________________
હાથીગુફાના લેખના
[ દશમ ખંડ
તે પ્રસંગની યાદ, ધ્યાનમાં રાખવાનું સૂચન જ માત્ર બાંધીને પાછા હઠી જવું પડયું ?૬૩ વળી બીજી વાત એ અમારે કરવાનું છે, ઉપરાંત જણાવવાનું કે આટલા છે કે આ હકીકત તેમણે પુષ્યમિત્ર અને પંતજલીના આટલા સંજોગોને મેળ ખાતાં છતાં પણ તેમણે સમકાલીન તરીકે રાજા ખારવેલને ગણીને ગોઠવી દેરેલાં અનુમાન કેવાં ખોટાં કરે તેમ છે તે નીચેની કાઢી છે તેથી તેનો સમય હજુ ડિમિટ્રીઅસની લગભગ સમજૂતિથી તેઓશ્રીને રોશન થશે.
આવી જાય છે, પરંતુ તેને ખરે સમય તે ઈ. સ. વાત એમ છે કે, ડિમિટ્રી અને સમય જ જુદે પૂ. ૪ર૯નો હવે સાબિત થઈ ચૂક્યો છે. એટલે છે. પુ. માં આપેલી સમયાવલીના પૃ. ૬માં ઇ. સ. પૂ. કહેવાનું એ રહ્યું કે, ખારવેલના સમયે તે શું, પરંતુ ૧૮૩ની વિગત ઉપરથી ખાત્રી થશે કે, તેનું મરણ છે. તેની પછીના બસો વર્ષો સુધી પણ, કોઈ યવન રાજાએ સ. પૂ.૧૮૧ના અરસામાં થયાનું નોંધાયું છે; જ્યારે મુખ્ય હિંદુસ્તાનમાં પગજ દીધે નથી. સૌથી પ્રથમમાં પ્રથમ મિત્રનું મરણ તે તેની પૂર્વે રાત વધે એટલે ઇ. સ. જે કોઈ યવનપતિ હિંદ ઉપર ચડી આવ્યો હોય તે પૂ. ૧૮૮માં અને પતંજલીનું ઈ. સ. પૂ. ૧૦૦માં થઈ તે એલેકઝાંડર ધી ગ્રેટ છે અને તેને સમય ઈ. સ. ચૂક્યું છે. તેમ પુષ્યમિત્રની જીવંત અવસ્થામાં યવનોએ પૂ. ૩૨૭ છે તે પછી મિટ્રીઅસનું નામ પડ્યું શાકેત ઉપર ચડાઈ કરાવાની જે હકીકતનું દર્શન ખારવેલના સમયે ક્યાંથી સંભવે ? મતલબ કહેવાની ભગવાન પતંજલીએ કરાવ્યું છે તેડિમિટ્રીઅસના પિતા એ છે કે, જેમ બહસ્પતિમિત્ર તે પુષ્પમિત્ર નથી યુથી ડીમસને લગતું છે. એટલે કે તે વાકય પણ સાચું અને તે દ્વિતીય પરિચ્છેદે આપેલ ૧૮ દલીલ તથા આ પરિસ્થિતિ પણ સાચી. પરંતુ વ્યક્તિઓ ભિન્ન ભિન્ન; લેખમાં પણ પ્રસંગોપાત જણાવેલ બીજી બે ત્રણ કદાચ ઉપરોક્ત ચડાઈવાળો પ્રસંગ મિનેન્ડરને આશ્રયીને દલીલ જુઓ) કરતો, તેમ લિમિટે તે ડિમિટ્રીઅસ૮ લખા હોય (જુઓ ટી. નં. ૬) પણ તેમ તે બનવા પણ નથી; તેમજ યવનરાજ અને મથુરા શબ્દનું જોગ નથી લાગતું કેમકે ભગવાન પતંજલીનું મરણ વાંચન જે કરાયું છે તે પણ સાચું નથીજ. યવનનીપજ્યા બાદ મિનેન્ડરની રાજકીય કારકીર્દીને સમય રાજને બદલે વનરાજ શબ્દ છે અને મથુરાને બદલે આવે છે એટલે મિનેન્ડરે સાકેતને ઘેરો ઘાલીને જતી દક્ષિણ હિંદમાં આવેલું મદુરા-મધુરા નગર છે; કેમકે લીધાની બાબતનું વર્ણન ભગવાન પતંજલીના મુખે મૂળ લેખમાં વારિતુ મધુર અવયાતો શબ્દ હેવા થયાનું સંભવીત જ નથી. છતાં એક બારગી માની લ્યો છતાં, અત્યાર સુધી તેને વિમોવડું મથુરામપયાનો કે ઉપરના બન્ને પ્રસંગો-યુથીડીમસે કે મિનેન્ડરે સાકેતને આ અર્થ જે કરાય છે તેને બદલે એક લેખકે ૯ ઘેરો ઘાલ્યાના-ડિમિટીએસના રાજ્ય બન્યા હતા તે, વિપુષેતું તો, આ પ્રકારનો તેને અર્થ છે પણ પ્રશ્ન એ થાય છે, કે જ્યારે ડિમિટ્રીઅસ પોતે સતલ- બેસાર્યો છે તે વધારે વ્યાજબી ઠરે છે. છતાં આ જ નદીની પૂર્વ બાજુની ભૂમિ ઉપર પગ મૂક્યા જેટલો વાકષમાંના અનેક અક્ષરોનો ઉકેલ ગમે તેવી રીતે કરે, પણ ભાગ્યશાળી થયો નથી, ત્યારે સતલજ નદીની પૂર્વ તેમાં વાંધો લેવા જેવું નથી, પરંતુ મૂળમાં મg શબ્દ કેટલા અંતરે આવેલ અયોધ્યા સુધી કે મથુરા સુધી જે છે તે તે ‘મથુરા કરતાં મદુરા નું વધારે સૂયન • તે આવી પહોંચ્યો કયારે? કે જેથી તેને ગાંસડાપોટલાં કરતો શબ્દ છે. એટલે સર્વ કથન જે અત્યાર સુધી ઉત્તર
(૧૬) શાકેત શબ્દ છે કે શાકલ, તે પ્રથમ નકી થવું તેમનાં જીવનચરિત્રો જુએ.) જોઈએ. શાલ હોય તો શિયાલકેટ સમજવું. અને તેને (૧૭) જુએ છે. હિ. ક. ૧૯૨૯, પુ. ૫ પૃ. ૫૯૭ ઘેરો ઘાલનાર ડિમિટ્ટીઅને પિતા યુથી ડીમસ હતેજ્યારે (૧૮) ડિમિટીએસનો બાપ યુથીડીમાસ કહેવાનો તેમને સાકેત શબ્દ હોય તે, અયોધ્યાનગરી થાય અને તેની ઉપર હેતુ છે કેમકે આખું લખાણ તે પ્રસંગને આશ્રીને લખેલ છે. ચડાઈ કરનાર કિમિટીએસને સરદાર અને તેની ગાદીએ (૧૯) જુઓ જેનીઝમ ઇન નૈર્થન ઈન્ડિયા નામનું પુસ્તક આવનાર મિનેન્ટર હતો. (આ બધાં વર્ણન માટે પુ.માં (કર્તા સી. જે. શાહ; પ્રકાશક ઑગમેન્સ કાં) ૫,૧૬૧ની ટીકા,
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
