________________
દ્વિતીય પરિચછેદ ]
ઉત્પત્તિ, વિકાર, ઈ. શાખાવાળા જુદા જુદા પ્રદેશમાં વિખરાયા-ફંટાયા પૂર્વે જેમ ધડમૂળથી ઉથલ પાથલ કરનાર યુગ પ્રવર્તી છે. તેમજ દરેકે પોતપોતાનું રાજ્ય સ્થાપ્યું છે. જેથી રહ્યો હતો તેમ અત્યારે પણ તેનું જ પુનરાવર્તન થઈ તે સમયથી “ક્ષત્રિય” શબ્દને પડતો મૂકી “રાજપૂત” રહ્યું હતું. (રાજકર્તાના પુત્રો) એવું સર્વમાન્ય નામ કબુલ કરી હિંદુપ્રજામાં કહે કે, ભારતવર્ષમાં કહે, પણ તેમણે વ્યવહાર ચલાવવા માંડયો છે એમ કહી શકાશે. ઉજૈની નગરીની–અવંતિ દેશની રાજધાનીની પવિત્રતા
આ રાજપૂતની એક મુખ્ય શાખા, જે પરમારવંશી તેમજ મહત્ત્વતાનું સ્થાન કાંઈક અનેરું જ ગણાય છે. કહેવાતી હતી તેમણે માળવામાં રાજ્ય કરવા માંડયું એટલે આ સર્વે રાજપૂતેએ માલવસંવતના પ્રચાર
હેવાથી તેઓને “માલવપતિ’ કરવાનું ઝીલી રાખ્યું હતું. આ રાજપૂતની ચાર તેને વિકાસ તરીકે પ્રજાએ ઓળખાવા માંડ્યા શાખામાંની ત્રણ શાખા ઉત્તર હિંદમાં રહી તેમણે અને ક્ષતિ હતા તથા પૂર્વકાળે શક પ્રજાના ત્રાસ માલવસંવતને સત્કાર્યો રાખ્યો હતો જ્યારે દક્ષિણ ભારતમાં
માંથી અવંતિની વસતીને મુક્તિ ચોથી શાખા જે ચાલુક્ય ગઈ તેણે તે પ્રદેશમાં અપાવનારનું નામ જે વિક્રમાદિત્ય હતું તે ઉપરથી તેને વપરાતા “શકસંવત” ને ગ્રહણ કર્યે રાખ્યો હતો. જેમ શકારિ વિક્રમાદિત્ય'નું બિરૂદ અર્પણ કર્યું હતું, તેમ શકારિ વિક્રમાદિત્યના વિક્રમ સંવત્સરની સ્થાપના આ સમયે કૂણુ પ્રજાના ઉપદ્રવમાંથી મુક્તિ અપાવનાર જેકે અવંતિમાંજ થઈ છે અને અમુક વખત સુધી આ પરમારવંશી યશોધર્મનને “હૂણરિ વિક્રમાદિત્ય'નું એટલે કે ઇ. સ. ૧૫૦ સુધી=બસો વર્ષ સુધી બિરૂદ તેમણે લગાડવા માડયું-અરે કહે કે જોડી દીધું. લગભગ ચા પણ છે; પરંતુ તે બાદ ચ9ણવંશી વળી શકારિ વિક્રમાદિત્યના નામ ઉપરથી જેમ વિક્રમ ક્ષત્રપ અવંતિપતિ થતાં તેમણે પોતાને જ શક, ગતિમાં સંવત્સરની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી તેમ આ મૂકયો હતો જેને આપણે “ચકણસંવત ૧૨ તરીકે માલવપતિના નામ ઉપરથી માલવસંવતની યોજના ઓળખાવીશું. તેમના વંશની સમાપ્તિ થતાં, ઈ. સ. ઘડી કાઢવામાં આવી. મતલબ કે લગભગ છસો વરસ ૩૧૯માં અવંતિપતિ તરીકે ગુપ્તવંશ રાજપદે આવ્યો
(૬) ઉપરની ટીક નં. ૨ જુઓ.
સ્થાપના શી રીતે થઈ છે તે હકીક્ત માટે આ પરિક () આ બધી હકીકતના વર્ણન માટે ગભીલવંશનું આગળ ઉપર જુઓ). વર્ણન જુઓ.
(૧૧) સામાન્ય રીતે સર્વ વિદ્વાનો ચ9ણવંશી શકની (૮) આ ઉપરથી સમજાય છે કે, ચૌલય રાજપૂતને આદિ ઈ. સ. ૭૮માં ગણે છે. જ્યારે મારી ગણત્રી તેનાથી જે અગ્નિકલિય રાજતેની ચાર શાખામાંના એક તરીકે નદીજ પડી છે; જેથી મેં અહીં ઈ. સ. ૧૫૦ અંદાજે ગણાવ્યે જવાય છે તે બરાબર નહીં હોય (જુઓ ૫, ૩, મૂકી છે. જેની નિશ્ચિત સાલ માટે પુ. ૪માં ચઝણવંશની ૫. ૩૯૦ અને આગળ) વળી જુઓ નીચેની ટી. નં. ૯, હકીકત જુઓ.
(૯) આ શબ્દથી સિદ્ધ થાય છે કે ત્યાં શક સંવત્સર (૧૨) આ નામ મેં મારા તરફથી આપ્યું છે. કારણ કે કયારનો વપરાશમાં હતો જ; અને કદાચ એમ પણ માની તેને સમય, શકસંવતથી ભિન્ન છે. (જુઓ ઉપરની ટીકા રાકાય કે ચૌલુક્યુ રાજપૂતે પણ ત્યાં કયારના સ્થાયી થઈ નં. ૧૦ અને ૧૧) એટલે તેનાથી તે જુદો પડે તથા - ચૂકયા હોય.
ળખી શકાય તે માટે તેના સ્થાપક ઉપરથી આ નામ (૧૦) જ, બ. બ્ર. જે. એ. સો. પુ. ૧૪, પૃ. ૨૨ આપવું દુરસ્ત વિચાર્યું છે. તથા ગણપત કૃષ્ણાજીએ રચેલું શક ૧૮૦૦ નું પંચાંગ પૃ. (૧૩) અવ તિના ઇતિહાસને સંકલિત કરનારા જુદા ૨ જુએતેમણે ૧૩૫ વર્ષ જણાવ્યા છે. એવી ગણત્રીથી જુદા રાજવીઓની સંક્ષિપ્ત સમાચતા આ ખંડના અંતમાં કે આ થgણુ ક્ષત્રપએ જ તે રાકસંવત પ્રવર્તાવેલ છે અને આપવાની છે ત્યાં આ પ્રકરણ કાંઈક વિસ્તારની સમાનવ તેમની આદિ ઈ. સ. ૭૮માં થઇ છે. (પણ શકસંવતની વામાં આવશે,
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
