________________
-
તૃતીય પરિછેદ અનુવાદની સમજૂતિ
૩૦૩ આ પાર્શ્વનાથના નામ સાથે અનેક પ્રકારના ચમત્કારો વર્ણન આગળ ઉપર લખવાનું છે. એટલે અહીં તે સંયુક્ત થયાનું જણાયેલ હોવાથી તે જુદા જુદા માત્ર તેના મહાભ્યનું જ દર્શન કરાવ્યું છે. નામે ઓળખાતા રહ્યા છે. તેથી તેમની મૂર્તિ (૬) અંગ-મગધનું ધન લઈ આવ્યો. એમ જે વિશેષ ચમત્કારિક મનાતી રહી છે. તેમ એટલું તે ખારવેલે કરાવ્યું છે તે વાકય જ બતાવે છે કે, તે સ્વભાવિક જ છે કે, જેમ મૂર્તિ વિશેષ પુરાણી અને સમય સુધી અંગદેશનું મહત્ત્વ પણ પ્રજાના મગજમાં ચમત્કારિક, તેમ તેના ઉપર તેના ભકતોની ભક્તિ પણ રમી રહ્યું હતું. જ્યારે એતિહાસિક નજરે. ભલે કયાંય વિશેષ તથા તે માટે તેમની પ્રાણ પાથરવાની તૈયારી એવો નિર્દોષ થયો નથી જણાવો કે અંગદેશ કયારથી પણ વિશેષ સમજવી. આ બે સિદ્ધાંત નક્કી કરાયા (૧) રાજદ્વારી અગત્યતા ગુમાવી બેઠે હતો, છતાં કઈ તે મૂર્તિ પાર્શ્વનાથની હતી અને (૨) તે બહુ ચમત્કારિક પણ ઇતિહાસવિદ એટલો તે સ્વીકાર કરશે જ, કે હતી-એટલે સહજ સમજી શકાશે કે તે મૂર્તિ ઘણા કાળની મર્યવંશની હકુમત તળે જ્યારે મગધ દેશનું આધિપત્ય જૂની તથા અલૌકિક હોવાથી, તેનાં ગૌરવ-પ્રતિભા ચાલતું હતું ત્યારે દેશનું નામ તે લગભગ અને મહિમા–અતિ મોટા પ્રમાણમાં પ્રસિદ્ધ થઈ ભૂંસાઈ ગયું જ હતું. તેમ સમ્રાટ-પ્રિયદર્શિનના ચૂક્યાં હતાં. આવી પ્રતિમાના રક્ષણ માટે, કોઈ ઉપાડી શિલાલેખમાં પણ તેને કોઈ ઠેકાણે યાદ સરખાયે કર્યો ન જાય તે માટે-તેના ભક્તો પિતાને પ્રાણુ અપ નથી. એટલે સમજવું રહે છે કે મૈર્યવંશ પહેલાં દેવાને પણ વિલંબ ન કરે અને પિતાથી બને તેટલા અથવા મેડામાં મોડો સમ્રાટ પ્રિયદર્શિનની પહેલાં જ૮૭ પ્રયત્ન-આકાશપાતાળ એક કરે જ. જ્યાં સામાન્ય રાજા ખારવેલ થઈ ગયું છે એમ ફલિતાર્થ નીકળે છે. માણસની વાત આ પ્રમાણે હોય ત્યાં, સમ્રાટ ખારવેલ (૧૩) તેરમી પંક્તિ. અદ્દભૂત અને આશ્ચર્ય જેવાની સ્થિતિ કેવી થાય છે તે વર્ણવવા કરતાં (થાય તેવી રીતે તે) હાથીઓવાળાં વહાણ ભરેલ. સમજી શકાય તેવી છે. તેમાં પણ જે મૂર્તિ ખુદ પાંડવ રાજાને ત્યાંથી આ વખતે અનેક મોતી, માણેક, ખારવેલના જ પ્રપિતામહ ગણાતા આદ્ય પુરૂષ એવા રત્ન હરણ કરાવી લાવ્યા. ' મહામેધવાહન રાજાએ પ્રતિષ્ઠિત કરી હોય તો તે (ક) અભૂત અને આશ્ચર્ય-હાથીઓવાળાં વહાણ પછી પૂછવાની વાત જ કયાં રહે? વળી આપણે ભરેલ; હાથીઓવાળાં વહાણ એમ જ્યારે ખાસ વિશેષણ જાણીએ છીએ કે મહારાજા કરકે પોતે જ પ્રવૃત્ત- વાપર્યું છે ત્યારે સામાન્ય કરતાં તેમાં કાંઈક વિશેષ ચક્ર હતા એટલે કે તેને કૈવલ્યજ્ઞાન થયું હતું, જેથી કહેવાને હેતુ દેખાય છે. તેનો અર્થ એમ સમજાય છે મૂર્તિની હકીકત અથથી ઇતિ સુધી તેના ખ્યાલમાં કે, હાથીઓનાં કામ માટે ઉપયોગમાં લેવાય તેવાં હતી, અને તેથી જ તેને અસાધારણ પ્રતાપવંતી વહાણે, એટલે કે જે વહાણમાં હાથીઓને ચડાવવા માનતે હતો. આવા સંજોગોમાં જે મૂર્તિ ખુદ કર ઉતારવાની સગવડતા સચવાય એવી રીતે બાંધવામાં મહારાજે પ્રતિષ્ઠિત કરી હોય તેનાં ગૌરવ, સામર્થ આવ્યાં હોય તેવાં વહાણો, એમ અર્થ થાય અને બીજી અને મહામ્ય કેટલાં બહોળા પ્રમાણમાં હોય તે માત્ર રીતે એમ પણ થાય કે વહાણને આકાર જ હાથીકલ્પનાને જ વિષય કહેવાય. આ મૂર્તિને લગતું વિશેષ એના સ્વરૂપને મળતું આવે તેવો હોય અથવા સામાન્ય
(૮૧) જેવાકે -શંખેસરા, અમીઝરા, જીરાવલા, સ્તંભન, ચમત્કાર નીપજ્યા હોવાની આખ્યાયિકા જોડાયેલી છે. તે કાધિ, સેરિસરે, અજાવરે, અંતરીક્ષ, પંચાસરે જગન્નાથ, વિષય અહીને ન ગણાય એટલે આટલો ઉલ્લેખ જ માત્ર કર્યો છે. (આ બધા સાથે પાર્શ્વનાથ શબ્દ જોડવો). જોકે (૮૭) આ હકીક્તને રાજા ખારવેલના સમય નિર્ણયની ઉપરનાં નામો તો તે તે સ્થાનમાં સ્થાપિત કરાયેલી પ્રતિમા છે વીસેક દલીલો પૃ. ૨૫ થી ૨૬૬ સુધી આપી છે તરીકે લેખવાનાં છે; પરંતુ તે દરેક સાથે અમુક પ્રકારના તેમાં ઉમેરી શકાશે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat
www.umaragyanbhandar.com
