugraha, (3) dharmapravartana, (4) saMgraha (5) samAjavyavasthA. A pAMca kArathI rAjyanI jarUrata UbhI thaI. zarUAtamAM je je rAjAo thayA temaNe pote kaSTa sahIne, tyAga karIne prajAnuM pAlana ane rakSaNa karyuM. paNa vayagALAmAM keTalAka evA rAjAo paNa AvyA jeo 13 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 anyAyI ane atyAcArI hatA. tethI rAjya sthApanAnI pAchaLanI je kalpanA hatI te cuMthAI gaI. rAjAomAM dharma-nyAyanA kartavya pAlanane badale bhogavilAsa ane anyAyanI pravRttio vadhavA lAgI. tethI evA rAjAone padadhRta karavAnA dAkhalAo paNa maLe che. hiMdamAM prAraMbhathI ja rAjyane samAjanuM eka aMga mAnavAmAM AvyuM che. tenA upara mahAjane (prajA) ane brAhmaNone aMkuza rahyo che. RSimunivaro paNa rAjAne mArgadarzana ApatA. rAjAone anyAya tarapha jatA sevAmAM jyArathI brAhmaNa ane RSio upekSita rahyA tyArathI dharma upara AkramaNa zarU thayuM; rAjayamAM paNa dUSaNe tyArathI peThAM. IMglAMDanI rAjazAhImAM te vacagALAmAM dharmaguruo ane rAjAo bane maLI gayA ane dharmagurUo prerakane badale aniSTa piSaka banI gayA. eTale tyAMnA rAjAo lagabhaga niraMkuza, atyAcArI ane prApIDaka banavA lAgyA. pariNAme vacamAM madhyama vargIya ane vepArI lakoe te sAmaMtazAhI paddhatine uthalAvI pADI hatI; paNa te chatAM ye nIcalA tharanA lokone zeSAvuM ja paDayuM hatuM. phAMsanI rAjyakrAMti tema ja yuropamAM thayela audyogika krAMtinA kAraNe nimnavarga jAgRta thayo ane lokazAhI zAsana zarU thayuM. temAM paNa zramajIvIono joI e hissAne nathI. duniyAnI vidhisaratAnI daSTie tapAsatAM bhAratamAM lokazAhI moDI AvI che eTale te ucharatI avasthAmAM che. vizvanI rAjanItinAM pAsAMo uparathI e vicAravAnuM che ke duniyAnI sarvazreSTha zAsana paddhati lekazAhI che tene vizvamAM kaI rIte phelAvI zakAya? lekazAhImAM mUDIvAdI varcasva agara to majUravAdI varcasva dUra thaIne te lakalakSI lekazAhI kema thAya ? lokonuM dharmalakSI ghaDatara zI rIte thAya ?; jethI lekazAhIthAM lokone avAja mukhya bane. jyAM jyAM saMsthAnavAda che ke sAmrAjyavAda che tyAM lokazAhI vyavasthA ubhI karavA mATe bhArate zuM karavuM joIe ? A badhA mATe rAjanItinuM jJAna hovuM jarUrI che jethI rAjanItinA pravAhe jANIne tene zuddha karI vikAsanA prayatno thaI zake. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 195 rAjanIti prAraMbha ane vikAsa [zrI dulerAya mATaliyA - pravacana ] rAjanIti zAstramAM rAjya saMbaMdhI vyAkhyA karavAmAM AvI che ke nizcita pradezamAM rahelI prA nakkI karelA niyama pramANe sattA dvArA pitAnuM tatra calAve te rAjya che. rAjyanAM A pramANe cAra aMge bane che: (1) nizcita pradeza (2) temAM vasatI prajA (3) kAyadAkAnUna (4) kAyadAone paLAvanAra. je pradeza ja nakkI na hoya te rAjya kayAMthI thAya ? e ja rIte vasati na hoya ke kAyadAo na hoya te paNa rAjya na cAle. vasati mATe je kAnane ghaDAya tene paLAvanAra paNa koIne koI have joIe. je vakhate mANasa akarmabhUmikA (jagathiyA avasthA)mAM rahe hato, jaMgalamAM vasato hato te tene vyavasthAnI koI jarUra na hatI. te vakhate kAyadA paNa na hatA. tethI kAyadA paLAvanAranI paNa jarUra na hatI. sarva prathama kuTuMba vyavasthA zarU thaI moTA kuTuMbanuM kuLanuM rAjya cAlatuM. dareka kuTuMbanA niyamo nakkI karAyA ane niyamone paLAvanAra kuLaka nImAyA. e kuLakara kuLanI vasati upara niyaMtraNa karatA. evA navakuLadarono ullekha renasUtromAM maLe che. vaidika dharmazAstramAM ene trIya ke gotrapati kahevAmAM Avato hato. pazcimamAM kuLane badale TALI ane ene niyAmaka TeLInAyaka sAmana kahevAto. A kuLakArone traNa niyamanuM pAlana khAsa karIne karAvavuM paDatuM - (1) hakAra, (2) makAra ane (3) dhikkAra. hakAra eTale ke A kAma tuM karamAkAra eTale A kAma tuM na kara ane dhikAra eTale je ulaTuM kare tene chUTo kara ! bhagavAna RSabhadevanA samayamAM temane lAgyuM ke je mANasane chUTo karavAmAM Ave che, te bIjI ToLImAM bhaLI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 jAya che ane sudharato nathI eTale temaNe eka navI vyavasthA UbhI karI. tene daMDanIti kahevAmAM Ave che. e mATe rAjyanA cakro (kSetre) nakkI karavAmAM AvyA. tenA upara niyamana karanAra eka cakravartI (rAjA) banAvavAmAM Avyo. temAM vasatI prajA mATe niyamo ghaDavAmAM AvyA. zAsananI nIti nakkI thAya te pramANe cakravartIne cAlavuM paDatuM. sarva prathama adhyAnuM cakra goThavAyuM. nAbhirAjAnI sAkSIe RSabhadeva kuLakaranA badale navA cakravartI rAjA banyA. temaNe kaLA, samRddhi, khetI, jIvanarakSA,. salAmatI vagerenI javAbadArI lIdhI. amAro rAjA eTale je niyame nakkI thAya te paLAvavAnuM kAma kare, amArA jIvananI rakSA kare, amArI AjIvikAnA vikAsanuM kAma kare ! te pramANe cakranI prajAe rAjAnI vyAkhyA svIkArI ane jaina paraMparAmAM pahelA rAjA RSabha kahevAyA. vaidika paraMparAmAM ema manAya che ke manumahArAjAe samAjanA niyamo ghaDyA; lokone saMbhaLAvyA. temaNe yajJa karyo. A agAu loko chUTAchavAyA pharatA hatA. temane cAra varNanI rIte lekone saMgaThita karyA. emanAM karmo ane niyame goThavyAM. A pramANe pahelA rAjA tarIke IvAku vaMzanA rAjA manu thayA. manusmRtimAM lakhyuM che te pramANe niyame paLAvavA lAgyA. pazcimamAM ke pahelo rAjA thayA. ene ItihAsa maLatuM nathI.. koI vakhate tyAM paNa ToLAMomAMthI samAja racAyo haze. temAM rAjA jevI vyakti nImavAmAM AvI haze ke rAjA-prajA vacce karAra karyo thayo haze te kaMI upalabdha nathI. jema paurANika lokoe pahelA rAjAnI kathA ghaDI kADhI tema A pazcimanA lokoe paNa goThavyuM. pitAne ThIka paDe e rIte vartavA mATe rAjA nahete nimAyo paNa kAnUna paLAvavA ane pALavA mATe rAjA hatA. temanAM graMtha pramANe rAjA kAnUna na pALanArane daMDa Apato hato. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 Ama rAjanItine prAraMbha thayo. paNa rajA nabaLo thAya ke niraMkuza thAya te vasati pIDAya. tevA rAjAne khatama karavAnuM nakakI thayuM. veNa rAjA atyAcArI ane nira kuza thaI gayo hato eTale tene khatama karIne tenA sthAne payune gAdI upara besADyo. te vakhatanA loko mAnatA hatA ke atyAcArI rAjA haDakAyA kutarAnI jema che. tene mArI nAkhavuM joIe, ema nItikAroe varNavyuM, paNa keTalAka rAjAo baLavAnA hatA. teo atyAcArI thayA. temanI sAme prajA kaMI paNa bolI zakatI na hatI. rAjA kahe te kharUM ane prajAne te mAnavuM ja joIe ( sarva devamahisara eTale ke rAjAmAM sarvedene samUha che ema mAnavAnI) evI prathA paDI gaI. sikaMdara, siharAja, akabara vagere bAdazAhe sArA chatAM-temanA upara aMkuza na hovAthI te pitAnuM mana mAnya karatA hatA. eTale rAjA upara cokIdAra to hovo ja joIe; e vastunI jarUra paDI. enA mATe zuM karavuM tene vicAra thayeH eka navI vyavasthAne janma thayo. rAjAnI vaMzaparaMparAgata gAdI ApavAnI prathA teDavAmAM AvI temaja rAjAnA cekIdAre rAjyanuM saMcAlana kare e vAta AvI. AvA ekahaththu sattAvALA rAjAnA rAjyane Despotic (DispeTika) rAjya gaNavAmAM AvyuM. A rAjA payagaMbara gaNAta, bhagavAnane putra gaNAte, te jhaDapathI nirNaya leto, kAma karatA ane tenA upara koInI sattA na hatI. Aje paNa evA Despotic rAje che. ijiTamAM karnala nAsara pradhAna banyo enA upara koI nathI pakSane adhikAra nathI ke tene haTAvI zake. ziyAmAM muzkela ane cInamAM mAotye tuMga paNa eja keTinA saramukhatyAra che. jo ke pArTI emane dUra jarUra karI zake paNa pArTI tema kare; tevI sthitio rahevA de nahIM. sAudI arebiyA jorDana, IrAka, vi. mAM Apakhuda rAjata tra sthapAyAM. AmAM ghaNA nAmanA rAjA paNa Apakhuda rAjAo thayA. IglAMDanA rAjAoe AphrikAnA bhUbhAge Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 upara kabajo karyo. tyAM haju paNa kuLa-paddhati cAlu hoIne, jo ke e rAjyane svataMtratA ApavAmAM AvI paNa, videzIonA caDAvethI lumbA, bAlubA vagere jAtio (kuLo ) ApasamAM laDavA lAgI. AphrikAnA lokonuM valaNa jAti-kuLathI AgaLa vadhyuM nahIM. AphrikAmAM rAjayanIti kuTuMba paddhati sudhI rahI, kyAMka Apakhuda rAjAnI sthiti sudhI teo pahecA. IglAMDamAM A Apakhuda rAjAonI sthitimAMthI nIkaLavA mATe ema karAvavAmAM AvyuM ke temanA upara aMkuza hevo joIe. tethI tyAM pratinidhi-prathA dAkhala thaI. dharmaguruo paNa jAgyA. tethI zarUAtamAM dharmaguruo ane tAlukAdAro maLIne rAjyavahIvaTa calAvatA. IglAMDamAM lekazAhI rAjA ane tAlukadAra dvArA cAlatI, dharmaguruo vacamAM pratinidhi rUpe rahetA. sAmate ane temanA saMtAne-LordsnuM tyAM varcasva hatu. phAMsamAM te tethIye bamaNuM varcasva cAlatuM hatuM. dharmaguruo ThIka paDe te rIte mojazekhamAM paDyA. tAlukAdAre raiyatane trAsa ApavA lAgyA. rAjavaMza paNa vaibhava-vilAsamAM garbha rahevA lAgyA. e vyavasthAne samrATa zAhI " (Monarchy) kahevAmAM Ave che. dhIme dhIme A vyavasthAe palaTo khAdhe. kalIgAka vyavasthA UbhI thaI. A bIjI zreNino vikAsa thayo. thoDAMka sthApita hitavALAnuM varcasva sthapAyuM. yaMtrodyogone lIdhe zrImaMto vadhyA; vepArI varga paNa AgaLa AvyA. emane thayuM ke amane paNa rAjyamAM sthAna maLavuM joIe. jethI amane lAiseMsa, paravAnA ane anukULatAo maLe. paNa AnI cAvI dharmaguruone hAthamAM hatI. eTale teo dharmaguruone maLyA. bheTo-najarANuM ApyAM. temane maMjurI maLI ane temaNe aNuvikasita dezone tAbe karI tyAM potAnuM varcasva jamAvyuM. ahIM vepArIo pramukha hatA eTale rAjya upara moTAbhAge temane kajo rahyo. tyArabAda navI hilacAlathI Ama janatAnuM pratinidhivALuM rAjaya banyuM. paNa AmajanatA eTale vepArI loko ja hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 199 AmAM nIcalA tharanA lokone mata ApavAno adhikAra na hate. mata ApavAno adhikAra madhyavargane hatuM paNa temanI pAsethI zrImaMta lo ke mata kharIdI letA. gulAmo ane kheDUtone te matAdhikAra hato ja nahIM. tethI lokazAhI te AvI paNa varcasva amIra lekonuM ja rahyuM. ene Democracy-le kataMtra nAma ApavAmAM AvyuM. tenI vyAkhyA karavAmAM AvIH- "la konuM, lokonA pratinidhitva vALuM le kahita mATe cAlatuM rAjya !" te lekazAhI rAjya che. A navI vyavasthAnA kAraNe jAgIradArI jone te aMta thayo paNa paisAdAronI sattA AvI. temaNe dharmagurUone sAdhyA ane temanA vaDe garIbane e rIte samajAvavAmAM AvyuM ke "tamArI pAse bhagavAnanI avakRpAthI paisA nathI ! paisAdAra taraphathI apAtI pIDA e bhagavAnane zrApa che. tenuM phaLa bhogavavuM rahyuM. A janmane kheMcI kADha-palekamAM tamane nyAya maLaze !" Ama te mATe te amUka samaya mATe lekazAhIne khatama karavAnuM sUcana karyuM. te uparAMta bA maMtane mata Apavo ja nahIM, majUrone ja mata Apavo jethI zrImaMtonI vaga tUTe ane majUre sattA upara Ave te mATe prayane karyA. temAMthI sAmyavAdI majUra saramukhatyAra zAhI janmI. eTale rAjya paddhatinA ATalA krama thayA -(1) rAjAzAhI, (2) bhalokazAhI (3) lekazAhI (vepArIvarganI) (4) lekazAhI samAjavAda ane (5) sAmyavAdI majUrasaramukhatyArazAhI. sAmyavAdI majura saramukhatyAra zAhIne itihAsa tapAsI jaie. enuM AMdolana koNa kare che te nakkI thayuM ke majUre kare! majUroe zuM karavAnuM te mATe garIba-majUronA magajamAM ThasAvavAmAM AvyuM ke "dharma ane dharmaguruonI vAta badhI gapa che. duHkhanuM mULa zrImAne che. tethI gametema karIne zrIma tene nAza karavo tethI sukha Avaze. A mATe varga-vigraha kAyamI rahe te jarUrI hatuM. tethI majuromAM asaMtoSa phelAvavAmAM AvyuM ke zrImate sAthe satata laDAI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 karavAthI majUronuM rAjya Avaze." e loko majUra kAyama laDayA kare te mATe asaMtoSa ane dveSanAM dareka kAraNo ane prasaMge, sAmyavAdIo gatatA phare che. majurone teo kahe che ke "emAM kaMI khAvAnuM nathI. AvatI kAla ApaNI che. AvatI kAle vizvamAM kisAna-majUra rAjya sthapAI jaze. jema dharma sattA, dharmAnuyAyIoe gurune soMpI dIdhI che tema A majUroe paNa potAnI badhI sattA majUra netAone seMpI che ke teo kare e kharuM; kAraNake teoja amAruM A jIvana sukhamaya bane te aMge kArya kare che. dharmaguruoe jema paralokanA sukhanI kalpanA ApI tema majUra-netAoe A lekanA bhAvina-vizva majUra-kisAna-rAjyanI kalpanA temane ApI dIdhI che. temaNe A janmamAM ja zrImatinA atyAcAranI naraka-jhakhanAM citra UbhAM karyA che ane vizvarAjyanA manorathapUrNa svargane dekhAyuM che. eTale sAmyavAdamAMthI majura-saramukhatyAra zAhIne vikAsa thayo. tethI lenina, sTAlina ke muva kahe te sAcuM. temanI hAmAM hA ane nAmAM nA temaNe kahI. A majura saramukhatyAra aMte te saramukhatyAra hatA. je koI nA pADe to zUTa karI nAkhe. 