________________
૨૮૮ હાથીગુફાના લેખના
| [ દશમ ખંડ હવે એટલુંજ થઈ પડે છે કે, એવી કઈક પરિસ્થિતિની implied of the Mahavira Era is કલ્પના રજુ કરવી જોઈએ, કે જેમાં ઉપરના ઐતિ- actually found in the inscription=એમ હાસિક ત્રણે મુદા સાબિત થઈ જતા પણ દર્શાવી શકાય સ્વીકારવામાં આવે છે કે તે વર્ષોની ગણત્રી મહાવીર તેમજ તેની સાથે સમય જે ૧૦૩ વર્ષને નોંધાયો છે. સંવત પ્રમાણે કરી છે, પરંતુ દુર્ભાગ્યની વાત છે કે તે ખારવેલના જણાવ્યા પ્રમાણે તેના રાજ્યાભિષેક પછીનું લેખમાં ખરી રીતે મહાવીર સંવતના નામનો સ્પષ્ટપણે પાંચમું વર્ષ હોવાને મેળ પણ મળી જતા દેખાય. કે અધ્યાહારરૂપે પણ નિર્દેશ કરાયો નથી. એટલે જયારે આ પ્રમાણે બધી વાનીઓ તૈયાર કરીને રજુ છેવટ સાર એ થયો કે તે ૧૦૩ને આંક મહાવીર કરાઈ છે, ત્યારે આપણે તે હવે માત્ર ગણિતના સંવતનો છે અને તેજ સાલ ખારવેલના રાજે પાંચમા સરવાળા-બાદબાકીના નિયમે જ કામ કરવું રહે છે; કે વર્ષની છે; એટલે કે પિતાનું પાંચમું વર્ષ, તેજ મહાવીર ૧૦૩માંથી પાંચ બાદ કરતાં જે ૯૮ રહે છે તે સાલમાં સંવત ૧૦૩ની સાલ હતી એમ થયું, તથા જે નહેર ખારવેલનો રાજ્યાભિષેક થયાનું ગણી લેવું તેમ તે પોતે કલિંગમાં લંબાવી છે તે પ્રથમ મગધ દેશમાં ૯૮ને આંક કયા સંવત્સર હોઈ શકે તે શોધી કાઢવું નંદ રાજાએ બંધાવી-ખોદાવી હતી; માટે તેનું નામ પણ હવે સહેલ થઈ જાય છે. કેમકે એક બાજુ તે પણ અંદર આવી જાય છે. છતાં અર્ધ બેસારવામાં કોઈ સંવતની આદિ, નંદ પહેલાના સમયની પૂર્વે થઈ ગયાની પ્રકારે ગેરસમજૂતી રહી ન જાય, માટે લેખમાં હકીક્ત છે. બીજી બાજુ નંદને સમય મ. . ૫૫ થી કાતરાવ્યા પ્રમાણે, તે શબ્દને સમાસરૂપે ગોઠવી કાઢ્યા ૭૧ સુધીને સાબિત થઈ ગયેલ છે. ત્રીજી બાજુ છે. આમ કરવાથી સમયનો નિર્દેશ પણ કરાયો તથા નિંદ વંશ અને રાજા ખારવેલના વંશ વચ્ચે કેટલાક વાક્ય રચના કરવાની ખૂબીનું પ્રદર્શન પણ કરાયું. સમય પૂર્વથી એક જન પ્રતિમાને માટે ખચાખચ થઈ આ પ્રમાણે અર્થ બરાબર બેસત થઈ ગયો છે. રહ્યાનું જાણીતું છે. ચોથી બાજુ બંને વંશો જે અને તે સુચીકર છે એમ સાબિત થાય છે. છતાં મતાનુયાયી પુરવાર થઈ ચૂક્યા છે. પાંચમી બાજુ એક અન્ય ગ્રંથકારે બીજા પ્રકારની સૂચના કરી છે જૈનધર્મના પ્રવર્તક તરીકે મહાવીરને ગણાય છે અને તે પણ વિચારવા યોગ્ય તથા સુઘટિત છે તેની ચર્ચા તેમનો સંવત ઈ. સ. પૂ. પર૭ થી ગતિમાં મૂકાયો છે. નીચેની કલમ (૬)માં કરવામાં આવી છે. આમ સર્વ પ્રકારની સામગ્રી તૈયાર પડી છે. પછી () ખોદાયેલી નહેરને તનસૂલિયા વાટે રાજધાનીની તે ગણિતની ગણત્રીજ કરવી રહે છે. કાવે તે પ્રથમ અંદર લઈ આવ્યા-આને અર્થ એમ થાય છે કે, જે ઈ. સ. પૂ. ૫૨૭ લઈ તેમાંથી ૯૮ બાદ કરી લ્યો નહેર નંદ રાજાએ પોતાના દેશ મગધમાં અમુક સમયે કે પ્રથમ ખારવેલના રાજ્યોહણનો સમય ઇ. સ. પૂ. બોદાવી હતી તેને જરૂર પડતાં, લંબાવીને તનસૂલિય ૪૨૯ ને ઠરાવ્યો છે તેમાં ૯૮ને ઉમેરો કરીને પરહની વાટે રાજા ખારવેલ પોતાની રાજધાની સુધી લઈ સાલ ઉભી કરે, તે પણ એજ સાર નીકળશે કે ગયા હતા. આ વાક્યથી અનેક માહિતી ઉપલબ્ધ તે આંક મહાવીર સંવતને જ છે. આપણું મંતવ્યને થાય છે. (૧) નંદ રાજાએ નહેર ખોદાવી હતી ડૉ. કેનાઉ ટકે આપતાં જણાવે છે કે, ૫૨ (it) is (૨) કયારે અને (૩) શા માટે ? તે જણાવાયું નથી. postulated that the years are reckon પરંતુ રાજા ખારવેલે (૪) તનસૂલિય નામના પ્રદેશ ed in the Mahavira Era, but unfor- વાટે (૫) જેનું નામ જણાવાયું નથી એવી પેાતાની tunately no mention expressed or રાજનગરી સુધી તે નહેરને લંબાવી લીધી હતી,
(૫૧) પ્રથમ ગોટલી કે પ્રથમ આબે, એ જેમ કહેવું મુકેલ થઈ પડે છે તેમ આ કિસ્સામાં બન્યાનું પણ માની લે
તે
ખોટું નથી. પરંતુ છેવટે બધી સ્થિતિ સ્વીકારવી રહે છે. (૫૨) જુએ એકટ એરીએન્ટેલીયા ૫. ૨૪-૨૬
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
