________________
૩૩૪
ટકેલાં વિવેચનેની
[ દામ ખંડ
શ્રી પાર્શ્વનાથની મૂર્તિ છુપાયેલી પડી છે માટે અમુક સ્તંભને સામાન્યપણે "માનસ્તંભના નામથી ઓળખવિધિ પ્રમાણે પ્રયોગ કરવો એટલે શિવલિંગજી ફાટશે વામાં આવે છે. આવા સ્તંભ ઉભા કરવાની પ્રથા અને તેમાંથી તે મૂર્તિ પ્રગટ થશે. તે પ્રમાણે તેમણે ક્યારથી અમલમાં આવી છે તે વિશે કોઈ ખાત્રીપૂર્વક કર્યું હતું. આમ થવાથી જે પાર્શ્વનાથજીની મૂર્તિ સમય જણાવી શકાય તેમ નથી. પરંતુ ઉપરમાં પ્રગટ થઈ તેના ચમત્કાર વિશે દેશપરદેશ ખબર સાબિત કરી ગયા પ્રમાણે મૂળ મંદિરને નાશ જે ફેલાઈ જવા પામી આજ પ્રમાણે પાર્શ્વનાથના નામની ઈ. સ. ૩૦૦ આસપાસ થઈ ગયો હતો તે સમય સાથે અનેક પ્રકારના ચમત્કારની ૩ દંતકથાઓ પર્વતમાં ઉત્તર કે દક્ષિણ હિંદમાં ક્યાંય તે માનજોડાયેલી છે કે જેથી તેમની સ્થાપના જુદા જુદા સ્તંભ ઉભો કરાયે હેવાનું જણાયું નથી. જો કે સ્થળે કરીને, તે તે સ્થળને આશ્રયીને ના પાડવામાં સમ્રાટ પ્રિયદર્શિને, એક પત્થરમાંથી બનાવેલ (Moઆવ્યાં છે. જેમ એક આખ્યાયિકા અત્ર વર્ણવીને તેના noithic) સતંભલેખો અનેક સ્થળે ઉભા કરાવ્યા ચમત્કારનો ટૂંક ખ્યાલ આપ્યો છે, તેમ હજુ આગળ છે, પરંતુ તેવા સ્તંભોની ટોચે અમુક હેતુપૂર્વક સિંહાકૃતિ જતાં એક બીજી આખ્યાયિકા ઉતારવી પડશે. તેથી તેણે મૂકાવી છે. કેઈ સ્થળે દીપક પ્રગટાવવા જેવી ખાત્રી થશે કે આવા ચમત્કારો પાર્શ્વનાથની મૂતિ વ્યવસ્થા કરાવ્યાનું દેખાતું નથી તેમ વળી તેણે સાથે તો પરાપૂર્વથી૪ જોડાયેલા માલમ પડે છે. ઉભા કરાયેલા આવા સ્તંભલેખો માત્ર ઉત્તર હિંદમાં જ
ચોકમાંના ઉભા કરાયેલા તંભ વિશે–આવા દેખાય છે. ઉપરાંત એક બીજી હકીકત યાદ આવે છે;
વાલિયરની વચ્ચે આવજાવને થતો હતો એમ છે. વિક્ર- હઠાવવા જ લાભદાયક માનીને તેને તેમને તેમજ જાળવી રાખી માદિત્ય નામજ કોણ જાણે એવું થઈ પડયું છે કે તેમને હોય એમ દેખાય છે. સિદ્ધસેનજીએ પ્રગટ કરેલી મૂર્તિ તેજ કોઈ અન્ય પ્રદેશ કરતાં ઉર્જનની સાથે જ સંબંધ હોવાનું હોવા સંભવ છે. જે શુંગવંશી અમલે ઉપરનું આચ્છાદન થયું મનાઈ જવાય છે. છતાં માને કે તે વાલિયરપતિ હતા હોય તો, પુનર પ્રાકટય ઈ. સ. પૂ. ૫૭માં ઠરાવી શકાશે, અથવા તેં તેમને સમય ઇ. સ.