500 ke 1000 mANasone ekI sAthe katala karI nAkhatAM vAra na lAge. A bhayanA kAraNe lagabhaga cIna ane raziyAmAM 98 TakA sAmyavAdI daLane ane huM TakA mAMDa bIjAne mata maLe. ane tenA upara chApa lAge mata-svAtaMtryanI dharma kahe ke "bAIbala" sAcuM tema A loko kahe ke mAkanuM "kepiTala" eja sAcuM bane jhananuM upara UbhAM che ane temAMthI sAmyavAda Avyo. A uparAMta duniyAmAM eka bIjI rAjyapaddhati cAlI. te che Walfar state kalyANarAja keTalAka loko jUnA vicAranA che. teo jarA judI rIte vicAre che ke dezamAM saMpatti vadhAravI hoya to ATalA badhA pratibaMdha zA mATe; mANasa upara lagADavA joIe ? mANasa pAse vyakitagata mUDI rahe te vyaktine mArApaNuM lAge ane te muktapaNe vepAra karI zake; khUba kamAvI zake. rASTra enA vepAra upara eTalA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 badhA kara nAkhavA joIe ke tethI dezamAM paiso vadhaze ane te nA nahI pADI zake. pachI e paisAdAra mANasa paisAne game te rIte vApare ! jugAra rame, dArU pIe raMDIbAjI kare ! amArA rASTranuM zuM nukazAna che? te vadhu kamAIne rASTrane ja Ape che. AvI svachaMda vAne karanAra rASTramAM amerikA mokhare che. svataMtratA Ape che svataMtratAnI vAto kare che ane bIjI bAju bhAre karaverA laI avikasita rASTrone nabaLAM rASTrane madada Ape che. paNa svataMtratAnA nAme svacchaMdatAne mada tyAM vadhAre hoya che. paNa AmAM garIbone kaMI kAMIka sArUM khAvAnuM maLe che kaMIka sArU maLavAnI AzA rahe che ane temane Adarza vadhu paisA meLavo, dArU pIvo, jugAra rama ke raMDIbAjI karI mojazokha karavo e bane che. emAM samAja parivartana thatuM nathI. A mUDIvAdI lekazAhIne eka prakAra che. e daLamAM amerikA, briTana vagerene samAveza thAya che. bAIbalanA AdhAre te loke (zramika ane garIbone samajAvatA. bhAratamAM paNa A vAta dharmaguruo bIjI rIte kahetA heya che ke : " pasAdAra, puNyathI paise kamAya che, te sukhI che. tamArA (garIbonAM) puNaSa nabaLAM che. tame paNa A janmamAM puNya kare te Avate bhave tamane paNa puNyane pratApa dekhAze !" AvI badhI rItanI samajaNamAM zrImaMta ane dharmaguruonI goThavaNa rahetI ane zramikone saMtoSa ApavAmAM AvatuM. paNa zramikonAM duHkhe ane parezAnIo dUra na thayAM. eTale nave vicAra mANasanA mastakamAM AkAra levo zarU thaze. kArla mAkarsane sarva prathama thayuM ke "dharmaguruo bhagavAnanI avakRpAne garIbAInuM kAraNa gaNe che te barAbara nathI. je bhagavAnanI avakRpA hoya te varasAda kema varase ? kAlAM-kapAsa tema ja dhana-dhAnya vagere zA mATe thAya ? saMpatti vadhe che, te zA mATe vadhe che?" tene vicAronA ane lAgyuM ke AmAM bhagavAnane doSa nathI. baLavAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 (buddhithI jIvanArA) vargane deSa che. A masya-nyAya che. moTAM mAchalAM nAnAMne gaLI jAya tema buddhijIvI ke dharmajhanUnajIvI lake nAnA gaNAtA zramika vargane bhAga khAI jAya che ane temanA anyAyane bhagavAnanI mahera mArIne yogya TharAve che. teNe e paNa vicAryuM ke "A vyavasthAne paNa deSa che. je bicArA majUre sAdhanone pedA kare che, teo ja sAdhana vagara TaLavaLe che! Ane kahevAya te - lekazAhI - che paNa emAM badhe ya baLavAna lakanuM, zrImaMtonuM, dharmaguruonuM varcasva che. pratinidhi 5Na zrImaMta loko che. chApAM paNa zrImatenA hAthamAM che. mane paNa temanA hAthamAM che; garIbo ane zramikone emAM avAja nathI. tethI A nAmanI lokazAhI che; paNa kharI lekazAhI nathI; lokazAhIne AbhAsa che. A lokazAhI sAmatavAdI taMtranA badale vepArI varganuM mUDIvAdI taMtra che. temaNe dharmaguruone bheTa ApIne vazamAM karyA che. dharmaguruo A pIDita ane zeSita prajAne AMkhe udhAM cazmA paherAve che. A janmamAM ATalA paisA dharmanA nAme kharco, amane Apo eTale AvatA janmamAM svarga-sukha badhuM maLavAnuM tenI huMDI (ke ciThThI) atyArathI lakhI ApIe chIe. A janmanAM pApa paisAthI dhovAI jaze !" ApaNe tyAM paNa dharmaguruo palakanI vAto kare che ke A janmamAM ATalA upavAsa, sAmAyika tapa vagere karaze te jamA thaI jaze. tenuM phaLa A janmamAM maLe tenI vAta nahIM karavI, paNa paralokamAM enuM sAruM phaLa maLaze, deva thaze, svarga maLaze ane devAMganA sAthe sukha bhogavaze." evI ja rIte tyAMnA dharmaguruoe paNu garIbone kahyuM ke "A bhavamAM kaMI mAMgazo nahIM, A janmanI vAta upara dhyAna Apaze nahI, keAinI delata aMge tRNuM karaze nahIM. A janmamAM koInA tarapha jaze nahI. AvatA janmamAM tamane vadhAre sAruM phaLa maLaze ane tame cakarAvAmAM na paDatA." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 mAkasane lAgyuM ke "A badhuM tUta dharmaguruoe UbhuM kareluM che. bhUkhyA garIbane bIje ravADe caDAvI devAnI A ramata che. A badhuM daMbha che ane ghelachA che." tene dharmaguruonI AvI svAtha khoTI ramata upara cIDa caDI. teNe temane ughADA pADavA zarU karyA ane dharmane paNa tenI sAthe sAMkaLI laIne kahyuM : "dharma paNa eka prakArane nazo che- Religion is an opium" "dharma aphINu" che. dharmaguruo te dharmanA aphINanA kephamAM le kone, svarga-sukhanI beTI kalpanAnA taraMgamAM nacAve che. mAkarse dharmaguruo sAthe dharmane paNa mAnavuM-manAvavuM mUkI dIdhuM. teNe dharmanuM A eka ja pAsuM joyuM. badhAM pAsAM na joyAM. emAMthI kArla mAkarse nakakI karyuM ke "ATalA badhA zrImaMtone zrImaMta banAvanAra te zramajIvIo ja che. je teo bhegA thaIne temanA majura-pratinidhine mata Apaze to rAjyamAM temanI bahumati AvI zakaze. tethI bIma tenuM varcasva dara thaze. Ane teNe nAma ApyuM lokazAhI-samAjavAda." teNe bIjA paNa keTalAka prayane e dizAmAM karyA. garIba mANase buddhijIvInA bhASaNathI aMjAI na jAya, paisAthI na lalacAI jAya ke bhayathI pAmara na banI jAya. ane temanI asaMgaThita zaktine durUpayoga na thAya te mATe e garIbonAM saMgaThana racIne zrImaMtanI viruddha uzkeravAnuM zarU karyuM. te uparAMta keTalAMka rAje lazkarI saramukhatyArazAhIvALAM che. AmAM eka jUtha tarIke pAkistAnane gaNAvI zakAya. amerikA ane madada ApIne kAbumAM rAkhe che ke kadAca bhaviSyamAM sAmyavAda sAme laDavuM hoya te te sAtha Ape. AvuM bIjuM grupa arabastAna, sudAna, IrAka, IrAna va. dezanuM che. je eka hindu samrATa zAhIvALuM che. A badhA dezo aNuvikasita che ane te dezanI prajA moTA bhAge muslima che jemAM svAbhAvika rIte Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 dharma jhanUna hoya che. temAM paNa maulavI lokone A pazcimI rASTra dharmajhanUna pAIne IslAma rAjayane ravADe caDAvavAnI koziza karatAM heya che jethI sAmyavAda tyAM pagapesAra na karI zake; temaja teo sAmyavAda sAmenI ADI divAla rUpe kAma ApI zake. eTale ja teo IslAmI-bhAIjAnapaNuM (Muslim Brother hood) sthApati karavA mATe "pAna-IslAma" nAmanI saMsthAmAM joDAyA che; ane islAma dharmanuM alaga sajya hovuM joIe tevI vAto kare che. nAsara paNa pragatizIla hovA chatAM temAM joDAvAnI vAta kare che, sAudI arebiyA paNa muslima rAjyanI vAta kare che ane pAkistAna paNa sAMpradAyika IslAmI rAjya banavAnuM svapna seve che. mULa te pazcimI rASTranA eja Ta tarIke ja teo kArya kare che ane maulavIomAM jhanUna prerI sAmyavAdanI sAme dIvAla rUpe temane khaDA rAkhavAmAM AvyA che. - trIjuM grupa che pizcama jarmanI, phrAMsa, spena, porTugala vagerenuM A badhAM sAmrAjyavAdI rAjya che teo paNa eMgle-amerikana jUthamAM bhaLyAM che. sAmrAjyavAdI prajAne beThI karavI hoya to saMsthAnavAdanuM cokaThuM goThavI rAkhavuM joIe evuM pazcimI rASTro mAne che. eTale ja amerikA ane briTane parTugala saMbaMdhI saMsthAna vakhate pakSapAta karyo hate. Ama sAmrajyazAhI ane mUDIvAdI eka nAvamAM besavAnA kAraNe vizvane lekamata gumAvatA jAya che. zuM prapa che raziyA, haMgerI, pUrva jarmanI, jhekoslovekiyA, cIna vagere sAmyavAdI prabhAvita dezanuM jUthe AmAM raziyAne prabhAva vadhAre che. te kaMI na kare paNa A dezonI pITha thAbaDayA kare ane tenI aMdara bhale dezanA lekIne khatama karI nAkhavAmAM AvatA hoya te gharanI aMdaranI vAta che; karIne cUpa rahe. paNa amerikA je kaMI paNa kare te tarata teno virodha kare. jo ke A dezamAM hAla cIna ane raziyA vacce sAmyavAdI pradezo uparanA prabhutva aMge jhaghaDo moTe pAye -cAlu che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 205 A prakAre vizvanAM pramukha rASTronA cAra jUtha che. 5. javAharalAlajI A badhAM rASTrakathAthI bhAratane taTastha rAkhavA mAge che. tevA prayatno karI rahyA che. raziyA ke amerikAnA jUtha tarapha bhArata na kheMcAI jAya te mATe makakama che paNa AphrikAnA bIjA ugatA rASTrone temaja muslima rASTrane javAharalAlajanI taTastha nItinI vAta gaLe utaravI hajI adhUrI che. A sakriya taTastha baLa UbhuM thatuM baLa che. ghaDAtu baLa che. keTaluM ghaDAze e savAla che? Aje vizvanA rAjanItinA pravAhamAM (1) kalyANarAjavALuM mUDIpradhAna lekazAhI, (2) sAmyavAdI rAjya, (3) ApakhudI islAmI rAja, (4) bhAratanuM sakriya taTastha baLa. e ApaNI sAme che. AkhA vizvane taTastha nIti tarapha vaLAMka Apavo hoya te zI rIte Apa. e viSe ApaNe UMDANathI vicAravuM paDaze. carcA-vicAraNa zrI puMjAbhAIe carcAne prAraMbha karatAM kahyuM : "bhAratamAM je rAjakIya pakSo ane pravAhe che temAM svarAjya pahelAM ane bAdamAM koMgresa ja sarvopari rahI che. 5. javAharanI rAhabarI nIce bhArate apanAvelI taTastha nIti eka sakriya baLa che teNe na Adarza rajU karyo che ane vizvane trIjA vizvayuddhathI pAchaLa dhakelyuM che. tyAre ApaNA pADozI pAkistAnanI lazkarI saramukhatyArazAhIne joIe ke tyAM amerikAnI lazkarI ane yAMtrika sahAyatA maLavA chatAM tyAM lokzAhI AvI nathI. bhaviSe Avaze ke kema te koyaDe che. lekazAhInI himAyata karanAra khAna abdulagaphAra khAnane jelanA saLiyA pAchaLa yAtanA sahevI paDe che. ayubakhAna pitAnI sattA, TakAvavA mATe prayatna kare che. A badhuM to ApaNuM taTastha baLa thAtuM baLa che. ApaNe tyAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 bhale lokazAhI paddhatie cUMTaNIo thaI che te chatAM lokamata keLavAya nathI ane 80 TakAthI vadhAre lokone e khyAla ja nathI ke temane zuM karavAnuM che? temaNe koMgresane zuddha ane pUraka baLa banAvI duniyAbharanA rAjakAraNane pavitra karavAnuM che tema thAya to mahattvanuM kArya thayuM gaNAze. zrI devajIbhAI : "zrI mATaliyAe savAre sAmyavAdI saramukhatyArazAhI, lokazAhInA AbhAsavALI ane bhAratIya lekazAhI upara vistRta prakAza nAkhyo che. bhAratanI A dazA thavAnuM kAraNa pAyAnI khAmI che. paradezamAM bhaya ane daMDathI prajAne aMkuzamAM khavAnI vAta agAuthI hatI. ApaNe tyAM agAuthI rAjanIti upara nItimaya aMkuza rahevuM joIeevuM ghaDatara thayuM che. Aje kevaLa eTaluM ja nahIM enA karatAM kaMIka vizeSa karavAnI jarUra che; kAraNa ke deza ane duniyAnAM rAjyoe rAjakAraNa arthakAraNa ane samAjakAraNa ema badhAM aMgeno je bhIDe lIdhe che te jotAM mAtra DAM naitika paribaLothI kAma nahIM cAle. te mATe prajAnuM saMkhyAbaLa ane te paNa ghaDatara pAmeluM kAma lAgaze. Aje gaMdI mutsaddIgIrI cAle che ane rAjakAraNa kAvAdAvA vinA cAlI zake e gAMdhIjIe AcarelI ane acarAvelI vAta visarAtI jAya che. A dizAmAM vyavasthita kArya karavAnI jarUra che. pitAnI javAbadArI samajI niyame javAbadArI pUrvaka paLAya te ja sAcuM rAjyataMtra che. ApaNe tyAM paradezI lokazAhInA AbhAsavALI paddhati nahIM cAle. keTalAka tene mAne che. paNa te thoDAkane ezoArAma Ape che, bAkI pachAtavarga, strIvarga ke gAmaDAMne varga e tarapha pUratuM dhyAna ApatuM nathI. eTale te jarUrI nathI. saramukhatyArazAhI, sAmyavAdI hoya ke lazkarI hoya temAM prajAnI svataMtratA rahetI nathI. tethI ApaNe dezanI lokazAhI tarapha jagata mITa mAMDe, te svAbhAvika che. paNa haju tene ghaDAvAnI jarUra che. jema bhadralekazAhImAM le ko leTa kharIdatA; tema ahIM paNa evuM jovAmAM Ave che. te kone pitAnA adhikArano svataMtra ane kharo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 upayoga karatAM AvaDe e ja uttama che. te mATe krAMti priya sAdhusAdhvIoe AgaLa AvavuM joIe ane TuMkamAM prajaghaDatara, rAjyaghaDatara, lokasevaka ghaDatara, strI ghaDatara vagere kAryo ane preraNA temaNe ApavI joIe. zrI baLavaMtabhAI : "bhAratanI rAjya paddhatine vicAra karavAthI duniyAnI rAjyapaddhatino khyAla AvI jaze. ahIM mAnavasamAjanuM vijJAna e rIte kheDAyuM che ke lokajIvanamAM AdhyAtmane vaNI levAmAM AvyuM che. rAmayuga ane kRSNayugamAM vanavAsIo gAmaDAone sIdho paricaya hato. buddha-mahAvIranA madhyakALamAM ahIM traNa paddhati hatI. rAjaya upara sAdhu-brAhmaNanuM naitika niyamana hatuM. te UThI jatAM Aje lokazAhI rAjya hovA chatAM RNa, thApaNa, atyAcAra, golamAla, jhaghaDA, baLAtkAra, vyabhicAra, corI, lUMTa, khUna vagere aDhAra prakAranAM duSaNo phelAyAM che. naitika aMkuzanA abhAve bhAratamAM sattAne mada ane ApasanI laDAIonA kAraNe videzIo phAvI gayA. temaNe ApaNane je gulAma manetti ApI temAMthI gAMdhIjIe satyaahisAne rAjakIya kSetre puTa ApI je kAMti karAvI te adbhuta hatI. tyArabAda temanA prabhAvamAM rahIne neharUjIe lokazAhInA taTastha baLane anokhI Dhabe vikAsa karyo. te AjanA vizva mATe AzAsthaLa che. evI ja rIte yune ane yunesko banne saMsthAo paNa A zAsthaLa che. te sivAya bAkInuM vizvanuM bIjuM citra nirAzAspada che. meTAM rASTro bhayaMkara zastronuM nirmANa kare che. nAnA rASTro tenI AyAna karIne ke lazkarI juthamAM bhaLIne potAne surakSita samaje che. pariNAma e AvyuM che ke zastrovALAM paNa bIe che ane zastra vagaranA paNa kare che. tenI vacce taTastha sakriya baLaja sukhanI AzA janmAve che. tene naitika rIte laDavuM paDaze ane temAM prajAne pUrepUro sAthe meLavo paDaze te te baLa jagatane sAce mArga cIMdhI karo." