________________
ઇતિહાસકારોને
[ અષ્ટમ ખંડ
ઘણી વેળા એમને એમ તેને અધ્યાહાર રાખી સમજી કે રાજાજ ઈ. ઈ. ૭૫ ની ઉપમા આપતે જ. આ લેવામાં પણ આવતું. અથવા તે સંવતને અર્થ પ્રથા હિન્દ ઉપર મુસલમાની રાજ્યહકુમતની અસર સમજાવતા જે “ શક' શબ્દ છે તે માત્ર તેને થઈ ત્યાં સુધી વિશેષ પ્રમાણમાં હતી. અને આપણે આંકની પૂર્વે મૂકાતો. એટલે અધ્યાહાર માત્રથી જે જાણીએ છીએ કે ઉત્તર હિન્દ કરતાં, દક્ષિણ હિન્દ ગુચવાડે ઉભો થવાની ભીતિ હતી તેમાં વળી વિશેષ ઉપર મુસલમાની રાજ્ય સત્તા બહુ મોડેથી દાખલ વૃદ્ધિ થવાની તક ઉભી થઇ. કેમકે “ શક' શબ્દથી થઈ છે. એટલે ત્યાંના હિન્દુ રાજાઓમાં “વિક્રમાદિત્ય ઉત્તર હિંદની પ્રજાના મનમાં તે માત્ર “સંવત્સર' શબ્દ બિરૂદરૂપે-ઉપમાના રૂપમાં તેમજ ખરા-વિશેષ એ જ અર્થ૭૪ કરાતે હતે; જ્યારે દક્ષિણ હિંદની નામે પણ બહુ મોડા સમય સુધી ચાલુ રહ્યો છે. પ્રજામાં શક નામને એક સ્વતંત્ર સંવત્સર જ ચાલું આવાને આવા કિસમના ઉપર વર્ણવાયેલા અનેક થયેલ હતું. એટલે હવે સમજી શકાશે કે ઉત્તર પ્રકારના સંયોગોમાં ત્રણે સંપ્રદાયના, તેમાં મુખ્યપણે હિદમાં અને દક્ષિણ હિન્દમાં “શક ને અર્થ તદન જૈન સાહિત્યકાર તથા લેખકોને-દરેકે દરેક પ્રદેશમાંજુદી જ રીતથી કરવામાં આવતું હતું.
ભાતભાતની મુશ્કેલીઓ સંવત્સરના નિર્દેશામાં નડયા તેમાં વળી જ્યારે રાજાના નામની સાથે આંક કરી છે. મતલબ કે, વિષય એટલે બધે અટપટ થઈ જોડવામાં આવતો ત્યારે તે તેથી પણ વિશેષ મુશ્કેલી પડે છે કે, તે માટે એક સ્થાપિત નિયમે સર્વની અનુભવવી પડતી હતી. કારણ કે મનુષ્ય સ્વભાવની બાબતમાં કામ લઈ શકાય તેમ નથી. એક ખાસિયત છે કે કોઈને પિતાનું જરાપણું ઢીલું આટઆટલી મુશ્કેલીઓ પોતાના માર્ગમાં પડેલી કલાનું અથવા પણું સેળ આના બેલાય તે ગમતું હોવા છતાંયે તેમણે તે પિતાની બુદ્ધિ પ્રમાણે જ નથી. જેથી કોઇ ગ્રંથકાર પતે, જે રાજ્યની
સાહિત્ય સેવા કરવામાં કયાસ મજા હોય કે જે રાજાનો આશ્રિત હોય અથવા કોઈ છતાં ઓળખી આવવા દીધી નથી; એટલે હવે પણ પ્રકારે કર્યું હોય તે ભૂપતિનું વર્ણન કરતાં, કાઢવાની રીત આપણી ફરજ રહે છે કે તે હમેશાં તેની પ્રશસ્તિમાં વેડ ઘણું પ્રમાણમાં
ગુંચમાંથી કાંઈક માર્ગ કાઢવો. અતિશયોક્તિ ગાયા જ કરે તે સ્વાભાવિક છે; એટલે ઉકેલ માટેની સર્વ સામાન્ય ચાવી શોધી કાઢવી તે તે ગ્રંથકાર પિતાના ઉપકારક પુરૂષને વિક્રમાદિત્ય મુશ્કેલ છે જ, છતાં મનુષ્ય યત્ન કરીને રસ્તા સૂઝે તે
ક ૧૯૮૪ ૪૩ / ૯ ૩૧૭ ૩૨૩ તેમણે પોતાના દાદાગુરૂ તરીકે શિલાંકરિને જણાવીને તેની , , , ૪૩, ૧૦, ૩૪૬ , ૩૪૯ રચના “શક ૭૯૦' માં જણાવી છે; તેને વિદ્વાનોએ શક
તેવી જ રીતે માલવપતિ રાજા મુંજ અને તેના ભત્રીજા સંવત ૯૦ લેખી વિક્રમ સંવત ૭૯૦+૧૩૫૨૫ જણાવ્યો માદેવના રાજગુરૂ શ્રીધનેશ્વરસૂરિએ શત્રુંજય મહાત્પ રચીને છે. પણ તેને શક સંવતને બદલે, શક એટલે સંવત, તેવા કચ્છને આંક મૂકે છે. જેને વિક્રમ સંવત માની લીધે ભાવાર્થમાં લેખવાનો છે; તેની ચર્ચા પણ ઉપરના પુ. ૪૩ના છે; પણ તે આંક માલવ સંવતને હાઈ વિ. સં. ૧૦૬૬ અંકમાં કરી બતાવી છે. આશરે આવે છે. તે વિષયની ચર્ચા માટે ઉપર પ્રમાણે (૫) આનાં દૃષ્ટા માટે ઉપર ચર્ચાઈ ગયેલ “વિક્રમાદિત્ય સંવત ૧૯૮૪ના જૈનધર્મ પ્રકાશમાં પુ. ૪૩ ફાલ્ગણ અંક ૧૨ તથા “ભાજદેવ' કયારે ને કેટલા થયા છે તેનું વૃત્તાંત જીએ ૫. ૪૨૦થી ૪૨૪ મેં લખેલ નિબંધ જુઓ. આવા તે એટલે ખાત્રી થશે. અનેક દાખલાઓ આપી શકાય તેમ છે,
(૭૬) ઉત્તર હિંદમાં બહુ તે ઈ. સ. ની ૮ કે ૯ સદી (૭૪) ઉપરની ટી. નં. ૭૩માં દષ્ટાંત ૩માં શિલાંકસૂરિ સુધી આવાં નામો વપરાતાં નજરે પડશે જ્યારે દક્ષિણ હિંદમાં અને દક્ષિણયચિહ્નસરિના નામો જણાવ્યાં છે. તેમાંના ચૌલયવંશીઓમાં તો તેથી પણ મોડે સુધી તે બિરૂ દક્ષિણ ચિહરિએ કુવલયમાળા નામના ગ્રંથ ર છે. વપરાતું દેખાશે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
