________________
૨૮૪
હાથીગુફાના લેખના
[ દશમ ખંડ
વાળા પ્રદેશમાં મોટી સેના લઈને ઝંપલાવ્યું અને સાત કાંઈ. તે ઉક્તિ અનુસાર શ્રીમુખની દક્ષિણ હિંદના કરણીના સૈન્યને એ તે પીછો પકડયો કે તેને સમ્રાટ થવાની મહત્વાકાંક્ષા મનમાં જે હતી તે તે એકદમ પાછા હઠવું પડયું હતું; એટલે સુધી કે, ગોદાવરી મનમાં ને મનમાં જ રહી ગઈ, ઉલટું તેને રાજા અને કૃષ્ણ નદીનો આખેયે પ્રદેશ ખાલી કરીને ઠેઠ, ખારવેલનું સાર્વભૌમત્વકે સ્વીકારવું પડયું અને તે નદીઓનાં મૂળવાળો જ્યાં મુલક છે અને જ્યાં વિશેષમાં પોતાના વંશને “અંધભૂલ્યાઃ '૪૭ (જે નાસિક નગર આવેલ છે ત્યાં સુધી ખસી જઈ બલકે આંધ્રપતિઓ અન્યને સેવકે–ભ્રત્યા; છે એવા) તરીકે ત્યાં જ આસરે લેવાની તેમને ફરજ પડી હતી. આ ઓળખાવવા પડ્યા છે. બનાવ બન્યાથી શ્રીમુખને પોતાની રાજગાદી પૈઠણ (મા) કવેના (કૃષ્ણ વેણુ) નદી; આ ઉપરથી અને નાસિકના પ્રદેશમાં સ્થાપવી પડી હતી. જે ખારવેલ સમજાય છે કે જેમ કૃષ્ણા નદીનું બીજું નામ વેણું તેને માથાને મળ્યો ન હેત, તે કદાચ શતકરણ હોવાથી કૃષ્ણવેણુ તેને કહેવાય છે, તેમ અન્ય એના રાજ્યારંભના સમયથી જ દક્ષિણ હિંદના લગભગ નદીઓને પણ વેણુ નામથી ઓળખાતી હેવી સર્વ પ્રાંતો ઉપર, તેઓનું સાર્વભૌમત્વ સ્થપાઈ ગયું જોઈએ. (જુઓ પુ. ૧. પૃ. ૧૫૧ તથા તેની ટીકાઓ) હેત; પરંતુ મનુષ્ય ધારે છે કાંઈ અને કુદરત કરે છે વેણાને બેન્ના પણ કહેવાય છે. અને તેથી તેના તટ-કાંઠા
(૪૫) શતવાહન વંશની સ્થાપના મ. સં. ૧૦૦ માં ચાલી જતું હતું. થઈ છે અને તુરત જ આ હાર ખાવી પડી છે એટલે પઠ- (૪૭) સરખા “શંગભયા'ના અર્થ સાથે (પુ. ૩. ણમાં ગાદી ની સ્થાપના કરવી પડી છે તથા ત્યાં ઠરી ઠામ પૃ. ૪૯: પુ. ૧પૃ. ૧૫૪, તથા ૩૯૦ ઈ. ઈ.) અત્ર એટલું કેટલાય વખત રહેવું પડયું છે. બાકી રાજ્યના આરંભમાં ઉમેરવું પડશે કે, પ્રત્યાને પ્રયોગ વપરાશમાં હતા તે બીરારવાળે ભાગ જ પ્રથમ કબજે કર્યો હતો. એટલે તે સમયે ગણાયની પદ્ધતિ જેવું કાંઈક હતું ખરું. જ્યારે રાજગાદી તે પ્રદેશમાં જ કરી કહેવાય. હવે સમજાશે કે શુંગભત્યા; ને પ્રયોગ થયો હતો ત્યારે તે ખાલસા રાજ્યબીરાર પ્રાતમાં તેમની રાજગાદી તરીકે સ્થાપના કે થઈ ખંડિયા રાજ્યની પદ્ધતિ પણ અમલમાં મૂકાઈ ગઈ હતી. હતી પણ તે સ્થાન છે એક માસ જ રહેવા પામ્યું છે અને એટલે શુંગભત્યા; શબ્દ છે તે શુંગવંશની ખરેખર સ્થાપના પછી તે પૈઠણને પસંદ કરવું પડયું છે.