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 zrI zropha:-rAyazAhI ke mUDIvAdI taMtra ane vizva mATe khatarArUpa che. tenI sAme sattA ane dhana beyanI tamAthI para evA sakriya taTastha baLonI jarUra che. e mATe anubaMdha vicAradhArA paryAta mArgadarzaka zakti dharAve che. te mATe prANa pratiSThA ane parigrahane hemavAnI taiyArI sAthe AgaLa vadhavuM joIe." pra. nemimuni : "AjanI duniyAnI lokazAhI cheTalI DhabanI te nathI ja. temAM dharamULathI saMzodhanane avakAza che. te keTale aMze che. te vicAravA mATe ApaNe sarva prathama jagatanI rAjyapaddhationA prakAra TuMkamAM joI jaIe te ThIka thaze. je A pramANe che - (1) pramukha paddhati : AmAM pramukha vizALa kArobArI sattA bhogave che. te pitAnA maMtrIo cUMTe che. A maMtrIo dhArAsabhAne javAbadAra hotA nathI. amerikAmAM pramukha paddhati che. A paddhatine lIdhe kaTokaTInA samayamAM jhaDapI nirNaya levAya che ane maMtrIo sthira rahe che. paNa dhArAsabhA ane kArobArI ekarUpa na hevAnA kAraNe kheMcatANa thayA kare che. bhAratamAM paNa rASTrapramukha pada che ane temanuM zAsana kaTokaTInA samaye jAhera thAya che paNa tenI sattA maryAdita che. (2) saMsadIya lokazAhI : AmAM dhArAsabhAgRhane bahumati pakSa pradhAna maMDaLa race che. te dhArAgRhane javAbadAra hoya che. pramukhane nAmanI sattA hoya che. (3) samavAyItaMtraH dezanAM aneka rAjyo bhegAM maLIne rAjyataMtra calAve ane badhAMnI bhegI sattAo baMdhAraNamAM nakakI thayelI hoya che. bhAratamAM samavAyI taMtra che ane saMsadIya lokazAhIne sumeLa hoIne tene samavAyI saMsadIya lokazAhI taMtra kahI zakAya. temAM keTalIka kendranI satA prAMtane soMpavAmAM AvI che ane tenuM chelluM lakSya paMcAyata rAjyamAM rAjyasattAnuM vikedrIyakaraNa karavAnuM che. tethI ahIMnI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 209 lokazAhIne anokhI gaNavAmAM Ave che. samavAya taMtramAM keMdra ane sattAnI vaheMcaNI thAya che ane baMdhAraNanA jhaghaDAone nikAla karavA mATe vari adAlata hoya che. (4) rAjAzAhI : keTalAka dezamAM rAjAneja zreSTha mAnIne zAsana calAvavAnI paddhati che te rAjAzAhI . emAM kyAMka rAjAne puSkaLa sattA che ane kayAMka maryAdita che. rAjAzAhI moTe bhAge vaMzaparaMparAgata heya che. rAjAzAhInI amaryAdita sattAne have lopa thaI rahyo che ane jAgRta prajA AgaLa ghaNI vAra rAjAne bhAgavuM paDe che enA ghaNA dAkhalAo hamaNAM jovA maLe che. maryAdita rAjasattAmAM baMdhAraNa ane kAyadA vaDe rAjAnI sattA nAmanI hoya che ane baMdhAraNIya vaDA jevuM tenuM sthAna rahe che te mATe za heya che. kharI sattA saMsada ke dhArAsabhA bhogavatI hoya che IglAMDa, neve ane beTajIyamamAM A paddhati hatI. bhAratamAM rAjAzAhI rahI nathI. ahIMnA rAjAoe svecchAe potAnA rAjya choDI dIdhAM hebane rAjAzAhIne ahIM aMta Avyo che. A agAu teo amaryAdita sattA bhogavatA ane haja paNa nepALa, bhUtAna, IrAna, aphaghAnistAna vagere dezomAM rAjAnI amaryAdita sattA cAlu che. (5) ekataMtrI sarakAra : AkhA dezanuM rAjyataMtra calAvanAra kedranI ekahaththu sarakAranuM zAsana AmAM Ave che. AmAM ghaNuM nAnAM nAnAM dezone AphrikA ane eziyAvALAne samAveza thAya che. temaja raziyA cIna vagere sAmyavAdI dezone samAveza paNa thAya che. (6) lakarI saramukhatyArazAhI : dhArAsabhA ke rAjAne uthalAvI pADI jyAM lazkara sattA hAthe kare che ane rAjya calAve che tene lazarI saramukhatyArazAhI kahevAmAM Ave che. emAM lazakarano vaDo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 rASTrona vaDe gaNAya che. AvuM zAsana pAkistAna, barmA vagere dezomAM jovAmAM Ave che. sArAmAM sArUM taMtra AjanA yuga pramANe saMsadIya samavAyI lokazAhI taMtra che. bhAratamAM te taMtra che paNa te haju UgatuM taMtra che. lokazAhI zabda mATe aMgrejI zabda be grIka zabdone maLIne banyo che. Demo = loko, ane kreTika = sattA = lokonI sattA te lekazAhI che. lokazAhInI vyAkhyA abrAhmamalikane sarva prathama ApI ke lokoe cUMTelI, lokonI banelI loko mATenI sarakAra te lokazAhI che te paddhati Aje AdarapAtra banI che. kAraNa ke temAM svataMtratA, samAnatA vagere ucca guNe che, prajAnA avAjane mAna ApavAnuM che. baLane ochAmAM ocho upayoga ane samajaNane vadhumAM vadhu upayoga thavAnuM zakya bane che. paNa tene Dara e paNa che ke sarakAra uDAu ane asthira paNa bane; mUDIvAda tene kharIdI paNa zake te mATe lokazAhI mATe prajAne keLavavI joIe ane sattAnA badale guNa upara vadhu dhyAna ApavuM joIe. jyAM ema thatuM nathI tyAM pakSIya saramukhatyArazAhI Ave che ke jUthabAjInuM baLa vadhe che ane jyanI sattA jALavavA mATe azuddha sAdhanone AdhAra levAne ke vizALa sattAno durUpayoga thavAno bhaya rahe che. saramukhatyArazAhImAM game teTalA phAyadA gaNAvAya teye te ghaNuM pAtra che kAraNake temAM prajAno avAja hetuM nathI. tethI ITalIne phesijhama, jarmanInuM nAjhijhama ke raziyA temaja cInane jagatane ane te dezanI prajAne paNa kaDavo anubhava cheja. temAM chelle lazkarI saramukhatyArazAhI te baMdukanI aNIe jIvavA jevuM che. te jIvanane kaMI artha nathI. have lokazAhInAM dUSaNo kaI rIte dUra thAya te aMge bhArate vicAra karavAno che. bhAratanI sakriya taTastha nIti vizvamAM vakhaNAI che. virodha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 211 pakSe bhAratamAM niSphaLa javAnA che ane gayA che. svataMtra umedavAre bhale game teTalA pANIvALA heya paNa lekazAhImAM temane sthAna nathI. te pachI bhAratIya paraMparA vagere jeI jema jagatanA baMdhAraNamAMthI ApaNe pramukha paddhati, saMsadIya vizeSatA ane samavAyI taMtranA sArAM ane ApaNA baMdhAraNamAM lIdhAM che tema, pU. munizrI saMtabAlajI mahArAja kahe che, tema preraka-pUraka baLane svIkAra tha joIe. agAunA eka pravacanamAM (anubaMdhavicAradhArA) pU. mahArAjazrIe koMgresanI pArlAmeMTarI borDane harAva Avyo che te tathA ITuka ane kegresa vacce Arthika, sAmAjika, zaikSaNika ane sAMskRtika kSetromAM karAra thayA che te jotAM A vastu A dezamAM sAva vahevAra ane asarakAraka che. pUraka tarIke mukhya rUpe naitika grAma saMgaThana ane preraka tarIke prAyogika saMghe AvatAM kema AMtararASTrIya kSetre sakriya asarakAraka taTastha jAgRta baLa banI raheze. janasaMgaThane ane prAye mika saMdhane yunesko sAthe sIdho saMparka thaI ne sAmudAyika ahiMsAnA kAryakramo tathA racanAtmaka kAryakrama dvArA AkhI duniyAnA saMgaThana ekarUpa banaze. pazcimanI lekazAhIo paNa sodhana mAMgI rahI che. kAraNa ke tyAM rAjya vaDe jaDa krAMtinI vAta hoya che. ApaNe tyAM nathI. eTale ja pazcimanA loko bhAratIya lokazAhI tarapha mITa mAMDe che tyAre virodha pakSa heja joIe evI rUTine ApaNe zA mATe vaLagIne rahevuM joIe ? bhAratIya lokazAhImAM jeTalA pakSe koMgresa virodhI thavAnA, teo sIdhe ke ADakata saMbadha sAmyavAda, mUDIvAda, komavAda athavA rAjya dvArA kAMti sAthe dharAvaze. eTale virodhamAM zakina veDaphavA karatAM prazka-eka baLathI zakti ne zuka ane vRddhigata karavI che kharI? ApaNe tyAM rAjAzAhI paNa rAjyAzrita na hatI. le kA dhArita hatI. eTale ja rAjakAraNamAM gAMdhIjIe dharmanIti meLavI hatI tene jALavIne kALajIpUrvaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 - vadhAravI paDaze. nItinA pAyA upara saMgaThane sAcA dharmanI dRSTie haze teja A kAma thaze. AvAM saMgaThano padamAM na lalacAya ke virodhamAM hatAza na thaI jAya te jovuM rahyuM. te mATe preraNA krAMtipriya sAdhuo ane lokasevakee ApavI paDaze. tema thAya to bhArata AphrikA, Araba ke eziyAnA ugatAM rASTrane sAcI TheravaNI rUpa banaze kAraNa ke teo bhAratathI prabhAvita che. tethI bhAratanI paMcazIla ane sakriya taTastha nItine vega maLaze. bhAratanI pAchaLa kevaLa paMDitajInuM vyaktigata nahIM paNa saMsthAgata temaja samagra bhAratanuM ghaDAyeluM pIThabaLa (gresa) haze te vizvazAMtine ajaba camatkAra thaze. (26-10-61) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizvarAjanItinAM pAsAMo-2 bhAratanA rAjakIya pakSa ] [ munizrI nemicaMdrajI vizvanI rAjanItimAM bhArate mukhya bhAga bhajavavAne che. te mATe sarvaprathama bhAratanA rAjakIya pakSe upara vicAra karavAnuM che. ApaNe e nirNaya karavAne che ke je pakSa anubaMdhanI daSTie dharmamaya samAjanI racanA mATe vadhu anukULa che. bhAratanA rAjakIya pakSamAM ApaNe traNa vastuo cakAsavAnI che -(1) tene pAye zuM che? (2) tenuM prerakabaLa kayuM che? (3) teno uchera ane vikAsa kevA saMjogomAM thayo che. A daSTie judA judA pakSene tapAsIe - sAmyavAda : sAmyavAdane pAyo majura sattAvAda che, tenI sAthe keTalAka buddhijIvIo vaDe sattA bhogavavI e che. duniyAbharanA majurA ane zramajIvIonI sattA thAya ane sattA vaDe majara sarakAra UbhI karavI ke majura saramukhatyArazAhI ANavI e ja ene pAme che. sAmyavAdanuM prerakabaLa varga-vigraha che. be vargo vacce vigrahathI asaMtoSa Ubho thAya che. eTale teo zramikomAM tIvra asaMtoSa pedA karAvI pitAne svArtha siddha kare che. eTale teo zuha ke azuddha sAdhanathI varga saMgharSa karave-karAvavo e temanI nIti rahe che. ene uchera ke vikAsa ahIM thayo nathI. videzamAM thayo che. bhAratIya saMskRtinI daSTie A hiMsAvAdI ke tephAnI pakSa kaI paNa rIte egya ja nathI. kedI cAlI-calAvIne yuddha karavuM ApaNI bhAratanI saMskRtinA khamIramAM nathI. AkramaNa te nathI ja. kevaLa svasaMrakSaNa mATe pratyAkramaNane sahAro levo paDe che. te vAta judI che. A sAmyavAdI pakSa lokavAsana mATe upayukta nathI. kemavAdI pakSe : komavAdI pakSamAM hiMdu mahAsabhA, muslima Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 lIga, akAlIdaLa, rAmarAjaya pariSada, janasaMgha vagere mukhya che. A komavAdI pakSano pAyo pitAnI ja komanuM rAjya thavuM joIe e heya che. dA. ta. hiMdurASTra, muslima vatana ke evuM kaMIka. AvA komavAdI pakSonuM preraka baLa mUDIvAda ane dhamadhatA hoya che. te muDIvAdane paMpALe che, dharmane nAme lokonA jhanunane uttejana Ape che. uzkere che ane dharmanI sAme dharmane laDAve che. Ane janma ane uchera hiMdamAM thayo che paNa te bhAratIya saMskRtine anurUpa nathI. ahIMnA dharmoe mAnava-ekatA sthApI che tyAre komavAde dharmanA nAme mAnava mAnava vacce laDAI zaru karAvI che. ahIM te mitratAnI daSTie jovAnI badhAne vAta che ke "mitraya cakSuSa sarvANi bhUtAni pasyAmahe !AvI udAtta bhAvanA rahelI che. varNonI utpatti dhaMdhAnI daSTie ke karmanI daSTie thaI. temAMthI ucca-nIcanI bhAvanA thaIne savarNa ane asavarNane jhaghaDo cAlyo. paNa temAM dharmanA nAme je jhaghaDAo A komavAdI pakSo UbhA kare che te bhArata mATe te kALA laMka samAna che. evA kemavAde rASTrapitA mahAtmA gAMdhIjI jevAnuM khUna karAvyuM che. komavAdI pakSa ghaNe ja jhanunI pakSa che. ItihAsanA pAnAMonAM pAnAMo tenAthI thayela jhaghaDAo ke hatyAothI bharyA che. gayA vizvayuddhamAM e ja komavAdanA nAme lAkha yahudIonI katala karavAmAM AvI. AjhAdI pachI hiMda-pAkistAnanA bhAgalA thatAM komI ramakhANothI moTI jAnamAlanI nukazAnI thaI che. komavAdane pAyo sthApita hita che. tenuM prerakabaLa mUDIvAda ane dharmAdhatA che. bhAratamAM uchera thayo hovA chatAM te bhAratane anukuLa nathI. kAraNa ke AmAM jemanA hAthamAM netRtva rahe che teo kati jAgIradAro, jamInadAro maThAdhipatio ke zrImato hoya che athavA temane Teko ApanAra vagara heya che. jemaNe dharma-karmanA nAme garIba ane dalitone cUsyA che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 215 padalita rAkhyA che ane upara AvavA dIdhA nathI. evAne paMpALIne sattA meLavavAno prayAsa thAya che, eTale te bhAratanI rAjanItithI virUddha ja che, samAjavAdI pakSe : AmAM prajA samAjavAdI, saMyukta samAjavAdI, kisAna samAjavAdI vagere samAjavAdanA lebalavALAM pakSone samAveza thAya che. A badhA pakSone pAyo sattA dvArA krAMti karavI e che. bhAratanI koI divasa e nIti rahI nathI ke sattA vaDe krAMti thAya. ahIM rAjA-mahArAjA paNa prajAmAM nyAya nItinuM pAlana karAvavA mATe rAjA thatA, sattA ke bhogavilAsa bhogavavA mATe thatA nahIM. vacamAM je ke rAjAo paNa Apakhuda banyA ane Aje rAjAzAhI icchanIya paNa nathI rahI. A samAjavAdI pakSenuM preraka baLa cUMTaNI karavI, sattAsIna pakSane virodha kare-vagevavo vagere che. paNa A pakSanA mULabhUta Adarzone uchera videzomAM thayuM che. eTale e pakSe bhale lokazAhImAM mAnatA hoya paNa emanI nIti bhAratIya samAjavAdane anukULa nathI. kAraNa ke bhAratamAM haMmezA rAjya upara prajA ane prajAsevakane aMkuza rahyo che tyAre videzI samAjavAdamAM rAjya taMtrane mahatva ApavAmAM Ave che ane ekahaththu sattAnAM paNa joI zakAya che. A pakSo je ke lokazAhI ane samAjamAM mAnatA heine jAtivAda ke kemavAdamAM mAnatA nathI paNa keTalIka vakhata samAjavAdanA bhramamAM sAmyavAdavALI nItine apanAvI hiMsA-bhAMgatoDane uttejana Ape che. dezavyApI karmacArI haDatAla vakhate e pakSene hAtha hate ane temaNe teDaphoDamAM bhAga lIdhe hate. emanI vacce koI cokakasa nIti nathI. tenuM ghaDatara paNa thayeluM nathI. AmAMthI moTo bhAga AjhAdI pahelAM koMgresamAM hatuM ane mahAtmA gAMdhIjIne zraddhAthI anusare che. paNa svataMtratA maLyA bAda, aNune TAMkaNe nya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 dezamAM saMkaTa chavAyeluM hatuM tyAre eka thavAne badale teo chuTA thayA. gAMdhIjIe temane kaheluM: " tame atyAre chuTA thAva cho te barAbara nathI. bhagavAna paNa tamane mApha nahIM kare ?" A ugAro vyathAnA hatA eTale te vakhate samAjavAdanuM mULa rU5 ane sattAkAMkSA najara samakSa AvyAM. samAjavAdI pakSo rASTrIya karaNamAM mAne che jyAre koMgresa badhI bAbatomAM tene mAnatI nathI. koMgresanuM dhyeya vikeMdrIkaraNa che, te rAjasthAna, AMdhra be prAMtimAM thayuM che. paNa jyAM dharmamaya samAja racanAne mULa pAyo na hoya tyAM A badhuM rAjasattA prApta karavA mATenI paDApaDInuM medAna banI jAya che. svataMtra pakSa : A pakSamAM moTA bhAge jUnA rAjA-mahArAjA, jAgIradAre ke junAM sarakArI taMtranAM mANaso moTAbhAge che. temanuM koI nizcita saMgaThana nathI temaja e lokonA chAzavAre badalAtA temaja eka bIjAthI virUddha paDatAM nivedana upara madAra bAMdhIne AgaLa na vadhI zakAya. prAMtIya pakSo : komavAdI pakSa prAMtIya pakSo paNa che. khAsa karIne dakSiNamAM evA be pakSenuM jora vadhAre che. jemAM draviDa-jha ghama (saMdha) athavA draviDa munetrA kajhagama (agragAmI saMdha) tathA saMyukta mahArASTra vagerene gaNAvI zakAya. AvA pakSo bhAratanI ekatAnA vidhAtaka heIne temanI pAsethI dharmamaya samAja racanAnI AzA rAkhavI vadhAre paDatI che. te uparAMta paNa bihAra, baMgALa, orissA vageremAM paNa prAMtIya rAjanaitika pakSo che. paNa temanuM lakSa kevaLa pitAnA prAMta pUratuM hoIne te baLo ke pakSe dharmamaya samAja racanA mATe upayogI nathI. keMgresa-(rASTrIya