________________
પંચમ પરિચછેદ ] આયુષ્ય અને રાજ્યકાળ
૩૪૯ in right orthodox fashion he spent his પહેલું અનુમાન-ગુફાન લેખ તેની રાણીએ last years as a sanyasi in the hills કોતરાવેલ છે. રાજા ખારવેલે તેમાં કાંઈ જાણે of Udayagiri, where the two-storied ભાગ જ લીધે દેખાતો નથી એટલે સમજાય છે કે, rock-cut palace still stands છેવટમાં, રાજ ખારવેલે સન્યસ્થ સ્થિતિ અંગિકાર કર્યાનું જે જુના ધર્મની પ્રણાલિકા મુજબ, તેણે પોતાના અંતિમ- જણાવાય છે. તે સ્થિતિ જ કદાચ બનવા પામી હેય. વર્ષો ઉદયગિરિની ટેકરી ઉપર સન્યસ્થ દશામાં બીજું–તેણે જો દીક્ષા લીધી હોય તે તેણે જે ગાળ્યાં છે, કે જ્યાં આગળ અદ્યપર્યત ખડકમાંથી ૩૬ વર્ષ રાજ્ય કર્યાનું કહેવાય છે તેને બદલે થોડાં કોતરી કાઢેલ બે મજલાને પ્રાસાદ ઉભેલો દેખાય છે; જ વર્ષ રાજ્ય કર્યું હોય અને બાકીનાં વર્ષ તે મુનિ
એટલે કે, તેણે જૈન દીક્ષા નહી પણ તેવી નિવૃત્ત અવસ્થામાં જીવંત રહ્યા હેય; એટલે તેમની ગાદી દશા ધારણ કરી હતી અને ઉદયગિરિ પર્વત ઉપર ઉપર તેમના કુંવરનો રાજ્યાભિષેક કરવાને મુલતવી જે ઠેકાણે હાથીગુફાને લેખ કોતરાવ્યો છે તે ઠેકાણે રખાયો હેય. તેવા સંજોગમાં આ બન્ને સમયને પિોતે તપશ્ચર્યા આદિ કરી પોતાનું શેષ જીવન (રાજસત્તાના ભોગવટાનો તથા મુનિઅવસ્થાને સમય નિવૃત્તપૂર્ણ કર્યું હતું. વળી તે કામમાં તેમની સરળતા મળીને) એકંદર અવધ ૩૬ વર્ષને આંક રહેશે. સચવાય તે માટે તેની રાણીએ તે સ્થાન ઉપર બે પરંતુ મુનિઅવસ્થા કલ્પી લેવામાં ઉપરની ટી. મજલાને આ ગુફારૂપી પ્રાસાદ બંધાવ્યો હતો. નં. ૬ પ્રમાણે બાદ આવે છે. એટલે તે કલ્પનાને
ઉપરોક્ત લેખકે કરેલું વિધાન, શોધખોળ કરતાં ત્યાગ કરે રહે છે. વળી લેખની પંક્તિ ૭ માં જો સત્ય ઠરે તે તે ઉપરથી નીચે પ્રમાણે અનુમાન જણાવાયું છે કે, વજધરવાળી રાણીને પુત્રરત્ન બાંધવાને અવકાશ રહે છે. જેને પાછાં ઐતિહાસિક સાંપડયું છે. આ પુત્ર યુવરાજ હેવા સંભવ છે. તેથી દષ્ટિએ તપાસી જોવાની જરૂરિયાત પણ લાગશે.
લેખ કરાવવાના સમયે તેની ઉમર માત્ર સાત
(૬) જે દીક્ષા લીધી હોય તો તે તેમને રાજકાજ કતરાવનાર તે રાણી છે, નહીં કે ખારવેલ પોતે આ પ્રમાણે સાથે સંબંધ પણ રહી ન શકે, તેમ પતે એકજ સ્થળે જૈનસાહિત્ય સંશોધકે વિશેષ ચોકસાઈ પૂર્વક નોંધ લીધી નિરંતર રહી પણ ન શકે. પરંતુ જે નિવૃત્ત અવસ્થામાં દેખાતી નથી. રહેવા માંડયું હોય તે તેના નામની આણ પણ ચાલુ
પરંતુ લેખમાં એવા અનેક શબ્દો માલમ પડે છે કે રહે, બીજા રાજ્યાભિષેક કરવાની જરૂરિયાત પણ ન રહે. જેથી લેખ કેતરાવનાર રાણી પાસે છે એમ સાબિત થઈ શકે તેમ પતે એક જ સ્થાન ઉપર હાથીગફાના બે માળવાળા છે; જેવા કેપ્રાસાદમાં) લાંબાકાળ રહી પણ શકે.
પંક્તિ તેઓએ નવ વર્ષ સુધી યુવરાજ એટલે સંભવિત છે કે, તેણે દીક્ષા નહીં લીધી હોય, ઉ=તેઓની ગૃહિણી વજષરવાળી પણ તદ્દન નિવૃત્ત દશામાં રહેવાનું પસંદ કર્યું હશે. જેથી , ૮ એમના કર્મોના અવતાને સતેષથી જ. આ. હિ. રી. સે. પુ. ૨ પૃ.૧૪માં જે શબ્દો લખ્યા છે. ૧૦=મહાવિજયપ્રસાદ તેઓએ આડત્રીસ લાખ વડે as a sanyashi (જુઓ ઉપર) તે વ્યાજબી લાગે છે. બનાવરા
(૭) હાથીગુફાનો આખો લેખ જ તેની રાણીએ કોત. (૮) ગત પરિચ્છેદે આ પ્રસંગનું વિવેચન કરતાં આપણે રોગો દેખાય છે તેથી અંહી તે શબ્દ અમે વાપર્યા છે એવો અનુમાન બાંધ્યો હતો કે સમતશિખર પહાડની
જે. સા. સં. ખંડ ત્રીજો અંક ૪ ના લેખમાં પૃ. ૩૬૬ તળેટી જેમ પ્રિયદર્શિનના ધૌલી નાગડાના ખડક લેખ ઉ૫ર પંક્તિ ૮માં લખ્યું છે કે “કલિંગ ચક્રવતી ખારવેલે જ
વાળા સ્થાને સંભવે છે તેમ આ હાથીગંફા લેખવાળા પતે કોતરાવેલ શિલાલેખ” જ્યારે તેજ પુસ્તકમાં પૃ. ૩% સ્થાને-ભુવનેશ્વરના ગામે-પણું સંભવે છે તે અનુમાન હવે પંદિત ૫ માં “એની સ્ત્રીએ એને બરાબર જ ચકવતી કહેલ અવાસ્તવિક કરે છે. છે,” બા પ્રમાણે રાબ્દો છે તે બતાવે છે કે શિલાલેખ (૯) જીઓ ઉપરની ટી. નં. ૧
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat
www.umaragyanbhandar.com