થઈ હતી તે પૂર્વેની તેમની સ્થિતિ બતાવનાર શબ્દ જ છે, | (વરાડ પ્રાંતને કબજો મેળવીને ત્યાં મહારથી નામના નહીં કે તેઓ ગાદીપતિ બન્યા હતા છતાં ત્યાઃ કહેવાતા જે સરદારે, નંદવંશી રાજાઓની હકુમતમાં સૂબા પદે હતા હતા (જેમ અંધભત્યાંઃ ની બાબતમાં બન્યું છે તેમ) તેને તેજ મહારથીને પોતે હકમત ઉપર પાછા સ્થાપ્યા હતા. તે બતાવવા માટે વપરાય છે. મતલબ કે બન્ને શબ્દને તથા વિશેષમાં તેઓ તેના તાબે આવ્યા છે તેની નિશાનીમાં, અર્થ એક છે પણ સ્થિતિ જુદી બતાવનાર છે. પરંતુ વિદ્વાનોએ તેમાંના એકની પુત્રી વેરે પોતાના બે પુત્રને પરણાવ્યું જે ભાવાર્થમાં લાધે છે તે તેને અર્થ થતા જ નથી, હતા. આ મહારથી તેજ પેલા નાસિક અને નાના પાટવાળા એટલું ખાસ ધ્યાનમાં રાખવાનું છે. શિલાલેખમાં વર્ણવાયેલી રાણું નાગનિકાનો પિતા સમજ.) એક વિદ્વાનના અંધભૂલ્યા વિશેના વિચારે કેવા છે તે
(૪૬) રાજા ખારવેલે પ્રમુખને હાર ખવરાવ્યા છતાં માટે જુઓ પુ. ૩, પૃ. ૩૫૫ ટી. નં. ૧૩. તેનો મુલક પિતાના સામ્રાજ્યમાં ભેળવી લીધો નથી; તેમજ (૪૮) અહીં જેમ નદીની ઓળખ માટે અમુક વિશેષણ પદભ્રષ્ટ કરીને તેને રાજપદના ભોગવટાથી વંચિત કર્યા પણ જોડાયું છે તેમ કેટલેક ઠેકાણે નગરની ઓળખ માટે પણ નથી. આ હકીકત સિદ્ધ કરે છે કે તેનું માનસ ભૂમિભ વિશેષણ જોડવામાં આવે છે. જેમકે વર્ધમાનપુર-આણંદપુર. તરફ ઢળ્યું નહોતું. બલકે એમ કહો કે કાળદેવની અસર (જુઓ બુદ્ધિપ્રકાર. ૧૯૩૪ પૃ. ૫૮ તથા ૩૧૮આગળ (જીએ પુ. ૧, ૫, ૭ થી આગળ; જ, જમીન અને જેરૂ (જૈન ધર્મ પ્રકાશ, માસિક ભાવનગર ૧૯૮૫ વૈશાખ વાળ ચર્ચા) હજી તે સમયે થવા પામી નહાતી (આ અંક ૨. પૃ. ૫૮ થી ૩૩; તેજ પત્ર શ્રાવણ અંક પૃ.૧૬ ઉપરથી પણ રાજા ખારવેલના સમયને ખ્યાલ આવી રાકશે.) થી ૧૭૪) (મુંબઇનું સાપ્તાહિક ગુજરાતી ૧૯૩૭ જાન્યુ. અને તેથી જ કઈ કઈ ઠેકાણે “ગણપદ્ધતિ’ જેવું શાસન ના એકાદ આંકમાં ચર્ચા )
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