mahAsabhA) : have koMgresane tapAsIe ane cakAsIe. koMgresano pAyo che saMsthAnavAdathI mukta kuM ane vizvanA bIjA dezone mukta karAvavA. ene pAyo dharmamaya samAja racanA mATe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 217. ghaNe ja anukuLa che. enuM preraka baLa hatuM sevA mATe svarAjaya meLavavuM ane svarAjya maLyA pachI lokone unana karavA. uparAMta te kazAhI dvArA ahiMsA-satyanI dizAmAM zAMtimaya baMdhAraNIya rIte lokone vikAsa kara e enuM sUtra che. ene uchera bhAratamAM thayo che te bhAratIya saMskRtinA vaheNonA siMcanathI siMcAI che ane tapa-tyAga-balidAna vaDe tenuM ghaDatara thayuM che. bApUe 18 racanAtmaka kAryakramo ApIne tene ghaDavA sAthe dezanuM paNa ghaDatara karyuM hatuM. svarAjya pahelAMne ene 62 varSane ItihAsa che. bhAratanA ucca koTinA tyAgI buddhizALI ane sevAbhAvi lokonuM ane mukhyatve rAjanItimAM dharmatvano praveza karAvanAra gAMdhIjInuM ane netatva, svarAjya pahelAM maLyuM hatuM ane svarAjya bAda javAharalAla neharu, rAjendra prasAda, saradAra paTela, jevAnuM ene netRtva maLyuM. Aje paNa temane vArasa maLela che ane temAM ghaNAM ratno che. Ama chatAM paNa emAM sattA maLyA bAda ghaNuM aniSTone praveza thayo ane keTaloka saDo vyApta banyA che. tenuM kAraNa e che ke kevaLa sattA mATe A saMsthAmAM pravezI janArA takavAdI leke bhaLI gayA. sattA maLyA pachInAM duSaNano thato phelAve, sattA mATe teNe dhyeya virUdhdha komavAda ane prAMtavAda sAthe meLavelA hAthe che, jenI bhUla koMgresane pAchaLathI samajAI che. chelle chelle kAmarAjajanA vaDe koMgrese pAchuM potAnuM e dhyeya svIkAryuM che tenuM mukhya kAma sevA che, sattA nathI eTale emAM peThe saDe dura karI zakAya tema che. te mATe grAmasaMgaThane, lokasevaka saMgaThane vaDe tenI pAsethI sAmAjika, Arthika kSetre dUra karavAthI te ghaNuM kAma karI zakaze. koMgresa mATe preraka ane puraka baLo hoya to tenI zuddhi ane puSTi bane ekI sAthe thAya. A vAta kesanA movaDIo svIkAre che. bIja pakSe karatAM koMgresa vadhAre aNanama rahI che. ghaNIvAra sagavazAta anizcita banI jAya che. tene grAmasaMgaThane vaDe matadAnanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 nizciMtatA maLe te siddhAMtathI haThavAno prazna ubho ja na thAya. AvA samaye prabaLa preraka baLoe paNa tene preraNA ApavI joIe. je Ama thAya te te deza ane vizva mATe ghaNuM karI zake che. AMtararASTrIya kSetramAM bhAratIya taTastha nIti ane saMskRtine anukuLa anya pakSo kAma karI zake evA nathI. mAtra bhAratIya rASTrIya mahAsabhA ja (kegresa) emAM saphaLa thaI zake che ane thaI che. 5. javAharalAla neharUnI rAhabarI nIce koMgresa (rASTrIya mahAsabhA) dvArA sarva prathama kolaMbamAM taTastha rASTranI eka pariSada bharAI hatI. tene uddeza e hatuM ke Aje duniyAnA rASTra moTe bhAge be mahAsattAnA juthamAM vaheMcAI gaI che, ene lIdhe athaDAmaNo, saMgha ane AkramaNa thAya che, zAti rahetI nathI. eTale kamamAM kama AphrikAnA navodita svataMtra rASTro ane eziyAnAM svataMtra rASTroe maLIne "paMcazIlane svIkAra karavo joIe, te A pramANe hatA :- (1) sahaastitva, (2) sArvabhaumatva, (3) anAkramaNa, (4) ahastakSepa ane (5) paraspara sahayoga. Ano vizeSa khulAse karavAne ahIM prasaMga nathI; paNa AnAthI eka phAyado e thayo ke saMsthAnavAdI deze (dA. ta. amerikA, briTana, phosa va.) ane sAmyavAdI dezamAM samatulA AvI gaI. jo ke vacce-vacce keTalAka athaDAmaNanA prasaMgo banyA paNa moTe bhAge AnAthI moTo lAbha thayo. tyAra pachI bIjI pariSada belagreDamAM bharAI, jemAM AphrikA-eziyAnAM rASTroe A paMcazIlanA siddhAMta upara mahora chApa mArI ane 6 ke 8 rASTroe sakriya taTasthatA (koi paNa juthamAM nahi bhaLavAnI vAta) svIkArI. tyAra pachI saMyogo badalAyA ane cIne bhArata upara AkramaNa karyuM, bhAratano keTalAka pradeza pacAvI pADaze. eTale pharIthI taTastha rAnI eka pariSada kalabamAM bharAI gaI; jemAM cIna-bhAratanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 219 jhADAne ApasamAM nikAla thavAnI taTastha bhUmikA kalaba sattAe pUrI pADI ane enA prayatnothI eTaluM thayuM ke keTalIka cekIo, jenA upara cIne kajo karI lIdhuM hatuM te choDI dIdhI. haju keTalIka bAkI che. paNa prayatna cAlu che. cIne kalaMbe prastAva svIkAryo nathI. bhArate paMDitajInI rAhabarI taLe akSarazaH svIkArI jagatabharamAM pitAnI UMDI sakriya taTasthAnI chApa pADI che ke zAMtithI patAvaTa karavAnI bhAratanI nema che.* ahiMsA, prema, sahaastitva zAMtipUrNa chatAM sakriya taTasthatA A badhA Adarzone Ajane vizva vyApI pracAra mATe bhAge koMgresane AbhArI che. AMtararASTrIya kSetramAM ahiMsAnA pracAra mATe kogresa ja mAdhyama banI zake che. grAma svarAjya, zAMti senA temaja zuddhi prayogomAM kegresa ja vadhAre madadarUpa thaI zake. eTale anubaMdhanI daSTie koMgresa pakSaja sahuthI vadhAre samartha che te nirvivAda che ane tene preraka-pUraka baLa vaDe Teke ApI Adarza banAvavI rahI. 14 pakSa, sattA ane rAjakAraNa zrI dulerAya mATaliyA * pakSa dvArA sattA vadhArI, rAjakAraNa cAlavuM joIe e yuropanA rAjanItine mata che. bhAratIya saMskRtinI paraMparAmAM eka pakSane pachADIne bIjo pakSa sattA upara Ave e paraMparA jovAmAM AvatI nathI. agAu rAjA hatA ane gaNataMtra AvyuM tyAre netA gaNanAyaka bane paNa A banne upara prajAnuM niyaMtraNa hatuM. * kAhirAmAM tAjetaramAM maLela vaTastha rASTronI pariSade e TharAva pasAra karyo che ke koI paNa sImA vivAda AkramaNathI patAva nahi, zAnithI samajatAthI ane madhyasthatAthI patAva. AkramaNakArane maLelo vAla aNu dhaDAkA baMdha karAvavA evuM evuM kahIne e puravAra karyuM ke cIna-bhArata sImAvivAdane nikAlamAM bhAratane A taTastha rASTrone naitika Take ja che -saMpAdaka. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ pakSenI hariphAI grIsamAMthI AvI. tyAM enI zarUAta paNa thaI tyAM be pakSo hatA. (1) jamIna upara nabhanArA jamInadAro ane (2) vepArI. eTale grIsanuM rAjyataMtra bhadra lokonA hAthamAM hatuM. emAM keTalAka vicAraka loko pAkavA. jemaNe rAjakAraNanI rIte loka ghaDataramAM moTo phALo Apyo. jamInadAronI ApakhudI hatI. teo leke upara prabhutva jamAvavAno prayatna karatA hatA. vepArI ane kArIgara maLelA hatA. temane paNa A prabhutva akaLAvatuM hatuM. paNa teo bolI zakatA na hatA. A prabhutvane dUra karavA mATe grIsamAM pakSa paddhati UbhI karavAmAM AvI, have prazna e thayo ke grIsanA rAjya upara prabhutva kevuM rahe? emAMthI pratinidhi prathA cAlu thaI ke rAjya prajAmAMthI cuTelA pratinidhio calAve. paNa jamInadAronI ApakhudI dura karavI ane rAjya pratinidhione soMpavuM e saraLa vAta na hatI. peTrana (murabbI) peTrI eTa (dezabhakata) e bannene sAMkaLIne rAjyanA pratinidhi tarIke nImavAne vicAra thaye. umarAvonI-jamInadAronI rAjya upara je pakaDa hatI tene teo choDavA mAgatA na hatA. evAmAM Ama janatAe haDatAla pADI. umarAvonuM kAma Ama janatA vagara cAlI zakatuM na hatuM eTale temaNe tAtkAlika te namatuM jokhyuM paNa pAchaLathI lokonA pratinidhiemAMthI keTalAkane phAMsIe caDAvyA ane keTalAkane jhera ApyuM. e ja arasAmAM romamAM paNa e prazna UbhuM thayuM ke navI paristhitimAM jema grIsamAM rAjya upara AmajanatAnuM pratinidhitva rahe. ke jamInadAronuM? tema romamAM rAjya keNa calAve dharmaguru ke samrATa dharmaguru (pipa)nuM prabhutva loko upara ghaNuM hatuM paNa dhIme dhIme teo rAjyAzrita thatA jatA hatA; ane vilAsa-ArAma paNa vadhAre karavA lAgyA hatA. tethI temanuM prabhutva ghaTI gayuM ane te vakhatanA samrATe kahyuM : "dharma karma ane paraloka saMbaMdhI tamArI sattA rahe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 221 paNa rAjaya calAvavAmAM mArI sattA rahe temAMye gAdI upara besavA mATe tamArI AjJA rahe !" paNu, dharmaguruo vadhAre rAjyAzrita banI gayA ane vaibhavavilAsamAM DUbavA lAgyA. dharma yuddho (kujhaDa) thayAM. te arasAmAM keTalAka khristI satie pApalIlA ughADI pADI, lekone jAgRta karyA. ane lekahA dharma guruo pratyenI osaratI gaI. lokone navI rASTrIyatAne khyAla Avyo. lokoe baLavo pokAryo ane romanuM rAjyataMtra badalAyuM. rASTravAdI pratinidhio rAjya calAvavA mATe nImavAmAM AvyA. pachI prazna che ke badhA amIra-umarAnuM zuM karavuM? IMglAMDe tene vacalA bhAgane toDa kAryo ke tyAM be lokasabhA rahe. lorDa sabhA ane pArlAmenTa (leka sabhA), janasaMsada, dhArAsabhA je kaMI kAyadA kAnUna banAve te bane sabhAnI saMmatithI pAsa thAya. Ama IglAMDamAM lozAhI ramathI AvI, jemAM pratinidhi-zAsana calAvavAmAM AvatuM. paNa temAM garIbo ke avikasita upanivezanA dezonuM kAMI paNa saMbhaLAtuM na hatuM. A je navI lokzAhIne udaya thaze temAM betraNa vicAra dhArAnA le ko hatA :- (1) keTalA ema mAnatA hatA ke bhArata, AphrikA temaja bIjA dezo ApaNuM tAbAmAM che te tyAM ApaNI sattA cAlu rahevI joIe. A leke saMsthAnavAdI ke sAmrAjyavAdI hatA. (2) keTalAka evA matanA hatA te pradezone svataMtra karI nAkhavA joIe jethI teo lekazAhInI Dhabe rAjya karI zake. (5) keTalAka e matanA hatA ke jAkAta vadhAravI joIe ane te dezamAM ApaNe mAla moko joIe jethI vizvanA bajAramAM ApaNe vepAra karI zakIe; ApaNe deza samRddha thaI zake. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 paNa te daramyAna A badhA gUMcavADA ane matabhedanA kAraNe IMglAMDanA rAjakAraNane kevI rIte ghaDavuM e vicAra mahatvanuM banI gayo. Dala, phekasa vagere e matanA hatA ke amerikAne svataMtratA ApI devI. cArlsane kADhavA mATe IgalAMDamAM prajAmata keLavAto hato. prajAnA judA judA mata hatA. tyAM eka karAra thayo ke prajAmata ghaDavA mATe prajA pAse javuM joIe. jenI bahumati thAya tene mata ApavA. laDAI thAya te moTI jAnahAni ane mAlahAni thAya eTale rAjya laDAIthI nahIM; paNa matathI cAlavuM joIe. A rAjaya paddhatimAM na vaLAMka hato. enAthI ema nakkI thayuM ke rAjya calAvavA mATe je hiMsA, asatya ke AMtaravigrahane AdhAra levAto tenA badale ahiMsA, satyanI dizAmAM AMtaravigrahathI dUra rahIne lekazAhI rIte rAjaya calAvavAnI navI paddhati kAyama thaI jene mata joItA hoya te loko pAse pitAnA Adarzo laIne jAya, lokone prajAmata jAgRta kare ane lekanI bahumati meLavIne te cUMTAI Ave ane rAjyanuM kAma calAvI zake. tenuM maMtrImaMDaLa hoya te zAsana calAvavAmAM sIdhe bhAga le. jene potAnI vAta rAjya vaDe maMjUra karAvavI hoya te pakSa pAMca varSanA gALAmAM lokone pitAnA vicAre vaDe ghaDe, bahumati meLave ane rAjya sattA dvArA sudhArA-vadhArA kare. paNa A pAMca varSa daramyAna je sattA upara rahelo pakSa anyAya ke anIti Adare te tene aTakAve koNa? pitAnA cuMTaNInA jAheranAmA pramANe te na varte te tene rokanAra koNa? rAjyanI nIti prajAhitanI virUddhamAM hoya te prajAne jAgRta kare koNa? tene ukela virodha-pakSa racavAmAM Avyo ke jene sattAnI vAte anyAyI ane anItipUrNa lAgatI hoya te satAnI bhUlo batAve-sudhAre. Avo pakSa virodha-pakSa kahevAyo. banne pakSone sattA upara rahela temaja virodha pakSa IMglAMDanA rAjA pagAra Ape, AdaramAna Ape, banne pakSane mAna ApavAthI ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ rara3 His Magesty's Party kahevAthI tyAMne virodhapakSa nAmano ke TIkA karanAre varga na rahyo paNa sakriya virodha karI, sattAne madamAM na chakAvI denAra aMkuza je sabaLa pakSa banyo. bhArata ane lekazAhI : ApaNe tyAM yuropanI lokazAhI AvI. eTale virodha pakSa heja joIe evI vAta je zerathI cAlavA lAgI. je pakSa pAse je vAta [ sattA uparanA pakSathI alaga ] hoya tene amalI banAvavA mATe sattA meLavavI joIe. ema bhAratanA samAjavAdI vicAranA lokonA manamAM thayuM. eka vakhate kRpalAnIjI ane lohiyA jevA netAo gAMdhIjI sAthe besIne vicAra karatA hatA. tyAre gAMdhIjIe kadi bhAratIya lokazAhImAM virodhI pakSanI vAta nahotI karI. gAMdhIjI nahatA mAnatA ke lekazAhImAM virodha pakSa levo ja joIe. te te emaja kahetA ke zANuM (DAhyA) lokonuM rAjya hovuM joIe. hiMda-svarAjyamAM temaNe A vastune khulAso karyo che. je paristhitimAM svarAjyano vikAsa thayo te vakhate virodha pakSa have joie, evI mAnyatA keTalAka rAjakIya loko dharAvatA hatA. paNa A pakSa yuropanA rAjakAraNa sudhI ThIka heI zake paNa bhAratamAM AvA virodhapakSanA badale zodhaka pakSanI jarUra hatI ane che. Aje koMgresa sattA upara rahela pakSa rUpe che. te tapa, tyAga ane balidAnathI ghaDAI che. tenA ghaDatarane bhavya ItihAsa che. te chatAMye sattA meLavyA bAda te e bamamAM che ke rAjya vaDe ja bhAratanuM ghaDatara thaI zakaze. tethI e pakSa sevA-tyAganA bhAvane bhUlI jaIne rAjasattA ne kema TakAvavI ane keTalI bAMdha choDa karavI emAM ja potAnI vadhAre paDatI zakitane kharce che. AthI lokasevAnuM dhyeya eka bAjue rahI jAya che. gresanuM samarthana AMkha mIMcIne karavuM joIe ema kahevAnuM nathI, paNa Aje bhAratamAM je pakSe kArya kare che temAMthI je ekanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 pasaMdagI karavAnI hoya te koMgresane ja pasaMda karavI joIe. A aMge jarA vistRta khulAso karIe. jyAre bhAratamAM aMgrejI zAsana hatuM tyAre temaNe baMgALanA be bhAga ryA (AgaLa jatAM e bhAgalAmAM eka bhAga svarAjya pachI pAkistAnane gayo tyAre tenI virUddha baMgALIoe baMgabhaMga AMdolananA zarU karyuM te vakhate baMgALamAM rAjA rAma mohanarAye sarvaprathama ravarAjAne nAda kADhayo. dAdAbhAI navarojIe emAM sAda purA. aMgrejoe kuTanIti vAparI ane hiMdu-muslIma lIganI sthApanAne uttejana ApyuM. evI ja rIte temaNe hiMduone paNa alaga caDAvyA. hiMdumahAsabhAnI sthApanA thaI hiMdu-muslImoe eka bIjAne dveSanI najare jevuM zarU karyuM ane temAMthI komI ramakhANo zarU thayA. A