________________
દ્વિતીય પરિછેદ ].
ઉત્પત્તિ, વિકાસ ઈત્યાદિ
દુર્ધટ અને વિષમજ લાગે છે. છતાં કુદરત ઇચ્છે છે ભોજદેવ પ્રતિહારી ગ્વાલિયર પતિ૮ હતો. આ બન્ને તે ઘડીવારમાં તેવું બનાવી શકે છે એમ આપણે ભોજદે એક સરખા વિદ્યાપ્રેમી, દાનેશ્વરી તથા સર્વ સર્વને વ્યવહારમાં ઘણી વખત અનુભવ મળ્યો પણ સગુણી હતા; વળી તેમણે દેશપરદેશના વિદ્વાનને છે. તેવાજ અણધાર્યા બે સુયોગ આ રાજપૂત કુળ- પિતાના રાજદરબારે બોલાવી, સન્માન્યા છે તથા દીપકના બાબમાં બન્યા હતા એમ સમજાય છે. એકને કેટલાકને તે હમેશને માટે આશ્રય આપી ઇતિહાસમાં સમય ૭ ઇ.સ.૭૫૦ તથા બીજાનો ઈ.સ.૮૭૫ની આસ- સુવર્ણાક્ષરે પિતાનાં નામો અંકિત કર્યા દેખાય છે. તે પાસ નોધી શકાશે. પ્રથમ સુગ પ્રાપ્ત થયો ત્યારે સમયે ચૌહાણુવંશી કયે રાજપુત્ર-કુળદીપક અજમેરનો રાજવીઓને પરાક્રમી અને સદગુણ જ હતા. પણ તેમનાં ગાદીપતિ હતે? તે હું જાણતા નથી. પણ ક૯પી શકાય જીવન ચરિત્ર વિશે તદ્દન અંધકારજ પ્રસરેલ હેવાથી છે કે તે પણ શાણેજ રાજવી હશે અને કદાચ તેમના વિશે એક શબ્દ ઉચ્ચારવા જેટલું પણ અધિકાર ઉપરના બે જેવો તે વિદ્યાપ્રેમી ન હોય કે જમાનાની આપણને રહેતો નથી. પણ દ્વિતીય પ્રસંગે અવંતિની પ્રગતિનો ઇશ્ક કાંઈક ઓછે અંશે હેય, તો પણ ગાદીએ ભોજદેવ પરમાર ઉર્ફે શિલાદિત્ય ઉ પ્રતાપશીલ પિતાના બે મોટા પિત્રાઈઓ જે બાબતમાં સહમત હતે; અને લગભગ તે જ સમયે તે જ નામધારી થઈ ગયા, ત્યાં પિતાને વિરોધ કે વાંધી નિરર્થક
(૧૬) આ કથનની ખાત્રી (પુ. ૧, પૃ. ૧૮૭ના ટીપ- ઈ. એ. ના તેજ ૧૯ મા પુસ્તકમાં પૃ. ૩૫ ઉપર એમ ણમાં આપેલી વંશાવળી અને તેમને સમસમયી બનાવીને પણ નોંધ દેખાય છે કે કાઠિયાવાડના એક લેખમાં વિ. સં. જે રીતે છપાવવામાં આવી છે તે ઉપરથી સમજાશે, કે જે સમયે ૭૯૪ ઈ. સ. ૭૩૮ની સાલ દેખાય છે. તે ઉપરમાં પૃ. ૭૮ પરમારવંશી (૫) દેવશક્તિ અવંતિપતિ હતા તે જ સમયે, ટી. નં. ૫૫ જુઓ). પરીહારવંશી યશોવર્મન ગ્વાલિચરપતિ હતા. તેમજ જે (૧૮) આ પ્રતિહારવંશી ભજદેવ ખરી રીતે વાસમયે (૯) મો પરમારવંશી ભાજદેવ હતો તે જ સમયે લિચરપતિજ હતા પરંતુ વિદ્વાને તેને કનેજિપતિ તરીકે. ગ્વાલિયરપતિ પણ તેજ નામધારી એક ભાજદેવ હતો. ઓળખાવ્ય ગયા છે. ખરી ઘટના નીચે પ્રમાણે બનેલી છે.
