________________
- ૧૭૨
તે ઉકેલમાંથી
[નવમ ખંડ
એક શાખાની હકુમતમાં અને બીજું સ્થાન બીજી ત્રણે શિલાલેખ સંબંધી સર્વ ઘટના, જો નં. ૧ અને શાખાની હકુમતમાં કેમ ? તે કોયડો ઉકેલવાની પણ ૪ વાળી સ્થિતિ હોવાનું કપાય, તેજ બરાબર મળતી જરૂરિયાત છે. કદાચ તેના ઉકેલમાંથી કાંઈ રસ્તે આવી જાય છે. છતાં હજુ ૬૦ની સાલના મથુરાના સૂઝી આવે પણ ખરો. પ્રથમ મથુરાનો વિચાર કરી લેખને જોઈતો ખુલાસો તે મેળવવો જ રહે છે. તે લઈએ; તેના બે શિલાલેખમાંથી એક સાદે છે, બીજો માટે એક જ કારણ રજુ કરી શકાય, કે તે વર્ષ તેનું મહારાજાપદ યુકત છે. આપણે ઉપરમાં પુરવાર કરી અંતિમ હોવાથી, તે સમયે તે માં પડી ગયો છે ગયા છીએ કે, કનિષ્ક બીજે સગીર હોવાથી ર૯ જોઈએ. અને કોઈ પુત્ર તેને ન હોવાથી કાશિમર થી ૪૦ સુધીના ૧૧ વર્ષ દરમ્યાન હવિષે રાજ્યના જેટલે દૂર દેશમાં પિતાના આખરી મંદવાડમાં કઈ ટ્રસ્ટી તરીકે કારભાર ચલાવ્યો છે અને તે કારભાર અંગત માણસ સારવાર કરનાર પિતાની પાસે ન તેણે મથુરામાંજ રહીને ચલાવ્યો હોય તે સ્વાભાવિક ગણાય; જેથી પિતાનો ભત્રિજો જેને પિતાના વહાલછે. તેમજ ૩૩ની સાલમાં પોતે મથુરાની શાખા પરત્વે સોયા પુત્રની પેઠે તેણે ઉછેર્યો હતે એવો–રાજા ભલે સર્વ સત્તાધીશ હતા, છતાં કોઈ પદયુકત તે ન કેનિક બીજો હતા. તેની પાસે પોતે જ મથુરા ચાલી જ કહી શકાય; એટલે કહી શકાય કે તે શિલાલેખ ગયો હોય, કે પછી રાજા કનિકે જ પોતાના કાકા જ્યારે પોતે સગીર કુમારની વતી રાજ્ય ચલાવતો ઉપરના પ્રેમને લીધે કે, પિતાને નાનપણમાં તેણે હતું ત્યારે જ તેણે મથુરામાં કોતરાવ્યો હશે અને તે ઉછેર્યો હતો તે ઉપકારનો બદલો વાળવાના મિષથી, ઉપરમાં વર્ણવાયેલી બધી વસ્તુસ્થિતિને બરાબર રાજા હવિષ્કને મથુરામાં તેડાવી લીધો પણ હેય. બંધ બેસતી જ છે. પરંતુ મથુરાના બીજા શિલાલેખને ગમે તે કારણુ બળવત્તર બન્યું હોય, પરંતુ પરિણામે વિચાર વિશેષ અટપટ દેખાય છે, કેમકે તેની સાલને રાજા હવિષ્ક મથુરામાં હાજર થયો હોવો જોઈએ. આંક ૬૦ છે અને વળી મહારાજધિરાજનું બિરૂદ છે. અને મંદવાડમાંથી પાછો ઉઠવા પામ્યો ન હોવાથી
જ્યારે આપણે તે એમ સાબિત કરી ગયા છીએ કે, તેની શાખ બંધ પડી ગઈ અને કનિષ્ક બીજે સર્વ રાજા હવિષ્ક ૪૦ થી ૬૦ સુધી કાશ્મિરની ગાદીએ સામ્રાજ્યનો સ્વામી બન્યો. એટલે હવે બીજી મુશ્કેલીને રહેલ હતા. એટલે ત્યાંને મહારાજાધિરાજ જરૂર પણ સર્વ વાતે ઘટતો ઉકેલ આવી ગયો ગણાશે. કહેવાય અને તે હિસાબે વકને ૫૧ની સાલને યાદ રહી શકે તે માટે સર્વ ચર્ચાને સાર ટૂંકમાં શિલાલેખ વાસ્તવિક હોવાનું પણ કબુલ કરી લઈશું.૫૭ દર્શાવી દઈએ; કનિષ્ક પહેલે જ્યાં સુધી રાજ્યની બહાર પરંતુ મથુરાના ૬૦ વાળા આંકની ધડ કેમે કર્યા
ન હતું ત્યાંસુધી તેને ફરમાનુસાર બેસારાતી નથી. અત્રે એક વાતની યાદ આપવાની સર્વનો સાર કુમાર વર્ષે મથુરામાં રહીને આવશ્યક્તા છે; કે ૬૦ની સાલ રાજા હવિષ્યનું મહા
યુવરાજ તરીકે . અધિકાર રાજાધિરાજના પદના ભગવટાનું અંતિમ વર્ષ મનાયું સંભાળી લીધો હતો જ્યારે હવિષે કાશિમરને છે કેમકે ૪૦ થી ૬૦ સુધી જ તે પદ તેણે ભોગવ્યું અધિકાર સંભાળી લીધું હતું. રાજા કનિષ્ઠ છે અને તે બાદ પૃ. ૧૭૧માં જણાવ્યા પ્રમાણે તેનું કે પહેલાનું મરણ ૨૩ માં થતાં, બને ભાઈઓ પોતતેના વંશનું નામનિશાન જણાયું નથી. એટલે પૃ. પિતાને સુપ્રત થયેલ ભૂમિ ઉપર સ્વતંત્રપણે રાજ્ય ૧૭૦માં છેવટે જણાવ્યા પ્રમાણે નં. ૪ વાળી જ સ્થિતિ ચલાવતા થયા હતા. તેવામાં છ વર્ષે એટલે ૨૯ની બનવા પામી દેખાય છે. આ પ્રમાણે રાજાવિષ્કની સાલમાં ૫૮ રાજા વઝેન્ક-શુષ્કનું મરણું અકસ્માતે
(૫૦) જુઓ ‘સુધા' માસિકન પૂ.૧૦૧ ટી.ન. ૪૯ભાને) હૈ હિ, ૫૧ વૈ' વર્ષમેં મહારાજ રાધિરાજ હુવિક, કાબુલ લેખ ૫. ૬. તેમાં લખ્યું છે કે:-“ઇસી સમય હવિકભી પ્રદેશ પર ભી સમ્રાટ માને નને લગે થે” સામ્રાજ્ય દતર પ્રદેશો કે એક છત્ર સમ્રાટ થે-સહ નિશ્ચિત (૫૮) એમ સમજાય છે કે(જુઓ ૫.૧૭૩ બીજો કોલમ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