tarapha jAgIradArone temanI hakaka salAmatI kAyama karI prajAne kacaDavA mATe uttejana ApyuM ane rAjAonuM nareMdra maMDaLa sthApyuM. prajAnA damanane kAryakrama racAye. aMgrejonI phATaphUTanI (Devide & Rule) nIti keTalI UMDI hatI tene khyAla enAthI Avaze ke temaNe megala, pezavAo ane zIkhone kadi maLavA na dIdhA. musalamAnamAM megalAI gayAne reSa hata; pezavAomAM zivAI lAvavAnI jhaMkhanA hatI ane zIkha rAjA raNajItasiMhe paMjAbanI sarahada kAzmIra sudhI vadhArI lIdhI hatI. A traNe bhegA na maLe te rASTrIya baLa kAyama na thAya. aMgrejoe traNene alaga rAkhavAnI cAla racI tene koI na samajI zakyuM. teNe muslimone paMjAba, dilhI, siMdha, baMgALa, yU.pI.mAM UbhA karyA. tethI maulavIoe muslima-rAjyane nAro gajavyo ane alAha-he-akabara karIne temaNe muslimone e rAjya hAthaveMtamAM che tema dekhADayuM. A musalamAnanA vadhatA joze paMjAbamAM zIkha hiMduone bhaDakAvyA ane mahArASTramAM hiMduo ne hiMdu mahAsabhAmAMthI rASTriya svayaMsevaka daLa UbhuM thayuM. temaNe hiMdu rAjyane nAra gUMjavyo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 225 Arya samAja paNa temAM bhaLyo; keTalAka sAdhu loko paNa rAma rAjyanA nAme bheLA thaIne caDayA ane temaNe te kone caDAvyA. hiMdamAM svarAjya ane ekatAnA badale hiMdu-muslima be bhAga paDI gayA ane lokonAM tapatyAga ane balidAna pachI bhAratamAtAnA be TukaDA thaIne bhArata-pAkistAna rUpe khaMDita svarAjya ApaNe tyAM AvyuM. A jhanuna keTaluM moTuM hoya che. tene khyAla to bhAgalA pUrva ane pachI thayelA aneka nirdoSa lokonI hatyAthI bharelA ramakhANe parathI AvI zake che. tenI parAkASTA rUpe ApaNuM pUjya bApujI mahAtmA gAMdhInuM rASTrIya svayaM sevaka daLanA kahevAtA nathurAma goDase jevA mANasanA hAthe khuna thayuM. R. S. S. (TuM nAma)nuM baLa tyArabAda ThaMDu paDI gayuM. te TakI zake tema na hatuM eTale te lekee e janasagha Ubho karyo athavA rAmarAjya pariSadanA nAme, gAMdhIjInI kalpanAnA nAme carI khAvAnI temaNe yukti karI. A janasaMdhavALAo kahe che ke " amAro eka Adarza samAjavAda che. tenI varNavyavasthA jUnI che. ame bhAratIya saMskRtinI daSTie saune samAna gaNIe chIe. muslimo sAthe amane dveSa nathI; tema ja amAre mana harijana ane vaNika bane sarakhA che. Aje sarakAra samAnatAnI vAto te kare che paNa AcaraNa karatI nathI. te vaNika brAhmaNa vagerenI upekSA karI harijana. he ke pachAta vargane ane amalamAnene pakSapAta karI temane vadhAre sagavaDa Ape che, te barAbara nathI. AmAM samAnatA kyAM rahI? Aje to vaNikane dhaMdho barAbara cAlatuM nathI ane vANio dhaMdhe na cAlavAnA kAraNe pachAta che. brAhmaNe te vaLI bhIkha mAMgIne peTa bharatA hoya che. tethI temane vadhAre sagavaDa sarakAre karI ApavI joIe." Ama janasaMdha ucca varSamAM pAyAthI ja gauravacayine kAyama rAkhavAnI vAta kare che. tethI pachata vargane AgaLa AvavAnI prakriyA baMdha thatI jaNAya che. teo asaMtuSTa thaIne bIjA dharma-komAmAM jaze teno vicAra karatA nathI. nathI "STie ne , bane sara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 A tarapha muslima alagatAvAdanA pracAranA kAraNe ghaNA loko saMyukta vizALa muslima rASTranI vAto karavA lAgyA che. teo muslima rASTrone pralobhana Ape che ke duniyAbharanA musilama rASTro eka thAya te eka bIjA muslima rASTro eka bIjAne savizeSa madadarUpe thaI zake. paNa temanI aMdarakhAnenI nIti eTale ke mUDIvAdI jUtha (briTIza ane amerikana )nI nIti evI che ke je dharmanA nAme A rASTro UbhAM thAya to temanI zakita bhale ApasamAM laDavAmAM kharcAya agara te AMtaravigrahamAM teo kAma Ave. je dharmanA nAme rAjyanI vAta Avaze to pharI dharmayuddho jAgaze. pazcimanA rASTro te vakhate hiMdu ane muslima rASTrone sAmasAmA UbhAM karaze. AvI nIti bIjA vizvayuddha pahelAM hitakara hoI zake paNa have A dharmayuddhomAM muslima-tuke, muslima-yahadI ke IsAI-musmima ane IsAI-yahudInAM yuddho paNa phATI nIkaLe te bhaya che ane enAthI paNa moTe bhaya e che ke dharmanA nAme marI phITatA dezanI zeSita prajAmAM sAmyavAda na prasarI jAya. cIna te rIte sAmyavAdanI chAvaNImAM pheravAI gayuM ane AphrikAnA keTalAka deze tema ja sUdUra pUrvanA eziyAI TApuomAM paNa tene saMcAra cAlu thayuM che. eTale dhamanA AMcalA nIce UbhA thayelA komavAdI pakSane samarthana keI paNa rIte na ApI zakAya. have svataMtra pakSane laIe. ene rAjAjIe khe che. teo rAjanItinA cANakya gaNAya che ane gAMdhImaMDaLanA sUrya gaNatA. paNa have temaNe koMgresanI sAme pagalAM mAMDayA che. temanuM kahevuM che ke kegreisa madhyamavarga, jamInadAra temaja naredronA kAryamAM DakhalagIrI kare che ane te vadhI gaI che. eTale koI svataMtra sAhasa karI zakatuM nathI. rAjyanI vadhatI jatI DakhalagIrI ane ApakhudI sattAne rokavI hoya te no svataMtra pakSa Ubho karI koMgresa pAsethI sattA AMcakI levI joIe. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 227 nahIMtara dhIme-dhIme koMgresa sAmyavAda tarapha ghasaDAI jaze ane deza sAmyavAda banI jaze. - have je svataMtra pakSa Ave te zuM thAya? te joIe. tenA kAraNe mAlikI hakaka vadhe; sthApati hito vadhe ane pAchuM paNa cAluM thaI jAya; nakArI paNa vadhatI jAya. rahI sAmyavAdane rokavAnI vAta. tene te zelaNathI poSaNa maLe che. viyeTanAmamAM svataMtratAnI laDAI mATe ane sAmyavAdane ekavA keI svataMtra pakSavALo na gayo ke na koI koriyAnI madade gayuM. tyAMnA 25 thI 30 TakA mANase mAryA gayAM chatAM sAmyavAda na aTakI zake. bhAratamAM eka tarapha naphAkhorIne uttejana ApI AMtara-vigrahane vadhAre che. A bannene meLa besana nathI. A svata tra pakSane Teko ApI zakAya nahIM. have je lekazAhI che. tyAM samAjavAdane rAjyadarA ANI zakAya evuM paNa ghaNA mAne che. ema thAya te vyaktinA caitanyane vikAsa aTakI jAya ane vyaktigata svAtaMtrya na khIle. Ama te koMgresa paNa nAnA nAnA chaTakA, paMcAyato vaDe sattAnuM vikendrIkaraNa ne lekazAhI lAvavAne Adhra ane rAjasthAnamAM prayoga karyo che, gujarAtamAM karavA mAge che paNa temAM je kaDI khUTe che te eka te janasaMgaThana vaDe thavuM joIe; nake rAjaya vaDe. te mATe mUDIvAda ke sthApita hitavAdane potA svataMtra pakSanI jarUra nathI paNa vikandrita lekazAhI mATe nIti niSThajana-saMgaThane ane dharmalakSI janasevaka saMgaThananI vadhAre jarUra che. have samAjavAdane mAnanArAM traNa pakSe rahe che -kogresa, samAjavAdI ane prajA samAjavAdI pakSa. A traNeya lokazAhIne mAne che. traNenI ekatA ane jarA vigatavAra joI e. Do. loyA samAjavAdI jUthamAMthI hamaNAM ja chUTA paDayA. samAjavAdanA bIjA karNodhAra AcArya kRpalANI hA. jeo temAMthI chUTA paDayA hatA ane temaNe kRSaka samAjavAdI pakSa ro hate. A kRpAlANIjI jyAre koMgresanA pramukha thayelA tyAre temaNe kahyuM. " gresamAM bIjA vicAranI pAMkha na hovI joIe. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 kAMgresamAM, kogresa samAjavAdI pakSa rUpe bIje pakSa nahovo joIe !" paNa aMte matabheda thatAM temaNe na pakSa sthApyo. samAjavAdI pakSamAM mukhya pramukha vyakti tarIke jayaprakAza nArAyaNa che. teo kadika bhUdAnamAM jaIne sevAnI vAta kare che te kadi pAchA sakriya rAjanItimAM jhaMpalAve che. jayaprakAzajI pahelAM koMgresamAM hatA. svarAjya maLyA bAda temanI saradAra paTela sAthe vAta thaI ane temanAmAM pUrvagraha baMdhAye ke paTela to bismArka banavA Icche che. tevAmAM riyAsata-rajavADAonuM ekIkaraNa thatAM temanI zaMkA vadhAre dRDha thaI. te arasAmAM nokarIyAta varganA hitonI rakSA jaLavAI; te mATe mIlamAlika ane udyogapatione saradAre teDAvyA. jayaprakAzajIe UMdho artha kADhayo ke kegresa mUDIvAdI saMsthA banavAnI che. temanI A adhIrAimAM temaNe utAvaLe samAjavAdI pakSa Ubho karyo. paNa tenuM ghaDatara na thayuM. arUNA asaphaalI krAMtikArI samAjavAdI pakSa racavA chUTA paDayAM ane aMte hamaNuM koMgresamAM joDAyA. lohiyAne paNa alaga pakSa have joIe ema lAgyuM ane temaNe na pakSa Ubho karyo paNa AmAMthI koInuM lokazAhI Dhabe ghaDatara thavA pAmyuM nathI. eTale te lekemAM asaMtoSa phelAvavA sivAya kaMI karI zake ema lAgatuM nathI. enI virUddhamAM koMgresamAM zuM thayuM? e agAunekarI meLavavAnI saMsthA rUpe gaNuI to temAM ghaNA nekariyAta varganA mANaso AvyA. pachI tenI pratiSThA vadhatAM-pratiSThA mATe loko temAM dAkhala thayA. dhIme dhIme netAgIrI ke varcasva mATe vakIle, DokaTaro ane zikSita samAja emAM dAkhala thayo. temAM enIbesa. homarUla vaDe svarAjya ane svadezInI caLavaLa lAvyA. tilaka ane gokhalee tene sevakonI saMsthA banAvI; gAMdhIjIe tene dezanI samULI krAMtinuM vAhana banAvyuM ja kAmarAja yojanA AvyA pachI ane bhuvanezvaramAM koMgresa adhivezana thayA bAda azoka mahetAne mAnanAre samAjavAdI varga koMgresamAM bhaLe che te zubhacinha che.-saMpAdaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane lokone saMgaThita krAMti mATe taiyAra karyA. temanI pAse javAharalAla neharu, saradAra paTela, rAjendrabAbu jevA kAryakaro uparAMta ucca koTinI balidAnanI bhAvanAvALA lAke AvyA. 1931 thI 5. javAharalAla ne, gAMdhIjI bAda tarI AvavA lAgyA. lokazAhI ane samAjavAdane pAyo svarAjya pahelAM gAMdhIjIe ane svarAjya bAda javAharalAla neharue nAkhIne koMgresane te rIte ghaDI. teo samAjavAdamAM mAnatA hatA. paNa utAvaLe pagale kaMI paNa karavA mAMgatA na hatA. eTale TheTha 1953mAM temaNe samAjavAda lAvavA mATene TharAva AvaDI adhivezanamAM maMjUra karAvyuM. temaNe khaMta ane dhIrajathI, vicAronA matabheda hovA chatAM, koMgresamAM TakIne ane koMgresI movaDI maMDaLa pAse e TharAva maMjUra karAvyuM. temaNe dhIme-dhIme e parivartana AvyuM ane tenI sAthe temaNe tenI sAtatya rakSA paNa jALavI. tyAre, samAjavAdI pakSa nAnA nAnA pakSamAM vahecAI gayo. tyAM netA maLyA-paNa nIcenA lokone teo ghaDI na zakyA; pariNAme dareka netAnA vicAra svataMtra thaIne athaDAyA. hamaNuM hamaNAM to azoka mahetAne anusaranAre pakSa koMgresamAM bhaLI gayA che, ane jayaprakAzajIne have lAge che ke teo koMgresamAM rahIne samAjavAdanuM jeTaluM kArya karI zakayA heta, teTaluM alaga rahIne karI zakyA nathI. -saMpAdaka sattAnA mahane dUra karI sattAnuM vikendrIkaraNa karI zake che. tenI AMtararASTriya nItimAM thoDe aMze kSati bhale lAge! chatAM te sAcI ane spaSTa che ane tene pratiSThA maLelI che. eTale kemavAda, mUDIvAda, samAjavAda vagere pakSe karatAM te vadhAre ghaDAyelo sabaLa ane saMgaThita pakSa che. mAtra ene pakSa-zuddhinI jarUra che. te gAMdhIekamo (pUraka preraka baLo) dvArA thavI joIe; nahIMtara te jAte paNa jAgRta thaIne AtanirIkSaNa vaDe zuha saMgaThita baLarUpe jora AgaLa vadhaze. paNa tethI aMdara ane bahAra deza ane duniyAmAM kAma karanArI prabhAvazALI rAjayasaMsthA banI nahIM zake. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 carcA - vicAraNuM zrI pUjAbhAIe AnI carcA-vicAraNA zarU karatAM kahyuM : "svarAjya pahelAM badhA pakSe hovA chatAM bhAratanA lokonA manamAM koMgresa aMge ja mAna hatuM. svarAjya bAda koMgresamAMthI samAjavAdI kema alaga chUTayA te te savAre pravacanamAM spaSTa thaI gayuM che. keTalAka pakSo te cUMTaNI pahelAM dekhA de che ane cUMTaNI jatAM naSTa pAme che. temAM janasaMgha, rAmarAjya pariSada vagere pakSo te sthApita hitone ja uttejana Ape che. hindu-mahAsabhA moTI moTI vAta kare che paNa tenI najara kahevAtA hinduo tarapha hoya che ane UMDANamAM muslimoe karelA jhanUnI kukRtyone yAda rAkhe che; te barAbara nathI. e khamaya repa jevo joIe. briTiza rAye hindu-muslima ekatAne toDI nAkhI. pAkistAna thaI gayuM che. tyAre muslima-lIgavAdIoe bhAratanAM lADakAM thaIne rahevuM joIe. temaNe pAkistAna tarapha mArgadarzananI AzA na rAkhavI joIe. sAmyavAdano janma videzane che. sAmyane artha samAnatA che paNa temAM kuTuMbanI ekatA jevI sAmyatA nathI. sAthe vAda lAgI jatAM viSamatA vadhAre AvI gaI jaNAya che. evI ja rIte keTalAka mizanarIo sevA kare che tyAM sudhI ThIka che paNa pachI teo rAjanItinAM yAda bane e IcchanIya nathI. AryasamAjI prathama te sAmAjika kArya karatA hatA, paNa emanA keTalAMka koMgresamAM bhaLyA che. bAkInA sIdhA ke ADakatarA, kegresavirodhI ane saMkIrNa komavAdI pakSanA TekAmAM paDI gayA che. ApaNu durbhAgyanI vAta e che ke nAnI nAnI bAbate aMge pakSApakSI UbhI thAya che ane te pitAne kaMIka ne kaMIka cepa mUkatI jAya che. dA. ta. saMyukta mahArASTra samiti tema ja mahAgujarAtamAM janatA pariSade nAnA kizore ane vidyAthIo upara trAsa gujAryo; Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com pAtAne tema ja trAsa gu"
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 231 vaLI temane AgaLa karIne hiMsA mATe uzkeryA. tethI sarakArane goLIbAra karavAnI pharaja paDI. pachI Adelana karanAranA zabane moTaromAM keravI prajAne uzkerI. tema ja khAMbhI mUkavAnuM AMdolana calAvyuM. TUMkamAM teo bhAratIya saMskRtithI taddana UMdhuM kare che. Ama je lAbha lokone kharekhara maLavo joIe te maLato nathI. AmAM kogresa sivAyanA pakSono paNa moTA bhAge vAMka che; koMgresIono paNa che khare! eTaluM kharuM ke bIjA rAjakIya pakSanA mANase karatAM koMgresIo bhUla karatAM pakaDAya te temane tene pastA vadhAre thAya che. eTale bhAratanA rAjakIya kSetramAM koMgresa pakSane zuddhi ane puSTi vaDe vadhAre majabUta karavA mATe prayAsa AvI rIte thAya te jagata kharekhara kaMIka navuM banI jAya !" zrI devajIbhAI "Aje bhAratamAM je lekazAhI AvI che tenuM sthaLa kalevara bahAranuM che. alabatta kogresanuM ghaDatara tapa, tyAga ane bApunI deravaNathI thayuM che tethI tenAmAM cetana bAkI che, te bhAratanuM che. eTale pUjya mahArAjazrInI tenA uparanI je AzA che te vadhAre paDatI nathI. jo ke bhAratanI prajA tenI saMskRtithI ghaDAyelI che paNa AjanA badalAtA jatA vizvanA vAtAvaraNamAM keTalAka TocanA kAryakaro paNa e bhramaNamAM paDayA che ke sattA vaDe AkhA bhAratane uddhAra thaI jaze. jemanAmAM tapa-tyAga vALuM naitika AdhyAtmika baLa che tevA loko A kSetra taraphathI udAsIna che. tethI prajAghaDataranuM kAma thatuM nathI. cUMTaNI vakhate jarUra lekane pracAra vaDe ghaDavAnuM thoDuMka kAma cAle che paNa tethI prajA mULathI kharekhara ghaDAtI nathI. e mATe rAjya upara kharekhara te racanAtmaka kAryakaro ane dharma-satane aMkuza he joIe. A netika kAryakaroe lokone ghaDavAnuM kAma naitika pharaja samajIne upADI levuM joie. temanAmAM tapa, tyAga ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com vizvanA 7 e bramaNa uddhAra
