________________
દ્વિતીય પરિછેદ ] રાજનીતિ ઈ. ઈ.
૧૫૩. elder and then of Huvishka ap ભોગવી શકત. મતલબ કે કેમ જાણે દરેક રાજા parently his younger sonકનિકે પોતાની લગભગ ૭૦-૭૦ વર્ષની ઉમર લગભગ લખાવીને છદગીને મે ભાગ લડાઇઓ કરવામાં અને જીતવા આવ્યા ન હોય ? આટલું છતાં એ જ્યારે બીજા મુદ્દાનો માં જ ગાળે છે. અને જ્યારે દૂરની ચડાઈઓમાં એટલે કે, મરણ સમયે તેને લડાઈ લડત અને જોડાયે રહે, ત્યારે હિંદી પ્રાંતનું૧૩ રાજયસુકાન, ઉપરની ગણત્રી સાચી જ કરે તે ૬૮-૭૦ જેટલી પ્રથમમાં અવસિષ્ક જે પોતાને માટે પુત્ર હતા તેના પાકટ વયે પણ કુચ ઉપર કુચ કરતે વાંચી રહ્યા
, ત્યારે એમ શંકા ઉત્પન્ન થાય છે કે, તેટલી અને નાને પુત્ર હતો તેના હાથમાં તેણે મૂકયું હતું.” ઉંમર કરતાં નાની વયે જ તેનું મરણ થયું તેવું
લડાઈઓ લાવી, સામાને હરાવવા અને તેને જોઈએ. છતાં તે પ્રદેશમાં આવી રહેલા પર્વતની મૂલક જીતી પિતાનું સામ્રાજ્ય વધારવું; આટલા મુદ્દા આહવાને લીધે જળવાઈ રહેલી મનુષ્યોની તંદુરસ્તી, સિવાય બીજું કાંઈ લકેપગી કાર્ય તેના ફાળે તેમનાં ખડતલ શરીર, ઘોડેસ્વારની જેવી ગળાતી સેંધાયું હેવાનું નીકળતું નથી.
જીદગીથી કસાયલી અવસ્થામાં ગળાતું જીવન, તથા - હવે તેના કુટુંબ અને ઉમર વિશે થોડુંક જણાવી ભરાવદાર કાયા સાથે ખુટ ઊંચાઈનું દેહમાન જોતાં, ઈએ. તેની ઉમર કેટલી હતી તે જાણવામાં આવી ત્યાંના માનવીઓમાં તેટલી ઉમર કાંઈ વૃદ્ધ પણાની હેય એવો કયાંય ઉલ્લેખ થયો દેખાતું નથી, છતાં સૂચક ન જ લેખી શકાય. આ પ્રમાણે સઘળા મુદ્દાઓ તે વિષયમાં અનુમાન કરવા યોગ્ય કેટલીક હકીકતો તેળી જોતાં તેની ઉમર ૬૫થી ૭૦ જેટલી લેખવામાં આપણી પાસે મોજુદ પડેલી છે. એક, એમ છે કે કાંઈ બાધા જેવું જણાતું નથી. તેણે ૨૩ વર્ષ રાજ્ય કર્યું છે. બીજું, તેનું મરણ રાજ- તેને ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે બે પુત્રો હતા. નગરથી ઘણે દૂર આકસ્મિક સંયોગોમાં નીપજ્યું છે જયારે ખુદ કનિષ્કની ઉમર ૬૫ જેટલી લેખાય છે અને ત્રીજું, તેને પિતા વેમ તથા પિતામહ કડકસીઝ ત્યારે તેના જયેષ્ઠ પુત્ર વિષ્કની ઉમર લગભગ ૪૦પહેલે, લગભગ ૮૦ વર્ષનું આયુષ્ય ભોગવી મરણ ૪૫ અને તેથી નાના હવિષ્કની પાંચેક વર્ષ કમી પામ્યા છે. આ છેલ્લી ચીજનો વિચાર કરીએ છીએ એટલે આશરે ૩૫-૪૦ની ગણવી પડશે. પ્રાચીન સમયે ત્યારે સહજ અનુમાન કરી શકાય છે કે, તેના પિતાની અધ્યાત્મિક જીવનની અગત્યતા સ્વીકારી, દરેક રાજા ઉમર ૮૦ વર્ષ સુધી પહોંચી છે તે તેના મરણ સમયે
તથા રાજ્ય પોતાના ધર્મ વિશે પોતે કમમાં કમ ૪૫-૫૦ વર્ષને તે હશે જ. અને તેને ધર્મ અને તે કેટલી બધી પ્રીતિ અને ભક્તિ ૨૩ વર્ષ રાજ ભેગળ્યું છે તો તે હિસાબે આશરે આધારે ઘડાયેલ દર્શાવતાં હતાં તેનું વર્ણન હાલના ૬૮-૪ની ઉમરે મરણ પામ્યો હોવો જોઈએ. પરંતુ તેનું જીવન બુદ્ધિવાદી અને તેથી કેટલેક જે અકસ્માતથી મરણ ન પામ્યો હોત તો કદાચ
દરજજે જડ બની ગયેલા જમાનાંતેના પિતા અને પિતામહ જેટલું લાંબુ આયુષ્ય પણ માં ભલે નિરર્થક જેવું લાગશે, છતાં તે નિરર્થક હતું કે
૧૩) અહીં એકજ પ્રાંત હોય એમ જણાવ્યું છે એટલે કે વસિષ્ઠને ગાદી મળી છે એવું, તથા વસિષ્ઠ અને હર્વિક સમસ્ત હિંદમાં જે તેનું રાજ્ય હતું, તેનું એકમ કલ્પીને બંને એક જ વખતે ભિન્નભિન્ન મુલકના અધિકારપદે હતા લખાણ કર્યું છે. બીજી વ્યવસ્થાની ખબર નહીં હોય તેથી એવું, હજુ સુધી મનાયું જ નથી. આ શબ્દો ઉચ્ચાર્યા છે. વળી જુઓ નીચેની ટીકા ૧૪-૧૫) (૧૫) જુએ ઉપરની ટીકા નં. ૧૪: અથવા તો હિંદ દેશ પુરતું જ વર્ણન કરતું તે પુસ્તક છે. પણ વસિષ્ક અને હુવિકનું વૃત્તાંત જે આપણે આગળ તેથી પણ થયું હોય.
ઉપર વર્ણવ્યું છે તે જોવાથી ખાત્રી થશે કે, પ્રથમ અને પાછળ (૧૪) પ્રથમમાં લખવાનું કારણ એમ બન્યું લાગે છે તે બે શબ્દોને પગજ નીરર્થક છે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