આ અવંતિપતિની અને ગ્વાલિયરપતિની બે મુખ્ય પરિહારવંશી સમ્રાટ હર્ષવર્ધન, જે ઈતિહાસ પ્રસિદ્ધ શાખા ગણાય છે. અને તેમાંથીજ ઉપરના અને સમયે છે તેમની ગાદી કાજમાં હતી; તેને એક માટે ભાઈ તથા શાણા રાજવીઓ રાજપદે હતા.
એક બહેન હતી. આ બંને ભાઈઓ અપુત્રિયા મરણ ઉપરના અને સમય બાદજ માલ વસંવતને બદલે વિ. પામવાથી તેમની ગાદી તેમની બહેનને ગઈ હતી. આ મસંવતની વપરાશ પાછી સ્થાપિત થવા પામી છે. તેનાં બહેનને ગ્વાલિયરના પ્રતિહારવંશી ગૃહર્મન વેરે પરણાવેલી દતે આગળ ઉપર જુઓ.
હતી. એટલે આ ગૃહવનને વંશ જે મૌખરી રાજપૂતોને (૧) આ સમય બાદજ શિલાલેખામાં વિક્રમ સંવત કહેવાતો હતો તેની સત્તામાં કનેજિનું રાજ્ય આવ્યું હતું. વપરાયો હોવાનું વિધાનાની નણુમાં આવ્યું છે. આક- અહીં જે પ્રતિહારી ભેજદેવનું નામ મેં જણાવ્યું છે તે લોછલ રીપોર્ટ. પુ. ૨. પૃ. ૬૮માં જણાવ્યા પ્રમાણે વિક્રમ ઉપરના ગૃહર્મનને ચોથી-પાંચમી પેઢીએ વંશજ છે. સંવત્સરનો ઉલ્લેખ વહેલામાં વહેલે ઈ. સ. ૭૫૪ના (જુઓ પુ. ૧, પૃ. ૧૮૭ની વંશાવળી: પણ પ્રતિહાર અને (વિ. સં. ૮૧૧) એક શિલાલેખમાં થયો દેખાય છે. જ્યારે પરિહાર વંશ એ બને નામો એક સરખાં, તેમ બન્ને રાજનાં તેજ ગ્રંથના પૃ. ૨૬-૧૮માં જણાવ્યા પ્રમાણે તેવી સ્થિતિ નામો ભાજદેવ પણ એક સરખાં, ઉપરાંત તે બન્નેનો સમય વિ. સં. ૮૨૬=ઈ. સ. ૬૯માં થવા પામી હોવાનું જણા- પણ એક જ, એટલે વિદ્વાનોએ અન્ય હકીકતની ગેરહાજરીમાં વાયું છે; જ્યારે ભા. પ્રા. રાજવંશ પુ. ૨, પૃ. ૩૮૬ અને બન્નેને એકજ માની લીધા છે. ઇન્ડિઅન એન્ટીકરી પુ. ૧૯, પૃ. ૩૫ (જુઓ ધૌલપુર (૧૯) આ કારણને લીધે પણ વિદાનેએ ભૂલો ખાધી છે મહાસેના ચહણના સમયનો લેખ)માં લીધેલ નોંધ પ્રમાણે અને ગ્વાલિયરપતિનાં કેટલાંક કાર્યો પરમારવંશી અવંતિપતિનાં તેવા સમય વિ. સં. ૮૭=ઈ. સ. ૮૪૦ નો છે; ત્યારે અને પરમારનાં કાર્યો પ્રતિહારી તરીકેનાં ગણાવી કાઢયાં છે,
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat
www.umaragyanbhandar.com