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 sevA hovA chatAM Aje dhana ane pratiSThA tema ja sattAnI lAlasA vadhAre dekhAya che tenI pachavADe temanI rAjakIya kSetre udAsInatA ja kAraNarUpa che ema mAnavuM rahyuM. te khaMkherIne prajA vaDe zuddhi ane puSTino mArga apanAvavAmAM Ave te bhAratanI prajAmAM UMDe UMDe je khamIra tatva paDyuM che te pharI pAchuM nava palavita thaI jAya. A vAta gharathI mAMDIne TheTha jagata lagI laI javI paDaze. bhArata sAme jagata mITa mAMDIne beThuM che. eTale teNe kalyANakArI samAjavAdI lokazAhI jenA pAyAmAM nyAya-nIti tema ja satya, ahiMsA heya, tarapha Agekadama karavAM paDaze. gAMdhIjIe jagatane dakSiNa AphrikAmAMthI satya-ahisAnAM navAM mUlya batAvyAM hatAM. svarAjya AvyA bAda temAM kamI AvI che te je prajA, prajAsevaka ane saMto maLIne kArya kare te rAjakIya pakSomAM temAMya khAsa karIne koMgresamAM dharamULathI sudhAro thaI zake tema che. te karavAnI AjanA yuga pahelI jarUra che." pU. daMDI svAmIH have te amArA karapAtrIjI jevA saMnyAsIne paNa rAjakAraNanI nadIne mApavAnI IcchA thaI che. keTalAka varSathI ene taravAne prayatna kare che paNa taravAne badale te DUbatA vadhAre najare caDI rahyA che. atyAranA rAjakIya pakSamAM to kegresa ja pIDha che kAraNake teNe aneka taDakA-chAyAM joI kADhyA che. briTIzaro sAme laDIne teNe hiMmata keLavI che. tene svarAjya pahelAMne 62 varSane tapa-tyAgane ItihAsa che. svarAjya bAda bhaya ane pralobhane vacce te vizvamAM sakriya taTasthatAnI nItine TakAvI zakI che. govA, kAzmIra ane cIna e traNeyanA AkramaNanA praznamAM paNa teNe e siddhAMta aMge keTalI badhI kALajI rAkhI che? jo ke teNe sattA AvatAM dareka bAbate rAjya vaDe thaI zake ema ravIkArI ghaNuM kSetramAM dakhalagIrI zarU karI che paNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 233 agAu ApaNe carcA gayA chIe tema tenI zuddhi ane puSTine kAryakrama apanAvatAM dhamamaya samAjaracanA mATe jarUra te meTuM baLa banI zake. te sivAya komavAdI pakSene koI paNa rIte uttejana na maLavuM joIe nahIMtara tenAM mAThAM pariNAmo bhogavavA paDaze. komavAdane rAjya nahIM dAbI zake paNa le ke, sevako ane tenAM saMgaThane dAbI zakaze. prAMtavAda ke kSetravAda sAthe hAtha meLavavAmAM koMgresanA keTalAye lekee mahArASTra, kerala vageremAM bhUla karI che paNa kogresane pAchaLathI te bhUla samajAI che ane tene samAjavAda sivAyanAM baLo ke pakSo sAthe hAtha na meLavavAne aMtima nirNaya AvakAradAyaka che. Aje to muni zrI saMtabAlajI kahe che tema tene pUraka-preraka baLa ApIne saddhara banAvavI jarUrI che. jethI te deza ane vizvamAM ane khuM kAma karI zake ane tenI sAthe anubaMdha vicAradhArAnuM anusaMdhAna thatAM te deza ane duniyAne AzIrvAdarUpa nIvaDaze." zrI baLavaMtabhAI : " sattA upara AvyA bAda koMgresamAM keTalIka nabaLAIe AvI che tethI teno asateSa vaLe che tema mAnavAne sabaLa kAraNe A pramANe gaNAvI zakAya :-(1) koMgresa vATa mATe naciMta na heIne tene ghaNu vAra dhyeya virUddha paNa bAMdhachoDa karavI paDe che. (2) amaladAro mULe jUnI sarakAranA ane taMtramAM badhA prakAranA loke che. te kogresane vaphAdAra nathI eTale teo pitAnI tumAkhI calAve che; lAMca levAnuM vadhyuM che. pariNAme lekazA ghaTI rahI che. (3) teNe Arthika, sAmAjika, zaikSaNika tema ja sAMskRtika kSetromAM mAthuM na mAravuM joIe. paNa naitika loka gaThane tema ja kasevaka saMgaThanene te soMpavAM joIe. te paNa badhuM jAte karavA jAya che pariNAme tenA mATe A badhuM kArya amaryAdita banI jAya che ane zAsanamAM saDe, svachaMdatA tema ja tumAkhI vadhAre praveze che. (4) sanAnuM vikeMdrikaraNa karI teNe e kSetre sattAthI dUra rahevA machatA sevAbhAvI kAryakarone soMpavA joIe. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 AvuM thAya te ghaNuM kAma thaze ane lokomAM zraddhA vadhaze." zrI suMdaralAla: "gresa eka tAkAtavaMta saMsthA che ane te tapa-tyAga vaDe ghaDAyelI che. jyAre rAjAjI jevAne svataMtra pakSa kSaNika virodha ke AvezanA pariNAmanI upaja che. koMgresa pAse pratikAra zakti che. ane tene saMsthA tarIke ghaNIvAra jUnA sAthIo sAme jyAre teo sAmA pakSe UbhA rahe che tyAre te zakita vAparavI paDe che, te chatAM ghaNI bAbatamAM ane dezahitanI daSTie teja eka sudaDha pakSa che. ghaNuM lake tenI khATI niMdA kare che paNa tethI meMgresanI zakti ghaTatI nathI. Aje temAM takavAdIo pravezI gayA che paNa te ekavAra zuddha thaIne Avaze je prajA, trajAsevako ane sAthe maLIne kAma upADaze te. emAM zaMkA nathI.", zrI baLavaMtabhAI: "mane te A nAmanA rAjakIya virodhI pakSe e bhAratanI lokazAhI mATe aniSTa jevAM lAge che. kAraNake teo kevaLa jhera-vera vadhAravA sivAya kaMI paNa karatA nathI. pakSenI sattA mATenI aMdaroaMdaranI laDAI ane karoDa rUpiyAnA cUMTaNI kharcAnuM pANI thAya tenA karatAM pUraka preraka baLane vicAra thAya ane aMte vikeMdrikaraNa koMgresanuM lakSa rahe te ghaNo phAyado thAya." (2-11-61) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja bhagaLa, nija samAjaracanA , karaNanI A 15. vizvadarzana ane arthanIti arthanItinA pravAho [zrI dulerAya mATaliyA vizvadarzananI carcA ApaNe dharmamaya samAjaracanA mATe karIe chIe. temAM ItihAsa, bhUgoLa, vijJAna, rAjakAraNanA kramamAM arthakAraNanI Aje carcAvicAraNA karavAnI che. ghaNAne ema thaze ke dhama sAthe arthakAraNa ke rAjakAraNane zuM lAgevaLage? A pazcimamAMthI Avela vicAra che. paNa pUrvanA vicArako ema mAne che ke e bane kSetramAM dharma rahI zake che. ahIM A banne kSetramAM dharmane saMbaMdha rahyo ja hato ane rahevuM joIe ema vicArako mAne che. vacagALAmAM pazcimamAM je rAjyakrAMti, dharmakAMti tema ja audyogika krAMti thaI tenA kAraNe pAzcAtya saMskRtinA pravAhe je vaLAMka lIdhe che tenI vizva upara moTI asara paDI che. te loko ema mAne che ke satya ane ahiMsAne ne dharmane rAjakAraNa ane arthakAraNa sAthe kaI saMbaMdha nathI, AnI pAchaLa temane kaDavo anubhava che ane tyAMnI paristhiti paNa che. jo ke aMte te tene eka yA bIjI rIte dharma tarapha vaLavuM ja paDe che. lAkhe-karoDonAM videzanAM zikSaNa drasTe te aMge spaSTa sUcana kare che. Aje avikasita dezane vikAsa mATe sahAya karavA AgaLa AvavuM, e paNa dharma-buddhi vagara saMbhave nahI. jo ke e leka sIdhI rIte anAta ane rAjanIti sAthe dharmane jetA nathI paNa zabda karatAM bhAva ane kriyAnuM mahatva vadhAre che. ane vizvanA saMdarbhamAM dhaDAtI sahAyatA yojanA, vikAsa yojanA, jJAnavijJAna parivadhana janAe eka rIte UMDe UMDe rahelI dhArmika vRttine ja AbhArI che. - pazcimanI jema ApaNe tyAM paNa ghaNA loko kahe che ke dharma ne rAjakAraNa ke arthakAraNa sAthe koI saMbaMdha nathI; te chatAM bhAratamAM dharma, jIvanamAM e rIte vaNAI gayo che ke, satya, ahiMsAnA prayoga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ janajIvanamAM ghaNuM sthaLe thatA jovAmAM Ave che. A prakAromAM paNa prAMta ane pradezanI paristhitinI bhinnatAnA kAraNe abhiprAyamAM aMtara paDe che. tethI ghaNAne ema lAge che ke satya ane ahiMsAnA prayogo karanArI saMsthAo eka thaI ja na zake. tethI rAjakIyakSetra ane kalyANa rAjanI jema mImAMsA karAya che tema judA judA pragAnI mImAMsA thavI joIe. Aje A badhA prayogakArone sAMkaLavA joIe. te mATe anubaMdha vicAradhArA e sAMkaLavAnuM kAma siddhAMta ane nItinI dRSTie kare che. eTale jyAM mULa siddhAMtamAM bAdha na AvatA hoya tyAM vizvamAM kyAMye paNa gheDe pheraphAra jaNAya te bAMdhachoDa karavAnI udAratA rAkhavI joIe. sahue potAnA prayogonI vizeSatA choDavAnI nathI paNa dareke ekabIjA sAthe maLavuM joIe. anubaMdha vicAra dhArAnuM mukhya rahasya A ja che. dareka ahiMsaka prayogakArone paraspara "ApalenI taka ApavI joIe. satya ane ahiMsAnA prayogo rAjakIya tema ja Arthika kSetramAM sahu bhegA maLIne karaze te rAjakIya saMsthA upara prabhAva pADI zakAze, emAM zaMkA nathI. bhAratIya saMskRti ane arthanIti have Arthika kSetranA pravAhe viSe vicArIe. ApaNI saMskRtine pAya zuM che. te aMge jaNAvavAmAM AvyuM che - tena tyaktena bhujIthA : -tuM tyAga kara ane bhogava. ApaNe tyAM jIvanamAM artha aMge A pramANe daSTi rahI che ke - kurvanneveha karmANi jIjI viSecchataM samA : -karma karato karata se varSa sudhI jIvavAnI icchA rAkhe. vedamAM paNa jo e dharmadraH candra" dhananI pAchaLa dharmabuddhi rahe evI maMgalakAmanA mahAbhAratamAM kahI che. "dha vAna" ema kahIne jIvananI pravRttiomAM paNa artha kAmanI sAthe dharmanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 237 bhAvanA rAkhavAnuM sUcana karyuM che. AmAM arthanuM pitAnuM mahatva batAvavAmAM AvyuM che. saMpatti utpanna ja na karavI evuM kyAMye batAvavAmAM AvyuM nathI. saMpatti kamAvI; tyAgavI ane upabhogavI e kevI rIte ? vastupAla, tejapAle, vimaLazAhe, bhAmAzAhe saMpatti pedA karI paNa emane ye baMgale che? teo Aje hayAta nathI paNa vastupAla heta te temane baMgalAne vicAra mahattvane na lAgyA hatA. temaja te dhArata te e jamAnAmAM pacAseka baMgalA saraLatAe baMdhAvI zakta. paNa temaNe pitAnA dhanano upayoga sthApatyomAM ane saMskRtirakSaka sthaLomAM karyo. saune mATe maMdira ane kaLAkArI khullI mukAI. pote bhogavI zake tenA badale sA bhogavI zake tevI sthiti sarjI sAthe sAthe maMdira vagemAM upAsanA karI sau vItarAga sAthe tAdAmya sAdhI zake evI jogavAI UbhI karI. te vakhatanA keTalAka saMpattimAnI pAse saMpatti AvI tyAre thoDoka ArAma lIdhe paNa sAthe temaNe pitAnAM mAla-milakata-makAna saunAM sahiyArAM mAnyAM. temaNe dharmazALAo baMdhAvI. keTalAkane thayuM ke huM bhojanathI pti karIza paNa sAthe sAthe, badhAne evA ja svAdanI tRpti thAya ane vadhAre paisA kharcavA na paDe ane teo paNa prasAda pAme-AvI bhAvanAthI nAthadvArA, kAMkarolI, jagannAthapurI vagere bhagavanmadiromAM prasAda maLavAnI jogavAI karavAmAM AvI. te sAthe sahu kai bhAga laI zake tevI kaLAone paNa temaNe vikAsa karyo. Aje te jenI pAse vadhAre paisA hoya te tAjamahela haTalamAM jaIne svAda mANI zake. sinemA-nATakadharomAM paisA kharcIne nRtya-nATaka saMgItane AnaMda mANI zake; paNa te kALe evI kaLAonI goThavaNI maMdiranI sAthe, bhajana, kIrtana, nartana ane saMgIta vagere rUpe karavAmAM AvI. AmAM paisAne prazna na hato paNa jene rasa hoya te joI zakatuM. A samAroha pasA mATe thatA nahI. rAmalIlA, kRSNalIlA vagera cakakasa Ama vagara dekhADavAmAM AvatI temAM amIgarIba AAvI zaktA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 - koNa keTaluM Apaze, keTalA paisA bhegA thaze te koNa jANatuM ? te chatAM e loko pitAnI kaLAne badhAne khullA dilathI batAvavAnI pitAnI pharaja samajatA. keTalAka kaLAkAre evA thayA ke temaNe samAja AjIvikA Ape ke na Ape tenI ciMtA karI nahIM ane potAnI kaLA samAjane caraNe dharI. ajaTA, IlerA va.nI guphAomAM je kaLAkArI che te kaMI eka divasamAM nathI thaI. te kaLAkAranI prabaLa kaLA-bhAvanAnA kAraNe hidamAM TheraThera patharAI gaI. A badhAM maMdire eka divasamAM jAduthI nathI banI gayAM. jagannAthapurI jevAM maMdiromAM ekI sAthe 50 hajArathI 60 hajAra mANasa bhajana ane bhojana karI zakatAM. saMpattine A rIte sArvajanika upayoga thayo jethI garIbamAM garIba mANasane svAdapti karI zake. thALamAM 100 vastuo hoya-eTalI ja maLe agara te pUrI na maLe chatAM tenI vAnagI to maLe ja! lAMbe gALe A paddhatimAM deSa peThe. ijArA paddhati zarU thaI. zeThIyAe ja kharIdIne khAI zakatA. A doSa pAyAne nathI eTale sudhArI zakAya. sArvajanika saMsthAo ane dharma saMsthAo paikI dareka dharmanI saMsthAoe-vaidika, muslima, jaina, bauddha vagerenI saMsthAoe dharmazALA, dharmasthApaka, samAjanAM makAne; anAthazALAo, gauzALAo, paraba, annakSetre vagere samaya samaya pramANe UbhAM karyA che. eTale ahIM artha purUSArthanI upara dharmane aMkuza rahyo che. yurepanuM arthazAstra ane arthanIti tyAre yuropamAM arthavyavasthA judI rIte vikasI che. tyAM Ecaoke eTale ghara ane Nomic aTale arthazAstra-gharanuM arthazAstra te arthazAstra gaNAyuM. tyAM gharanA-vyaktinA arthazAstramAMthI arthanIti vikasI che. | sarvaprathama vyaktigata pAyA upara arthazAstra racAyuM. pachI vyApArika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 239 arthazAstra vikasyuM. vyavasthA (Management) kevI rIte karavI ? gumAstA ke mANasA devAM rAkhavAM ? khaM karatAM Avaka kema vadhe? e bAbatAne vicAra karavAmAM Avye. Avaka vadhatAM MoneyeTale paisA paisAne vadhAre che e mUtranA dRSTi mukhya hI; begets money AdhAre mAtra paisA vI rIte kamAve; e ja naphAja mukhya lakSya rahyuM. A vAta thoDA4 samaya sudhI cAlI paNa temAM harIphAI jAgI. temAM je TakI zake te jIte. tenA hAthamAM kArakhAnA vepAra, sTImarA ane pradezeA