________________
३४
વકીવઃ પર્વતેશ્વર
| [ દશમ ખંડ કરતે હો ત્યારે મહામંત્રીની ફરજે જે વ્યક્તિ અદા તેના સામાન્ય કે રાજકીય જીવન વિશે ક્યાંય કરી રહી હતી તેનું નામ રાક્ષસ જણાવ્યું છે. જ્યારે ઉલ્લેખ થયેલ વાંચવામાં આવતું નથી પરંતુ એકાદ આપણે અહીં પર્વતેશ્વર જેવા સામાન્ય નામને સ્થાને બે બનાવો નોંધાયાની જે હકીકત બહાર આવવા વક્રગ્રીવ અને તેની પાછળ ગાદીએ આવનારનું નામ પામી છે તે ઉપરથી તેનું અનુમાનિક સ્વરૂપ ચિતરી મકરધ્વજ ઉર્ફે મલયકેતુ જણાવ્યું છે. આ નામ શકાય તેમ છે કે પોતે વિલાસી જીવન ગાળતે હેવો કયાંથી અમને મળી આવ્યાં છે. તેનું બરાબર જોઈએ; તેનું મૃત્યુ જે આકસ્મિત સંયોગોમાં થવા ચોક્કસ સ્થાન અત્ર મળતું નથી. પરંતુ સર્વ વિગત પામ્યું છે તે ઉપરથી જ મુખ્યપણે આ અનુમાન ઘડવું બરાબર છે એટલે એક વખત ભલે નામની હેરફેર પડયું છે તેમજ તેને સમર્થન કરતા બીજા પુરાવાઓ પુરવાર થઈ જાય તો પણ ઇતિહાસની દષ્ટિએ આલેખા- આંધ્રપતિના જીવનમાંથી પણ લબ્ધ થાય છે. તે હકીકત યેલી હકીકત તે કાયમ જ રહે છે એમ સમજવું. એટલે આ પ્રમાણે છે. ખારવેલના વૃત્તાંતમાં પુરવાર કરાયું ઇતિહાસ આલેખનમાં હાલ તુરત રાજા ખારવેલના છે કે, તેણે અંધવંશના સ્થાપક રાજાશ્રીમુખને હરાવી પત્ર અને ઉત્તરાધિકારી તરીકે પર્વતેશ્વરના સ્થાને તે કરી. નસાડીને નાસિક ભેગા કર્યો હતો ત્યારથી આ વ્યક્તિનું નામ વક્રગ્રીવ કાયમ રાખ્યું છે. તથા તે અંધપતિઓ ખારવેલના ખડિયા જેવા બની ગયા વક્રગ્રીવના પુત્ર તરીકે મલયકેતુ ઉર્ફે મકરધ્વજ પણ હતા તથા અંધભૂ તરીકે ઓળખાતા થયા હતા. કાયમ રાખીશું. વળી આ મલયકેતુના પક્ષે રહીને સમ્રાટ આ અંધભ્રો પાછળથી રાજા વિક્રગ્રીવના રાજ્યકાળ ચંદ્રગુપ્તની સામે યુદ્ધમાં ઝઝુમનાર તરીકે વૈચક-કે- વળી સ્વતંત્ર બની બેઠા હતા એમ તેમના સિક્કા વૈરેચનનું નામ દેવાયું છે અને તેને મલયકેતુના કાકા ઉપરથી સમજાય છે (તે માટે જુઓ પુ. ૫ માં તરીકે હોવાનું જણાયું છે. એટલે તે બધાની વચ્ચે તેમના વૃત્તાંતે) એટલે સ્વભાવિક રીતે એવા અનુમાન સગપણ સંબંધ બતાવવા માટે આ સૈન્યપતિ વૈચકને, ઉપર જ રહે છે કે, રાજાવક્રગ્રીવ મેજશેખવાળું કલિગપતિ વક્રગ્રીવને ભાઈ તથા સમ્રાટ ખારવેલનો પુત્ર તથા ઈદ્રિયાસક્ત વિલાસી જીવન ગાળતે હવે જોઈએ. હેવાને નિર્દેશ આપણે પૃ. ૩૫૩ માં કરવો પડ્યો છે. આ દક્ષિણાપથના રાજાઓ, જેઓ ખારવેલના સમયે આ સિવાય તેના કુટુંબ વિશે વિશેષ કાંઈ જાણવામાં તેને આધીન હતા તે સ્વતંત્ર બની જવાથી, કલિંગ આવ્યું નથી. પરંતુ તેની ઉમર, ઉપરના પારિગ્રાફે જે સામ્રાજ્યની હદ વક્રગ્રીવના સમયે ઘણી સંકુચિત બનવા ૫૧ વર્ષની લખી છે તેમાં એટલું વધારે સૂચવી શકાશે પામી હતી; છતાંયે કલિંગાધિપતિની ગણના તે મહાકે, તેનું મરણ જે આકસ્મિક સંજોગોમાં બનવા પામ્યું રાજ્યના એક સમ્રાટ તરીકે જ થતી હતી. એટલા માટે જ હતું (જુઓ આગળ ઉપર) તેમ ન થયું હોત તો તેની પં. ચાણકયે રાજા ચંદ્રગુપ્ત તરફથી મગધ ઉપર ચડાઈ આયુષ્યદારી વિશેષ લંબાઈ હોત ખરી.
લઈ જવામાં આ વક્રગ્રીવ પર્વતશ્વરની મદદ મેળવવાની
(૪૨) પ્રાચીન ભારતવર્ષના આ આખાયે ઇતિહાસ પતિના ખંડિયા હતા અને પાછળથી મગધપતિના ખંડિયા અસલમાં લગભગ દશેક વર્ષ ઉપર લખાયેલ છે. તે સમયે થયા હતા. એટલે તેમના ઉપરની સાર્વભૌમસત્તા ને કે ફરી જે કાચી નેધ હતી તેમાંથી ઉપયોગી ઉતારે કરી કરીને ગઈ હતી ખરી, પરંતુ તેમની પોતાની સ્થિતિ છે જે ભૂલ્યા: કાચી નોંધ ફાડી નાંખવામાં આવી છે, એટલે અત્યારે તેની તરીકે હતી તે તે અમુક વખત સુધી કાયમ જ રહેવા પામી મેળવણી કરવાનું સાધન રહ્યું નથી. તેથી વિનંતિ કે પ્રગટ હતી અને એક કરતાં વિશેષ રાજાએ તેવા હતા માટે બહથયેલ પુસ્તકમાંની હકીકત જયાં અસંગત દેખાય વચન વાપર?' ત્યાં અત્ર દર્શાવેલી વિગત પ્રમાણે સુધારો કરીને
(૪૪) શ્રીમુખ તે પોતાના શેષ સત્તાકાળમાં પ્રભુત્વ વાંચી લે.
જ રહ્યો હતો પણ તેની પછી ગાદીએ આવનાર તેને પુત્ર (૪૩) ખારવેલના જ ખંડિયા હતા એમ હકીકત નથી; તથા નાનો ભાઈ ઇ. સ્વતંત્ર થઈ ગયા હતા તેથી અત્ર પરત છેડે વખત ખારવેલના અને તેના વંશ જ લિંગ આપણે બહુવચન વાપર્યું છે,
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
