________________
૨૧૨
રૂદ્રદામનને
[ નવમ ખંડ
છત થયા વિશે લખાયું છે તે સમજવી. આ સમયે નજરે ચડી આવે છે તે રજુ કરવા વિચાર થયો છે. દક્ષિણાપથના સાતકરણીને તાબે કલિગદેશ પણ હતો અન્ય પ્રજાજન જે કાંઈ સામાજીક હકીકત પ્રગટ તેથી તે કલિગપતિ પણ કહેવાતો હતો અને તેની કરાવે છે તે પણ કંઈક શિસ્ત કે નિયમને વતીને જ સાથેનું તે યુદ્ધ હતું. આ બનાવ ઇ. સ. પૂ. ૨૮૦–૧ને લખાવતે હેય એમ માનવું પડે છે. ત્યારે રાજા કે છે. (આ બધું વર્ણન પુ. ૫માં અંધપતિઓનાં વર્ણનમાં સમ્રાટ જેવો પુરુષ જે કાંઈ કતરાવે તે તે વળી આવશે. અહીં તે માત્ર સમજવા પુરતી ઊડતી નેંધ જ વિશેષપણે સંગઠિતપણે અને કાઈક પદ્ધતિપૂર્વક જ કરી છે). જ્યારે કહેરીની પ્રશસ્તિમાં જે કારદમક અને કરતે હેય એટલી તે પ્રારંભિક સ્થિતિ આપણે શાતકરણની વાત કરાઈ છે તે વળી બીજા કોઈ શાતકર- સ્વીકારવી જ પડશે. ણીને લગતી જ છે. તે લેખ તે રાજા હાલનામે ઓળખાતા હવે આપણે મજકુર પ્રશસ્તિમાં અખત્યાર કરેલી શાલિવાહન શાતકરણની રાણીએ કરાવેલ છે અને હાલ પદ્ધતિને વિચાર કરીએ. આખી પ્રશસ્તિ ૨૦ પંક્તિમાં શાતકરણનું ગાદીપતિ તરીકેનું એક નામ પુલુમાવી શાલિ પૂરી કરેલ છે. તેમાંની પ્રથમ સેળ ત્રુટિત અવવાહન પણ હતું. તેની ત્રણમાંથી એક રાણી આ કારદમક સ્થામાં છે અને છેલ્લી ચાર અભંગ છે. તે વિશે
રાજાની પુત્રી હતી અને તે કારદમકને યુદ્ધમાં એપીગ્રાફિકા ઇન્ડિકા પુ. ૮માં જે સમગ્ર હકીકત જીતી લઈને, તેની પુત્રી પોતે પરણ્યો હતો. આ પ્રમાણે પ્રો. કી હૈને ઉતારી છે તેમણે નેંધ કરી છે કે, હકીકત છે. ૧૩ તેનો સમય ઇ. સ. પૂ. ૨૦-૨૫ની સમસ્ત લખાણ ૧૯૦૦ ઇંચનું છે તેમાંથી ત્રુટિત આસપાસનો છે તે હકીકત પણ આપણે પુ. ૫ માં ભાગ ર૭૫ ઈંચને, એટલે કે લગભગ & જેટલો છે. વર્ણવવાની છે. અત્રે તે વસ્તુસ્થિતિ સમજવા પુરતી આ ઉપરથી તે ૧૬ લીટીમાંથી કેટલે ભાગ ખોવાઈ સિધજ આપી છે. મતલબ કે બનને હકીકતમાં ગયો છે તેને કાંઈક ખ્યાલ વાચકવર્ગને આવે શાતકરણીને સંબંધ છે પણ બે બના વચ્ચે અઢીસે મજકુર ૧૬ લીટીમાંની ૧-૨માં સુદર્શન તળાવના પિjત્રણસો વર્ષનું અંતર છે. છતાં અજ્ઞાતપણાને સ્થાનનું વર્ણન છે. ૩-૪-૫ માં ચષ્ઠણના પત્ર લીધે તે વાતને રૂદ્રદામન જે આ બનાવ પછી બસે રૂદ્રદામને ૭ર ના માર્ગશીર્ષ કૃષ્ણપ્રતિપદાએ સમરાવ્યાની વર્ષે થયું છે તેની સાથે જોડીને ઓર પ્રકારને જ હકીકત છે. ૬-૭માં તેમાંની બે નદીઓનું-સુવર્ણસિકતા વળી છબરડે વાળી નંખાય છે. આ સર્વ વિવેચનથી અને પલાસીની તથા ઉર્પત (ઉયંત = ગિરનાર) જણાશે કે રૂદ્રદામન સાથે જે હકીકત પ્રશસ્તિમાં પર્વતનું વર્ણન છે. ૮ માં પ્રથમ તેને મૈર્ય ચંદ્રગુપ્તના નેધેલી જોડી બતાવવામાં આવે છે તે યથાર્થ નથી. સમયે બંધાવાયાની અને તે બાદ મૌર્ય અશોકના સમયે
(૬) ઉપરની પાંચ દલીલમાં તે પ્રશસ્તિમાં સમાવાયાની હકીકત આપી છે. ૯ થી ૧૧માં જે વર્ણવેલી હકીકતેને અંગે આપણને જે ચાલતી હકીકતે ગેરસમજૂતિ ઉભી કરી છે તેને ઉલ્લેખ છે. માન્યતાની વિરુદ્ધ લાગ્યું હતું તેનું જ વિવરણ આનું વર્ણન તથા ખુલાસા મેં પુ ૨. પૃ. ૩૯૪-૫ માં કરવામાં આવ્યું છે. જ્યારે અહીં તે પ્રશસ્તિ લખવાની કર્યા છે. પરંતુ અત્ર તે સમજવાનું સહેલું થઈ પડે પ્રથા-પદ્ધતિ ઉપરથી મંતવ્યની વિરૂદ્ધ જે સ્થિતિ માટે ટૂંકમાં જણાવી દઉં છું -
(૧૨) જેમ ભૂમિ ઉપર રાજસત્તાની ફેર બદલી અનેક માટે આ પુસ્તકમાં પૃ.૧૯-૨૦ તથા તેની ટીકા નં. ૨૨ જુએ. વખત થયા કરે છે તેમ આ કલિંગદેશ ઉપર પણ થવા પામ્યું એટલે કે શાતવંશીઓ અમુક સમયે કલિંગપતિ પણ હતા. હતું. અત્ર વર્ણવાયલે તેમને એક સમય છે. તેમ એક બીજે (૬૩) જુએ છે. આ. રે. માં નં. ૧૭ કન્ડેરીના તેજ પ્રસંગ યુગપુરાણમાં નોંધાયાનું નીકળે છે. દિ. બા. શિલાલેખનું વર્ણન, કેશવલાલભાઈ ધ્રુવ સાહેબે તેને લગતું વર્ણન બુદ્ધિપ્રકાશ (૧૪) જીઓ તે પુસ્તકમાં ૫, ૩૭ની છે જેથી માં ૫, ૭, ૫. ૮૮ થી ૧૦૨માં કર્યું છે. જેના ઉતારા પતિઓ,
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat
www.umaragyanbhandar.com
