________________
૨૭૨ ૧૦૩ના આંકની
[ દશમ ખંડ ન લીધે હોય? મતલબ કે, એક કલ્પના તે આંક સમયે–જ થઈ હોય (૧) પ્રથમ વિભાગે મહારાજ ચેદિસવતને હવાની થઈ હતી (૨) અને બીજી કરકંડ મહામેધવાહન કલિંગપતિ બન્યો ત્યારથી, એટલે એમ થઈ હતી કે, તે આંક ભલે મહાવીર સંવતનેજ ઈ. સ. પૂ. ૫૫૮થી (પુ. ૧ પૃ. ૧૬-૮) અથવા વિકલ્પ હૈય; પરંતુ તેની આદિ તેમના નિર્વાણસમયથી એટલે ઇ. સ. પૂ. ૫૬૩ (તે જ પુસ્તક પૃ. ૧૬૮ની ટીકા) ઈ. સ. પૂ. પરથી ગણાતી હોવાનું જે અત્યારે (૨) ઈ. સ. પૂ. ૫૩૭માં બીજા વિભાગે રાજા સુરથ મનાઈ રહ્યું છે તેને બદલે તેઓ જ્યારથી અહંનપદને ગાદીએ બેઠા ત્યારથી (૩) ત્રીજા વિભાગે ઈ. સ. પૂ. પામ્યા ત્યારથી૪૯, એટલે ઈ. સ. પૂ. ૫૫૬ (જુઓ ૪૭૫ માં રાજ ક્ષેમરાજ કિલિંગપતિ બન્યો ત્યારથી પુ. ૧. પૃ. ૩૯૭ની સમયાવલી)ના સમયથી કાં ન (૪) અથવા રાજા ખારવેલ પોતે ઇ. સ. પૂ. ૪૨૯માં ગણાઈ હોય ? કેમકે, જે કોઈ સંવતનો પ્રચાર થયે છે ગાદીએ બેઠે ત્યારથી. વળી ખારવેલે લેખમાં સ્પષ્ટપણે તેમાંના લગભગ સર્વેને પ્રારંભ૧૦, જેના સ્મારકમાં ૧૦૩ના આંકને અને રાજા નંદને ઉલેખ કરેલ તેમને ઉદભવ થયો છે, તેમના મરણ સમય સાથે છે. શું પ્રસંગ છે તેની હકીકત ભલે સંદિગ્ધમાં રહે, કદાપિ સંબંધ નથી જોડાયે, પરંતુ રાજા હોય તે છતાં એટલું નિઃશંક તેનું કહેવું થાય છે જ, કે તે તેના રાજ્યાભિષેક સાથે, કે ધર્મપ્રવર્તક હોય તો સમય સાથે રાજાનંદનો કોઈને કોઈ પ્રકારે સંબંધ હતો જ; તેમના જીવનના અન્ય ઉજવળ પ્રસંગના૫૩ સમય તેમ એ પણ સ્વાભાવિક છે, કે જે તે સમયને નંદસાથે જ તે સંયુક્ત કરાયો નજરે પડે છે. તે પ્રથાને રાજાની સાથે સંબંધ ધરાવતે ઘટાવી બતાવવા અનુસરીને મહાવીરના સંવતનો પ્રારંભ પણ ઈ.સ.પૂ. હોય તો તે સમયે રાજા નંદની હયાતી હેવી જ પરને બદલે ૫૫૬ સાથે કદાચ જોડાયા હોય? આ જોઇએ. એટલે તાત્પર્ય એ થયો કે, ઉપરના ચાર બે શક્યતાઓ વિચારીને કેમ પડતી મૂકવામાં આવી અંકમાંથી એ કર્યો આંક છે કે જેનાથી ચેદિ છે તે હવે દર્શાવીએ.
સંવતનો પ્રારંભ થયો ગણીને ૧૦૩ ની સાલ જ્યારે પ્રથમ ચેદિસંવતવાળી બાબત તપાસી જોઈએ. આવે. ત્યારે નંદરાજાની હયાતી હતી એમ બતાવી જે ચેદિસંવત વપરાયો જ હેય, તે તેની સ્થાપના શકાય. ઉપરના ચાર આંક ઈ. સ. પૂ. ૫૫૮ (વિકલ્પ નીચે જણાવેલ ચાર પ્રસંગમાંથી એકને લીધે–તે ૫૯) ૫૩૭, ૪૭૫ અને ૪૨૯ છે તેનાથી પ્રારંભ
(૪૯) જીઓ ઉપરમાં પૂ૬૧ ટી. નં. ૫ અને ૬ ની કેટલાકે જોડો છે; તેમ એ પણ સત્ય છે, કે કેટલાકએ તેમના હકીક્ત તથા નીચેની ટીક નં. ૫૨ માં બુદ્ધની જ્ઞાનપ્રાપ્તિ નિર્વાણ એટલે જ્ઞાનપ્રાપ્તિની સમય સાથે જોડયા છે (જુઓ સાથે જોડાયેલ બુદ્ધ સંવતને પ્રારંભ થયો હતો તે હકીકત. ૫. ૨. ૫. ૮ થી આગળમાં તથા ટીકાઓમાં લખેલી ચચી)
(૫૦) થોડાંક દષ્ટાંત માટે જુઓ પૃ. ૧૦૬ માં બના- એટલે તેમાં અને પ્રસંગોને ઉપયોગ કર્યો લેખાય તેમ છે. વેલ કોષ્ટક
વળી જુઓ નીચેની ટીકા. નં. ૫૩ (૫) જે કે કહેવાય છે કે, મરણ (અથવા રાજવંશની (૫૩) ઈસવીસન જેના સ્મારકમાં ચાલુ થયા છે તે પડતી થવાના) સમયથી પણ તેમના સંવતની આદિ થઇ ઇસ ભગવાનના મરણને કે જન્મને કે અન્ય પ્રસંગ ન શકે છે (જુઓ ઉપરમાં પૂ. ૬૫ ટી. નં. ૮ માં કે. . લેતાં, તેઓ જ્યારે ત્રણથી ચાર વર્ષના હતા ત્યારનો પ્રસંગ ૨. ૫, ૧૬૨ પારા. ૧૩૫નું છે. રેમ્સનના મતનું અવતરણ) જેડાયો છે. (જુઓ પૃ. ૧૦૬ માં બતાવેલ કોઠે) ત્યાર પરંતુ તે એકે દષ્ટાંત નોંધાયાનું હજુ જાણવામાં આવ્યું મુસ્લીમ ભાઈ એ જે હીજરી સંવત વાપરે છે તે તેમના નથી. સરખાવો નીચેની ટી. ન. ૨૨, ૫૩ નું લખાણ તથા પયગંબર સાહેબના જીવનકાળમાં અમુક પ્રસંગ બન્યા હતા પ્રસંગે; તે દર્શાવવા અત્ર “કદાપી' શબ્દ વાપરવો પડે છે. તેના સ્મારકમાં વાપરે છે. એટલે કે (સરખાવો ઉપરની ટીકા
(૫૨) ખરી વાત છે કે જેમ બૌદ્ધ ધર્મના પ્રવર્તક નં. ૫૧ ની હકીકત) સંવતની વપરાશ બહુધા મરણના બુદ્ધ ભગવાનના પરિનિર્વાણ સાથે તેમના સંવતનો સંબંધ સમયની નોંધ લેવા માટે વપરાતી નથી.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
