________________
ખા-વેલના
[ દશમ ખંડ
કે ચોથી સદી માને, તે યે એટલું તો નક્કી જ થયું (૨) તેવું નામ દક્ષિણ હિંદના જૈનોમાં સૌથી પ્રથમ કહેવાશે કે વિદ્વાનોએ, આ પુરાણના આધારે જે જણાય છે (૩) તે જૈન સંપ્રદાયની એક શાખા છે સમય આંધ્રપતિઓને ગોઠવ્યે રાખ્યો છે, તે સમય પણ તેનો દક્ષિણ હિંદમાં પ્રચાર થયો જણાતો નથી તેમનો નથી જ. જે આઇ આધ્રપતિઓનો સમય (૪) ઉત્તર હિંદના જૈનોની તે શાખા સંભવે છે (૫) કરવો પડે છે. તે શ્રીમન તો તેને સંસ્થાપક જ છે: ભદ્રબાહુ અને ચંદ્રગુપ્તના સમયે જે મેટું તડ જિન એટલે તેનો સમય કરે કરે ને કરે જ. તેમ વળી શ્રીમુખ સંપ્રદાયમાં ઉભું થયું છે તેની પૂર્વનાં સમયની તે શાખા તથા ખારવેલ તો સમકાલીનપણે થયા મનાય છે. દેખાય છે (૬) તેમ આ શાખાને ચેદિવંશ સાથે સંબંધ એટલે ખારવેલને સમય પણ ફેરવીને ઇ. સ. પુ. ની હશે એમ માલમ પડે છે. આ છ હકીકતમાંથી પાંચ ચોથી સદીમાં તે લઈ જવો જ પડશે. મતલબ કે વિશે આપણે અત્રે કાંઈ કહેવાની જરૂર નથી. માત્ર ખારવેલ અને પુષ્યમિત્ર સમસમયી નથી જ.
જે પાંચમી છે તેનું જ પ્રમાણ અહીં લેવું રહે છે. તે ' (૧૯) એક અન્ય ગ્રંથકાર જણાવે છે કે ૪૦ ઉપરથી સમજાશે કે આ ચેદિયકુળની ઉત્પત્તિ મૌય. “It must be observed that the સમ્રાટ ચંદ્રગુપ્તના સમયની પૂર્વે થઈ હતી એમ તેમનું Chetiya Kula mentioned in the Khar
માનવું થાય છે. ચંદ્રગુપ્તની પહેલાંની થઈ, એટલે vela grants, the earliest perhaps of
અશોકની પણ પૂર્વેની થઈ જ; તેમ પુષ્યમિત્રની પહેલાં South Indian Jains, is a branch of the તે ઘણાં વર્ષોની થઈ; મતલબ કે ખારવેલનો સમય Jains, which has not spread itself in
પુષ્યમિત્રની પહેલાં ઘણાં ઘણાં વર્ષોને છે. એટલે S. India. It perhaps represents one
ખારવેલ અને પુષ્યમિત્ર બંને સહમયી નથી જ. of the Jain Sakhas of N. Indian
(૨૦) હાથીગુફાના લેખની લિપિ અને સમ્રાટ origin, which flourished before the
પ્રિયદર્શિનના લેખેની લિપિ વચ્ચે તુલના કરવાથી કેની great schism in the time of Bhadra.
પ્રાચીન છે તે તે લિપિ વિશારદને વિષય કહી bahu and Chandragupta. Possibly
શકાય; પરંતુ જે તે બેની સરખામણી કરશે તે this branch belonged to Chedi kingdom
હિંમત છે કે, રાજા ખારવેલના લેખની લિપિ વિશેષ =એમ નોંધ કરવી જોઇએ કે, ખારવેલે કરેલાં પ્રાચીન પુરવાર થશે. દાનપત્રમાં ચેતિયલનું જે નામ આવે છે અને જે ઉપર પ્રમાણેના પરાક્ષ અને અપક્ષ, હકાર દક્ષિણના હિંદી જેમાં સૌથી પ્રથમ છે, તે જૈન. તથા નકાર ઉત્તરવાળા અનેક પુરાવાથી સાબિત કરી ધર્મની એવી શાખા છે કે જે દક્ષિણ હિંદમાં ફેલાવો બતાવાય તેમ છે કે (૧) ખારવેલ અને પુષ્યમિત્રને પામી નથી. ઉત્તર હિંદમાંથી ઉદભવેલી જૈનેની સમય એક નથી (૨) ઉલટું ખારવેલ તો પુષ્યમિત્રથી શાખામાંની કદાચ તે એક હશે; તેમજ, ભદ્રબાહુ ઘણાંય વર્ષ અગાઉથી થઈ ગયો છે (૩) તેમ જ પુષ્યઅને ચંદ્રગુપ્તના સમયે જે મોટું તડ પડયું હતું, તેની મિત્રનું બીજું નામ બૃહસ્પતિમિત્ર હતું જ નહીં, અને અગાઉ તે થઈ હશે. સંભવ છે કે આ શાખા ચેદિ હાઈ પણ શકે નહીં (૪) બૃહસ્પતિમિત્ર તે એક તૃતીય રાજ્યની હશે.” એટલે તેમનું કહેવું એમ છે કે (૧) અને સ્વતંત્ર જ વ્યક્તિ છે (તે માટે નંદવંશની હકીકત ખારવેલના દાનપત્રમાં ચેતિયકુલનું નામ આવે છે. જુઓ). આ પ્રમાણે નિરધાર થઈ જાય છે. તેને વળી
(૪૦) જૈ. સ. ઇ. ભાગ. ૨. પૃ. ૮૮-૮૯
લેખની સમજૂતિ અપાય નહીં, ત્યાંસુધી સમજવાને જરાકઠિન (૧) આ ઉપરાંત જૈન સાહિત્યમાંથી એક બે પુરાવા મળી પડે તેમ છે; માટે મુલતવી રાખવા પડયા છે. જુઓ આગળના આવે છે. પરંતુ તે અત્રન ઉતરતાં આગળના પ્રકરણે હાથીશંકાના પરિકે “દુષ્કાળ અને મૃતનું સંરક્ષણ’ વાળા પારિમાર્ક
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
