________________
શકારિ વિક્રમાદિત્ય
[ અષ્ટમ ખડ
રીતે ઓળખાતા હિંદુસ્તાન ભરમાં, સામાન્ય રીતે સધીને ૧૫ સમય તપાસી લઈશું. કેમકે “વિક્રમસંવત” પ્રચલિત છે. બેંગાલ, તિરહુટ અને નેપાલમાં તે લખેલ એ પહેલા શિલાલેખ વિ. સં. ૮૧૧= ઈ. જાણીતો છે પણ બહુ વપરાશમાં નથી. અને મિ. સ. ૭૫૪૫૬, અને વિ. સં. ૮૨૬= ઈ.સ.૭૬૯માં પણ વૈરિનના કહેવા પ્રમાણે (હિંદના) દ્વીપકલ્પમાં તે તે કે વિ. સં. ૮૯૭ = ઈ. સ. ૮૪૦માં પટકાતરાયલ લગભગ અપરિચિત જ છે.” આ સ્થિતિ અને સંગે અદ્યાપિ પર્યત મળી આવેલ છે. જો કે કાઠિયાવાડવિચારતાં, વિક્રમ સંવતના સ્થાપકને ઉત્તર હિંદમાં થયેલ માંથી મળી આવેલ એક લેખમાં ૫૯ ઈ. સ. ૭૩૮= ભૂપતિઓની હારમાળામાંના એક તરીકે જ આપણે ૭૯૪ ની સાલ વિક્રમ સંવતમાં લખેલ છે. પણ તેનાં લેખ રહે છે. છતાંયે દક્ષિણ હિંદના રાજવીઓમાં તિથિ, વાર, નક્ષત્ર બરાબર મળતાં નથી આવતાં પણ જે કાઈ વિક્રમાદિત્ય નામધારી રાજાઓ થઈ એટલે તેને સપ્રમાણ કહી શકાય નહીં. ગયા જણાયા છે તેમનાં નામે પણ તપાસી જોઈશું. ઉપર પ્રમાણે તપાસવા યોગ્ય (આપણે ઠરાવેલા જેથી શંકાને કિંચિદ્ અંશ પણ આપણા હદયમાં એક હજાર વર્ષના ગાળામાં ઈ. સ. પૂ ૧ થી પાછળથી રહી જાય નહી, કે કયો શકારિ રાજા વિક્રમ- ઈ. સ. ૯૦૦ સુધીના) જે રાજાઓ ઉત્તર હિંદમાં દિત્ય હોઈ શકે? તેમ વળી જે સવાલ ઉભો થયો છે થઈ ગયા છે તેમાં કેટલાક હિંદી ઓલાદના છે ને તે ઈ. સ. પૂ. ૫૭થી આરંભીને બહુમાં બહુત ઈ. સ. કેટલાક અહિંદીના પણ છે. જ્યારે આપણે તે અહીં ૬૫૦ સુધીના સાતસો વર્ષના ગાળામાં થયેલ વિક્રમા, વિક્રમાદિત્યના નામની સાથે જ લેવા દેવાનું છે. એટલે દિત્ય નામના રાજાઓની વચ્ચેને નિર્ણય કરી લેવા અહિંદી ઓલાદના રાજાઓનાં નામે અલગજ માટેનો જ છે; નહીં કે તે પછીના સમયના; છતાં વળી પાડી દઈશું. પછી જે બાકી રહ્યા તે આ પ્રમાણે છે. કેઈના મનમાં શંકા ન રહી જાય, માટે ઈ. સ. ૯૦૦ અવંતિપતિને એક ગર્દભીલવંશ, બીજે ગુપ્તવંશ, અને
ભાષા બોલતા દેશ તરીકે ઓળખાવી રહ્યા છીએ તે જ હશે; early as 826; Arch. Dep Vol. Il p. 266; thor કેમકે આ વાકયનું ઉત્તરા જે છે તેમાં સાફ જણાવ્યું છે ugh somewhat inconsistently he says in કે દીપકપમાં તો તેનું નામ તદ્દન અજાયું છે અને the same volume that the earlist inscription દીપક૫ એટલે દક્ષિણહિંદ. તેમાં જ ઉપર તેલંગુ દેશ he news dated in the Vikram Era is 811 વર્તમાનકાળે આપણે માન્ય છે. છતાં, તે વાકય મિ. વારનનું or A. D. 754 (Arch. Dept I p. 68)=ઈસવીના છે અને તે તેનાથી જ મત ધરાવે છે એમ જે તેમને અગિયારમા સૈકાની પહેલાંને અને જેમાં વિક્રમ સંવત વપરાય હેલું થતું હોય, તે તેલંગણુને દક્ષિણ હિંદમાં જ સમાવેશ હોય તે કઈ શિલાલેખ તેમની જાણમાં નથી જ. સર કરવો પડશે,
નિગહામ પણ તેજ હદ આકે છે. તેમનું કહેવું તે એમ (૫૫) વળી વિમાદિત્ય એવું નામ પાડવાની પ્રથા થાય છે કે (આ. ડી. પુ. ૨ ૫. ૨૬૬) ઈ. સ. ૮૨૬ ની મુસલમાન રાજ્ય હિંદમાં સ્થાપિત થયા પછી-ખાસ કરીને પૂર્વે વિક્રમ સંવત વપરાતું જ નથી. છતાં તે કથનની ઉત્તરહિંદમાં નાબુદ થઇ ગઈ લાગે છે (સરખાવ વિમાદિય વિરૂદ્ધ જઈને તેજ પુસ્તકમાં પાછું પતે જણાવે છે શરિના ચારિત્રમાંની હકીકત.)
(આ. ડી. પુ. ૨, પૃ. ૧૮) વિક્રમ સંવતમાં લખેલ હ. (પ) આકલાઇકલ રીપોર્ટ બીજે . ૧૮માં જ, લામાં વહેલે શિલાલેખ જે પોતે જાણુતા હોય તે તે . એ. સ. પુ. ૨ પૂ. ર૭૧નો હવાલો આપીને હું. વિ. સં. ૮૧૧ ઈ. સ. ૭૫૪ને છે. ભાલ દાજીએ જણાવ્યું છે કે, He knows of no inac. (૫૭) આ. ડી. પુ. ૨. ૫. ૨૬૬ (ઉ૫ર ટી. નં. ૫૧ ription duted in the Samvant, before the Hi ad facud ol.) eleventh century of the Christian Era, General (૫૮) ભા. પ્રા, ર. પુ. ૨. ૫. ૩૮૬ : ઈ. એ, પુ. Cunningham goes nearly so far. He says the ૧૯, પૃ. ૩૫ (ધોલપુરના મહાસન ચહણના સમયન), Samvat of Vikramaditya was not used ૬૦ (૫૯) ઇ. એ. 5, ૧૯, ૫, ૭૫,
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat
www.umaragyanbhandar.com
