________________
પ્રથમ પરિછેદ ]
સમય તથા સંખ્યા
આવ્યો; જબરું લશ્કર એકત્રિત કર્યું અને શક તથા વંશી મહીપતિઓની નામાવલીમાં કરે પણ રહે પાર્થિઅોને હરાવી ઉત્તર હિંદમાં તેણે પુષ્કળ વિજય અને તેમ થતાં તેની સંખ્યા નવ કે દશની થાય પ્રાપ્ત કર્યો. ” આ વાક્યમાં જે અન્ય ઐતિહાસિક જેમ નામની સંખ્યામાં છ સાતથી માંડીને દશ બનાવો રજુ કરાયા છે તેનો પરિચય યથાસ્થાને આપણે સુધને સુધારો કરવો આવશ્યક લાગે છે, તેમ તે સર્વેના આપીશું, પણ અત્ર તે સંખ્યાને અંગેજ માત્ર વિચાર રાજત્વકાળ માટે પણ વિદ્વાનોનાં મંતવ્યમાં ફેરફાર કરવાનો હોવાથી તે બાબત લેતાં, એક રીતે શકુનેજ હોવાથી તેના સમયમાં પણ ફેરફાર કરે જ પડે છે; રાજાની નામાવલીમાં ઉમેરી શકાય અને તેમ કરતાં અને કદાચ રાજત્વકાળ માટે સર્વે સહમત હોય તો છની સંખ્યામાં એકની વૃદ્ધિ થતાં પાછી સાતે સાત પણ જ્યારે ભૂપતિઓની સંખ્યા વધે, ત્યારે તે પ્રમાથઈ રહે છે. પણ જે શંકુ, ભર્તુહરી અને વિક્રમા માં આખા વંશને સમય-(આદિ સમય તેને તેજ દિત્યને બે વખત ગાદીએ બેસતો ગણીને આંક સંખ્યા કાયમ રાખવાનો છે એટલે અંત સમય) તે ફેરવવો જ ગણવામાં આવે, તો પ્રથમના છ સાથે ગણતાં તેમની રહે. જેથી તે વંશનો અંત ઉપરના લિસ્ટમાં જણાવ્યા સંખ્યા નવ કે દશની થઈ જશે. વળી ઉપરનાજ પ્રમાણે ઈ. સ. ૭૮ થી ખસેડીને આઘે લઈ જ બંગાળી સંશોધનરસિક વિદ્વાન જવે છે કે – પડશે તે સ્વભાવિક છે; અને તેમ કરવું તે વ્યાજબી “He (Vikramaditya) was succeeded by થઈ પડશે; કેમકે તે પ્રશ્ન પણ આપણે વિચાર his son Madhavsen, who married રહે છે. વસ્તુસ્થિતિ સૂચવે છે કે તે સમય ઈ. સ. Sulochana, daughter to the king of ૭૮ થી હઠાવીને ઘણો આઘે લઈ જવાથીજ બધી an island of the Arabian Sea=વિક્રમાદિત્યની ઘડ મળી રહેશે; કારણ કે ગર્દભીલપતિએ અવંતિમાં પછી તેને પુત્ર માધવસેન ગાદીએ આવ્યો છે અને ગાદી ભેગવતા હતા એટલું તો ચોક્કસ છે જ. તે અરબી સમુદ્રમાંના એક ટાપુના રાજાની કુંવરી એટલે આપણે એમ વિચારવું રહેશે કે, ઇતિહાસમાં સુચનાને પરણ્યો હતો.” એટલે કે તેમના મત એવા કયા ભૂપતિઓ નજરે ચઢી શકે છે કે જેઓ પ્રમાણે વિક્રમાદિત્યના પુત્રનું નામ માધવસેન છે; પિતે ઈ. સ. ૭૮ બાદ વહેલામાં વહેલા સમયે
જ્યારે ટી. નં. ૪ (૩) અને નં. ૬ માં ટાંકેલા અવંતિપતિ બની બેઠા હોય અથવા તે એવા પ્રબળ શ્રીમેરૂતુંગ વિચારશ્રેણિના અવતરણનુસાર એમ જણાય પ્રતાપી તેઓ થયા હોય કે આ ગર્દભીલોને અવંતિછે કે વિક્રમાદિત્યની પછી તેને પુત્ર વિક્રમચરિત્ર માંથી હાંકી કાઢયા હેય. ઇતિહાસને આપણે ઉ ધર્માદિત્ય ગાદી ઉપર બેઠે છે. આમ બન્ને અભ્યાસ આવી બે ત્રણ સત્તા ઉપર આપણું ધ્યાન ગ્રંથકારોનાં વચનો ભિન્ન થઈ જાય છે. એટલે ખેંચી લઈ જાય છે. ઉત્તર હિંદમાંના સત્તાધારી છો માધવસેનને અને ધર્માદિત્યને ભિન્ન ભિન્ન વ્યક્તિ પાર્થિયન્સ, કુશાન વંશી અને ચ%ણુ ક્ષત્રપવંશીઓ તથા માની લઈને કદાચ તે બન્નેને સમાવેશ ગદંભીલ દક્ષિણ હિંદમાંના અંધ્રપતિઓ; એમ કુલ ચાર
વળી બંગાળી સાહિત્ય, ગુજરાતી સાહિત્ય કરતાં વિશેષ (૧૨) જુઓ હિં. હિ. પૃ. ૬૩૯. સમૃદ્ધ છે. અને તેમાં પણ આ વિદ્વાન લેખકના વિચારે (૩) ઈ. એ. પુ. ૧૦. ઈ. સ. ૧૮૮૧ ૫, ૨૨૨૩તે પથરાયેલા સાંપડયા જ માત્ર કહી શકાય. એટલે નક્કી The Gandabhillas were the rulers of Ujjain માનવું રહે છે કે ઉપરની મનાતી આવેલી બાબતો દંતકથાઓ ગભીલ રાજાઓ ઉજ્જૈનના શાસકો હતા એમ ઍ. ઓલ્ડનનથી, પણ જનતાના જહુવાગ્રહે સચવાઈ રહેલી ખરી બનું પાનું કહેવું થાય છે (વળી જુઓ કે, આ રે. ઐતિહાસિક ઘટનાઓ જ છે.
પ્રસ્તાવના મૃ. ૧૯)
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
