________________
દ્વિતીય પરિષદ સમકાલીન હેઈ શકે જ નહીં
૨૫૯ છે તેમ બૃહસ્પતિની પાછળ મિત્ર જેડવાથી બૃહસ્પતિ- છતાં સ્કંદગુપ્ત અને કુમારગુપ્ત, એ બેની ઐક્યતા જરાયે મિત્ર થાય છે એટલે પુષ્યમિત્ર તેજ બૃહસ્પતિમિત્ર છે સિદ્ધ નથી તેમ. એટલે તેમના કહેવાની મતલબ એ એમ ગણાય.
છે કે, સમાન અર્થ કે ભાવાર્થવાળા બે શબ્દો હોય, આ કથન–એટલે કે પુષ્યમિત્ર તે જ બૃહસ્પતિ- તેમની સાથે કેઈ અન્ય પ્રત્યય કે ઉપસર્ગ જોડવાથી મિત્ર–બરાબર નથી એમ આપણે ઉપરની દલીલ . જે સમાસવાળા બે શબ્દ બને, તે પણ પાછા એકજ ૮ માં ઐતિહાસિક બનાના પ્રમાણે ટાંકીને સિદ્ધ અર્થવાળા હોય એવો કાંઈ એકાંત નિયમ છે જ નહીં. કરી બતાવ્યું છે જ. હવે બીજી રીતે તે મંતવ્યની અને પિતાના તે કથન માટે સ્કંદગુપ્ત અને કુમારગુપ્તના અસિદ્ધિ બતાવીએ. પંડિતજીના આ મંતવ્ય વિશે એક દષ્ટાંત રજુ કર્યા છે; કે જેમ સ્કંદ અને કુમાર બને બીજા લેખક પિતાના વિચાર જણાવતાં કહે છે કે નામે એક જ દેવનાં છે, તેની સાથે ગુપ્ત જવાથી
His identification of Brhaspatimitra સ્કંદગુપ્ત અને કુમારગુપ્ત શબ્દ બને છે, છતાં તે બન્નેના with Pushyamitra.even if we admit અર્થ જુદા જ છે, તે બન્ને વ્યક્તિઓ જુદી જ છે તે that Brhaspati was also identified by આપણે ઈતિહાસના અભ્યાસથી જાણીએ જ છીએ; તે જ the ancient Hindus with Pushya, that પ્રમાણે બૃહસ્પતિમિત્ર અને પુષ્યમિત્રનું સમજી લેવું. આ, does not justify the identification of પ્રમાણે તેમના આખાએ કથનનો સાર છે. એટલે કે જ્યાં Brhaspatimitra with Pushyamitra, સુધી પુષ્યમિત્ર તે જ બૃહસ્પતિમિત્ર, એમ અન્ય પુરાવા any more than the denotation of the અને પ્રમાણથી સિદ્ધ ન થઈ શકે, ત્યાં સુધી માત્ર શબ્દાર્થsame God by the terms Skanda and થી જ તેમની ઐકયતા સાબિત થયેલી માની શકાય નહીં. Kumar, justifies the identification of (૧૧) નં. ૧૦ માં જેમ પ. જાયસ્વાલાજીએ Skandagupta with Kumargupta=બહ- બહસ્પતિમિત્રને પુષ્યમિત્ર માની લઈ દલીલ કરી છે. સ્પતિમિત્રની ઓળખ પુષ્યમિત્ર સાથે તેમણે (૫. પણ તે હવે વાસ્તવિક પુરવાર થતી નથી, તેમ બીજી જાયસ્વાલજીએ) કરાવી છે. પ્રાચીન હિંદુઓએ બૃહ- રીતે પણ તેમણે બહસ્પતિમિત્રને પુષ્યમિત્ર હેવાનું
સ્પતિને પુષ્ય તરીકે ઓળખાવ્યો હતો એમ આપણે જણાવ્યું છે. અત્ર તે મુદો વિચારીશું. તેમનું એમ કબૂલ રાખીએ; તે પણ બૃહસ્પતિમિત્ર તે જ પુષ્યમિત્ર કહેવું છે કે, હાથીગુફાના લેખની પંક્તિમાં, રાજા એવું ન્યાયપૂર્વક પુરવાર થતું નથી; જેમ, એક જ દેવનું ખારવેલને મગધ ઉપર ચડી આવેલ જાણીને તથા નામ સૂચવતા સ્કંદ અને કુમાર નામના બે શબ્દો હોવા છત મેળવ્યાનું સાંભળીને ડિમેટ્રીઅસ૧૭ નામને
(૧૬) જુઓ. ઈ. હિં. કર્યો. સને ૧૯૨૯ નું પુ. ૫ થી આગળમાં લખાયો છે. તેના લેખક કહે છે કે, Mr. ૫. ૫૯૭.
Jayaswal has described his difficulties before (૧૭) હાથીગુફામાં પૂરું નામ લખાયેલું જ નથી he could make out Dimita or Dimiti ડિમીટ (આગળના પરિચયમાં તે લેખની ચર્ચા છે તે જુઓ) ડિમિટિ શબ્દને પિતે ઉકેલ કરી શકયા તે પૂર્વે તેમને શું
ત્યાં પ્રથમના જે બે ત્રણ અક્ષરેને અત્યાર સુધી ઉકેલી શકાયા શું મુશ્કેલીઓ નડી હતી તેનું વર્ણન ૫. જયસ્વાલજીએ છે, તેજ જણાવ્યા છે. પાછળના અક્ષરે ઉડી ગયા છે. એટલે કરેલ છે. તાત્પર્ય એ થયો કે, આ શબ્દ ઉકેલવામાં તેમને કે આ શબ્દ શું છે તેની તો માત્ર કલ્પના જ ગોઠવાઈ છે: ધણી મુશ્કેલીઓ નડી છે; છતાં ઉકેલ કરાયા છે તે સંશયવાળો
બાકી જે વંચાયા છે તે “ડિમિટ હેવાનું ઠર્યું છે છતાં પણ હવા સંભવ છે. (અથવા કહો કે, પુષ્યમિત્ર પૃહસ્પતિતે ઉકેલ પણ સાચો હોય તેમ તેમ જણાતું જ નથી એવું મિત્ર અને ખારવેલ આ બધાં નામ હદયમાં વસી રહ્યા તેના લેખકના શબ્દથી ખુલે છે.
હતાં એટલે જ હદયના ગુંજારવને અનુરૂપ રાજ હિમિટ આ આ લેખ ઇં. હી. ક. ૧૯૨૯ ૫.૫ ૫.૫૯૪ ધી જાય છે.)
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat
www.umaragyanbhandar.com