rahe. A harIphAi vyaktithI zarU thai ane tenI vyApakatA rAjya sudhI phelAI. rAjye e paNa e harIphAI tane meATAM kArakhAnAMe UbhAM karyAM AmAM je thAkayAM-pAchAM paDayAM temane roSa pragaTayA ane temaNe laDAi karI. janmanI thAkayu eTale teNe pahelu ane khIjuM vizvayuddha karAvyuM. AmAM A bAbate sAme AvIH--(1) harIphAI, ( 2 ) dareka vastu nA mATe banAvavI; vadhAre naphAvALI vastu banAvavI pachI bhale te rASTradhAtaka hoya. (3) jenI pAse saMpatti hoya tene petAnI rIte upayAga karavAnI chUTa. tene kAI zake nahIM. (4) sarakhe sarakhA harIkAImAM Utare tA bajAra tUTe ane mAla seAMdheA thAya; paNa temana thavA devu eTale ke mukta-vepAranI hariphAI na cAlavA devI. A anItinAM zuM pariNAme| AvyAM ? jenI pAse sAdhanA DhAMcAM hatAM, mUDI na hatI te badhA tUTI gayA. gAmanA lUvAra pAse, ke bhaThThInA kAlamA karanAra pAse Adhunika sAdhAnAM na hoI ne tenA DhArImarA chUTA thayA ane varkazopamAM joDAyA; agara gAma mUThThI DhArakhAnAvALA zaheramAM gayA. te rAjanA 405 rUpiyAnI rAjImAM vecAI gayA. nAnA vepArI pAse mUDI na hoI te teNe vepAra cheDayA ane te200-300 rUA.nI mAsika dalAlI ejansI jevuM kAma karavA lAgyA. page mazIna calAvanAra darajI na TakI zakayA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ to te vijaLIthI cAlatAM reDImeDanA kArakhAnAmAM goThavAI gayo. nAnI jamInavALo moTA pAse rahyo. pariNAme sAdhana vagarano mANasa sAdhanavALAne Arthika gulAma banyo. sAdhanahInenI zakti khUTatAM je navI prakriyA thaI te temanAM saMgaThananI samovaDiyAnA zreSanA kAraNe aMdaroaMdara laDAI vigraha zarU thayAM. asaMtoSa vadhavA lAgyo ane sAdhanahIne, saMpanna vyaktio sAme AMdolana karavA lAgyA. gumAstA, majUro ane zramiko saMgaThita thaIne baLavo karI pagAravadhArAnI mAMga karavA lAgyA. emAMthI keTalAka sAdhana saMpannene sUjhayuM ke je A badhA mANaso garIba thatAM jAya te temanI kharIda-zakti tUTI paDe te pachI temane mAla koNe leze ? mAla na khape to napho kema thAya ane A kArIgaro kAma karI zake ? jyAre temane pagAra Trako hoya ane kharIda zakti ghaTI gaI hoya ! temane thayuM ke A rItanuM zoSaNa thavuM e moTI bhUla che. je zoSaNa ja cAlatuM rahe ane kharIda zakita taTatI jAya te kArya kaI rIte cAle ? eTale paisA vagaranAne paisA vagerenAM sAdhane ApavAM joIe jethI te mAla kharIdI zake ! ghaNuM sthaLe to vaLataranA eka bhAga rUpe potAne mAla ApavAnuM paNa temaNe nakakI karyuM sAdhanahInane je vadhArAne paise maLe temAMthI saMgharavAnI vRtti pedA thaI. chellAM paccIsa varSomAM karakasara ane saMgrahazakti vadhI che. tema thAya te paiso baMdhAI jAya eTale paiso kema vadhAre vaparAya te mATe adhatana sAdhano ane tene vyApaka pracAra e yuropanA arthazAstrIenuM lakSya banyuM. paisA kharcAya te mAlanuM utpAdana vadhe ane mAlabanAvanArAone rojI maLe. te mATe temaNe mojazokhanAM sAdhane bahAra pADavAM zarU karyA. Aje lekajIvanamAM khAsa karIne zaheronAM jIvanamAM mojazokhane jhaDapI vadhAro thayo che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 241 e pravAha muMbaImAM paNa cAle che. paisAne kema veDapha e vastu savizeSa pedA thaI che. eka sephAseTa che. te jUnI DijhAInane che. navI DijhAIna nIkaLI te te na kharIdI lIdho. be varasamAM navo reDiye kharIdyo. Ama badalAtI DijhAina ane meDalo vacce AjanuM jIvana vahI rahyuM che. amerikA ane IglAMDane e vA cAle che. tyAM e sUtra banI gayuM che - "vastuo vApare! vAparazo eTale navuM Avaze.... paisA kharca karatAM zIkhe navo use Avaze. tenAthI jIvanadhoraNa UMcuM thaze. vadhu kharca ane vadhu sAdhano vasAvavAthI jIvanadhoraNa UMcuM jaze !" A tyAMnA arthazAstrIone avAja che. pAyAnI pahelI bela : khoTuM jIvanadhoraNa! A AkhI vastumAM pAyAnI bhUla che. paise vAparo paNa kayAM ane kevI rIte? tene vicAra karavAmAM AvatuM nathI. jethI varga dveSa baMdha thAya ane zakti vadhe. ekavAra je dezone parAdhIna rAkhIne amerikA ane briTane cUsavA mAgatAM hatAM te ja dezone bhArata vagerene karoDa rUpiyAnI madada karavA teo zA mATe taiyAra thayAM che? te eTalA mATe ke bhArata, pAkistAna ane AphrikA jevA avikasita dezonI kharIda kti na tUTI jAya. te deze saddhara haze to tenA bajAramAM mAla khapI zakaze evI temanI daSTi che. ApaNe tyAM 5. javAharalAlajI neharU jevA rAjanetA hevA chatAM A pAyAnI bhUla thaI rahI che. teo paNa mAne che ke ethI bhAratanuM chavaraNa UMcuM AvyuM che A jIvana dhoraNa kayA varganuM vadhyuM che? kayA varSanI AvA vadhI che? amuka varganI Avaka vadhI eTale AkhA rASTranuM jIvanadhoraNa vadhatuM nathI. hAthavaNATa ane hAthanI kArIgarIvALAne mAla keTalo kharI AMkaDAo uparathI AvA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ - vadhyAne AbhAsa thAya che. paNa sAmAnya vargane te e ja rIte mAMDa mAMDa pUruM thAya che. yaMtravALAnI Avaka vadhe che paNa zramikonuM kaI vicAratuM nathI. zaheranA udyogono vikAsa thayo che paNa pAMca lAkha gAmaDAnAM lekonI Avaka kema vadhe e tarapha kayAM jovAya che? sAco praga: Ama janatA khaDatala ane baLavAna zarIravALI, svAvalaMbI haze : te ja jIvanadhoraNa UMcuM gayuM gaNAze. gAMdhIjInA vicArothI ucharelI sarvodaya vicAradhArA ane anubaMdha vicAradhArA Aje evA ja prayogo karI rahI che. te mana prasanna rahenAra svAvalaMbI, nirbhaya ane pitAnA page Ubhe rahenAra samAja racavAne prayoga karI rahI che. vilAsa ke suMvALA5Nane ALa paMpALI jIvanadhoraNa vadhAravA karatAM saMyama ane sAdAIthI jIvIne jIvanadhoraNa vadhAravAnI vAta bhAratIya saMskRtine anurUpa che. gAMdhIjIe A khoTA jIvanadhoraNane pAyAthI badalavA mATe keTalAMka sUcane karelAM. temanuM paheluM sUcana e hatuM ke AkhI arthanIti pAyAthI badalavI joIe. temaNe kahyuM ke "game te varatunuM naphA mATe utpAdana karavuM" e sUtra badalavuM paDaze. utpAdana upaga mATe heya, naphA mATe na hoya e sUtra levuM joIe. gAMdhIjInI e vAta bhulAI che ane pAzcAtya arthanItinA pravAhamAM bhArata paNa taNAI rahyuM che. jo ke emAM paristhitine doSa mukhyapaNe che. hamaNuM ja eka bhAI maLyA hatA. te kahetA hatA ke eka lAkhano mUDI che ane 4 lAkha bIjA bhAI rokaze. ema 5 lAkha khacIne lipasTika ane ToyaleTanuM kArakhAnuM UbhuM karavuM che. emAM naphe khUba raheze! jarUrI-binajarUrI e kAMI jevuM ja nahIM. mAtra naphAnI daSTie kAma karavAnuM che. to naphA mATe mAla banAvo, tene pracAra kare ane khoTa propegaDA, khoTAM sUtre vaDe kare. "lipasTIka hoThonA daradane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243 maTADe che! sauMdaya vadhAre che vagere!" tethI leAkeAnA magajane bhamAve. A nIti svIkAravAnI pAchaLa kAI saMyama, sAdAi, bhrAtRbhAvanI bhAvanA nathI, mAtra nAnI dRSTi che. khoTI jAherAtathI mAla khUba khape che e thATI AvaDe te khasa che. te jAherAte vaijJAnika (sAyanTipIka) rIteAmAM khapavI jeI e. tAja chApa sigareTavALA, sigAreTa pAI te meTaro dvArA, ramatagamata dvArA jAherAta kare, pATiyAM laI ne kare te badhuM sAyanTiphrIka hovAnA namUnA che. paNa jo krAi dhama, bhrAtRbhAva ke vAtsalya vadhAravAnI vAta kare tA te avaijJAnika che--jamAnAthI pAchaLa che ema kahevAya che. gAMdhIjIe A bAbatamAM kahyuM hatuM ke mAnavamAtrane hitakArI vastunA upayega karavA mATe, upayAga pUratAja pracAra kareA, naphA meLavavA mATe nahIM. gAMdhIjI khAdI grAmAghogAnuM mahattva batAvatA, saMyama, sAdAInAM niyamA vrata levaDAvatA, pracAra karatA. ema leAkamAnasane sArI vastunA upayAga karavA ane te vastu tarapha sadbhAva rahe te mATe prayAra karavA ja joie, tenA mATe tevAM sUtrA-matre khelAvavAM neI e. pAyAnI bIjI bala : naphA mATe bhAra ! AnA A arthazAstrane khIne pAye che nA mATe bajAra zeAdheA. bajAra kema maLe ! chuTathI leADA vastune vAparatA thAya bhalene pachI tene bagADIne paNa vApare! saMdarbhamAM khAMDanA kArakhAnAM vALAnI vAta laI e. te be Ane ratala khAMDa kArakhAnAvALAne pUrI pADe che. ahIM te khAMDathaAne ratala leAkeAne peASAtI nathI mekisakA vageremAM poSAya che. kAraNa ke te leAkeA kAcI khAMDamAMthI dArU banAve che. ApaNe tyAM gAMdhIjIe dArUnI manA karI che. eTale dArU na banAvI zakAya. tethI ApaNA arthazAstrIo ema vicAre che OM tyAM mekisakAmAM khAMDa vagere mekale kAraNe ke tyAM bajAra maLe che; pachI e leAkA evu game te kare enI sAme ApaNune ze| sabadha ? pazu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 A bhrAMta daSTi che. gAMdhIjIe utpAdananI pAchaLa e daSTi ApI hatI ke utpAdana karI paNa svAvalaMbana mATe dezamAM vaparAya teTalI ja khAMDanuM utpAdana kare. harIphAI karavA ke mArakeTa meLavavA mATe khAMDanuM , utpAdana na kare. tenI virUddha Aja sAkara ane khAMDanA bajAra meLavavA mATe je kArakhAnAM thayAM che teno prabhAva jate dahADe anAjanI khetI upara paDyA vagara nahIM rahe. nAIlonamAM daza AnA vaLatara che. te trIza Ane vAra vecAya che. eTale vepArIo videzI nAyalena maMgAve che. tenuM kAraNa e che ke temane lAyasansanA kAraNe napho maLe che. paramITa Ave tyAM bArobAra vecI nAkhavAmAM Ave che. tenI viruddhamAM kRtrima rezama ke sutarAu vastra banAve te vAparanArane soMvA maLyAne lAbha thAya; banAvanArane rajI maLe ane nAnA vepArIone rAhata maLe. temAM A dezanA kAMtanAra-vaNanArane mAMDa traNa AnA vaLatara maLe che te paNa udyogapatione ApavuM pilAtuM nathI. je vadhArAnI mAMgaNuM thAya te rASTrapitAnA sanmAnane neve mUkIne e loko kaheze ke "le, A gAMdhIvALA phATI nIkaLyA che." paNa A loko svArtha vaza nAyalena pAchaLa daza AnA vaLatara Ape che. jyAre sAcA nAnA vepAra upara kenuM dhyAna coMTatuM nathI. jApAna deza udyogadhaMdhAmAM beTho kema tha? tyAM ghare ghare nAnAM yaMtra vaDe gRhaudyoge cAle che. sarakAra te mAla kharIdI le che. eTale tyAM bajAranI ciMtA nathI. tyAM majurI soMghI che, vastu sevI che, mAlanA bhAva paNa nIcA che. lokonuM madhyama jIvananuM dhoraNa che. te chatAM loko sukhI che. garIbAInuM tyAM duHkha nathI. jyAre bhAratamAM e viSamatA ghaNI vadhAre che. jarmanI paNa udyoga-dhaMdhA vaDe beThuM thayuM. paNa arthanIti evI hovI joIe ke je divase bajAra na maLe te divase paNa deza paga upara Ubhelo hovo joIe. bIjA dezonA bajAra upara UbhA rahevuM te haMmezanuM jokhama che. dA. ta. ApaNu deza Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ karatAM amerikAmAM tela sevuM che. eTale ahInuM tela tyAM mokalavuM poSAtuM nathI. mATe arthanItijJoe ema kahyuM ke jene tela mekalavuM heya te sAthe rU mekale, ke rU mokalanAra tela mekale. pariNAme naphotoTo sarakho thaze. AnA kAraNe dezamAM rU, tela banne ochAM thavAM lAgyAM che te tarapha bhAgye ja koI dhyAna Ape che. vanaspati tela nukazAnakAraka che ke lAbhakAraka? tene kaze ja vicAra karyA vagara sarakAra enA kArakhAnAvALAone protsAhana Ape che. ApaNe tyAM arthanItimAM svAvalaMbananA pAyA upara bajArabhAva goThavavo joIe. harIphAI ke khoTI vastu ApIne nahIM ! enI kALajI rAkhavI joIe. pAyAnI trIjI bhUla : garaja pramANe bhAva ! arthazAstrane trIjo muddo e raju karavAmAM Ave che ke mAlano bhAva garaja pramANe nakkI thavo joIe. A paNa pAyAnI bhUla che, A vAta yuropanA arthazAstrIoe batAvI che. gAMdhIjIe kahyuM ke "garaja pramANe nahIM, paNa, roTalA pramANe jenAthI AjIvikA barAbara cAlI zake te pramANe mAlanA bhAva nakakI karavA joIe." eka khAdIne ja le...! tyAM vaNakara, kAMtanAra, dhanAra, raMganAra, pIMjanAra vagere darekanA rATalA cAlI zake. te pramANe khAdInA bhAva nakakI thavA joIe. temAM jemane sahayoga hoya. jemaNe kAma karyuM hoya temane AjIvikA maLI rahe te pramANe bhAva nakakI thavA joIe. thI pAyAnI bhala: vastunI harIphAI! arthazAstrane cotho muddo e che ke dareka vastune harIphAInA pAyA upara mUkI devI! te paNa pAyAnI bhUla che. kyAM kaI vastu joIe, keTalI joie te jevAtuM nathI. tyAre savAla e thAya che bhAva koNa nakakI kare? enA javAbamAM jaNAvAya che ke harIphAIthI bajAramAM bhAva jAte nakakI thaI jaze. bajAra nirNaya karI de. paNa, A harIphAImAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Takaze koNa? jenI pAse vadhAre mUDI che, pracAramAM vadhAre sAdhano che, te ja vadhAremAM vadhAre vepAra kheDI zakaze. tAja chApa sigareTa vALA gAmaDe gAmaDe moTara laIne phare, lokaraMjana kare, temaja "tAja betAja che lijajatadAra che, skUrtidAyaka che!" e rItenI jAherAta karaMjana sAthe kare che tethI te TakI zake che. ekavAra carcAmAM meM kaheluM ke A velaphera (kalyANarAja ) sTeTa cAno pracAra karavA mATe be karoDa rUpiyAno kharca kare che. bhAre karaverA prajA upara nAMkhIne tenI AvakathI cAne pracAra sarakAra kare te keTaluM behuduM lAge che? mahArAjazrI jevA saMte cA, bIDI, sigareTa vagerenI bAdhA levaDAve te lenAra Aje jUja ja nIkaLe! kAraNa ke sarakAra paNa beTI vastune sAmethI Teko Ape che. eTale gAMdhIjIe kahyuM ke "vastunA bhAva Ayojana upara sahakArI dhoraNe nakkI thavA joIe. rAjyanA dharaNe nahIM temaja harIphAInA pAyA upara nahIM !" pAMcamI pAyAnI bhUla : udyoganI khetI mAlikI! arthazAstrane pAMcamo muddo e manAya che ke moTA udyogo upara rAjyanI mAlikI ane nAnA udyoga upara khAnagI mAlikI hovI joIe. gAMdhIjIe tene badale ema kahyuM ke "moTA udyoge sArvajanika mAlikInA hovA joIe ane nAnA udyoga sahakArI paddhatithI cAlavA joIe. jemAM mAla banAvanAranI bhAgIdArI hevI joIe." Ama pAzcAtya arthazAstra ane bhAratanI saMskRtinI rIte vicArela gAMdhI arthanItimAM pAyAne phera che. gAMdhIjIe arthanIti upara je vicAro darzAvyA hatA te temaNe carakhAsaMdha jevA nAnakaDA saMdha vaDe prayoga karIne batAvyA hatA. utpAdana naphA mATe nahIM paNa upayoga mATe thavuM