ની આડમી સદીને બદલે પરંતુ ગુપ્તવંશી અમલે થવા પામ્યું હોય તે પુનર્ પ્રાકટય ઈ. સ. પૂ. ની પહેલી સદીને હવે તે પણ આ મૂર્તિના ઈ. સ. ૮ની શરૂઆતમાં ગણાશે. અમારી ગણત્રી પ્રમાણે ચમત્કારવર્ણનમાં કાંઈ બાધા આવતી નથી. અહીં તે ચમ- ગુપ્તવંશી સમયમાં તેનું આચ્છાદન થયેલું સમજાય છે.]. કાર પરત્વેજ વર્ણન લાગુ પાડવાનું છે એટલે કે પાશ્વ (૩) જુએ ઉપરની ટી. નં. ૬૪ના અંતિમ ભાગનું નાથની મૂર્તિ સાથે આ પ્રકારના ચમકારે સંલગ્ન થયેલા લખાણ. વળી વિશેષ માટે જુઓ પુ. ૧ પૃ. ૭૬ની ટીકાનું છે. (વળી સરખા ગત પરિચ્છેદે પૃ. ૩૦૩ ટીક નં. ૮૧નું વર્ણન તેમજ ૫.૧ ૫. ૧૯૭ અને ૨૨૪ પાને બીજી લખાણ) [સંભવ છે કે, જે મૂર્તિ સિંધુપતિ રાજા ઉદાયીનની દેવી પ્રતિમાની હકીકતનું વર્ણન છે. તથા ઉપરમાં દાસી પિતાની સાથે અવંતિમાં લાવી હતી અને જે માટે ૫. ૩૨૫ “તે મૂર્તિનું મહામવાળા પારાની શરૂઆતનું ઉદાયીને અવંતિ ઉપર ચડાઈ કરી હતી, અને જે મુર્તિ વર્ણન વાંચો. દેવી વાણીને લીધે અવંતિમાને અવંતિમાં જ રહેવા દેવી પડી (જ) પાશ્વનાથનો સમય ભલે ઈ. સ. પૂ.ની ૮મી જ હતી તેજ આ મૂર્તિ હોય (જુઓ પુ. ૧ પૃ. ૧૨૭ અને સદીને છે, છતાં તેમનું અવતરવું, તીર્થંકર થવું ઈ. ઈ. ચમ૨૨૪). તે મૂર્તિ એમને એમ ત્યાં રહી હતી. અવંતિ ઉપર કારો તો ગતકાળના કેવલજ્ઞાની અને તીર્થંકરોથી જાણતા હોય જન રાજાઓ થયા ત્યાં સુધી તે તેને વધે નહીં જ આવ્યો. જ. તેમણે ભવિષ્યમાં થનાર પાર્શ્વનાથની હકીકત પોતાના પરંતુ શુંગવંશીના રાયકાળે કે ગુપ્તવંશીના રાજ અમલે જ્ઞાનબળે જાણીને પ્રસંગોપાત જગતને નહેર કરેલી છે જે તે મૂર્તિની અવદશા કરીને શીવલિંગજીમાં ગુપ્ત રીતે સંતાડી ઉપરથી લોકોએ તેમની મૂર્તિઓ ભરાવી ભરાવીને પૂજવા રાખવામાં આવી હોય કેમકે તે પ્રતિમા ચમત્કારિક હેવાને લીધે માંડી છે. પાર્શ્વનાથ સદેહે આવ્યા પૂર્વે પણ તેમને મહિમા તેને નાશ કરવો તે ફાવ્યું ન હોય, કે ન હિતકારક લાગ્યો જે ખૂબ ખૂબ ગવાયો છે તથા તેમની મૂર્તિઓ બનાવાઈ હોય; એટલે તેનું બાહ્ય સ્વરૂપ બદલીને માત્ર તે લાભ છે તેનું કારણું ઉપર પ્રમાણે સમજવું.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat
www.umaragyanbhandar.com