joIe. bhAvanirNaya harIphAI uparathI nahIM paNa AjIvikA pramANe thavA joIe. tenI sAthe temaNe "je kAMte te pahere ane je pahere te kAMtA" e satra batAvyuM hatuM. gAMdhIjI kahetA ke mArI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 247 arthanIti meM khAdIthI zarU karI che. khAdI mArA arthazAstranuM pratIka che. te ahiMsAnI zakti che. A khAdI sarvodaya athavA to anubaMdha vicAradhArAne pAyo che. gAMdhI arthanIti-sAcI arthanIti : Aje moTI muzkelI e che ke svarAjya AvyA bAda rAjya dayanI gAMdhIjInI arthanItine svIkAra karyo nathI. tethI te mujhAya che. teNe pAzcAtya arthanItine svIkAra karyo che ane tethI gUMcamAMthI nIkaLI zake ema dekhAtuM nathI. rAjyanA Ayojana sAthe grAmodyoganA kAryakartAo paNa kheMcAI jAya che tyAre muzkelI UbhI thAya che. khAdI eperiyama svAvalaMbana ane bajAra vadhAravA mATe UbhuM karAyuM che paNa temAM svAvalaMbana sAthenI AjIvikAno pAyo kadAca bhUlI javAya che. pazcimanA cAlu pravAhane kAraNe khAdI kamIzana pitAnuM sarvasva tuM jAya che. tethI adhatana anukULatAo ane pravAhanI sAthe sarvodaya vicAra ke anubaMdha vicArane nahIM bhUla joIe. A mATe paNa pU. mahArAjazrInI janasaMgaThane, janasevaka saMgaThane ane sAdhu varganuM mArgadarzana batAve che, te anivArya che. sAmAjika, naitika ane AdhyAtmika baLanI triveNI vinA arthazAstra sudharaze nahIM. yaMtravAda sAme lAlabattI : - yaMtranA upayoga viSe bhAratanI saMskRtinI daSTie vicAratA loko zuM kahe che te joie. gAMdhIjIe yaMtranI maryAdA mUkI che. temaNe sahakAra maMtrane virodha karyo che; gati utpAdaka yaMtra (vAhana vahevAra)ne upayAga svIkAryo che ane sahAyakArI yaMtranI maryAdA bAMdhI che. A maryAdA kaI che? A maryAdAnI spaSTatA pU. mahArAjazrI saMtabAlajIe ghaNAM varSo pahelAM karI hatI. AvA yatra sahAyakArI dhoraNe vasAvavAM joIe. te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 aMge eka leAkasaMgaThana vALu maMDaLa ane je napheA nakakI karIne badhAne vaheMce temaja naphAnI vaheMcaNI badhAne karI Ape. khAnagI mAlikInA yaMtromAM hariphAimAM UtaravuM paDe che. tethI te ApaNI anItine anukULa nathI. sarvAdayanA keTalAka mitro sahakArI dheAraNe cAlatA yaMtrAnI maryAdAmAM mAnatA nathI. tee! reMTiyAthI mAMDIne aMbara sudhI paheoMcI gayA che. paNa tyAMthI AgaLa javAnA badale tyAMja aTakI gayA che. hamaNAM sarveyamAM eka sudhAraka varga UbhA thayA che jeNe svIkAryuM che ke keAIne ekAra na rAkhavA hoya te| yaMtrAnI sahakArI dheAraNe gADhavaNu thavI jarUrI che. AjathI daza varSoM upara dhaMdhukA sahakArI jIna vakhate pU. mahArAjazrIe yatrAnI maryAdA batAvI hatI. te vakhate amArA jevAne thatuM ke mahArAjazrI samAjavAdInI jema kema vicAre che? yaMtra te hAvAMja na joI e paNa te vakhatanA temanA vicAra Aje svokArAI gayA che. aNNAsAheba, jhaverabhAi, jayaprakAzajI jevAe A vicAra svIkAryAM che. gAMdhIvAdI leAkeA paNa mAnavA lAgyA che ke yaMtrane upayega sahakArI dhAraNe karavA paDaze. tAja vizvanA yaMtrAghegavAda sAme TakI zakAze. amAre tyAM paNa ame eka leTa daLavAnA yaMtranA sahiyAra prayAga karyAM che. tenI mAlikI grAma samitinI che. hAthe daLelA leTa khAnAra mATe eeka dhara evAM rAkhyAM che; jemanI pAsethI daLAvIne dADhA bhAvanA paisA ApavA ema nakakI karyu che. yaMtramAM daLAya tenA dRza AnI bhAva rAkhyA che. emAM gAMdhI arthanIti rAkhavAmAM AvI che ke kAI bekAra bane nahIM, harIphAI na kare, pUratI AjIvikA badhAne maLe. yaMtra maryAdA ane yaMtra viveka age gAMdhI grUpa jAgRta thatuM jAya che te zubha che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 A rIte vizvamAM arthanItinA pravAhane TukuM vivecana enAM to sAthe meM karyuM che. te uparathI dharmamaya arthanIti kevI hovI joIe tene Apa sahune khyAla AvI zakaze. carcA-vicAraNuM zrI pUMjAbhAIe carcAne AraMbha karatAM kahyuM. "moTA udyogo thAya te nAnA udyogone maravAnuM thAya. paNa ApaNA vasavAyAM janatAne nita-navItatA joie te pramANe thoDA pheraphAra na kare te pachI temane nArAja thavAne. bhava + vahI = janmanI vahI gayelI vAtane kahevAnuM sAdhana hatuM. temAM sudhAra na thAya te bhavAI AvI bhavAImAM sudhAre na thaye te nATaka AvyAM. eTale bhavAInuM sthAna javAnuM ja. reve AvI te pahelAM sAMbhaLyuM che ke vaNajhArAo piTha laIne pharatA ane mana mAnyuM karatA. relave AvatAM pahelAM IMglAMDa taraphathI eka pratinidhi AvyA ane temaNe vaNajhArAone sahakArI dhoraNe e kAma upADI levAnuM kahyuM. paNa badhA AnAkAnI karIne TaLI gayA. temaNe eno dhaMdhe che. ane Aje sarakAra hastaka te che ane te sAruM evuM kamAIne Ape che !" zrI ravajIbhAI: AjanI anItinI deTa bhAratIya saMskRtinI virUha che. gAMdhIjIe te pArakhI lIdheluM ane temaNe A kSetrane paNa tene puTa ApyA hatA. paNa durbhAgya e che ke gAMdhI vicArone jemane sIdhe vAraso maLyo che te paribaLo tene samajI zakyA nathI; ane samajyA che te koMgresane samajAvavAmAM saphaLa thayA nathI. hamaNAM Arthika nIti rAye pitAnA hAthamAM lIdhI che. temAM prajAnI sakita maLavI joIe. te paNa prajAnI zakita TheTha nIcalA stathI eTale ke pachAta varga, gAmaDAM, mAtRjAti vagerethI zarU thavI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 joIe. A aMge gAMdhI-nItivALAoe je jAgRti dAkhavavI joIe te dAkhavI nathI. rAjaya ArthitaMtra saMbhALIne beThuM che. paNa have tenuM Ayojana prajAnAM naitika baLAe eka thaIne karavAnuM che. te mATe rAjya sAme, rAjya saMsthA sAme laDavuM paDaze. aMdara ane bahAra bane me race laDavuM paDaze. sapta svAvalaMbanane kAryakrama bhUdAna sAthe pahelethI ja joDI devAnI jarUra hatI; paNa tema na thayuM. dezanA praznonA ukela mATe koMgresa dAvo kare che. lokasevaka kakSAe bhUdAna te dAvo kare che. A bannee grAma svarAjyanI arthanIti mATe lokakakSAe prayAgakAra tarIke munizrI saMtabAlajInA bhAla naLakAMThAnI prayoga-pravRttio pAse javuM joIe. tenI pAchaLa vIseka varSane jvalaMta ItihAsa paNa che. te A traNeya saMsthAonuM saMyojana thAya to ghaNuM ja suMdara kAma thAya! A aMge eka vastunuM satata dhyAna rAkhavuM paDaze ke saMgaThananA nAme sthApita hito-dAMDa to, komavAdI ta vagere aMdara na AvI jAya. utsAhamAM ne utsAhamAM AmAMnuM kaMI paNa bhUlavAnuM nathI. nahIMtara gayA ja samajavAnuM. tAjo dAkhalo bhUdAnane che. anubaMdha vicAradhArAe tene dilathI apanAveluM ane prAyogika saMghe potAne kavoTA pUre karAvI dIdhebamaNe karAvyo, paNa bhUdAna kAryakramamAM grAma saMgaThana sAthe na saMdhAyo ane te prAyogika saMghathI ataDuM cAlyuM ema lAgyuM che te tema na thavuM joIe. Aje gAMdhIjI nathI eTale sarvodayI vicAradhArA-sarvAgI banAvavAne ocho saMbhava che. eTale je joDANa thAya te svAbhAvika thavuM joIe. kRtrima nahIM; nahIMtara tenI viparIta asara gAmaDAmAM thavAno saMbhava che." pU. nemimuni : "bhAratIya saMskRtine anurUpa saMgaThane karyA sivAya gAmaDAnI arthanIti ke sAmAjika nItinI asara deza ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 jagata upara lAvI zakAze nahIM. eTale mArA namra mate te eka bAju gAmaDAMmAM nItinA pAyA upara saMgaThane karI temane Arthika-sAmAjika nItimAM svAvalaMbI banAvI temane vizva sAthe joDavA paDaze. chApAmAM hamaNA ja AvyuM che ke "yune "nI Arthika, sAmAjIka, nItinI saMsthA " yUneskomAM bhAratanA pratinidhi levAyA che. je mAmasaMgaThananI vyApaka asara UbhI thAya to temAM bhArata vatI AvA naitika grAmasaMgaThananA pratinidhi zA mATe na Ave? Aje te rAjyane prabhAva che; tethI bhAratanA rAjya pAsethI-atyAre sattA upara kogresa hAI kegresa pAsethI-tevo pratinidhi maMgAya che ke anAyAse tene javAnI taka maLI che. ApaNe paNa anubaMdha vicAradhArAmAM rahelI sarvAgI vicAraNAne eTalI hade svataMtra ane muktapaNe prayoga karIne jagata lagI vahetI mUkavI paDaze, nahIMtara koMgresa ane sarvodaya vicAra sAthenA joDANanA lebhamAM taNAtA A vicAradhArAnI maulikatA kheI besavAno bhaya UbhuM thaI jaze. ApaNe te vizvanA arthapravAhane paNa grAma tarapha vALavAno che. gAmaDAMne paNa vidhalakSI dRSTi ApavAnI che. kayAM konuM kerIkaraNa ane kayAM konuM vikendrIkaraNa karavuM? ene viveka saumAM jagADavAne che. zeSaNanA saMskArone leka-jIvanamAMthI hAMkI kADhI bIja khAtara ghasAvAmAM ja sneha sAMpaDe che, tevI nava-saMrakRti bharavAnI che. A badhuM karavA mATe, mAtra Arthika daSTie ja vicAra karIe te yaMtranuM sahakArIkaraNa prAmasaMganenA naitika netRtva nIce karavuM paDaze. te netRtva upara paNa vyApaka daSTivALA sevakanuM AdhyAtmalakSI saMcAlana makavuM joIze. Ama trevaDI sAvadhAnI haze te ja AjanI sahakArI pravRtti upara mUDIvAdI ke sattAvAdIonuM varcasva che, ne dUra thaI zakaze. AthI ja bAlanaLakAMThAnI sahakArI pravRttimAM prAyogika saMdhanA saMcAlana heThaLa cAlatAM netika prAmasaMgaThanenuM je pratinidhitva che te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25ra samayasaranuM ane yogya dizAnuM che. AkhA dezamAM AvuM thAya te, dezabharamAM nyAya nItinI vAtane sAmAjika pratiSThA maLI jAya. dezamAM vera-vikhera paDelI sArI-sArI vyaktio saMkalita thaI jAya. Ama AkhA arthapravAhane badalAvI zakAya. upara jaNAvyA pramANe AMtararASTrIya anusaMdhAna thatAMja vizvanuM arthataMtra palaTAvAne prAraMbha thaze. Aje te jIvanadhoraNa unnata karavAne AMka kevaLa bhautika che. eTale naphAkherI, saMdhare ane vilAsa vagerenA kAraNe viSamatAo ane adekhAIo janme che. amerikAne lekasamUha Arthika rIte sukhI hovA chatAM A daSTie joIe to ghaNo ja duHkhI che. tyAMnA dharmaguruo AjIvikA zuddha karavA mATe kaMI paNa kahetA nathI. bhAratamAM dharma, dharmazAstro ane dharmaguruoe haMmezA prajA temaja rAjyane nyAyanIti ane prAmANikatAnI kamANInI tema ja AjIvikA zuddhinI vAta karI che. AthI bhArata ja duniyAnA arthapravAhane dharma punita banAvavAmAM agrabhAga bhajavI zakaze ema lAge che." zrI pUMjAbhAIH "vizvanA arthapravAhane dharamULathI palaTavAnI vAta zarUAtamAM navI lAgaze. tethI mATe virodha thavAno saMbhava che. paNa A kAma bhAla naLakAMThAmAM zarU thayuM tyAre je muzIbata hatI, te Aje nathI. have kAryakaro ane janatA bannenI daSTi sApha thaI che ane temane dhaDa besI gaI che. rAjakIya jUthane virodha moTA bhAge sthApita hite taraphathI che, te paNa sattA janatAnA hAthamAM jaze e bhayanA kAraNe thAya che. eTale sevA mATe je kAma karaze tenuM sthAna leka-hRdayamAM acaLa raheze. sattA mATe ke mAna mATe je sevA karaze tenuM sthAne nahIM rahe. AmAM gabharAvavAnuM kazuM ye nathI. dharmajanA bhAIo khaMbhAtanA TekarAomAM khetI karavA AvyA hatA tyAre bharavADoe temano sarva prathama virodha karyo hato. paNa Aje temanI khetI sudharI, jamInanA mAlika banyA to bharavADo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 pastAya che. arthataMtranA pravAhe yugAnurUpa badale te vakhate prajAe samajIne mArga karI Apa joIe; ane artha pravAha mAnavajAta upara caDhI na bese, paNa tene AdhIna rahe tevI sthiti sarjavI joIe. sahakArI khetI rAjya saMcAlita na hoya paNa naitika grAma saMgaThana saMcAlita hovI joIe, tema jaladI thavuM joIe nahIMtara nAne kheDuta nahIM TakI zake. baLada, sAdhana, khAtara vagere majhiyArAM heya te ja nAnA kheDuta TakI zakaze. A aMge dhamane puTa dareka kSetre Apa joIze. tevI ja rIte, naze, vilAsa ke jherI padArthonI khetIne baMdha karI dhAnyanI utpatti mukhyapaNe thavI joIe. jemake tamAku, cA, kophInuM vAvetara karI karoDo rUpiyA jAherAtamAM kharca nAkhavA ane khetInI upajane ghaTADavI e badhuM kaMI sAruM nathI. eTale vizvanA artha pravAhamAM ATalI badhI jhINavaTathI samagra rIte vicAra karavo paDaze. arthanItimAM (1) lokonI kharI jarUriyAta, (2) naphAnI nahIM paNa lokonI jarUriyAta, (3) saMdharo nahIM paNa sahakArI vahecaNI, (4) tika saMgaThane vaDe utpAdana vinimaya ane gharAkInuM joDANa A badhAM to umeravAM paDaze, jethI AkhAye vizvanI paristhiti badalAI jAya ane mAnavajAta ja nahIM vizvanA prANI mAtra paNa sukhI sukhI thaI jAya." zrI suMdaralAla : " jema dArUnA pIThAM karanArane meMDha dUdhanI vAta zobhe nahI tema je zeSaNa kare che temane meTe dharmanI vAta zobhaze nahI. eTale ja kAMtipriya sAdhuoe arthanItinA pravAhamAM badhA pAsAMne vivo karatuM sIdhuM mArgadarzana ApavuM paDaze, Ama thaze Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 to ja gAMdhIjI, jema milonI AsapAsa besIne paNa majUronuM naitika saMgaThana sAdhI, mile sAme bAtha bhIDI zakayA tema zaherene grAma pUraka banAvavo paDaze. to ja te kArya saraLa thaze, Aje svarAjya bAda gAmaDAMnI dizA aTakI gaI che tyAM khAsa sAgaramAM mIThI vIraDInI mAphaka saMgaThane karI vyavasthita rIte bhAla naLakAMTho pramANe je kArya AraMbhaLyuM che tema dharmane puTa vizvanA arthapravAhane ApavA mATe e prayogane deza ane duniyAne moTe ra maLavo joIze." (16-11-1) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnavI mAnava hadamAM uThatI navI A bilApAe. navI AkAMkSAe, navA vicArone vArtA, prasaMgacitrA. nibaMdha, nATakarUpe rajU karatuM mAsika. vAla ka lavAjama : 2aa. 4-0 * kAryAlaya : mjAnI vADI, AvA -1 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ alcPhllo kenara po SutI che niya matatA, vyavata aria - vIratA, aga) G) saracAI. te ada, avasara cvAja cA. -biMdAti vyava c : % . nyAya che. (vyasana viNa, thatatA, upayo (mAlikI haka 183k ' 8 : sarvadharma (r)yriMhbLI' ic 'ne 'hae 6 praga ' @ unde "nA, saphAi che. ane reMTiyo ) kiMmata : 250 mudraka : saurASTra TrasTa vatI jyAranAbahena zukala Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 4 www.umaragyanbhandar.com